|
2000
|
|
|
Hortaz eta labur beharrez, Neurathen ustez, garrantzizkoena ez zen horrenbeste munduaren deskribapen zehatza lortzea, ekintzarako oinarri bat baino. Oinarri hau uste oinarri lez hartu zuen, Peirceren pragmatismoan
|
bezala
. Gizarte bateko gizabanako bakoitzak ekintzarako izan ditzakeen usteak ziren, aldez aurretik egokiro finkatuak eta argumentatuak.
|
|
|
Peircerentzat ez
|
bezala
—honentzat usteak finkatzeko aukeraturiko metodoa tenporalki infinitua baita (pragmatismo infinitista); hau da, hura hartzeak helburu utopiko bat lortzeko behar den itxaronaldi etengabearen arriskua dakar—, Neurathen ustez denboraren gaia funtsezkoa zen. Denbora ez dago soberan eta jardun behar da, ekintzara abiatzea nahitaezko bilakatzen baita.
|
|
|
Parabola hau uste finkaketaren bere lau metodo edo aldiak ezartzeko baliatu zuen Neurathek: esan
|
bezala
, senarena, agintearena (mitoa, erlijioa), sasirrazionalista (metafisika) eta zio laguntzailearena (zientzia razionala), hurrenez hurren. Batzuek, inozoki hirugarrenari hoberena irizten dioten arren —razionalismorik antimetafisikoena defendatzen dutelakoan—, ikuspegi zabalago batetik gauzak horrela ez direla ikus dezakegu.
|
|
|
Zientzi eginkizunaren baldintza historiko, soziologiko, ideologiko eta linguistikoak azpimarratu zituen batik bat, eginkizun hura zerbait konplexua, ez lineala, kontingentea eta partziala bailitzan hartuz. Bere ustez, pentsatzeko moduen aldaketak gizarte edota teknika mailako eraldaketetatik hurbil zeuden, eta ez zuten ezagutzaren inolako metatze prozesu linealik jarraitzen, historiaren ikusmolde enpirista inozoak uste
|
bezala
. Neurri batean, beraz, geroago Kuhnek defendatuko zituen ideia batzuk ikustatzen ziren jadanik Neurathengan.
|
|
|
Sasirrazionalistaren bide bakar hau —Neurathen aburuz, Schlick eta Carnapena—, ustezko jarrera razional hau, irrazionaltasunaren emaitza besterik ez zen. Bere aurrean, aukera desberdinen arteko hautaketari tokia ematearen alde zegoen Neurath, aurreko azpiatalean ikusi
|
bezala
.
|
|
|
Russellen ontologismo sasirrazionalistaren arduren artean zegoen, esate baterako. Zientzi proposizio ororen izatea ezin genezake eskuratu Russellek uste
|
bezala
, ‘egia enpiriko absolutu’ batera joz eta kontuan hartu barik hizkuntza, subjektuaren eta komunitatearen menpe egonik, egia horren osagaia dela, errealitatearen parte, azken finean. Eta hizkuntzak, hain zuzen ere, zientzia egokiro ezagutzeko arbuiatu ezin ditugun aldaketa historiko eta soziologikoak jasotzen ditu:
|
|
|
85 Philipp Frankek aipatu
|
bezala
, jada hasieratik erakutsi zuen Carnapek pragmatikaren aldeko joera, nahiz eta hura ez jorratu lanaren espezializazioa zela eta —sintaxiaz eta semantikaz arduratu zen— (ikus FRANK, P.: 1963," The Pragmatic Components in Carnap’s ‘Elimination of Metaphysics’", in P.A. Schilpp (arg.):
|
|
|
94 Dena den, honi buruzko Carnapen ikuspegia konplexua izan zen, oinarri edo hizkuntza horren aukeraketa konbentziozko gauza zela uste zuelako. 1934an (op., 76 orr.), esan
|
bezala
, hizkuntza fisikalista aukeratzera aldatu zen, hau subjektuartekoa baitzen eta, beraz, subjektuen arteko komunikaziorako hobea.
|
|
|
115. " Enpirismoaren bi dogma" (1951) artikuluan Quinek seinalatu
|
bezala
," [m] urnztagamtasun (reductivism) erradikalak, enuntziatuak unitateak bailiran ulertuta, sentimen datuen hizkuntza bat zehazteko eta geratzen den beste diskurtso esanahiduna, enuntziatuz enuntziatu, hizkuntza hartara itzultzeko eginkizuna hartzen du bere lepoan. Enpresa honetan sartu zen Carnap bere Der logische Aufbau der Welt ean" (QUINE, W.:
|
|
|
121 Orain dela bederatzi urte horrela ez izan arren. T. Uebelek esan
|
bezala
," ingeles hizkuntzako filosofia analitikoan izandako Vienako Zirkuluaren berrazterketak batez ere Rudolf Carnap izan du kontuan, gutxiago Moritz Schlick, eta ozta ozta Otto Neurath, bere gaizkile nabarmenena" (Studies in History and Philosophy of Science 22 (4): 623, 623 orr.).
|
|
|
‘Uste’ batean oker ibiltzea zaila dirudien bitartean, erraza da onartzea akatsen bat egon daitekeela ‘zerbait propietate batzuekin’ ikusten dudala adierazten dudanean: ustearen kasuan, iritzian, ez dago arazorik; ilusioekin gertatu
|
bezala
, ez da ez faltsua ezta egiazkoa ere. Aldiz, zerbait baieztatzen denean, asertzio bat egiten dugunean, esaten duguna soilik faltsua edo egiazkoa izan daiteke.
|
|
|
Hizkuntza fisikalista onartu bazuten, eta hau hutseginkorra bazen, orduan garbi dago ez zeukatela inolako oinarri finkorik ezagutza haren gain eraikitzeko. Eta, esan
|
bezala
, oinarriztapenaren ikuspegia funtsezkoa zirudien Zirkuluarentzat, partaide askoren aburuz ezagutzak oinarri sendoa, harri ama behar baitzuen. Asmo hauek, beraz, kinka larrian zeuden.
|
|
|
Zientzialariak nahi badu, erlijio sinesmenek esango diote nondik jo, edota interes politikoek, fabore ekonomikoek edo hipotesi metafisiko tradizional ahulenek, baina horietako ezerk ez du garrantzirik epistemologoarentzat, honek aztertzen duen gauza bakarra emaitza teorikoak baitira. Teoria egokia bada, hau da, epistemologoak ontzat jotzen dituen irizpideetara egokitzen bada —eta egiaztagarritasunaren kasuan
|
bezala
, hemen hasten da askotan eztabaida—, orduan bost axola teoria hori goi isurizko jakituriaren bidez lortu den, legez kontrako dirulaguntzei esker edo zientzialariaren bertuteak direla medio: enpirista logikoen arabera, epistemologia ez da horretaz arduratzen.
|
|
|
lehenengoak, eguzki sistemaren eta Hirutasun Santuaren arteko analogian oinarrituz zientzi komunitateak onartutako emaitzak lortu zituen; bigarrenak gauza bera, baina bere ikerkuntzaren ehuneko handia esoterismoaz, erlijioaz eta magiaz arduratua. Esan
|
bezala
, ikusmolde zientifikoaren ustetan, garrantzizkoa zientzi ikerkuntzaren azken emaitzak ziren: teoria landuak, aurkitutako gertakariak, metodo logikoak eta teorietatik ondorioztaturiko aurresate eta ondorioen justifikazio enpirikoa.
|
|
|
Vienarren helburua filosofia zientifikoa jorratzean zetzan, eta horretarako tresneria kontzeptual plurala eta aberatsa erabili zuten: logika sinbolikoa, ikusmolde filosofiko desberdinen kontzeptuak —enpirismoarenak, positibismoarenak, konbentzionalismoarenak— eta, nola ez, zientziarekiko jarrera hurbilkorra, hura behar den
|
bezala
aztertu ahal izateko, hau da, zientzia barnetik ezagutuz, eta ez estereotipo sinpleegiak eta hutsalak maneiatuz. Jarreraren aldetik, helburua goitik behera bete zuten, jaraunspen ezin hobea utziz mende honen filosofiari —zientziaren filosofia, filosofia analitikoa— Haatik, egitasmoak ez zuen soilik jarrera hutsean geratu nahi, tesi substantiboak ere agertu baitzituzten.
|
|
|
Lehendabiziko ezaugarri berri bat —lehenago Zirkuluaren lanen exegetek sekula begiztatu ez zutena—, Schlicken ideien aurrekarien inguruan koka dezakegu. Egun arte askok esan
|
bezala
, onartua zegoen Schlicken egiaztagarritasunaren defentsak Hume eta Machen kutsua zeramala, Russellen enpirismoa eta Wittgensteinen ideia terapeutikoak —filosofiak garbiketa lanak egin behar ditu— zirela medio. Haatik, irudi hau ez da egokia, bilakaera nabarmena eman zelako Schlicken hasiera neokantiarretik110 Hilberten eta Einsteinen ideiak onartu zituen arte.
|
|
|
Esan
|
bezala
, oro har Aufbau a enpirismo erradikalaren ekarpen garrantzitsuena izan zela onartzen da, liburu hau izanik logika berriaren, erlazioen teoriaren eta multzoen teoriaren tresneria berria erabiliz doktrina enpirista tradizionalean zehaztasuna eta indar berrituak barneratzera zetorrena. Haatik, badaude testuan interpretazio klasiko horretara egokitzen ez diren hainbat ekarpen:
|
|
|
1) Aufbau ean garatzen den eraikuntza logikoaren zati handi bat sentimen esperientzia pribatuaren esparruan kokatzen zen — autopsikologikoaren eremua, zioen Carnapek— Eta eginkizun horretan, enpirismo tradizionalak ez
|
bezala
, Carnapek ez zituen sentsazioak edota sentimen datuak hartu ezagutzaren oinarri sendoa bailiran; horien ordez, berriz, berak ‘esperientzia elemental’ deiturikoak, bere esanahi holistan ulertuak117, aukeratu zituen, beren artean ‘antzekotasun erlazioen’ bidez lotzen zirelarik. Beraz, eta Gestalttheorie aren118 eraginpe garbian, Carnapek enpirista tradizionalarentzat ‘sentimen atomo’ primitiboak zirenak errefusatzen zituen eta, alderantziz, oinarri gisa hartu beharrean, bere teoriaren xede bat zirela erakutsi nahi izan zuen, hau da, eraikuntza logikoaren emaitza bat —’quasi analisiari’ esker lortutakoa—, eta ez premisa.
|
|
|
Alabaina, zertarako horrelako eraikuntza logiko bat, errazago bailitzateke, enpirista tradizionalistek
|
bezala
, oinarrizko elementuak onartzea?
|
|
|
Sasiproposizio bat baieztatzea edo ukatzea zentzugabekeria hutsa litzateke. Carnapek esan
|
bezala
, strictu sensu hitz segida batek ez du zentzurik hizkuntza zehatz baten barruan proposizio bat ez duenean osatzen. Eman dezake itxuraz hitz segida hau proposizio bat dela; kasu honetan sasiproposizioa deituko diogu.57
|
|
|
Alta, honen ondorioak sakonak izan zitezkeen, eta izan ziren, batik bat filosofiarentzat, Vienan filosofia izenaz izendaturiko arazo oro errefusatzera heldu baitzen. Carnapek 1934an aipatu
|
bezala
, azpimarratu nahi dut ez garela eskola filosofiko bat eta ez ditugula tesi filosofikoak proposatzen, edozer gauza izanda ere(...). [E] z diegu gai filosofikoei erantzuten, horren ordez gai filosofiko guztiak errefusatzen ditugu, metafisika, etika edota epistemologiakoak izan.
|
|
|
Zirkulukoek uste zutenez, filosofia metafisikarekin identifikatzen bada, orduan beharbada filosofiak ere gure bizitza aberats lezake, baina inola ere ez ezagutzarik eman; ezagutza sortuz gero, ezagueraren adarren saskian sartu behar bailukete. Baina, esate baterako poesiarekin gertatu
|
bezala
, hori ezinezkoa litzateke:
|
|
|
Bere adierazpenek hitzez hitzeko inolako esanahirik ez dutenez, ez daude inongo egiatasun edo faltsutasun irizpideren baten menpe, baina, haatik, balio dezakete emozioa esnatzeko edo adierazteko(...). Eta balio gogoangarria izan dezaketela iradokitzen da, inspirazio moralaren bideak
|
bezala
, edo baita artelanak bezala ere. Honela, filosofiatik kanporatzeagatik metafisikoak konpentsatzeko ahalegin bat egiten da.64
|
|
|
Bere adierazpenek hitzez hitzeko inolako esanahirik ez dutenez, ez daude inongo egiatasun edo faltsutasun irizpideren baten menpe, baina, haatik, balio dezakete emozioa esnatzeko edo adierazteko(...). Eta balio gogoangarria izan dezaketela iradokitzen da, inspirazio moralaren bideak bezala, edo baita artelanak
|
bezala
ere. Honela, filosofiatik kanporatzeagatik metafisikoak konpentsatzeko ahalegin bat egiten da.64
|
|
|
Horrela, behaviorismo zentzu zabalean eta behaviorismo tradizionala bere" zentzu hertsiagoan" behin eta berriro bereizten ibiltzeko zailtasuna saihesten dugu. Zientzia bateratuaren zatia den diziplinari behaviorismoa deitzen badiogu zentzu zabalean, Vienako Zirkuluan orain arte ohitura izan
|
bezala
, Watson eta beste behaviorista batzuek aurreratutako tesi bereziak babesteko ardura hartu dugu.66
|
|
|
Egiaztagarritasun printzipioaren bertsio hertsiaren ondorioak oso latzak izan ziren, ikusi
|
bezala
, ikerkuntzaren adar ez zientifikoentzat. Alta, laztasun hori, geroago, batez ere ezker alderdiaren iritziak —Carnap eta Neurath, batik bat— ikusita, bigundu egingo zen.
|
|
|
Zein dabil ongi, sen oneko gizona ala filosofo kritikoa? Askotan gertatu
|
bezala
, ikusten dugu biak ongi dabiltzala zerbaitetan. Indukzioaren ohituraren bi moduei Humek eginiko kritika zuzena zen.
|
|
|
Baina oraindik sen oneko pentsamenduaren oinarrizko ideia aldarrikatzen da: indukzioa, behar den
|
bezala
berraurkeztuz gero, baliozkoa izan daiteke irizpide razionalak kontuan harturik.77
|
|
|
Adibidez, ‘Arzalluzek minaren esperientzia du urdailetik sufritzen duenean’ motakoak. Ikusi dugu Vienako Zirkuluak konduktismoak
|
bezala
azaltzen zituela egoera mentalak, hau da, portaerez edo prozesu fisiologikoez mintzatuz. Ildo honetan, nornahik mina sentitzen duela jakiteko bere portaera behatzen dugu —keinuak, oihuak, mota guztietako neurketa medikoak, etab.— Eta portaera hori da mina osatzen duena.
|
|
|
Carnapen ustez, adibidez, berak kolokan jarri nahi zuen metafisika soilik Bergsonena eta Heideggerrena zen, eta ez, esate baterako, filosofia analitikoaren orduan jaioberria zen metafisika. Ayer, bere aldetik, metafisika onartzera heldu zen, nahiz eta bigarren mailako sistema
|
bezala
bakarrik onartu: garrantzizkoena, lehen mailakoa, hemen eta orain behagarria dena deskribatzen duten proposizio faktualek osaturikoa zen.
|
|
|
Alabaina, esan
|
bezala
, Vienako Zirkuluaren joera orokorra antierrealista izan zen. Partaide nagusiei dagokienez, Neurath antierrealista zen, Schlick errealista eta Carnap neutrala, hau da, errealismoa bere aburuz tesi metafisikoa zenez, ez zuen ez onartu ezta baztertu ere egin, arbuiatu baizik.
|
|
|
Gutako asko sozialistak ginen —ni ere bai— Baina gure jarduera filosofikoa gure helburu politikoetatik bereizita nahi genuen mantendu. Gure ustez, logika —logika aplikatua barne—, ezagutzaren teoria, hizkuntzaren analisia eta zientziaren metodologia, zientzia bera
|
bezala
, neutroak ziren helburu praktikoekiko, horiek gizabanakoentzat moralak edo gizartearentzat politikoak izan.31
|
|
|
Horrela, bada, ezagutzaren edozein adarretako azterketak —filosofia barne— hura zientzia bat legez erabiltzea eskatzen zuen. Eztabaida filosofiko tradizionalak jada ez zeuden justifikaturik, eta berauekin bukatzeko, filosofian ikerketa berri baten metodoa eta helburua planteatu behar zen, Zirkulua ahalegindu
|
bezala
. Jakina, metodo eta ikerketa horiek zientziak zeuzkan berberak ziren edo, behintzat, antzekoak.
|
|
|
Jakina, metodo eta ikerketa horiek zientziak zeuzkan berberak ziren edo, behintzat, antzekoak. Esan
|
bezala
, Zirkuluko partaideak, gainera, zientziaren adar batzuetan adituak ziren, haiei buruz zehaztasunez mintzatzeko gauza, horrek suposa zezakeen abantailarekin. Zeren, gogora dezagun, Zirkuluan fisikariak, matematikariak eta soziologoak zeuden, besteak beste, filosofoez gain.
|
|
|
Eta prozesu horren argitasuna eta objektibotasuna tresneria soilik logiko sinbolikoa erabiltzearen menpe daude. Hempelek 1935ean esan
|
bezala
, gakoa honako honetan zetzan:
|
|
|
Bertsio fisikalista honen modura —Neurathek sutsuki defendatu zuen hasiera hasieratik eta Carnapek geroagotik— edo bertsio fenomenalistan —ikusiko dugunez, Aufbau ean Carnapek aukeratu zuena— izanda ere, gauza zera da: behaketazko terminoak edo termino esperientzialak dituzten enuntziatuetara murriztu daitezkeen enuntziatuek dute esanahia —jakina, behaketazko enuntziatuek berek ere bai—, eta horrelako murriztapenak logika deduktiboan kokatzen dira, Russell, Whitehead eta Wittgensteinek proposatu
|
bezala
. Horrela, murriztapenak lehen ordenako predikatuen logikaren eraketa eta eraldaketa erregelen zorroztasunaren zama eraman behar du.
|
|
|
Reichenbachek ere, hasiera batean Humeren arazoa onartzeko uzkur —sasiarazoak zirela zioen—, auzi eta arazo zientifikoak aztertzen hasi bezain pronto, indukzioa aldarrikatzera behartua ikusi zuen bere burua. Aufbau ean Carnapek ez
|
bezala
, zientzia ez zuen ikusten indukzio noziorik gabe aurrera egiteko moduan; Reichenbachen aburuz, legeek iraganeko esperientziak batu baino zerbait gehiago egiten zutela oinarrizko zalantzarik gabeko printzipioa zen. Izan ere, etorkizunean gertatuko denari buruzko zerbait ere esaten dute.
|
|
|
Honekin batera, Zirkuluak ez zuen esanahiaren irizpidea egiaztagarritasunean gehiago oinarrituko, hipotesi baten baieztapenaren maila edo gradu probabilistikoan baizik. Baina, esan
|
bezala
, formalizazioak arazoak ekarri zizkieten, areago deduktibismoaren alde Popperrek eginiko kritikak eta gero.
|
|
|
Nola ez, auzia modu honetan ikusteko joerak salbuespenak ere izan zituen —ikus Lehen Eranskina— Erlatibitate orokorraren interpretazioak Schlick errealista izatera eraman zuen, baita pentsamendu eta errealitatearen arteko lotura kontzeptualizatzerakoan ‘emandakoaren’ nozioa at uztera ere, honek ezagutza mugatu besterik ez baitzuen egiten, erlatibitatearen teoriaren kontzeptu ugari ezagutzaren beraren esparrutik kanporatuz. Eta kontuan hartu behar dugu zientzia zela Vienako Zirkuluaren ikusmoldea oinarritzen zuena, ez alderantziz, askok maiz uste
|
bezala
.
|
|
|
Fenomenalismo honen defentsak, gainera, ‘ilusioen argumentuaren’ babesa jaso zuen. Batzuetan berez ez dituzten propietateak izango balituzte
|
bezala
hautematen ditugu objektu fisikoak —uretan goilara okertua dagoela dirudi, bi dimentsioko irudiek hiru dimentsio dituztela dirudi, etab.— Goilara okertua ez dagoenez eta marrazkia hiru dimentsiokoa ez denez, ikusten dugunak zerbait gehiago izan behar du, goilara eta marrazkia errepresentatzen dituen irudi mentalaren antzeko zerbait. Gauza bera gertatzen da haluzinatzerakoan, ikus dezakegun objektua benetan ikusten dugun tokian ez dagoelako.
|
|
|
Arestian esan
|
bezala
, beraz, ikus dezagun zein zen Vienako Zirkuluak ezagutza, zientzia eta bizitzarekiko zeukan ikusmoldea. Honetarako, lehenengo eta behin, taldea identifikatu eta berau pentsamenduaren historian kokatuz hasiko gara.
|
|
|
Bestaldetik, ikuspegi baikorrago batean, XIX. mende amaieran eta XX.eko hasieran natur zientzietan, matematikan eta logikan izandako iraultzak aintzakotzat hartuko zituzten serioski. Hau ezin da ahaztu, gai honi buruzko eskuliburu askotan
|
bezala
, Zirkuluak zientziarekiko zeukan lotura ikustea beharrezkoa baita bere ondorio filosofiko garrantzizkoenak uler ditzagun. Ondorio horiek aldez aurretik zegoen zientzien filosofia oinarriztatzailearen aurrean —hots, filosofia transzendental kantiarraren aurrean— emandako erreakzioaren corpusa osatu zutelako.
|
|
|
Hume izan zen tesi hau sutsukien defendatu zuena, eta baita Vienako Zirkuluak gehien estimatzen zuena ere. Humek ez zion amore eman razionalismoari, ezta bere gutxiengo forman ere, Lockek ez
|
bezala
. Honentzat, esperientzia behaketa zuzenaren bidez lortzen den ezagutza da; alabaina, Humeren ustez, kanpoko objektuak —sentsazioak— ez ezik, adimenaren berezko barne eragiketak ere —hausnarketak— beha ditzakegu.
|
|
|
Alta, behaketa zuzenean hartutako inpresioak gertakariren bat etortzeari dagozkio soilik, eta ez dute beharrezko loturarik ondorioztatzen. Goian aipatu
|
bezala
, ohitura da gauza bati zergati eta beste bati ondorio deitzera eramaten gaituena, biak segidan agertzen direnean; jarraian gertatuko diren objektua edo gertakizuna eta emaitza batera emango direlaren uste osoa. Haatik, ez dago inolako erregelarik, araurik, legerik, horrelako dedukzioak zuzenak direla esaten digunik.
|
|
|
Berau garatzeko, haatik, erreforma teorikoa da lehendabizi jorratu behar dena, honen gainean jarriko baita bestea. Hitz gako berria ordena izango zen, eta ez iraultza, aldez aurretik
|
bezala
; baina De Maistre edo De Bonaldekin gertatu ez bezala, aurrerakuntzan bakarrik aurki zitekeen ordena bat, batez ere Condorceten ideia ilustratuetan.
|
|
|
Berau garatzeko, haatik, erreforma teorikoa da lehendabizi jorratu behar dena, honen gainean jarriko baita bestea. Hitz gako berria ordena izango zen, eta ez iraultza, aldez aurretik bezala; baina De Maistre edo De Bonaldekin gertatu ez
|
bezala
, aurrerakuntzan bakarrik aurki zitekeen ordena bat, batez ere Condorceten ideia ilustratuetan.
|
|
|
Testuinguru honetan, hiru egoeren proposamena izan zen bere filosofiaren esplizitazioa, aurrekari nabariak Saint Simon eta Turgot izan arren. Comtek berak esan
|
bezala
, gure espekulazio guztiek hiru egoera teoriko ezberdinetatik igaro behar dute, eta teologiko, metafisiko eta positibo ohiko izenek nahiko ongi ezaugarrituko dituzte hemen. Lehendabiziko egoera behin behineko eta prestakuntzazko lez ulertu behar da; bigarrenak xede galkor bat besterik ez du suposatzen.
|
|
|
Zientziak —esperientziez baliatuz irakaspenen jarraipen sistematikoa osatzen duen zientziak— bakarrik ahal du ezagutza laburbildu, sinbolizatu eta kontzeptualki antolatu, tesi transzendentalen beharrik gabe. Avenariusekin gertatu
|
bezala
, Machentzat esperientzia da kategoria epistemologiko nagusia, eta nahiago du errepresentazio metafisikoak ezabatuz joan.
|
|
|
Sistema horren oinarria, esan
|
bezala
, elementuek osatzen zuten edo, modu ez sistematikoan, sentsazioek. Machen ustez, sentsazioen kategoria desberdinak zeuden, hau da, elementu klase desberdinak.
|
|
|
Matematikaren judizioen izaera nolakoa zen jakitea baino ez zen falta. Hauek Kantentzat, berriro ere, a priori sintetikoak ziren, baina Frege, Russell eta Whiteheadek erakutsi
|
bezala
, matematika logikaren gain era daiteke, eta logikaren enuntziatuak analitikoak direnez, baita ere matematikarenak. Beraz, Kanten aurka, Vienan matematika analitikoa zela onartuko zuten.
|
|
|
Izan ere, Vienako korronteak harreman erabat estua zuen orduko fisikarekiko, goi mailako zientziaren ondoan egotea, Kantekin mende eta erdi lehenago gertatu
|
bezala
, osasun eta indar intelektualaren seinale baitzen. Ikus dezagun hau arreta gehiagoz.
|
|
|
Logika eta matematikaren proposizioek ez dute errealitatea erreferente gisa hartzen; beren jarduera eraldaketa sinbolikoetan geratzen da, ez haratago. Ez dira proposizio sintetikoak, Kantek eta Stuart Millek uste
|
bezala
, analitikoak baizik. Tautologia hutsak dira, beren forma logikoari dagokionez egiazko proposizioak.
|
|
|
Proposizio logikoen balioa soilik beren formaren bidez onartzen da, goian esan
|
bezala
. Adibidez, p eta q proposizioak baldin baditugu, aipaturiko kontzeptu logikoen zeinuei esker, beste proposizio batzuk ondoriozta ditzakegu:
|
|
|
Partaide guztiak batzen zituen lokarria, ‘munduaren ikusmolde zientifikoa’ adierazpena lantzeko balio zuten ikuspegi teoriko, interes zehatz eta ideal batzuek osatzen zuten. Adierazpen hark, bere hitzek erakutsi
|
bezala
, zientziaren ingurukoa ez ezik, ezagutza orokorraren arazoen aurrean izan behar dugun jarrerari eta munduko edozein egoeratan har ditzakegun sinesmenei buruzko hausnarketa ere islatzen zuen.
|
|
|
1922tik aurrera, Vienako Unibertsitateko zientzia induktiboen filosofiaren Ernst Mach Katedraren ardura eskuratu zuen, filosofia eta zientziaren arteko edozein lotura jorratzeko ezin hobea suerta zitekeen lekua. Schlick fisikako esparrutik etorritakoa zen, Carnap eta Reichenbach lez, baina bere joera zientziarekiko interesa zeukan filosofoarena izatera hurbilduz joan zen gutxinaka, bere aurretik Katedra berean egondako bi aitzindariak ez
|
bezala
—Ernst Mach bera, 1895 eta 1901 urteen artean, eta Ludwig Boltzmann, 1902 eta 1906 bitartean—, biak filosofian interesaturiko zientzialariak baitziren. Nolanahi ere, taldea eraikitzeko egin zuen lana aurretiaz existitzen zen beste talde batek erraztu zion.
|
|
|
Eskandinabiako zientzialari eta filosofoekin ere izan zituzten harremanak —han zeuden gaur egun ezagunak diren Jorgen Jorgensen edo Eino Kaila— eta, nola ez, baita Erresuma Batuko analitiko berriekin ere: Richard B. Braithwhite, Bertrand Russell, Gylbert Ryle, Alfred J. Ayer, etab. Alfred Ayer, Quinek egin
|
bezala
, Vienara abiatu zen eta Zirkuluaren bileretan parte hartzen hasi zen, Erkenntnis aldizkarian artikuluak argitaratzeaz gain.
|
|
|
Viktor Kraftek dioen bezala," Vienako Zirkulua nazioarteko mugimendu filosofiko bihurtu zen horrela: neopositibismoa edo neoenpirismoa" 39 Baina logika bere tesien funtsezko faktorea izan zenez, hobe da, goian aipatu
|
bezala
, ‘enpirismo logiko’ edo ‘positibismo logiko’ deitzea. Edo, hemen egiten ari garen moduan, epeko oinarrizko gune teorikoaz ari garenez, orduan mugimenduari ‘Vienako Zirkulua’ dei diezaiokegu.
|
|
|
Horregatik hain zuzen ere deitzen zaio askotan ‘anglosaxoniar filosofia’ filosofia analitikoari. Alabaina, Michael Dummett filosofo britainiarrak esan
|
bezala
, izen hau ez da zuzena: hobe litzateke filosofia ‘anglo austriarraz’ mintzatzea.
|
|
|
Eginkizun filosofikoaren helburua ‘munduaren ikusmolde zientifiko’ zabal baten osaketa zen (‘wissenschaftliche Weltauffassung’), ordena politiko eta soziala eraikitzeko ekarpen razional eta gizatiarra, azken buruan. Ezin da inola ere Zirkuluaren filosofia muga hertsi eta zientifistaz beteriko doktrina lez ulertu, logika eta zientziaren hizkuntzaren inguruko arazo funtsean teknikoez bakarrik interesatua balego
|
bezala
. Vienarren helburu orokor honen aurkezpen enfatikoa beren Manifestu ospetsuan aurki daiteke:
|
|
|
Zirkulua ez zen pentsalarien talde monolitiko bat, ezta zentzu tradizionalean ulertzen den doktrina argi bat zeukan eskola filosofiko bat ere, are gutxiago fenomeno bakarra garai hartako Vienako eszenatokian. Rudolf Haller filosofo austriarrak deskribatu
|
bezala
, garai horretan Vienako
|
|
|
Vienar pentsalarien ustez, metafisika, filosofian, artearen tankera hantuste bat litzatekeenari zegokion. Gauza biak" krimentzat" jotzen zituzten, Adolf Loos arkitekto vienarrak arteari buruz mintzatzerakoan esan
|
bezala
. Positibista logikoek, haatik, ez zuten ideia hura modu hain bortitzean adierazi, kide batzuk —Otto Neurath batik bat— gertu ibili arren.
|
|
|
Orduan fisikariarentzat objektiboa zena filosofoaren arabera behagarria zenarekin bat zetorren. Emaitza hau lortzeko, dena den, bide luzea jarraitu behar izan zen, ikusi
|
bezala
; bide honek filosofian nahiz fisikan ere izan zuen eragina: fisikan, teoria klasikotik erlatibitatearen teoria orokorrera ailegatu zen; filosofian, aldiz, ikusmolde kantiarrarekin hasi eta positibismoan bukatu21.
|
|
|
Honek metafisika ezagutzatik at uztea baimentzen zion; 2) proposizio enpirikoen esanahia egiaztagarritasun irizpideaz baliatuz azaltzea. Aurreko kapituluan esan
|
bezala
, Wittgensteinen egiaztagarritasuna modu partikularrean —batzuetan modu behartuan— interpretatuz; 3) filosofia jarduera gisa ulertzea.
|
|
|
arte korronteetan sentitzen dugu, arkitekturan eta bizi portaera zentzudunarekin interesaturik dauden mugimenduetan, direla hauek bizitza publiko edo pertsonalekoak, hezkuntzaren edo gizarte ordenaren ingurukoak. Beste edozein tokitan
|
bezala
, hemen funtsezko jarrera hau sentitzen dugu, pentsatzeko tankera berbera.
|
|
|
Adibidez, p eta q proposizioak baldin baditugu, aipaturiko kontzeptu logikoen zeinuei esker, beste proposizio batzuk ondoriozta ditzakegu: ‘p edo q’ [p; q], ‘p eta q’ [pñq], ‘ez p' [p], etab. Proposizio hauen egia ez dago p eta q proposizioen edukiaren menpe, esan
|
bezala
; soilik beren ‘egibalioa’ da zentzua emango diena, hau da, esango duena egiazkoak (E) edo faltsuak (F) diren. p eta q bi proposizioen egibalioen lau konbinaketa agertzen dira Tractatus ean:
|
|
|
gizon batek benetako etika liburua izango litzatekeen etika liburu bat idatzi balu, liburu honek eztanda batean munduko gainerako liburu guztiak suntsituko lituzke. Gure hitzak, zientziaren baitan
|
bezala
erabilita, esanahia eta zentzua, esanahi eta zentzu naturalak, eraman eta edukitzeko ontziak baino ez dira. Zerbait izatekotan, etika naturaz gaindikoa da.
|
|
|
Nire kasuan gertatzen zait beti esperientzia berezi baten ideia agertzen zaidala eta, beraz, zentzu batean, nire esperientzia par excellence dela; horrexegatik orain zuen aurrean hitz egiterakoan, esperientzia hau erabiliko dut lehenengo adibide nagusitzat hartuz. (Lehen esan
|
bezala
, auzi hau erabat pertsonala da eta beste batzuek beste adibide adierazgarriago batzuk aurkituko dituzte.) Esperientzia hau deskribatuko dut zuei, posible izanez gero, esperientzia bera edo antzekoak gogorarazteko, gure ikerketarako oinarri komuna edukitzeko moduan. Uste dut halako esperientzia deskribatzeko modurik hoberena, esperientzia hori dudanean munduaren existentziak harritzen nauela esatea dela.
|
|
|
(Lehenago esana zuen Estetikaren izaera" konparazio on bat ematea" dela.) Esan zuen zergatiaren eta arrazoiaren arteko nahaste honek Freuden ikasleak" lardaskeria higuingarria" egitera eraman zituela: izan ere, urdaileko minaren zergatiak zein diren esateko erregelek ez
|
bezala
, Freudek ez zuela eman metodorik ametsak aztertzeko; dohain berezi bat zuela eta, beraz, batzuetan psikoanalisiaren bidez amets baten arrazoia aurki zezakeela, baina harengandik gehien harritzen duena" ordenatzen duen gertakari fisikoen eremu itzela" dela.
|
|
|
Txisteei buruz Freudek esaten duenari dagokionez, lehenik, Freudek bi huts egiten dituela esan zuen, (1) txiste guztiei komuna zaien zerbait dagoela suposatzea, eta (2) suposatutako izaera komun hori" txistearen" esanahia dela suposatzea. Esan zuenez, ez da egia, Freudek uste zuen moduan, txiste guztiek aukera ematen digutenik esplizituki egitea egoki ez litzatekeena disimuluz egiteko, aitzitik," txisteak"," proposizioak"
|
bezala
," esanahi ortzadarra" du. Baina uste dut gehien azpimarratu nahi zuen gaia, agian, hauxe zela:
|
|
|
Ohitura bat —apaiz erregearen hiltzea, kasu— azaltzeko asmoa bera okerra iruditzen zait. Frazerrek egiten duen guztia berak
|
bezala
pentsatzen dutenei ohitura onargarri bilakatzea da. Ohitura hauek guztiak, nolabait esan, ergelkeria gisa erakustea bitxia da oso.
|
|
|
Paragrafoz paragrafoz, lerroz lerro, ideiaz ideia, ez dute ezer uzten kanpoan. Kontsulta
|
bezala
, suspergarriak dira eta ez dute parekorik hitzez hitz Wittgensteinen testuak miatzeko. Duten arazo bakarra da Wittgenstein baino wittgensteindarragoak direla ematen duela (batzuetan hobe da Wittgenstein bera irakurtzea hainbeste komentario fin eta xehatu baino:
|
|
|
Edinburgoko Eskolaren aitak modu sakonean egin zion sarrera Wittgensteini. Wittgensteinen adibideak baliatuz, matematika arazo antropologiko hutsa balitz
|
bezala
ikertzen du Bloorrek. Edo egoera mentalak gizarteak eraikita ikusten ditu, besterik ez.
|
|
|
Wittgensteinen matematikaren filosofiari buruzko liburuen artean ezin hobea, urteak joan diren arren. Beste kasu batzuetan
|
bezala
, liburuaren arazo bakarra da oso zaila dela gaur aurkitzea. Oso teknikoa da, aditua ez denarentzat luzea eta gogorra izango da, baina Wittgensteinen matematikaren filosofia irakurtzen hasteko ez dago beste modurik.
|
|
|
1926tik 1928ra, Paul Engelmann arkitektoaren laguntzaz, Margaret Stonborough Wittgensteinentzat etxebizitza bat eraiki zuen gure filosofoak Vienan, Kundmanngasse izenekoa. Etxearen edertasuna funtzionalismo, perfekzionismo eta formen eta dekorazioaren sinpletasunetik dator, Tractatus ean
|
bezala
. Hor dago balio estetikoa edo mistikoa (simplex sigillum veri) eta liburu honek, 300 argazki direla medio, argitara eramaten du, modu eskuragarrian, arkitektura eta filosofia elkartuz, estetika eta logika bilduz.
|
|
|
Hor dago balio estetikoa edo mistikoa (simplex sigillum veri) eta liburu honek, 300 argazki direla medio, argitara eramaten du, modu eskuragarrian, arkitektura eta filosofia elkartuz, estetika eta logika bilduz. Liburuaren arazo bakarra salneurria da, arkitektura liburu guztietan
|
bezala
.
|
|
|
prozesu hauek guztiak, esanahi aldaketa hauek, gure aurrean ere aurkitzen ditugu gure ahozko hizkuntzan. Azken azaoan ezkutatutakoari" labore otsoa" deitzen bazaio, azaoari berari
|
bezala
, baita azaoa lotzen duen gizonari ere, orduan oso ongi ezagutzen dugun hizkuntz prozesu bat antzematen dugu honetan10.
|
|
|
Antzeko hainbat kasutan
|
bezala
, euriaren Afrikako errege batena irakurtzen dut, euri garaia heltzen denean euria eragiteko eskatzen diotena11 Baina horrek esan nahi du ez dutela uste euria eragin ahal duenik, izan ere, bestela, urteko sasoirik lehorrenetan, lurra" a parched and arid desert" [basamortu idor eta elkor bat] denean, egingo lukete. Baina suposatzen bada, hasiera batean, jendeak euriaren erregearen ofizioa ergelkeria hutsez sortu izan zuela, orduan garbiago agertzen da martxoan euriak hasi izanaren esperientzia lehenagotik izan zutela eta urteko gainerako sasoietan euriaren erregea jardutera behartuko luketela.
|
|
|
Urrezko abarra, I bol., 238 orr.14 Gurekin (nirekin, bederen) dagoen gizaki batek barre gehiegi egiten baldin badu, nahi gabe ezpainak estutzen ditut, horrela bereak itxi ahal ditudala sinestuko banu
|
bezala
.
|
|
|
Urrezko abarra, I bol., 239 orr.15 Zentzugabekeria hutsa da hemen Frazerrek irudikatu izana herri hauek naturaren prozesuaren guztiz ideia faltsua (ia erotua) balute
|
bezala
, fenomenoen interpretazio berezi bat besterik ez baitute. Hau da, idatziko balute, naturaren beren ezaguera eta gurea ez lirateke, funtsean, desberdinak izango.
|
|
|
badirudi Siegfriedek Brunhilde lehenagotik ikusi duela. Garbi dago orduan ohiturari sakontasuna ematen dionak gizaki bat erretzearekin lotura duela20 Jai jakin batean gizakien gainean zaldizkoarena egitea ohitura izango balitz (zaldiko jokoan
|
bezala
), ez genuke hemen ezer ikusiko garraiobide bat baino, zaldiaren gaineko zaldizkoa bezala. Baina, jakingo bagenu herri askotan ohitura izan dela, adibidez, zaldiz ibiltzeko esklaboak erabiltzea eta, esklaboak zalditzat hartuz, jaialdi batzuk ospatzea, orduan gaur egungo kalterik gabeko ohituran zerbait sakonagoa eta arriskutsuagoa ikusiko genuke.
|
|
|
badirudi Siegfriedek Brunhilde lehenagotik ikusi duela. Garbi dago orduan ohiturari sakontasuna ematen dionak gizaki bat erretzearekin lotura duela20 Jai jakin batean gizakien gainean zaldizkoarena egitea ohitura izango balitz (zaldiko jokoan bezala), ez genuke hemen ezer ikusiko garraiobide bat baino, zaldiaren gaineko zaldizkoa
|
bezala
. Baina, jakingo bagenu herri askotan ohitura izan dela, adibidez, zaldiz ibiltzeko esklaboak erabiltzea eta, esklaboak zalditzat hartuz, jaialdi batzuk ospatzea, orduan gaur egungo kalterik gabeko ohituran zerbait sakonagoa eta arriskutsuagoa ikusiko genuke.
|
|
|
Galdera hurrengoa da: lazgarrikeria, nolabait esan, Beltaneko su jaialdiaren ohiturari berez dagokio, duela ehun urte
|
bezala
, edo jaialdia lazgarria da bakarrik bere jatorriaren hipotesia egia izanez gero. Nire ustez, argi eta garbi, egungo ohitura modernoaren barruko izaera berez da lazgarrikeria iruditzen zaiguna, eta giza sakrifizioei buruz ezagutzen ditugun gertakariek ohitura ikusteko bidea besterik ez dute erakusten.
|
|
|
Baina hau zalantzagarria izan daiteke eta hurrengoa esan liteke: " Zergatik arduratu hain gai zalantzagarriaz?" (atzera begiratzen duen Elsa zuhurra
|
bezala
) 22 Baina ez dago halako ardurarik. —Guztiaren gainetik:
|
|
|
Zozketa pastel baten erabileraren bidez gertatzea lazgarria da bereziki (ia musu baten bidezko saldukeria
|
bezala
) eta modu lazgarri honetan hunki gaitzan oso garrantzitsua da berriro ere halako ohituren ikerketarako.
|
|
|
2.03: Gauzen egoeran, kate baten begiak
|
bezala
dira elkarri atxekiak objektuak.
|
|
|
Eta hori da gure harridura eta hunkipena munduaren aurrean. Etikari buruzko hitzaldian Wittgensteinek baiesten du balioa munduaren harriduratik sortu dela, adibidez, munduaren existentziak harritzen gaituenean (hori da erlijio eta filosofia gehienek ‘Izate’ edo ‘Esse’
|
bezala
pentsatu dutena). Harridurak harrapaturik, hizkuntzaren ildoa hartzen dugu (eta geroxeago zientziaren eta teknologiaren ildoa ere bai).
|
|
|
Wittgensteinen esanetan: gure hitzak, zientziaren baitan
|
bezala
erabilita, esanahia eta zentzua, esanahi eta zentzu naturalak, eraman eta edukitzeko ontziak baino ez dira. Etika, berriz, zerbait izatekotan, naturaz gaindikoa da.
|
|
|
Hemen ahalik eta edizio osoena egiten saiatu da. Aurreko edizioetan
|
bezala
, Frazerren liburuaren zati batzuk gehitu ditugu, horrela irakurleak Wittgensteinen oharren testuinguruak uler ditzan. Horretarako, Klasikoak bilduman argitaratutako edizioa erabili dugu:
|
|
2001
|
|
|
Baina kontua ez da lana egitea bakarrik. Lana era egoki batean antolatu behar da (edo banako bakoitzak mota guztietako lanak egiten ditu, edo sexu, adin edo gaitasun profesionalen araberako lanaren espezializazioa egiten da), lanaren ondorioz lortutako aberastasunaren banaketa ere modu egokian egin behar den
|
bezala
. Dimentsio ekonomikoaz ari gara, gutxieneko garapen puntu batera iritsi diren gizarteetan bederen, lanaren banaketa teknikoari lotuta azaltzen dena.
|
|
|
Gaizki esaleek eta ezjakinek salatuta, indarrean zeuden arau legal guztiak betez, heriotza zigorra ezarri zioten. Gaur egun ez
|
bezala
, Atenasen ez zegoen epaile talde espezializaturik. Aitzitik, epaitze lanak gizartearen goiko maila guztien adierazgarri ziren bostehun hiritarrez osaturiko asanbladak betetzen zituen (hemendik at geratzen ziren bai etorkinak —urte luzez Atenasen bizi izandakoak ere— bai esklaboak).
|
|
|
Eta horrez gain bere gaiaren eremu osoan epaiketa lanak egiteko gai izan du. Baina lonek, berak onartu
|
bezala
, Homeroz bakarrik daki, beste poetez ezer ez dakielarik. Honen aurrean, eta logikari jarraituz, Sokratesek frogatu egiten dio Homero ere ez duela ulertzen; singular bat, kasu honetan olerkaria, egia irizpideen unibertsaltasunetik abiatuta bakarrik uler baitaiteke.
|
|
|
Gaur egungo pentsalarien artean Platon eta Aristoteles hoberen ezagutzen dituenetakoa da Reale. Filosofia ikertzaile gehienek ez
|
bezala
irakurketa goxatzen duten azalpen argiak eman ohi ditu, aldi berean garrantzitsua dena aukeratu eta arrunkeria eta errazkeria saihestuz. lon ek mendebaldeko hermeneutikari eginiko ekarpenaren ikuspegitik ikerkuntza sakondu nahi izanez gero: Jose Ramon Arana," El lon, fundador de la hermeneutica occidental", Veleia 15, 1998, 257 Bertan, elkarrizketa honen eskumen eta gizarte dimentsioak jorratzearekin batera, hermeneutikaren sortzailea dela zergatik uste dudan justifikatzen dut.
|
|
|
Gerra bukatu ondoren botere hutsune asko izango dira, eta urte gutxiren bueltan botere aldaketa ugari izango da (demokrazia, oligarkia, berriro demokrazia...), garai ezegonkor eta gizarte egoera nahaspilatu batean sartuz. Aurreko mendeko egoeran ez
|
bezala
, boterea lortzeko borrokak eta konspirazioak ugariak izango dira gerra bukatu ondorengo lehen urteetan (azkenik Periklesen garaiko demokraziaren antzeko bat ezarriko da); eta giro horren adibidetzat har dezakegu Sokratesi egindako epaiketaren salaketak (K.a. 399):
|
|
|
Hala bada, razionaltasun oro bazterturik geratzen da eskema honetan eta hori da Platonek rapsoda eta olerkariei dien arbuioaren zergatia. Sokratesek pasarte argigarri honetan adierazi
|
bezala
:
|
|
|
Izan ere, olerkari epiko on guztiak ez dira on arte bati esker, inspiraturik eta jainkoren batek harturik esaten baitituzte olerki eder hauek guztiak; antzeratsu gertatzen zaie olerkari liriko horiei. Beraien buruaren jabe izan gabe, koribanteek dantza egiten duten gisara, olerkari lirikoek beraien kantu ederrak konposatzerakoan ez dira beraien buruaren jabe; baina, behin harmonian eta erritmoan sartzen direnean, bakanteak
|
bezala
aritzen dira eta jainko batek hartuak dira. Jainkoren batek hartutako bakanteei gertatzen zaien moduan gertatzen zaie olerkari lirikoen arimei, beraien buruaren jabe ez direnean ibaietatik eztia eta esnea ateratzen dutela, baina beraien buruaren jabe direnean, ez.
|
|
|
Horregatik esaten du rapsoda ona dela, paregabea: Homeroz hain ederrak diren pentsamenduen egile
|
bezala
, homeridek urrezko koroaz koroatzea merezi duela uste du lonek. Eta Sokratesen galderak erantzuterako orduan, bere azalpen gaitasunak Homero bakarrik azal dezakeela argi uzten du lonek.
|
|
|
Sok. Pentsatu arretaz, zuk niri honako hau galdetzen arituko bazintzaizkit
|
bezala
: " Honela bada, Sokrates, Homerorenean arte bakoitzari bereiztea dagozkion gauza hauek aurkitzen dituzu.
|
|
|
Izan ere, olerkari epiko on guztiak ez dira on arte bati esker, inspiraturik eta jainkoren batek harturik esaten baitituzte olerki eder hauek guztiak; antzeratsu gertatzen zaie olerkari liriko horiei. Beraien buruaren jabe izan gabe, koribanteek18 dantza egiten duten gisara, olerkari lirikoek beraien kantu ederrak konposatzerakoan ez dira beraien buruaren jabe; baina, behin harmonian eta erritmoan sartzen direnean, bakanteak
|
bezala
aritzen dira eta jainko batek hartuak dira. Jainkoren batek hartutako bakanteei gertatzen zaien moduan gertatzen zaie olerkari lirikoen arimei, beraien buruaren jabe ez direnean ibaietatik eztia eta esnea ateratzen dutela, baina beraien buruaren jabe direnean, ez.
|
|
|
• Pentsamendu enpirikoaren postulatuek ahalgarria, erreala eta beharrezkoa dena zehazten dute. Hemen, beraz, ez da ezagutza objektiboa bera aztertzen, orain arte
|
bezala
, baizik eta bere moduak besterik ez; adigaiak ezagutza gaitasunarekin duen harremana argitzen dute.
|
|
|
Ahalgarria esperientziaren baldintza formaletara egokitzen dena da. Ekarpen berria da hau ere maila honetan, zeren ordura arteko razionalismoak, Leibnizek, ahalgarria kontraesanik ez duena
|
bezala
ulertzen du; baina hau ez da nahikoa izango Kantentzat. Logika formalaren legeekin bat egiteaz gain, hots, kontraesanik ez barnebiltzeaz gain, ahalgarri denak sentimenaren eta adimenaren baldintzekin bat egin ahal izan behar du.
|