|
2000
|
|
|
Kode Zibila eta Zuzenbide idatzia, horra hor legelariok
|
azken
berrehun urteotan Europan zehar (Britainiako uharteak salbu) izan dugun lelo ezin baztertuzkoa. Lelo ezaguna, errepikatua, geureganatua, eta, zer esanik ez, Europatik kanpora ere zabaldua eta barreiatua.
|
|
|
Bestera, euskal foru zuzenbidearena, ohitura eta usadioen bidez sortua eta ekanduak moldatua, premia eta behar zehatzetarako; jabetza eskubidea familiaren mesederako sakon mugatu duena. Aita ama familiakoak aintzat hartu ditu
|
azken
horrek eta etxeko ondasunak oinordeko bati emateko aukera eta abagunea arautu, betiere, xedetzat hartuta etxaguntza ahalik eta batuen eskualdatzea belaunalditik belaunaldira14.
|
|
|
Gure kasuan, bestelako horri ekin diogu langintza honetan. Hurrekotasuna bilatu dugu eta euskara batua gidari izan zaigu, Euskaltzaindiak
|
azken
urteotan hobetsi dituen hiztegi batua eta egokiera sintaktikoak ere jasoak ditugula.
|
|
|
Eskubide zibilak ere, beretik datozkio norbanako herritar horri.
|
Azken
horien esatari eta adierazle, Kode Zibil berria.
|
|
|
izate eta aiurri bateraezintasuna ez da froga zehatz eta legezko baten objektua izan.
|
Azken
batean, halakoan oinarri hartzeak, dibortzioa legeztatzeko, ez dakar besterik ezkontide bakoitzari bere nahieraren arabera ezkontza desegiteko eskubide kaltegarria ematea baino. Ba al dago munduan kontraturik, kontratugile bakar batek bere gogo eta nahierara suntsi dezakeena, beste alderdiaren adostasunik gabe?
|
|
|
Froga hori, zinezko eta legezkoa izanagatik ere, ez da bakarra; hori gorabehera, ez da zilegi gizakia bere egoera frogatzeko ezinean ibiltzea, dela gurasoen arduragabekeria, dela erregistro publikoak jagoten dituztenen prebarikazioa, dela,
|
azkenez
ere, erregistro horien hondamena edo galera. Legearen ekitateari dagokio, halakoetan, beste frogabide bat proposatzea, erregistroaren eza eta galera ordezka ditzakeena.
|
|
|
Bata dateke, bestea ere izan gabe; andrazko eta adingabekoek egoitza zibila badute, egoitza politikorik gabe.
|
Azken
egoitza mota hori herritartasunaren eskubidetik dator, leku horretan baitauka norberak ere, konstituzio legeek agindutakoa bete eta gero, herritarrari datxezkion eskubide politikoak aurrera eramateko baimena.
|
|
|
Abiatu bai, bizkor abiatu ziren norabide berrirantz. Iritsi, ostera, nekez eta lorrez iritsi zuten
|
azkena
zibilaren arloan. Halperin ek artoski adierazi dizkigu orduko ahaleginen nondik norakoak, eta horiek Kodearen edukian izan zuten eragina3 Zernahi gisaz ere, Frantziako Iraultzak ondu zuen hamalau urte luzez() halako zerrenda osotua, lege zibilen ikuspegitik aurreko legeria ezabatu eta arloz arlo bestelako legeen hariak bilbatu zituena.
|
|
|
Halperin ek artoski adierazi dizkigu orduko ahaleginen nondik norakoak, eta horiek Kodearen edukian izan zuten eragina3 Zernahi gisaz ere, Frantziako Iraultzak ondu zuen hamalau urte luzez() halako zerrenda osotua, lege zibilen ikuspegitik aurreko legeria ezabatu eta arloz arlo bestelako legeen hariak bilbatu zituena. Aldikada horren
|
azken
bi urteotan() onetsitako hogeita hamasei lege bildu ziren, buruen buruenik, Kode Zibil berrira4.
|
|
|
Molde berri horren sustraiak Erromatar Zuzenbidean ziren. Bereizten zituen horrek lehentasunez norbanakoak, hurrenez ondasunak eta,
|
azkenez
ere, ondasun horiek eskuratzeko moduak, hau da, kontratuak eta oinordetzak. Horren irudira ere, liburu bana ematen zaio sail bakoitzari lege testu berrian.
|
|
|
Ez nolanahikoa, arautua eta manupekoa baino. Ezkontzaren gaitz eta makurrei eman dakiekeen
|
azken
konponbidea da dibortzioa, lege testu berriaren ustetan. Oihartzun dute Portalisen baitan dibortzioaren aldeko eta aurkako argudioek.
|
|
|
Horren hurrengo, lehen esan legez, Frantziar Iraultzak zibilaren arloan agindutako legeak.
|
Azken
azkenean, 1804 urteko Kode Zibilaren aldarrikatzearen ondorioz, XII. urteko ventdse hileko legearen 7 zenbakia:
|
|
|
Horren hurrengo, lehen esan legez, Frantziar Iraultzak zibilaren arloan agindutako legeak. Azken
|
azkenean
, 1804 urteko Kode Zibilaren aldarrikatzearen ondorioz, XII. urteko ventdse hileko legearen 7 zenbakia:
|
|
|
Gizakiak eurak bizitzen ikasten baino aurreragokoak dira. Modu bertsuan, bizitzaren
|
azken
aldietan ere, sarri sarri, bizitzari agur egiten diote, heriotza gertatu aurretik. Umearen seaska babestu behar da gaitz eta beharretatik.
|
|
|
...uela ezkon bizimoduaren garratzak; dibortzioa emazte eta seme alaba horien mesedekoa ez dela; ohitura onak ere, mehatxatu egiten dituela, garra eta irristarik gogorrenak askatuz; ez dagoela deus ere sakratu edo erlijiosorik gizakien artean, ezkontzaren lotura hautsezina ez bada; giza espeziearen zabaltzea bermatuago dagoela senar emazte fidelen arteko konfiantzaz gustu aldakorreko batuketaz baino,
|
azken
hori gorabeheratsu eta zehazgabe izan daitekeelako; bukatzeko ere, gizartearen iraupen eta ordena egokiak familien egonkortasunean dutela oinarri, familia horiek direlako gizarte guztien pilarriak, erresumen hazia eta habe sendoak.
|
|
|
Erromako
|
azken
legeek, Justinianoren Bildumara ekarritako horiek, onuragarritasun eta ekitate naturalean dute gogoa. Aita amaren oinordetza, zati berdinetan dagokie seme alaba guztiei, sexu bereizketarik gabe; horiek ezean, senide hurbilekoenei.
|
|
|
|
Azken
aldiotan, testamentu egiteko ahalmenaren aurka anitz idatzi ohi da. Gure frantziar lege berrien sisteman ahalmen hori murrizturik zegoen, ia ia ezabatua.
|
|
|
Komeni al da,
|
azken
hatsetan dagoen gizaki hori, onuretan izan daitekeen komunikazio horretaz gabetzea. Alboko senide zahar eta gaixo hori, ez al da iraungiko, baliabiderik eta laguntzarik gabe, inguratu dezaketen horiek oinordetzarako igurikimenik ñimiñoena ere ez badute?
|
|
|
Patrie, peuple, nation, cite, citoyen... eta abarrek esangura bestelakotsua hartzen dute giro horretan. Hala adierazi da behin eta berriro
|
azken
urte hauetan15.
|
|
|
Iritziak iritzi, gure aburuz, ohargarrienak cite eta citoyen bezalakoak. Hiri eta hiritarrak ditugu horiek
|
azken
urteotan. Beharbada ahaztu dugu Lafitte Tournier en16 irakaspena cite, pays adieran, herria baita eta citoyen, herritarra.
|
|
|
Norbanako guztiak ukitzen dituzte, horien bizitzaren egitate garrantzitsuetan nahasten dira, noranahi jarraitzen diete haiei: eurok dira, maiz sarri, herriaren moral bakarra eta beti beti horren askatasunaren zatia;
|
azken
batean, eurek arintzen diote herritar bakoitzari lege politikoek herriaren zerbitzurako ezarritako zama; berebat, sakon babesten dute herritarra, hala behar duenean, bere izate eta ondasunetan, bera, eta ez beste inor, herri osoa izango bailitzan. Hortaz, Kode Zibilaren idatzaldiak antzeman du herriak agintaritzarik gorenean jarri duen heroiaren gogoa.
|
|
|
Legegileak, aginpidean baino, apaizgoan dihardu. ..., zuzenketaren beraren arriskuak ikusi behar dira; zentzubakoa litzateke, halaber, erabateko perfekzioaren atzetik ibili ontasun mugatua izan dezaketen gauza horietan; legea aldatu ordez, erabilgarriagoa da, ia beti, lege horiek estimu handiagotan jartzeko arrazoi berriak herritarrei aurkeztu; historiak berak ere, gizaldi batzuetan zehar, ozta ozta eskain dezake bizpahiru lege zuzenen argitalpena;
|
azkenez
ere, soil soilean dagozkiela lege aldaketok proposatzeko aukera izar onaren pean jaioei; hauek, bai, hauek dira gogo keinu eta bat bateko ongiketa moduko batez, Estatu baten egitura osoa iraularazteko gai direnak.
|
|
|
Zer esanik ez, gertaeren nondik norakoak eta gizarte harremanak sarritan aldatzen dituzten inguruabarrei jaramonik eginez gero.
|
Azkenean
ere, ikusgarri suertatzen da arestiko hori, grina eta interes guztien aldeko eta kontrakarreko bolada jarraituak begi bistan badira. Ñabardurak eta iradokizunak zentsurapean jartzen dituen hori berori da, izan ere, berari dagokion auzi batean, iradokizun egilerik ñabarduratsuena eta setatiena.
|
|
|
Gai kriminalak, ekintza batzuen inguruan bakarrik mamitzen direnak, zehaztuta daude; gai zibilak, ordea, ez. Muga zehatzik gabe barruan hartzen dituzte gizarte batean bizi diren bi gizakien arteko auzigai guztiak, egintza nahiz interesak,
|
azken
horiek korapilotsu zein aldakor izanda ere. Horren ondorioz, gai kriminalak aurreikuste baten objektuak izan daitezke, gauza bera ezinezkoa delarik gai zibiletan.
|
|
|
Epaileek legeak bete eta horiek interpretatzeko duten debekua oinarri jarrita, auzitegiek,
|
azken
urteotan bederen, justizia eskaleak igortzen zituzten, premiazko errekurtsoen bidez, botere legegilearen esparrura, legerik ezean edo legea izanda ere, berori ilun irizten zitzaienean. Justizia emateari uko egiten dion hori behin eta berriro gaitzetsi du Kasazio Auzitegiak.
|
|
|
Xehetasun aldakorregi eta eztabaidagarriegiak ere ez doazkio legegileari, jurisprudentziari baino. Jurisprudentziak ere,
|
azken
batean, baitaratu behar ditu norberak alferrik aurreikusi nahiko lituzkeen objektu guztiak edota iraizean egindako aurreikuste batek barneratuko ez lituzkeenak. Esperientziari dagokio guk uzten ditugun hutsuneak betetzea.
|
|
|
Jendeen arteko zuzenbide naturalaz eta Jendeen arteko zuzenbide positiboaz hitz egiten bada, xedea, beti beti, hauxe da: herriek eurek moldatu ez eta nazioek —den norbanakorik txikienak bezalaxe— aginduzko dituzten justiziaren oinarri betierekoak itun, tratatu eta ohituretatik bereiztu,
|
azken
horiek herrien emaitzak baitira.
|
|
|
Tarteko okerrak edo abusuek ez dute zuzenbiderik sortzen. Lege batetik besterako aldian, hala ere, bada aurreko ezeztatzearen salbuespenik, baldin eta oker eta abusu horiek finkatu eta irmotu badira transakzio,
|
azken
instantziako epai edo arbitro ebatzien bidez eta gauza epaituaren indarraz.
|
|
|
Badira gure ohituren artean, duda izpirik gabe, gure antzinako ezjakintasunaren aztarnak daramatzatenak; badira, berdin berdin, gure arbasoen zuhurtasuna garatzen dutenak.
|
Azken
horiek dira nazio izaera itxuratu eta aldirik onenetarako ere duin direnak. Uko egin diegu horietariko batzuei, bai, baina soil soilean horien izpiritua beste izpiritu baten aurrean desagertu denean.
|
|
|
|
Azken
errege ordenantzak ikertzerakoan, kontuok gorde ditugu beren beregi: gizartearen funtsezko ordena, zintzotasun publikoa, ondareen segurtasuna eta aurrerakuntza orokorraren inguruko guztiak.
|
|
|
|
Azken
aldiotan erdietsi ditugu ezkontzari buruzko ideiak. Lehenengo oharbideak ilunak ziren, erakunde zibil eta erlijiosoen nahasmendua zela eta.
|
|
|
Russellen ontologismo sasirrazionalistaren arduren artean zegoen, esate baterako. Zientzi proposizio ororen izatea ezin genezake eskuratu Russellek uste bezala, ‘egia enpiriko absolutu’ batera joz eta kontuan hartu barik hizkuntza, subjektuaren eta komunitatearen menpe egonik, egia horren osagaia dela, errealitatearen parte,
|
azken
finean. Eta hizkuntzak, hain zuzen ere, zientzia egokiro ezagutzeko arbuiatu ezin ditugun aldaketa historiko eta soziologikoak jasotzen ditu:
|
|
|
Fina eta kritikoa bada, nola ez, enuntziatu eta hitzen esanahia eta ezagutzazko edukia identifika ditzake, emozio osagaiak beste horietatik bereiziz eta diskurtso batekin zer nolako animo egoerak sortu nahi diren ikuskatuz. Hortaz, behatzaile fina eta kritikoa ez zen erraz eroriko diskurtso hutsal batean, are gutxiago nazien hitz handinahi, absurdu eta faltsuetan, behatzaile horren jarrera kutsadura semantikoaren aurkako hesia bailitzateke, gezurraren errefusapenaren bermea,
|
azken
buruan.
|
|
|
Totalitaristek —naziak eta faxistak kasu honetan— hilketarantz zuzendu zuten bere ikusmoldea; Zirkulukoek, aldiz, humanismo zientifikorantz. Harrezkeroko historiak ez die
|
azken
hauei arrazoirik kendu. Beren galdera gakoa," zer nahi duzu esan horrekin?", ez zen batere tribiala:
|
|
|
Schlickek, adibidez, errealismo/ antierrealismoaren eztabaida gutxietsi zuen, ‘Kanpoko mundua existitzen al da? ’ edota ‘Mundua nire sentsazio hutsa ote da? ’ bezalako galderei zentzugabekeriak izatea leporatuz. Bere ustez, idealismoa versus errealismoa eztabaida ere hutsala zen, ezereza; metafisika hutsak planteatzen zuen sasiarazo hutsa,
|
azken
buruan.
|
|
|
Vienako Zirkuluaren etapako bere
|
azken
urteetan, Carnap ere erabat ados agertu zen egia enuntziatuaren eta ‘errealitate’ edo ‘emandakoaren’ arteko egokitzapenean ez datzala dioen ikuspegiarekin. 1934an, aipaturiko Logische Syntax ean, bere errealismoaren aurkako joera ezarri zuen berak Tolerantzia Printzipio deiturikoaren gerizpean.
|
|
|
Gehien komeni zaigun hizkuntzaren aukeraketa, zioen Carnapek, dagoeneko ez da errealitatearekin izan dezakeen egokitzapenean oinamtzen, erabilgarritasuna bezalako balio pragmatikoetan baizik. Teoriaren ikusmolde honek indartsu jo zituen Vienako Zirkuluaren funtsezko postulatuak; hots, finkaturiko ikusmolde zientifikoaren aurkako
|
azken
sastada izan zen.
|
|
|
Zientzia aztertzen duen filosofoak edo, bestela esanda, zientziak sortzen dituen interes filosofikoko arazoak analizatzen duen filosofoak, ez du zientzi aurkikuntza baten sortze prozesuaz arduratu behar. Ez zaio ardura zientzialariak zer egiten duen aurkikuntza egin baino lehenago, baizik eta bere jardueraren
|
azken
emaitzak soilik. Eta hauek, oro har, zientzi esparru bakoitzaren aldizkarietan argitaratzen dira lehendabizi, eta liburuetan edo disko konpaktuetan geroago, batez ere zientzi komunitateak aurkikuntza berriak onartu eta bereganatu eta gero.
|
|
|
lehenengoak, eguzki sistemaren eta Hirutasun Santuaren arteko analogian oinarrituz zientzi komunitateak onartutako emaitzak lortu zituen; bigarrenak gauza bera, baina bere ikerkuntzaren ehuneko handia esoterismoaz, erlijioaz eta magiaz arduratua. Esan bezala, ikusmolde zientifikoaren ustetan, garrantzizkoa zientzi ikerkuntzaren
|
azken
emaitzak ziren: teoria landuak, aurkitutako gertakariak, metodo logikoak eta teorietatik ondorioztaturiko aurresate eta ondorioen justifikazio enpirikoa.
|
|
|
Haatik, aurkezpen hau ez da nahikoa Zirkuluaren osotasuna ikusteko. Ildo horretatik,
|
azken
hamabost urte hauetan, Zirkuluaren partaide garrantzizkoenen lanaren ekarpenak hobeki ulertarazteko asmotan, ahalegin sakonak egin dira horien berrirakurketa serioa garatu eta vienarren tesi eta ibilbideak behar den lekuan kokatu ahal izateko.
|
|
|
Schlicken ustez, zientziak entitate errealak maneiatzen ditu, batzuk esperientziarenak izanik, eta beste batzuk ez.
|
Azken
hauek sentimen datuetan oinarrituz era daitezkeen eraikin logiko lez uler ditzakegu, baina sekula ez ezagutza zuzena bailiran. Schlicken jarrerak, honetan, bi oztopo ikusi zizkion auzi honi buruzko Russellen ikusmoldeari:
|
|
|
hots, liburu honen jite ez itxia edo, beste era batera esanda, bertsio enpirista eta fenomenologistekiko atxikimendu itsuaren eza. Ikus dezagun atzartasun gehiagoz
|
azken
puntu hau116.
|
|
|
Bere hautaketak oinarri autopsikologikoa aukeratu zuen; haatik, beste abagune asko zeuden, fisikarena esate baterako.
|
Azken
hau aukeratu balu, munduaren —hau da, kontzeptuen— eraikuntza sistema fisikaren elementuekin osaturiko oinarritik hasi zukeen. Carnapen iritziz, posible da bi sistema modu postulatzea, bere oinarria objektu fisikoak edo objektu psikikoak izatearen arabera.
|
|
|
Analitikoak ez ziren enuntziatuak, logika eta matematikarenak ez zirenak, Zirkulukoen arabera esperientziarekin lotu behar ziren, esanahia eduki nahi bazuten behintzat. Enuntziatua gertakari baten aurrean kokatu beharra zegoen, eta
|
azken
hau enuntziatuan deskribaturik agertzen zen bezalakoa zenentz aurkitu. Aurrejartzea baieztatu ezin bazen, orduan enuntziatuak esanahirik ez zuela ondoriozta zitekeen, hau da, sasiproposizioa zela:
|
|
|
Horrelako ‘garbiketa kontzeptualaren’ helburua, izan ere, metafisika ezagutzaren diskurtsotik ezabatzea besterik ez zen izan, ezagutza esperientziaren gainetik eta haratago kokatu nahi duen metafisikaren enuntziatuen ezabatzea,
|
azken
buruan. Hala, ‘Absolutu’, ‘esentzia’, ‘ego’, ‘berbaitango gauza’, ‘Beeltzebub’ eta beste hainbat gauza predikatzen dituzten enuntziatuak esanahigabeak lirateke zalantzarik gabe.
|
|
|
Carnapen hitzetan, ‘fisiko’ izena Neurathen ‘fisikalismoaren’ baliokidea da.
|
Azken
honen aldeko preferentzia Neurathen zio honetaz baliatzen zen: fisikalismoaren terminologia fisikarena baino aberatsagoa da.
|
|
|
Prozedura murriztatzailearen
|
azken
helburua, beraz, bikoitza zen:
|
|
|
Baita ere" ni jaio baino 2.500 urte lehenago eguzki eklipse bat izan zen" eta" Garaikoetxea lehendakari ohiak 147 aldiz egin zuen aharrausi 1982an". Hortaz,
|
azken
enuntziatu hauen arazoa hauxe da: egiaztagarritasun printzipio aldatuaren arabera ere ez dute esanahirik.
|
|
|
5.2
|
Azken
proposamenak
|
|
|
Izan ere, Hume gogoratuz, esperientzian ez zegoen ezer nahitaezko loturari zegokionik, are gutxiago zergatiari. Schlicken aburuz, esate baterako," argumentu kausal batek ez dauka inola ere baieztapen edo asertzio baten jiterik, berezko baieztapen batek,
|
azken
buruan, egiaztagarritasuna baimendu behar baitu" 83 Guk olio tantekin ditugu esperientziak eta saiakuntzak, baina ez beren zergatiekin. Eta ez dago nahitaez zerbaitekin —elektroien portaerarekin— lotzen gaituen eta horren zergatia den ezer.
|
|
|
Carnapek, erantzun gisa, hizkuntza batzuk beste batzuk baino hobeak direla mantendu zuen, baina aurresuposaketa pragmatikoen arabera, jakina85 Hau da, hizkuntza bat beste bat baino komenigarriagoa edo probetxugarriagoa izan zitekeen. Jadanik ideia filosofikoak ez ziren aztertzen beren egiaztapen gaitasunaren arabera, beren ondorioen arabera baizik, beren onura pragmatikoaren arabera,
|
azken
buruan. Jakina, hau Zirkuluko ideien kopuru handi baten aurka zihoan, baina ez zituen denak deusezten.
|
|
|
Wittgensteinentzat esanahia,
|
azken
finean, ostentsiboki —hots, seinalatuz— definitzen da. Hau da, vienarrarentzat termino baten esanahia erakutsi egiten da, eta ez esan53 Berriro ere, bagenu adierazpen bat erakutsitakoarekin lotu, orduan adierazpen hark ez luke zentzurik edukiko.
|
|
|
Edota ‘x objektuak c Celsius gradutako tenperatura du’ enuntziatua ‘termometro batek x objektua ukitzen badu, orduan termometroak c Celsius gradu erregistratuko ditu’ enuntziatuaren baliokidea dela zeritzoten. Ikusmolde murriztaile hau ere —joerazko terminoak zeuzkaten enuntziatuak behaketazko enuntziatuetara (egiaztagarriak,
|
azken
finean) murriztea besterik ez zuen nahi— problematiko bilakatu zen. Ikus dezagun zergatik.
|
|
|
Neurathen ibilbide filosofikoa, tesi fisikalistei eginiko ekarpenei dagokienez ez bada, positibistatzat jotzea zaila denez, filosofo hau beste guztian zertxobait aparte utzi dugu. Vienako Zirkulua korronte filosofiko ez bateratu lez ikusteko egungo interes berrituak, Neurathen irudia berrirakurketen goi mailako postuetan jarri du121 Orain arte ikusi ditugun tesiak gehienbat Zirkuluaren alde positibista eta enpiristarenak izan dira, beharrezkoak
|
azken
finean vienarren programa hain aberats eta plurala ongi uler dezagun. Baina, nola ez, horrelako interpretazio batek eskema horretan zehatz mehatz egokitzen ez diren ideiak arriskuan jartzen ditu, saski berean ortodoxia eta heterodoxia sartuz —heterodoxia arbuiatzen ez duenean— Eta horregatik, hain zuzen ere, Zirkuluaren aurkako kritikak nahikoa izan du interpretazio estandar hura erasotzearekin, ideia heterodoxorik egongo ez balitz bezala.
|
|
|
Eraso horien helburuek askotan espezializazio filosofikoaren muga guztiak nahi izan dituzte igaro, zio eta ondorio politiko eta soziologikoak ukitu nahian. Vienako Zirkuluaren kasuan, kritikariek esleitzen zizkioten ideia politiko maltzurrak kritikatu nahian,
|
azken
buruan.
|
|
|
Hasieretako eta gogorrenetakoena Max Horkheimerrek" Der Neueste Angriff auf die Metaphysik" [Metafisikaren aurkako eraso berriena] 1937ko idatzian agertutakoa izan zen1 Zirkuluko filosofoek zeukaten munduaren ikusmolde zientifikoa zulatzeko argitaratuta berariaz, frankfurtarraren lana, Vienako Zirkuluko partaide batzuen jarrera bere ustez behintzat inkontsekuentearen aurka zuzendu zen. Zehatzago esanez, beren postulatu politiko liberalaren eta beren filosofiaren arteko urruntasunak ekar zezakeen kontraesanari begira,
|
azken
honek arrazoimen iraultzaileari uko egitea besterik ez baitzekarren, bere ordez arrazoimen erreakzionario eta instrumentala jartzeko. Horkheimerrentzat munduaren ikusmolde zientifikoa, hau da, Vienako Zirkuluak aldezten zuen filosofia zientifikoa, muga arriskutsuegia zen pentsamenduarentzat eta, areago, gizarte industrialaren menpe egoteko bide erosoegia ere bai (122 orr.).
|
|
|
Horkheimerrentzat, ezagutza behakuntza kontzeptuan oinarritzea azaleko kontu bat besterik ez zen, ordenaren itxura bakarrik; miseria handienak bere azpian ezkutatzen dituen mundua nola ezagutzen dugun azaltzeko era xinple eta kaskarrena,
|
azken
finean. Miseria hauek osatzen baitzuten benetako desordena, gehienetan ezkutatu nahi den anabasa:
|
|
|
Vienako Zirkuluak defendatzen zuen kontzeptuen eluzidazioa, hots, esaten duguna argitzeko ahalegina, nazien garbiketa etnikoaz erka zitekeela.
|
Azken
finean, dirudienez, enpirismo logikoa, Vienako filosofia berria, neoerromantiko metafisiko ilunen mugimendu legez, gauzak ezin baitzituzten aldatu eta hobetu, etsipenari eginiko dei hutsa izan zen. Boterearen aginduaren azpian zeuden, belaunikatuta, beldurrez beterik boteretsuak haserretu ez zitezen (98 orr.).
|
|
|
Egungo zientzia eta teknologiaren analisi filosofikoak urruntasun honetan sakontzen ari dira, hori defendatuz, eta Vienako Zirkuluak lagatako joera analitikoa atzean utziz. Dena den,
|
azken
urteetako ondorio hauek eta beste batzuk sekula ez dira heldu Horkheimerren hitzek izandako suhartasunera.
|
|
|
ideiak ezagutzen ditugula dioen tesiak enpirista ugari psikologian murgildu zituela, ideien artean ematen diren asoziazioak azaltzeko mekanismo psikologikoez arduratzera eramanez. Beraz, jarduera psikologista honen arabera, ideiak ziren munduaren eta ezagutzaren
|
azken
maila, den dena azaltzen zuten, bai kanpoko gauzak bai barrukoak, ideia bakunak ideia konplexuen azalpenetan agertzen baitziren. Ezagutzaren multzoak ideia bakunetan zeukan abiapuntua edo, enpiristek onartutako nominalismoak baieztatzen zuenez, ideia unibertsalak hitz bati esker baturiko ideia partikularren multzoak dira.
|
|
|
Zirkuluari interesatzen zitzaion ezagutzaren teoriarekiko Humeren lan garrantzitsuenak A Treatise of Human Nature [Giza izatearen tratatua] (1739) eta An Inquiry Concerning Human Understanding [Giza ezagutzari buruzko ikerketa] (1748) ziren7 Hume, zientzia moralaren Newton antzeko bat legez onartua izan zen,
|
azken
honen metodoa nahi baitzien erantsi giza zientziei. Naturaren zientziaren eta Humeren metodoaren arteko paralelotasuna garbia da:
|
|
|
Naturaren zientziaren eta Humeren metodoaren arteko paralelotasuna garbia da: oinarrien ala
|
azken
azalpenen bilaketa ukatu egiten da, horien ordez saio psikologikoetara joz (Tratatua II.2). Humerentzat, orduan, adimena, psikea, Newtonen unibertsoaren antzekoa zen, baina kontuan izanik ‘inpresioek’ grabitazioari esker erakarri eta aldaratzen diren atomoek bezalaxe jokatuko dutela, grabitazioaren ordez ideien asoziazioaren legeen multzoa ipiniz.
|
|
|
Horretarako, zientzia ezberdinak oinarrizko zientzia baten gainean eratzen direla erakutsiko digu, giza izatearen zientziaren gainean alegia. Matematika, filosofia naturala eta erlijio naturala, zientzia guztiak
|
azken
buruan, giza izatearekin daude harremanetan, gizakiaren ulermenaren azpitik kokatzen direlako eta gizakiak eurak juzgatzen baititu. Zientzia berriaren eginkizuna, beraz, giza ulermenaren indarra, boterea eta hedaduraren azterketan datza, baita argudioen ideien izatea azaltzean ere.
|
|
|
Hobekien mantenduko duena Tratatuko enpirismoaren jitea izango da: lau printzipioetan oinarritu zen, eta horietako bi, lehena eta
|
azkena
, Vienan onartuak izango ziren XX. mendean:
|
|
|
XIX. mendeko bigarren zatiko korronte erromantikoen
|
azken
astinduekin batera, gertakizun historikoetan eta zientzian oinarrituta, munduaren ikusmolde berri bat hasten da zabaltzen mendebaldeko pentsamenduan. Positibismoa deritzoguna da.
|
|
|
Argi dagoenez, printzipio positibistak Francis Baconen (Novum Organum, 1620) eta enpirismoaren postulatuekin bat zetozen, errealismo positibista
|
azken
korronte horren aurka egon arren: orain sentimenak dira errealitatearekin zuzenean lotzen gaituztenak, naturaren legeak izanez lotura errealak adierazten dituztenak, eta ez Humeren ohiturak.
|
|
|
Lehendabiziko egoera behin behineko eta prestakuntzazko lez ulertu behar da; bigarrenak xede galkor bat besterik ez du suposatzen. [Hirugarrena] da guztiz egokia dena, modu orotan, horretan baitatza giza arrazoimenaren
|
azken
egoera.8
|
|
|
Egoera teologikoa gauzen esentzia eta
|
azken
zergatiak bilatzeagatik bereizten zen. Emaitza lez, izaki supranaturalak lortzen ziren:
|
|
|
Autore hau —Avenariusekin batera— enpiriokritizistatzat hartzen da oro har, baina enpirista edo positibistatzat ere lasai har genezake, bere hausnarketa zientziaren betebeharraren eta jatorriaren inguruan mugitzen baitzen. Horretarako ezagutzaren teoria psikologikoa eta filosofia esperimentalaren programa bat landu zituen XIX. mendeko
|
azken
laurdenean, Humeren enpirismoan gauzatuak eta ez horrenbeste, haatik, Comteren positibismo klasikoan.
|
|
|
Machek filosofiaren esparruan ez ezik, zientzian bertan ere, fisika teorikoan eta esperimentalean batik bat, azaldu zituen bere ideiak. Zientzia induktiboen historiaren Katedra bete zuen Vienan bere bizitza unibertsitarioaren
|
azken
aldian. Garai horretan fisikaren oinarrizko kontzeptuez arduratu zen bereziki, ikuspegi guztiz zabal batetik.
|
|
|
Kontuan izan behar dugu elementu hauek neutroak direla, hots, ez fisikoak ezta psikikoak ere; soilik interpretatu behar ditugun datuak dira, eta interpretazio horrek modu ugari izan ditzake, horien artean fisikoa nahiz psikologikoa ere. Oinarriztapen fenomenalista honen
|
azken
helburua zientzien batasuna zen, psikologia eta fisikarena batik bat, garai hartan bata bestetik oso urrun zeudela baitzirudien. Zientzien batasuna ez zen jada soilik posibilitate hutsa Machentzat, errealitate epistemologikoa baizik, ezagutzaren objektua beti berbera baitzen, alegia:
|
|
|
Baina ez zuen zehaztu zenbat ziren. ...ia logikoa adibidez, Carnapek XX. mendean egingo zuen bezala11 Dena den, egoera korapilotsu horren atzean, kategoriak batez ere koloreak, soinuak, beroa, presioa, espazio eta denbora subjektiboak, sentimendu afektiboak, nahiespenak eta, beharbada, memoriaren irudiak zirela ikuska daiteke12 Identifika ditzakegu, hortaz, modu batean edo bestean, Machen elementuak, ondoren kategorizazio bat eratzeko,
|
azkenik
esperientzia eta zientziaren objektuak lor ditzagun. Garapen hau guztiz garrantzitsua zen Machentzat, berarentzat zientzia esperimentalak ez zirelako oinarrizko elementuez arduratu behar, beraien arteko erlazio eta funtzioez baizik.
|
|
|
nola dira posible judizio a priori sintetikoak? Kantentzat, judizio horiek oinarrizko lege fisikoak ziren —mekanika newtondarrarenak eta masaren kontserbazioaren legea—, dakigunez geroago Einsteinen erlatibitatearen teoriak higatu zituen legeak,
|
azken
buruan. Ordezkapen honek —Newtonengandik Einsteinengana—, azken batez, teoria fisikoen jite ez apodiktikoa azaleratu zuen, eta judizio a priori sintetikoen existentzia kontuan ez hartzera eraman zuen filosofia.
|
|
|
Kantentzat, judizio horiek oinarrizko lege fisikoak ziren —mekanika newtondarrarenak eta masaren kontserbazioaren legea—, dakigunez geroago Einsteinen erlatibitatearen teoriak higatu zituen legeak, azken buruan. Ordezkapen honek —Newtonengandik Einsteinengana—,
|
azken
batez, teoria fisikoen jite ez apodiktikoa azaleratu zuen, eta judizio a priori sintetikoen existentzia kontuan ez hartzera eraman zuen filosofia. Matematikaren judizioen izaera nolakoa zen jakitea baino ez zen falta.
|
|
|
kontzeptu behaezinekiko mesfidantza errepresentatzen zuen —’espazio absolutu’, ‘aldiberekotasun absolutu’ eta beste hainbat nozio metafisiko—, eta programa ezin hobea zen zientzian ‘gertakari enuntziatuen’ eta ‘konbentzio’ edo ‘hautazko definizioen’ artean bereizteko. Haatik, erlatibitatearen teoriak ez zien
|
azken
hitzik eman Zirkuluko tesiei, batez ere eragina elkarrenganakoa izan zelako eta batak bestearen beharra zuelako. Erlazio honetaz adituek diotenez," ez dago itxaropen posiblerik ez erlatibitatearen teoriaren garapena ezta XX. mendeko positibismoa ere ulertzeko, beren arteko eraginaren deskribapen zehatza emanez ez bada" 15 Horregatik da garrantzitsua Zirkuluko ideiak bere garaiko zientziarekin nola lotzen ziren ikustea.
|
|
|
Logika berria logika tradizionala —aristotelearra— ordezkatzera zetorren, ezagutzaren diskurtsoak behar zituen zehaztasun formala, edukiaren aberastasuna eta erabilgarritasun teknikoa betetzeko gai ez zen
|
azken
horren ikusmolde metafisikoak arbuiatuz. Logika berria, batetik Fregeren logika sinbolikoa, eta bestetik Russell eta Whiteheaden Principia Mathematica rena() zen.
|
|
|
Zutabe hauetatik soilik
|
azkena
dago egiazko egibalioez osatua. Zutabe honi, beraz, tautologia edo formula tautologikoa deritzo:
|
|
|
Proposizio hauetan erabiltzen diren zeinuen esanahia argitu behar da, hau da, hizkuntzarekin adierazten denak zer esanahi duen ikusi behar da. Lehendabiziko helburua, orduan, zeinuaren eta gauzaren arteko erlazioa finkatzea izango da, irudiaren eta irudikatuaren artekoa, errepresentazioaren eta errepresentatuaren artekoa,
|
azken
buruan. Eta horretarako alde biak ezagutu behar dira:
|
|
|
Hitz baten esanahia finkatzeko modu bat definizioaren bitartekoa da, hots, esanahi ezaguna duten beste hitz batzuk erabiliz. Baina beste hitz hauek prozedura berbera jaso lukete,
|
azkenean
hitz definigaitzekin topo egin arte, hau da, bakarrik ostentsioaren bidez finka daitezkeen kontzeptu primitiboekin. Hauek, azken finean, ezin dira definitu, baizik eta soilik erakutsi:
|
|
|
Baina beste hitz hauek prozedura berbera jaso lukete, azkenean hitz definigaitzekin topo egin arte, hau da, bakarrik ostentsioaren bidez finka daitezkeen kontzeptu primitiboekin. Hauek,
|
azken
finean, ezin dira definitu, baizik eta soilik erakutsi:
|
|
|
Izan ere,
|
azken
buruan, filosofia ‘hizkuntzaren kritika’ da (Tractatus, 4.0031), pentsamenduaren eluzidazioa soilik. Bere helburua proposizioak argitzea da, beste modu batean ilunak eta nahasiak liratekeen pentsamenduak argitzea:
|
|
|
Tractatus aren eragina, hala ere, oso sakona izan zen Zirkuluan, Waismann eta Schlickengan batez ere.
|
Azken
honek, neurri batean, filosofo sortzaile izateari uko egin zion Wittgensteinen ideien iruzkintzaile bihurtzeko34 Beste batzuk, aldiz, batik bat Neurath, Hahn eta Frank enpirista erradikalak, aurka jarri ziren —Neurath oso kritiko agertu zen Wittgensteinen mistizismoa eta ‘goreneko’ filosofia zirela eta— eta, bitartean, Carnapek ongi onartu zuen bere egia analitiko eta logikoar...
|
|
|
1924az geroztik, ostegunero, Schlickek, gehitzen ari ziren partaide berriekin batera biltzen zuen ‘Historiaurreko Zirkulua’ Partaide horien artean zeuden Gustav Bergmann —matematikaria—, Kurt Godel —matematikaria—, Viktor Kraft —filosofoa—, Felix Kaufmann —zuzenbidearen filosofoa—, Karl Menger —matematikaria—, Bela von Juhos —filosofoa—, Olga Hahn Neurath —filosofoa, Hans Hahnen alaba eta Otto Neurathen emaztea—, Herbert Feigl eta Friedrich Waismann ikasleak eta, nola ez, Rudolf Carnap.
|
Azken
hau 1926an Jenatik Vienara aldatu zen, hemen irakasle izendatu baitzuten. Esan dugunez, Zirkulua ez zen itxia eta ez zegoen une bakoitzean partaideak zeintzuk ziren guztiz jakiterik, Edgar Zilselekin gertatu lez, inork ez baitzekien serioski parte hartzen zuenentz.
|
|
|
Parisko Sorbonan 1935ean burututako Filosofia Zientifikoaren Nazioarteko Kongresuan, Frantziako gobernuak eta Parisko zientzi institutuek babestuta, ikusmolde zientifikoaren tesiei
|
azken
oniritzia eman zitzaien. Kongresuaren arrakastak, bost urte arinagoko datuei zegokienez, ikusmoldearen igoera kuantitatibo eta kualitatiboa erakusten zuen.
|
|
|
Baina poliziak Schlicki babesa eskaini zionez, gaztea psikiatriko batean sartu arte behintzat, honek ezin zuen ezer egin.
|
Azkenean
eroetxean sartu zuten, laster ateratzeko baina. Handik irten bezain pronto, gainera, mehatxuka hasi zitzaion berriro ere, nahiz eta behin eta berriroko abagune hauetan irakasleak jaramonik ez egin.
|
|
|
5.2
|
Azken
proposamenak 92
|
|
|
Zirkulukideen interes filosofikoek zientziaren filosofia —bere zentzu arruntean— baino gehiago besarkatzen zuten. Eginkizun filosofikoaren helburua ‘munduaren ikusmolde zientifiko’ zabal baten osaketa zen (‘wissenschaftliche Weltauffassung’), ordena politiko eta soziala eraikitzeko ekarpen razional eta gizatiarra,
|
azken
buruan. Ezin da inola ere Zirkuluaren filosofia muga hertsi eta zientifistaz beteriko doktrina lez ulertu, logika eta zientziaren hizkuntzaren inguruko arazo funtsean teknikoez bakarrik interesatua balego bezala.
|
|
|
alde batetik, formak —ezagutza kontzeptuala, intelektuala— eta, bestetik, edukiak —esperientziak emandako ezagutza— Enpirismo tradizionalaren aurrean, osagai formalen beharra eta garrantzia onartzen zuten naturaren izaera ezagutzeko unean —Kantengandik urrundu arren—, Vienako Zirkuluarentzat osagai horiek berraztergarriak baitziren.
|
Azken
buruan, Vienako Zirkulua bera osatu baino lehenagoko etapa honetan, bertako partaide batzuentzat formala konbentzioz edo hautazko definizio baten bitartez ezaugarritu zitekeena zen.
|
|
|
Zio honek, Leibnizen bereiztezintasunaren tesiarekin batera baliatuz, erlatibitatearen teoria bereziari Vienako Zirkuluak eginiko kritika bultzatu zuen20 Harrezkero, soilik erlatibitatearen teoria orokorrak egingo zien lekua zio horien ondorio filosofikoei.
|
Azken
teoria einsteindar honek, 1 irudiko lohikeria teorikoen ezabapenerantz hurbilduz doan turrustaren azken urratsa finkatzen du, behagarriak diren emaitzak faboratuz. Hemen, teoriaren osagai objektiboen kopurua koordenatu sistemen kopuruarekiko alderantziz proportzionala da.
|
|
|
Zio honek, Leibnizen bereiztezintasunaren tesiarekin batera baliatuz, erlatibitatearen teoria bereziari Vienako Zirkuluak eginiko kritika bultzatu zuen20 Harrezkero, soilik erlatibitatearen teoria orokorrak egingo zien lekua zio horien ondorio filosofikoei. Azken teoria einsteindar honek, 1 irudiko lohikeria teorikoen ezabapenerantz hurbilduz doan turrustaren
|
azken
urratsa finkatzen du, behagarriak diren emaitzak faboratuz. Hemen, teoriaren osagai objektiboen kopurua koordenatu sistemen kopuruarekiko alderantziz proportzionala da.
|
|
|
Handik irten bezain pronto, gainera, mehatxuka hasi zitzaion berriro ere, nahiz eta behin eta berriroko abagune hauetan irakasleak jaramonik ez egin.
|
Azkenean
, ikasle ohiak agindutakoa bete eta Vienako Zirkuluaren burua hil zuen.
|
|
|
Nabaria da, beraz, Neurathek eta Schlickek zituzten bizitzeko moduak oso desberdinak zirela, baita bateragaitzak ere. Neurathek ez zituen gustuko Schlicken joera aristokratikoak, eta
|
azken
honek jasanezintzat jotzen zuen bestearen antz proletarioa. Baina aldea, beren jarrera sozio-politikoetan ez ezik, urruntasun filosofikoan ere nabaritzen zitzaien, eta inork ezin izan zuen haiek sekula adiskidetu.
|
|
|
Esan nahi dudana da liburu honek ez lukeela judizio etiko deitzen dugun ezer edukiko, ezta halako judiziorik inplikatzen duen ezertxo ere. Noski, balio judizio erlatibo guztiak eta zientzi proposizio egiazko guztiak edukiko lituzke, eta
|
azken
buruan egin daitezkeen egiazko proposizio guztiak. Baina deskribatutako gertakari guztiak, honela esan, maila berean izango lirateke, eta, halaber, proposizio guztiak maila berean izango lirateke.
|
|
|
Esan zuen gai honi buruzko Freuden liburua oso liburu ona zela hutsegite filosofikoak aurkitzeko, eta gauza bera esan litekeela bere lanei buruz orokorrean, kasu askotan galde daitekeelako esaten duena zein neurritan den" hipotesi" bat eta zein neurritan den gertakari bat irudikatzeko modu on bat —auzi honi buruz esan zuen Freud bera ere maiz ez dagoela ziur— Esan zuen, adibidez, Freudek nahaste bat sortu zuela zeure barrearen zergatia jakitearen eta barrea eragiten dizun arrazoia jakitearen artean, hark esaten duena zientzia dela ematen duelako, baina benetan" irudikapen miragarri" bat besterik ez baita.
|
Azken
puntu hau ere azaldu zuen hauxe esanez: " Guztiak konparazio bikainak dira, adibidez, puzzle baten eta amets baten arteko konparazioa".
|
|
|
—Aise imajina dezakegu, adibidez, tribu baten erregeak begi guztien bistatik kanpo izan behar duela, baina baita tribuko gizaki bakoitzak ikusi behar duela ere. Egiaz,
|
azken
hau ez da gutxi gorabehera kasualitatez gertatuko, baizik eta jendeari erakutsia izango zaio. Agian inork ez du hura ukitzeko baimenik, baina agian guztiek ukitu behar dute.
|
|
|
Dena den, etika, estetika eta erlijioaren munduan sakontzea falta zaio, nahiz eta hizkuntzaren, psikologiaren eta logikaren filosofian bikaina izan.
|
Azken
atalak Wittgensteinen eta gaurko filosofiaren arteko erlazioa finkatzen du. Liburuan zehar, egileek badakite zer esaten duten.
|
|
|
Orrialdeotan zehar Wittgensteinen eraginak bizirik dirau.
|
Azken
atalean eragina nabaria da. Nahikoa da izenburua irakurtzea:
|
|
|
auzi zientifiko bat azaltzeko hitzaldi ziklo bat nuke eta ez ordu beteko hitzaldi bat. Beste aukera bat izango zatekeen zientzi dibulgaziozko hitzaldia deitzen dena ematea; hau da, egiaz ulertzen ez duzuen zerbait ulertzen duzuela sinestaraztera zuzendutako hitzaldi bat, horrela, nire ustez gizaki modernoaren nahirik zitalenetakoa asebetez, hots, zientziaren
|
azken
aurkikuntzekiko azaleko jakin mina. Aukera hauek arbuiatu ditut eta nire ikuspegitik garrantzi orokorra duen gai batez mintzatzea erabaki dut, zuen ideiak argitzen laguntzeko asmoz (honi buruz esango dudanarekin ados egongo ez bazinate ere).
|
|
|
Udan, Moore eta" sen onaren" auziari buruz idatzi zuen (Uber Gewiheit, 65 paragrafoak). Irailean Skjoldenera
|
azken
bidaia Ben Richardsekin. Azaroan Cambridgen, Bevan doktorearen etxean.
|
|
|
Otsailean, oso gaixorik, Bevan doktorearen etxean egon zen, ospitalean hil nahi ez zuelako.
|
Azken
hilabeteetan Uber Gewifiheit idazkiaren 300 paragrafoak idatzi zituen. Apirilaren 29an, goizean, hil zen doktorearen etxean.
|