|
2000
|
|
|
Susako komentariogileak(" Marinel zaharrak", Susa, 1989, 2324 alea, 14 or.) ere bilakaera hau aipatzen du" Poeta erromantiko ederzalea, hizkuntzaren barruan jolas egiten zuena, metaliteraturaren gailur urrinetan etxeko karrajuan baino nasaiago ibiltzen
|
zekiena
, hori guztiori eta besterik ere bazen hura bera, berbera lehorrekoago agertzen zaigu hemengo olerkietan. Mingostu egiten du kartzelak.
|
|
|
Eta, liburua apaletik hartu, eta zegokion orritik zabaltzen zenuela, irakurtzen hasi, eta hala jakin nuen nola Korintioko herrian bazen, Aulo Gelioren erranetan, Lais zeritzan emazte eder bat, famatua, amoltsua eta plazer egilea, bere ofizioaren baliatzen ongi
|
zekiena
, eta nola, egun batez Demostenes filosofo handi hura emazteki haren aldetik iragaiten zela, kilikatu zen, ernatu zen, linburtzen hasi zen, eta galdegin zion Laisi berari ea zenbana saltzen zuen fruitua, zer balio zuen merkatalgoak. Eta, batean liburuari eta bertzean neuri so egiten zenidala, hala jakin nuen, orobat, nola Laisek, usterik ezen ehiza sarean zuen, suma handi bat eskatu zion, gehiago bortz ehun ezkutu baino, eta nola Demos te nesek, aditu zuenean ema mutiriaren demanda, ihardetsi zion ezen hark ez zuela damua hain garesti erosten.
|
|
|
Baina, Bibliaz denaz bezainbatean, zer aldaketa eta zer mudantza izan ote zituen, eta ote ditu, Jainkoaren hitzak, Haren baitarik jalgi zenetik guk Liburu Sainduan irakurtzen duguneino? Zeren, hasteko, ezagutu bainuen Parisen Teologia ikasten ari zen judu bat, rabbi baten iloba zena eta hebreera
|
zekiena
, zeinak aitortzen baitzidan, kasik ahapeka, ezen Biblia ez zela autore bakar batek skribatua, eta stiloak ere halakoak zirela, autoreen araberakoak. Eta, nola iturrian garbi eta garden den ura lohitzen eta zikintzen den hainbat lur iraganez gero, eta edaten duguna, azkenean, lohia eta zikina egon daitekeen, hala, etorkiko hitza berdin kutsa daitekek eta berdin kutsatzen duk bitartekoen ahotik eta arartekoen lumatik iragan ondoren, eta desitxura daitekek, ondorez, eta desitxuratzen duk, finean.
|
|
|
Eta, jauregiaren izena zenbatenaz gorago zeramala eta izenaren itzala zenbatenaz urrunago, hainbatenaz hertsiago ezarri zituen aitak jauregiko barren arauak, ordenantzak eta zirimonia suerte haiek guztiak. Eta, are gehiago, zeren, Villagrandeko dukeari jauregirat etortzeko gonbita egin zionean, eta jakin zuenean ezen dukeak gonbita onartu zuela, Donibane Lohizunetik ekarri baitzuen, izendatuki eta espreski, dukea jauregiratu baino bi hilabete eskas lehenago, kontu haietan aditua zen zirimonia maisu bat, jaun Louis Delapierre zeritzana, Borde len jaioa eta euskaraz ez
|
zekiena
, baina bai gaztelaniaz, frantsesez bezain ongi, etxeko sehiak eta zerbitzariak ohitura eta usantza haietan aitzinago zitezen eta finago zitezen.
|
|
|
...en eta jauregiko arrano inperiala ikusi baitzuen hegaldaka, atzaparretan jauregia zeramala, gora eta gora, harik eta han goian urrezko eguzki errainuen artean galdu zen arte... eta erran zigun, halaber, segur zegoela ezen amets hura presagio onekoa zela... eta kontsultatu zion Ubarneko dama Sagrario Landaluzeri, zeina baitzen, aurkientza hartako jendearen erranetan, jakintasun suerte hartan gehien
|
zekiena
, eta hark berdintsu eta orobatsu erran zion, egun ezin hobeak zetozkiola, ez zuela zalantza izpirik, zeren eta ametsa ere halakoa izan baitzen, argia eta aratza...
|
|
|
Izanez ere, nik behiala ezagututako" Manolo Potzolo" hartatik deus guti gelditzen zen. Pikorrak desagertuak, begi aurrean taxu meharreko gizona nuen orain, behialako moldegabekeriaren lekuan jendetasuna —jendetasun ekarria, bistan da— erakusten
|
zekiena
. Horri gehiturik dotoreziarik gabeko korbata eta traje zimurtua, batetik, eta ostatuaren ilunagatik ere kendu ez zituen betaurreko beltzak, bertzetik, neketan ezagutuko nukeen, ileari ohartu ez banintz.
|
|
|
Izeba Milagrosen begitarte eztia ez zen dohainik. Bere prezioa zuen, batzuetan kario, Ximurrak ederki kobratzen
|
zekiena
. Hasieran, taldean bertzela inondik ere irabaziko ez zuen itzal suerte bat, Ttipi jakintsuagoaren eta Charly indartsuagoaren parean lehiatzeko bidea ematen ziona.
|
|
|
Guztiarekin, haurra bere esneaz elikatu nahi eta, bien bitartean, herriko errekadista (herritarrek hiriburuan zer behar, horixe egiten zuena) arduratu zen biberoiak ospitalera eramateaz. Hori zen jende guztiak
|
zekiena
, baina jendeak ez zekien emakumearen senarra ez, baina errekadista bera zela haurraren aita, Karmelorena hain zuzen ere... Errekadista, bestalde, ezkondua zegoen eta bi seme zituen:
|
|
|
" Benta Zahar auzoa?", korbatadunak begietan berriz ere burla distira hura zeukan: bazekien noski Xanek ez
|
zekiena
. " Badago, noski, izen horretako auzorik?", galdetu zuen Xanek.
|
|
2001
|
|
|
Handik Bilborat jo zuen, orduko batxilergoa egiterat, liburuek aginduriko inda Gasteizen ez amaitzeko. Izan ere, Salamankan doktoretza gainditu eta Rhin ibaiaren ertzeko Kolonia hiri alemaniarrean nahiz Brussela belgiarrean musikaz
|
zekiena
findu nahi izan zuen.
|
|
|
" Hamazazpi urte dagoeneko, Rosa". Lucas itxaroten
|
zekiena
zen, ordea, norbait bazen. Ospitaleko hormek berde jarraitzen zutela konturatu zen Lucas.
|
|
|
Ez
|
zekiena
, zioen amak, baina Goiok bazekien Juan Bautistak bezala loihartzekoak jantzi eta beharrean hasi zuela laster. Ni ez naiz betiko izango eta, lehenago ere esan zion amak, Zeuretzat egiten hasi duzu.
|
|
|
Orain egiten diren soziologia kontuetan sartuz gero, gure arteko bereizkuntza honetan, hots euskaldun huts eta erdaldun hutsen arteko bereiz  kuntza honetan, baziren noski elkarren artean bai euskaraz eta bai erdaraz zekitenak; beraz, euskaldun eta erdaldun zirenak aldi berean. (Gure artean erdaldun euskaraz ez dakienari esaten zaio, oker ez banago; esan dezagun, beraz, erdaldun ordez euskaldun berri, lehen erdaraz
|
zekiena
eta erdaldun berri lehen euskaraz zekiena). Beraz hiru talde baziren.
|
|
|
Orain egiten diren soziologia kontuetan sartuz gero, gure arteko bereizkuntza honetan, hots euskaldun huts eta erdaldun hutsen arteko bereiz  kuntza honetan, baziren noski elkarren artean bai euskaraz eta bai erdaraz zekitenak; beraz, euskaldun eta erdaldun zirenak aldi berean. (Gure artean erdaldun euskaraz ez dakienari esaten zaio, oker ez banago; esan dezagun, beraz, erdaldun ordez euskaldun berri, lehen erdaraz zekiena eta erdaldun berri lehen euskaraz
|
zekiena
). Beraz hiru talde baziren.
|
|
|
zientzialariaz gainera, pieza bateko gizaseme bat aurkituko du irakurleak orriotan. Bere herriari(" eta neurea dela diot, ez haren jabe eta nagusi naizelako, baizik eta ni naizelako herri horretakoa, herri horrek sortua, hazia eta hezia") lotzen zuen lokarria eten nahi ez, eta haren zerbitzari leiala izan zen; euskararen etorkizunean sinesten zuelako, euskarari etorkizuna eskaini nahi izan ziona; sufritzen dutenekin bat egiten
|
zekiena
. Handikeriazko menturarik gabe bizi izandako gizon handia.
|
|
|
Askojakina zen Axular eta mutila, gainera,
|
zekiena
esaten. Etxeparek, lehenengo euskal autoreak, plazara atera nahi zuen euskara etxe zokotik.
|
|
|
Arrazoi dute, beharbada, baina ezin dezake egungo eguneko inork aldi hartako edozeinek
|
zekiena
jakin, ez sentitzen zuena sentitu. Hona zer bertso egin omen zituen Txirritak, eta ez da Txirrita jauntxotzat hartuko duenik jaio, Cánovasen alarguna ikusi ondoan:
|
|
|
Habent sua fata libelli, esan ohi zuten inoiz" Poeta" ren gisan, eta baita beren irakurleek ere, irakurleek, entzuleek edota buruz ikasten  dituztenek, apurka eta zatika behinik behin. Ez zen hala behar eta, ustekabeko mirakuluz XVII. mendeko Lapurdin, Donibane eta Ziburuko kostaldean, bai ere halaber hinterland modura zuen Sara aldeko lur barrenetan, euskal literaturari, kristau eta katoliko, dakigun loraldia eman zion jende ikasi samalda, latinezko bertsoak (esate baterako) hutsik gabe neurtzen
|
zekiena
, ehun urtez geroago Larramendik neurtitz zuzenik sortzen ez zuelarik.
|
|
|
Nork irabaziko zuen alde batera,
|
zekiena
zen euskaldunek euskaldun gelditu behar zutela gerra batzuek zein besteek irabazi:
|
|
|
" No entender". Orduan aitona amona asko zen erdaraz tutik ere ez
|
zekiena
. Euskal giro hori arnastu egiten zenuen; eta hartarako sentsibilitatea izanez gero, zure barrenean bere kutsua uzten zizun.
|
|
|
Amak ez
|
zekiena
hauxe zen: gauez autoz hara eta hona zainetan bidaiatzean, istripu desiraren eta desiraren istripu artean, sortzetik sehi eta mutil hezi kanoi haragiak ginatekeela euskaraz ere Jainkoa Lagun zutenentzat, iragan mendetik ekidinezina zirudien zartatze linguistiko baten ume mutuak ginelako, ekintza aditzak grekatuz ahoskatzeko orduan aldi berean erabiliak, eta baztertuak.
|
|
2002
|
|
|
Ez
|
zekiena
egiten eta ezagutzen ez zuena ezagutzen saiatzen zen gizona zela zioen Eduardo Txillidak bere buruaz. Egiten zituen obra guztiek, bukatuta egonik ere, erantzun gabeko itaun ugari omen zituzten euren baitan.
|
|
|
Egun tristeak, zinez, Sararenak, handik aurrerakoak! Erraiak kendu balizkiote bezala sentitzen baitzen, eta erraien tokian hutsune ikaragarri bat egin balitzaio bezala, nola bete ez
|
zekiena
. Halako suertez, non, hausturaren berria jaso zuenean, etxean sartua egon baitzen bi egunetan, suari begira, estatua bat bezala, bere behar fisiologikoetarako doi mugitzen zela.
|
|
2003
|
|
|
18 Bide batez gogora dezagun, aurrerago aipatuko ditugun Kurloiak eta El vasco de hoy liburuetako marrazki guztiak eta ugariak dira batez ere bigarren honetan bere bereak dituela. lanetan ere berdin moldatzen zela adierazi digu alargunak, denetarik baitzekien egiten. Eta ez
|
zekiena
bere kabuz ikasten zuen. Autodidakta peto petoa, beraz.
|
|
|
Irakasleak, ordea, berak ezer ez zekiela, irratian lapurreta bati buruzko zerbait baino ez zuela entzun esanez,
|
zekiena
kontatzera bultzatu zuen.
|
|
|
Ez zen haxe berak behar zuen aukera? Ezin errazago, ostiraletik
|
zekiena
kanporatu ahal izateko.
|
|
|
Jakin zuen bizitza osoan ezaguturiko beldur guztiak ezereza zirela, benetako izua aurrean zeukan eta, lehenengo aldiz. Eta ezagutu zuen inoiz ere ez zela gai izango
|
zekiena
inori esateko.
|
|
|
Neskatilaren eskuak, berriz, lotuta bezala zeuden, nora jo asmatzen ez zutela. Umegorri bat zen haren aldean, pentsatu zuen, maitasun jokoez ezer ez
|
zekiena
. Hala ere, ahoa betetzen zion zoriontasunean kontzentratzea erabaki zuen.
|
|
|
Horren arabera ikasleen %4, 88k zekien euskaraz irakurtzen eta idazten eta beste %5, 66k zekien euskaraz mintzatzen; %13, 72k aitortzen zuen euskara apur bat bazekiela eta %17 ari zen euskara ikasten. Irakasleen artean, %6, 4 baino ez zen euskaraz
|
zekiena
eta %5, 5ek erdizka egiten zuen, %9 ikasten ari zen eta %88k ez zekien. Ikasleen %70ek euskararen presentzia unibertsitatean beharrezkotzat zuen; irakasleen artean, ordea, %54, 1 baino ez zen horren aldekoa.
|
|
|
Batek
|
zekiena
besteak ere bazekien. Eskolako orduetarik kanpo, beti elgarrekin egoiten ziren, bi gerezi bezala.
|
|
|
Pentsatu zuen Matiasek, gainera, Dimas apur bat animatzeko ona izango zela esan behar ziona. Kontatu zion problema bat zeukatela Museoan erleekin eta beste intsektu batzuekin, eta bera zela Idusen erleen gainean gehien
|
zekiena
, eta beste intsektuen gainean ere ez zuela gutxi jakingo, eta zela bera, Dimas, Museora joatea; konpondu ahal izango zuela, beharbada, erleekin zegoen problema eta beste intsektuekin zegoen problema.
|
|
|
Gainerakoan, hitz jario handiko gizona zen, argudioak ongi lotzen
|
zekiena
, gero nahi zuena egiteko. Halaxe funtzionatzen baitute diktadurek, karikatura baten antz handiagoa dutela, beste deusena baino.
|
|
|
Alabaina, beste baterako laga du berak
|
zekiena
: Jaioneren gorpukiak noiztik zeuden leize zulora botata.
|
|
|
–Txatarra hutsa dituk bouetako kanoiak! –nik esan barik ere berak ondo
|
zekiena
esan nion, kontsolamendu gisa.
|
|
|
Ihesari eman ziotenek bazekiten Mallonak ez
|
zekiena
. Preso jausiz gero fusilatu egingo zituzten.
|
|
2004
|
|
|
Txostenak, egia erran, ez zion euskaldunei buruz aldez aurretik
|
zekiena
beste jakingarririk eman: hizkuntza zaharra, lege zaharra, eskakizun zaharrak...
|
|
|
Eta zergatik ez zidan hiltzaileen berri eman? Zergatik ez zuen
|
zekiena
kontatu. Nire etxean sartu zen ordenagailuko txostena aldatzeko!
|
|
|
Maisutza industrialeko ikasketak zituen, tornularitza arloan, baina beti gora begira bizi zen, gizon anbiziosoa baitzen, esan dut lehenago. Hala ere, nahiz eta betidanikoa zuen bere joera hura,
|
zekiena
baino gehiago zekiela erakustera bultzatzen zuena, bolada hartan are nabarmenago egin zitzaion.
|
|
|
Bere azken liburu honetako ataltxo batean poetikari buruz dihardu Gandiagak. Azken urteetan behin baino gehiagotan eskatu zizkioten handik eta hemendik bere obrari buruz hitzaldiak –batere gustuko ez zuena, ukatzen ere ez
|
zekiena
ordea–, eta holakoen artean onduak dirateke pasarteok. Berak poetikarik ez daukala batere, muturtzen da, ordea," Nabarnizko nire jendeari ikasi niona ez bada" behintzat.
|
|
|
Eta irudimenak soinuaren sortzailea erakutsi zidan ametsetan bezala: txori handia zen, zapelatzak berak baino dotoreago hegan egiten
|
zekiena
, eta luma urdin bizikoa.
|
|
2005
|
|
|
Urhea balio duen ateraldi hau badu gure Petrik: " Zergatik bada, tentatzen duzue orai Jainkoa, gure arbasoek eta guk ere ezin jasan izan dugun uztarria dizipuluen lepoaren gainan ezarri nahiz?" (Gorago aipatu Riccik zioena Txinan eta Erromako bulegokeriak ez
|
zekiena
. Eta ez dakiena gaur egun oraino!) Baina handik eta zenbait denboraren buruan Jondoni Petrik erabaki hori hautsi zuen eta Pauloren erasiak entzun zituen:
|
|
|
Nola etorri zitzaion, orduan, amona Kontxiri, Manifestu Komunistaren paragrafo hura, bere pentsamenduaren ardatz bihurtu zuena eta buruz
|
zekiena
–errepikatzeko gogoa:
|
|
|
Horrek, bere sexuaren aurkikuntzaz gain, lehengusua beste modu batean ikusarazi zion. Harrezkeroztik ez zen besterik gabe lehengusu atsegina, bizitzari begi zorrotz eta ironikoez begiratzen ziona, bere hamalau urteko buruaren aburuz dena
|
zekiena
, neurri batean alfertxo eta ahanzkorra. Bere buruari debekatu zizkion noizean behinkako pentsamenduak sarriago hasi ziren burura agertu nahian.
|
|
|
Lorik egin ezin nuen gau haietako batean, burua Irantzuren gauzetan nuen arren, zerbait etorri zitzaidan gogora: Iñigoren arrebak esan zuenez, auzune bereko ume guztiak beti batera zebiltzan, inurritegi bereko inurriak ziren, batek
|
zekiena
denek zekiten.
|
|
|
Hasiera hasieratik Alfontso Irigoien izan zen irakasle. Oso langilea zen eta asko
|
zekiena
. Nik Filologa Romanicaka rrera egin nuenean, irakasle izan nuen.
|
|
|
Mitxelena, berriz, gizon azkarra zen eta asko
|
zekiena
. Be re inguruan jende esanekoa izaten zuen.
|
|
|
Agatak arratsaldean Otsabideko kermezan ikasiak ezpainen harresietan kolpeka susmatzen zituen. Baina ez zion
|
zekiena
jakinaraziko. Bizidunen munduarekin zeukan hari bakarra ez zuen horrela apurtuko.
|
|
|
Bortitza, bere eta ingurukoekiko. Barkatzen ez
|
zekiena
. Aitaren azkenak Graxi askatu zuen eta barkatuko zion, orokorki.
|
|
|
Tximista bat. Ubera sortzen zuen Engelsek, sufritzen
|
zekiena
zen, besterik ezean. Bigarrena berrogei bat miliatara, Capbreton inguru hartan.
|
|
|
Jakiteko irrika zuen, kezka hura, ikaratua ematen zuen mutilak. Ezin esanen zion berak ere eskuaren menturaz zekiela
|
zekiena
.
|
|
|
Lehen izar multzoa ageri zen Capbreton aldean, gauari tiraka. Parapetoaren aurrealdean, arranoaren arrokak begi hustuaren aurrean daukan magalean jesarrita Liverpoolez
|
zekiena
azaldu zuen Tomek eta, harritzekoa, asko zekien, han gaizki janen zutela jakinarazi zion lagunari. Huck bidaiaren aukera hutsak liluratua zen, ez zitzaion axola goseak ibili beharragatik.
|
|
2006
|
|
|
On Antonio G. de Lama zuen izena. Apaizgaitegian umetan sartu zutena eta ikaragarri
|
zekiena
. Literatura zale amorratua.
|
|
|
Baina anaia urte asko da hil zela. Gero, Segundo egon zen hemen, euskaraz
|
zekiena
. Baina Segundorekin ere... igual aste guztian ez ginen batzen eta!
|
|
|
Bere buruarekin eta besteekin. Bizitza osoa lan eta lan emandakoa, agintzen ohitutakoa, eta ezer egin gabe egoten ez
|
zekiena
. Hari ere zahartzaroa iritsi zitzaion ordea, eta gauzak zeharo aldatu zitzaizkion.
|
|
|
Bileretan eta formalago parte hartzeko gonbita egin omen zien behin Gaizkak, geroago kontatu zidanez, baina ez omen zuten beren burua lan politiko serio eta jarraituan ikusten; hori erantzun omen zioten gure sheriffari. Sheriffak ez
|
zekiena
zen ordurako beste militantzia serioago batean hasita zeudela biak ere; burnien enpresan, alegia.
|
|
|
Olivierrek ez zeukan Tro Breizik egiten alferrik galtzeko denborarik. Baina, dirudienez, ahaztu egin zuen edozein bretoik ondo
|
zekiena
: Bretainiako itzulia egiten ez duenak ez du paradisurik izango," il fallait au moins une fois dans la vie faire son Tro Breiz pour gagner le paradis", paradisua irabazteko bizitzan behin, behintzat, egin behar dela Tro Breiz itzulia.
|
|
|
Printzesak, bizkitartean, hamabost urte bete zituen, eta, errebolta bat zanpatzeko kariaz, errege bertan ez zegoela aprobetxatuz, ezezaguna zitzaion jauregiko alde bat bisitatzea erabaki zuen. Han, hautsez beteriko gela zahar batean, atso gor bat topatu zuen, erregeren debekuari buruz ezertxo ere ez
|
zekiena
, tramankulu bitxi bati eragiten: printzesak ezin zuen jakin hura gorua zela, inoiz ez zuelako bat ikusi, eta, jakin minak bultzatuta ukitu zuen bezain laster ardatzarekin behatz batean ziztatu eta zerraldo erori zen lurrera, lo.
|
|
|
Komunikatzaile trebea esan dugu, bai, eta hala da, baina auzo hizkuntza batean, ez gurean. Hots, gaztelaniaz espezial moldatzen den aurkezlea, baina euskaraz ez
|
zekiena
, edo euskaraz suelto hitz egiteko moduan behintzat ez zekiena. Eta programa euskaraz izaki!
|
|
|
Komunikatzaile trebea esan dugu, bai, eta hala da, baina auzo hizkuntza batean, ez gurean. Hots, gaztelaniaz espezial moldatzen den aurkezlea, baina euskaraz ez zekiena, edo euskaraz suelto hitz egiteko moduan behintzat ez
|
zekiena
. Eta programa euskaraz izaki!
|
|
|
Teknikaria ez zen horrelako gorabeherez gehiegi arduratzen, baina hala ere nabari zuen goiz hartan mugimendua bazebilela zerbitzuan. Zerbitzuburua gizon lasaia zen, bizitzea eta bizitzen uztea gustatzen zitzaion horietakoa, baina aginduak betearazten
|
zekiena
.
|
|
2007
|
|
|
Esan den guztia gutxi da. Batez ere, jite edo izaera onekoa zen, oso malgua, elkarrizketa zalea, oso abila, entzuten
|
zekiena
, asko entzuten zuen. Entzuteko zuen gaitasuna deigarria zen hain gaztea izateko, oso gaztea baitzen...
|
|
2008
|
|
|
bete baitzuen Reginaren lekua, izeba amonei laguntzeko; bestetik, elkarrizketa hasi orduko, ama nagusiak ezusteko hura izan zuen, eta hala, bada, ez al zen hura beste zeinu bat?, zeren ama nagusia joan izanak egin baitzuen posible elkarrizketak hartu zuèn ezusteko bidea. Guztiaz ere, gogo gogoan behar zuen Ernestinak une hartan aita Molinosen aipuetako bat, frai Millanek oparitutako kaierean idatzia zegoena eta Ernestinak buruz
|
zekiena
: –No te adelantes con fatiga, que cuando sea tiempo oportuno y puedas ser de algún provecho para tu prójimo, Dios te sacará y pondrá en el empleo que más te convenga?.
|
|
|
Lagunari erreakzionarazi nahi bazion, ederki eta soberatuki lortu zuen Faustik xedea. Faustik ez
|
zekiena
, baina, zera zen, Reginak Fausti bihurtuko zuela bere erreakzio ezin azkarragoaren helburu: ezker masaila, zehatzago esanda, Reginaren masailekoa sekulakoa izan baitzen.
|
|
|
hantxe, bai, orbanaren marka eta seinalea, arimaren erdian, sagar ustel bat zegoèn lekuan doi! Baina, gaitz bakoitzak bere erremedioa duenez gero, Reginarenak ere bazuen berea, Reginak berak, medikutara joan ere gabe, ongi baino hobeto
|
zekiena
: euskara kolpetik ahaztu eta burutik ezin ezabatu zuenez gero, gaztelera ikasi zuen, gaztelera ikasiz bakarrik estal baitzezakeen baztertuen estigma ezabagaitz hura, Hizkuntzazko Bataioa, horrela, letra larriz idatzia?
|
|
|
Baina eta keinu haiek gauzatzeko, beste hitzordu batzuk behar zituzten, isilpekoak halabeharrez, arriskutsuak, ondorioz?, ezkondu ezean; Nataliak hurbil hurbil sentitu behar zuen arrisku hori, are gehiago Natividadek bere aitorpen hura egin zionetik, Nataliak orduantxe jakin baitzuen aita kalonjeak bazekiela ahizpen artean gertatutakoaren berri?. Zergatik kontatu diozu aita kalonjeari gurea?? esan zion ahizpak?; aita kalonjeak
|
zekiena
, ordea, amak ere jakin behar zuen, ezinbestean; amak, baina, ez zion afera hartaz hitz erdirik ere egin berari. Nataliari?, halakoetan ohi zuen eran; aitzitik: disimulatu egiten zuen, ezer gertatuko ez balitz bezala; amaren taktika hutsa ote zen hura, bera. Natalia?
|
|
|
Regina alferrik zebilen, beraz, agerian zegoena ezkutatu nahian, izeba amonek ere bai baitzekiten, aitak ahoskatutako azken hitzen lekukotza izan zutèn heinean, neskaren min sekretuaren berri. Baina gauza bat zen Reginak
|
zekiena
–egoera zailetan edo ezinezkoetan, gizakiak bere burua engainatzeko tartea bilatzen du maiz, kontziente nahiz inkontzienteki, erosoago sentitzeko?, eta oso beste gauza bat, zekièn hura besteen ahotik entzutea. Eta Reginak entzun egin zion izeba Eugeniri.
|
|
|
Orain haritz teju bat hartu nion, lehen hartzen ez niona. Seguru nengoen inoren isiltasunak lasai eramaten dituzten horietakoa zela edo hurkoaren isiltasunak bere jardunarekin betetzen
|
zekiena
, joera diskurtsiboa hartu bainion hasieratik. Beharbada ardoak jartzen zuen horrela, iraganera begira, barnekoi.
|
|
|
Barne bizitza handiko emakumea izan zitekeela pentsatu nuen edo bere baitara begiratzen
|
zekiena
nolanahi ere, ingurumariari arretarik jarri gabe bizi zela ematen baitzuen. Berekoia ere izan zitekeen, oso bere buruari emana, edo izan zitekeen beregainekoa eta askea.
|
|
|
Azkuek idatziriko euskal eleberrigintzaren historia labur hau zuzena da, baina datu batzuk falta ditu. Egia esan Azkuek berak euskarazko nobelei buruz une hartan
|
zekiena
islatzen du, eta zentzu horretan interesgarria da. Hasteko Azkuek egoki zioen bezala, euskarazko eleberriak oso berandu hasi ziren agertzen (Lazarragaren XVI. mendeko artzain nobela guztiz galduta, ahantzita eta segidarik gabe geratu baitzen).
|
|
|
Baxenabartar euskara ordezkatzeko Jean Etxepare medikua zen aproposena. Blaise Adema kalonjea, Eskualdunako zuzendari berria, langilea zen, euskara ongi
|
zekiena
, eta baliagarria izan zitekeen Akademiarako. Baina Ademak baino dotoreago idazten omen zuen Baionako seminario nagusiko S. Sierre apaizak.
|
|
|
Pertsona ameslari askori gertatzen zaion legez, bere buruari istorio hori errepikatzearen poderioz, istorioa ez baizik egia zela sinestera iritsi zen Omar, berak asmatutako ipuina zela ahaztuta; ez hori bakarrik: Chiarari buruz etengabe pentsatzearen ondorioz, harekin maitemintzera iritsi zen, inoiz ikusi ez zuen emakume hura, zer itxura zuen ere ez
|
zekiena
, patuak berarentzat erabakitako emaztea zela sinetsita; are gehiago: ez zuen zalantzarik ere, berak Chiara maite zuen bezala, Chiarak ere bera zuela, bihotz bihotzez maite ere, ikusi orduko.
|
|
|
Gerardorekin isilpeko hitzordu bat ere izan zuen, bai, baina harekin izandako hitzak ere airean idatziak geratu ziren, inguruan sor zitekeèn edo inguruak sor zezakeèn lehen haizearen mende... iritziak eta esamesak noiznahi bihur baitaitezke edozein haizeren haizebegi; keinu bat ere izan zuten, agurtzeko orduan Gerardok Nataliaren eskuak bereetara bildu eta esku banatan muxu ezin samurrago bat eman baitzion, baina keinu hura ere beste keinu batzuen beharrean zegoen, halakoak baitira desio asegabearen legeak, ase artean bakerik hartzen ez dutenak. ...zituzten, isilpekoak halabeharrez –arriskutsuak, ondorioz–, ezkondu ezean; Nataliak hurbil hurbil sentitu behar zuen arrisku hori, are gehiago Natividadek bere aitorpen hura egin zionetik, Nataliak orduantxe jakin baitzuen aita kalonjeak bazekiela ahizpen artean gertatutakoaren berri –" Zergatik kontatu diozu aita kalonjeari gurea?" esan zion ahizpak–; aita kalonjeak
|
zekiena
, ordea, amak ere jakin behar zuen, ezinbestean; amak, baina, ez zion afera hartaz hitz erdirik ere egin berari –Nataliari–, halakoetan ohi zuen eran; aitzitik: disimulatu egiten zuen, ezer gertatuko ez balitz bezala; amaren taktika hutsa ote zen hura, bera –Natalia– hobeto zelatatzeko, ezkutuko jarraipenen bat edo eginez, adibidez?
|
|
|
Lagunari erreakzionarazi nahi bazion, ederki eta soberatuki lortu zuen Faustik xedea. Faustik ez
|
zekiena
, baina, zera zen, Reginak Fausti bihurtuko zuela bere erreakzio ezin azkarragoaren helburu: ezker masaila, zehatzago esanda, Reginaren masailekoa sekulakoa izan baitzen.
|
|
|
ez al zen, bada, hura seinale garbia?, zeren Regina Madrilera bazihoan, berak –Ernestinak– bete baitzuen Reginaren lekua, izeba amonei laguntzeko; bestetik, elkarrizketa hasi orduko, ama nagusiak ezusteko hura izan zuen, eta hala, bada, ez al zen hura beste zeinu bat?, zeren ama nagusia joan izanak egin baitzuen posible elkarrizketak hartu zuèn ezusteko bidea. Guztiaz ere, gogo gogoan behar zuen Ernestinak une hartan aita Molinosen aipuetako bat, frai Millanek oparitutako kaierean idatzia zegoena eta Ernestinak buruz
|
zekiena
: " No te adelantes con fatiga, que cuando sea tiempo oportuno y puedas ser de algún provecho para tu prójimo, Dios te sacará y pondrá en el empleo que más te convenga".
|
|
|
hantxe, bai, orbanaren marka eta seinalea, arimaren erdian, sagar ustel bat zegoèn lekuan doi! Baina, gaitz bakoitzak bere erremedioa duenez gero, Reginarenak ere bazuen berea, Reginak berak, medikutara joan ere gabe, ongi baino hobeto
|
zekiena
: euskara kolpetik ahaztu eta burutik ezin ezabatu zuenez gero, gaztelera ikasi zuen, gaztelera ikasiz bakarrik estal baitzezakeen baztertuen estigma ezabagaitz hura, Hizkuntzazko Bataioa –horrela, letra larriz idatzia– gazteleraren bidetik bakarrik beregana zezakeelakoan, edo gazteleraren ur argi handietan murgilduta, bestela esanda, huraxe baitzen, antza, mundu berri distiratsuan sartzeko bete behar zuèn ezinbesteko baldintza.
|
|
|
Regina alferrik zebilen, beraz, agerian zegoena ezkutatu nahian, izeba amonek ere bai baitzekiten, aitak ahoskatutako azken hitzen lekukotza izan zutèn heinean, neskaren min sekretuaren berri. Baina gauza bat zen Reginak
|
zekiena
–egoera zailetan edo ezinezkoetan, gizakiak bere burua engainatzeko tartea bilatzen du maiz, kontziente nahiz inkontzienteki, erosoago sentitzeko–, eta oso beste gauza bat, zekièn hura besteen ahotik entzutea. Eta Reginak entzun egin zion izeba Eugeniri.
|
|
|
[Politikaren gainbehera II.] Hemengo nahasmendu eta kale giro politizatuak bukatu zirenean (Gataxka betikotzea, bere odol, malko, biktimismo eta martirologioarekin? ez nuen politikatzat jotzen), toki okupatuak eta autogestionatuak sortu ziren han hemenka (ederki), eta jende bat azaldu zen bere burua zerekin okupatu eta autogestionatu ez
|
zekiena
(zatarki) eta, besterik ezean, espezie eta sexu desberdinen inguruko babokeriak banderatzat hartu zituena. Orduan etorri ziren Animaliaren eta Emakumearen sakralizazioa (bildots onaren eta emakume garbiaren kristau ipuinak ez egon nonbait zeharo atzendurik!), eta orduan jaio ziren, eta gizarteratzen hasi, animalien askatzaileak eta antisexismoaren polizia.
|
|
|
Nagusietan fama ona zeukana. Mendiko alha tokiak ongi bereixten
|
zekiena
artaldearen onetan, ardia biziki ongi ezagutzen eta artatzaile hoberenetarik.
|
|
2009
|
|
|
Eta 94 urte bete arte bizi izan zen. Hona etorri nintzenean, nire helburua zen berak
|
zekiena
ez galtzea. Buztingile bat baino gehiago ezagutu nituen, baina Jose niri erakusteko prest zegoen.
|
|
|
Euskal Herrian gizonezkoak izan dira beti lanbide honetan, eta Jose ere horretan zegoen. Ondoren, konturatu zen erakusten ez bazidan galdu egingo zela berak
|
zekiena
. Hurrengo fasean, diskurtsoa aldatu zuen:
|
|
|
Bestaldetik, hil zen egunean, beti bezala betaurreko beltzak zeramatzala esan zioten gurasoek Brennan miatzaileari. Diru zorrotxoa ere falta zuela eta, jakina, poliziak lehenagotik
|
zekiena
, zapatila bat.
|
|
|
Bainujantzirik ez genuen izaten, eta soinekoa izter artean kateorratz batekin lotzen genuen gure neska lotsariak ez dakit noren begietatik estaltzeko. Gutako inork ez zekien igerian, ez ziguten erakusten, esaten baitzen igerian
|
zekiena
lehenago eramaten zuela itsasoak.
|
|
|
Miel xaharra. Herriko kontuez eta hondartzan topatutako altxorrez hainbeste
|
zekiena
. Harengana jo zuen Perezek txanponekin, orain garbi ikusten nuen?
|
|
|
Kopeta zimurtuta aztertu zuen Virginiaren figura meharra, hainbeste aldiz zelatatu eta jada buruz
|
zekiena
. Bitxia zen sentipen hura, berriro ere norbaitengatik kezkatzearena.
|
|
|
zerrenda berria erantsi behar zitzaion, aita kalonjeak orbetarrei ikasarazi eta berak ere. Adak? buruz
|
zekiena
: D. Annunzio, Balzac, Flaubert, Anatole France, Victor Hugo, David Hume, Kant, Maeterlinck, Montaigne, Montesquieu, Pascal, George Sand, Spinoza, Stendhal eta Zola?
|
|
|
Maria Bibianaren bisitak, berriz, guztiz bestelakoak izaten ziren: Maria Bibiana, izan ere, hamahiru urteko neska gazte diskretua zen, zintzoa eta perfekzionista, jarrera hark eskrupulualdiak zituen ondorio kaltegarri, aldian aldian neska astintzen zutenak?, egoera bakoitzera egokitzen
|
zekiena
, hartarako bere buruaren aurkako ahaleginean jardun behar izaten bazuen ere maiz, nitasunaren ahotsa isilduz eta egoeraren nondik norakoen mende ipiniz: urruna zen, berezko senak halaxe agintzen zionean, baina hurbila ere izan zitekeen, bere sokako jendearekin batez ere; eta leku hartan eta une hartan, Maria Bibianaren sokakoa zen Gabino, biak ala biak arimaren salbazioaren negozioari emanak, buru belarri; batzuetan, galerian aurkitzen zuen Maria Bibianak Gabino, eta besteetan gelan; galerian aurkitzen zuenean, beste gaixo batzuekin batera, isilik egoten zen, edo hitz gutxi egiten zuen, edo kanpora irteten zen, baldin eta bere presentziak gaixoen elkarrizketa erosoa eragozten zuela ohartzen bazen; gelan aurkitzen zuenean, berriz, harekin egon eta eskua ematen zion behin edo behin, ez batari ez besteari ez asaldurarik eta ez urduritasunik sorrarazten ez zièn jarreran, edo santu onbideratzaile baten bizitza irakurtzen zion Maria Bibianak. Vida de los santos izeneko liburua eramaten zuen poltsan, badaezpada?, edo arrosarioa errezatzen zuten elkarrekin, edo, besterik gabe, senideen arteko elkarrizketak izaten zituzten, Jainkoaren bila abiatutako gizontto baten eta emakumetto baten artekoak ere izan zitezkeenak eta beren harremanak are estutzenago zituztenak.
|
|
|
bezalako betegarriak sartzen zituena, edo, lehenik?,, bigarrenik? eta, hirugarrenik?, edo a), b) eta c), ikasleek deitu ere halaxe deitzen baitzioten apaizari,, aita Abc?; Damasori hain sartu zitzaizkion barruan aita Abcren estiloa eta metodologia, non berak ere antzera ekin baitzion, anai arrebak aspertzeraino ekin ere, bat, bi eta hiru, a), b) eta c); aita Abck izugarri estimatzen zuen, seme espiritualtzat ere hartua baitzuen Damaso, baina aita Abck ez
|
zekiena
zera zen, berak bere mundu ikuskera, erabat ortodoxoa, sendotzeko erabili zuen bezala erabiliko zuela Damasok mintzamolde hura heterodoxiaren bidetik, ez aita Abcren aurrean eta ez haren eskoletan, baina bai bere barruan eta bere baitaren baitan; aita Abck zurezko arkitektura sendoak eraikitzen zituen, ustez, eta Damasok pipia sartzen zion barruan, zuraren egitura jaten zuena, zura zuhirin bihurtu arte; baina, aita Abcren aurrean begirune osoz portatzen saiatzen zen arren, Damasok bazituen, noizean behin, irristada txikiak, bere hitz jario emankorrak nahi gabe eragiten zizkionak, eta irakasleak, orduan, arriskuaz ohartarazten zion:
|
|
|
–Matematikarik gabe bizi daiteke, baita Gramatikarik eta Geografiarik gabe ere, baina ilusiorik gabe, nekez?; eta ikusi zutenean, azkenik, ezen berak. Ildefonsok? ofizio hartarako balio zuela, maisu onaren marka eta zigilua baitzuen, serio izan behar zuenean serio izaten
|
zekiena
, eta jolasean jostalari, bakean utzi zuten.
|
|
|
Edo hobe erran, zer ez zuen ekarriko. Gillonneren laguntzarik gabe bere burua biluzten ez
|
zekiena
ez zitzaidan bere eskutik biluziko. Asteak nituen emazteki horren larruazal beratza begiztatu gabe, ferekatu gabe, hertsatu gabe.
|
|
|
Heriotza ziurtagiriek batzuetan informazio nahikoa zeukaten hildakoaren familiari buruz, betiere, Boisen baten bat baldin bazegoen zendutakoari buruz
|
zekiena
, eta hark artxibo ofizialetarako informazioa eskain bazezakeen. Askok bazuten osaba edo lehengusu bat, eta hark emango zituen hildakoaren jaioterria, adina, gurasoen izenak, etab. Zoritxarrez, meategietan eta artzaintzan arituriko hainbat euskaldun bakarrik etorri ziren Idahora, eta inork ere ez zekizkien haien gurasoen izenak, edo nola kontaktatu Euskal Herriko ahaideekin.
|
|
|
Lehendik Estatu Batuetako Gobernuari aholkuak ematen ibiliak ziren, arma nuklearrekin lotutako kontuetan... Eta egokia iruditu zitzaien hura egituratzea eta zientzialari batzorde bat sortzea, zientziari eta teknologiari buruz asko
|
zekiena
eta gauza askotarako baimena izango zuena; horrela, gobernuarekin argi eta garbi hitz egin ahal izango zuten halako kontuez.
|
|
|
musikari ona, berekantuei musikaegokiajartzen
|
zekiena
; hegoaldean euskararen aitatzat hartua; errebotekopilotapartidak ohoratzenzituena, agintariekin agertuz, etab. (Daranatz
|
|
|
Ziur aski gainera, hilberri hori ere bere gain hartuko zuen bera zelakoan Charenceyri buruz gehien
|
zekiena
euskaltzaleen artean, berau izan baitzen urte batzuk lehenago, RIEVen bertan, konte jaun honek Bonaparte printzearekin izan zuen gutuneria argitaratu zuena. Areago, Villasantek berak ez du Charencey aipatu ere egiten bere Historia n (1979), eta horrek oraindik itxura misteriosoagoa konferitzen dio, topikoa izan baita gure artean pentsatzea Villasantek aipatzen ez zuena ez zela existitu ere egiten.
|
|
|
CIESek emandako datuek, euskaltzalegoak aspaldidanik ezagutzen zituen datuak onetsi baino ez zituzten egin. Eusko Jaurlaritzak propio eskatutako azterketak, herri mugimenduak bereziki intuizioz baina urte luzetako lan bizikizunez ere bai,
|
zekiena
aitortzean, ofizialtasunak eskaini ohi duen sinesgarritasuna baino ez zuen ematen.
|
|
|
Eta Adak aita kalonjearen historia kontatu zion: nola harentzat deabruen zerrenda zaharrari –Satan, Luzifer, Beltzebu, Mandinga... – zerrenda berria erantsi behar zitzaion, aita kalonjeak orbetarrei ikasarazi eta berak ere –Adak– buruz
|
zekiena
: D’Annunzio, Balzac, Flaubert, Anatole France, Victor Hugo, David Hume, Kant, Maeterlinck, Montaigne, Montesquieu, Pascal, George Sand, Spinoza, Stendhal eta Zola...
|
|
|
Eskolan lana lortu eta maisu-lanari ekin zionean, ilusionismo saioak tartekatzen hasi zen Ildefonso Esparza, ilusionismoa ia beste gaien mailan jarriz, baita astean behin ordubeteko saioak antolatuz ere, aste batean Matematikako orduan, hurrengoan Gramatikakoan, eta hurrengoan Geografiakoan; hasieran izan zituen, bai, arazo batzuk guraso batzuekin, baina ikusi zutenean ordu hura, okerrera beharrean, onerako zela... mutilei ongi pasarazteko ez ezik, diziplinari eusteko ere baliatu baitzuen Ildefonsok emaitza ezin hobearekin, gurasoei erakutsiz ezen eraginkorragoa zela hitzezko mehatxua –" Gaizki portatzen dena, saiorik gabe!" – makilazkoa baino; ikusi zutenean, halaber, Ildefonsok bere argudioa zuela: " Matematikarik gabe bizi daiteke, baita Gramatikarik eta Geografiarik gabe ere, baina ilusiorik gabe, nekez"; eta ikusi zutenean, azkenik, ezen berak –Ildefonsok– ofizio hartarako balio zuela, maisu onaren marka eta zigilua baitzuen, serio izan behar zuenean serio izaten
|
zekiena
, eta jolasean jostalari, bakean utzi zuten.
|
|
|
...rugarrenik", edo a), b) eta c), ikasleek deitu ere halaxe deitzen baitzioten apaizari," aita Abc"; Damasori hain sartu zitzaizkion barruan aita Abcren estiloa eta metodologia, non berak ere antzera ekin baitzion, anai arrebak aspertzeraino ekin ere, bat, bi eta hiru, a), b) eta c); aita Abck izugarri estimatzen zuen, seme espiritualtzat ere hartua baitzuen Damaso, baina aita Abck ez
|
zekiena
zera zen, berak bere mundu ikuskera –erabat ortodoxoa– sendotzeko erabili zuen bezala erabiliko zuela Damasok mintzamolde hura heterodoxiaren bidetik, ez aita Abcren aurrean eta ez haren eskoletan, baina bai bere barruan eta bere baitaren baitan; aita Abck zurezko arkitektura sendoak eraikitzen zituen, ustez, eta Damasok pipia sartzen zion barruan, zuraren egitura jaten zuena, zura zuhi...
|
|
|
Maria Bibianaren bisitak, berriz, guztiz bestelakoak izaten ziren: Maria Bibiana, izan ere, hamahiru urteko neska gazte diskretua zen, zintzoa eta perfekzionista –jarrera hark eskrupulualdiak zituen ondorio kaltegarri, aldian aldian neska astintzen zutenak–, egoera bakoitzera egokitzen
|
zekiena
, hartarako bere buruaren aurkako ahaleginean jardun behar izaten bazuen ere maiz, nitasunaren ahotsa isilduz eta egoeraren nondik norakoen mende ipiniz: urruna zen, berezko senak halaxe agintzen zionean, baina hurbila ere izan zitekeen, bere sokako jendearekin batez ere; eta leku hartan eta une hartan, Maria Bibianaren sokakoa zen Gabino, biak ala biak arimaren salbazioaren negozioari emanak, buru belarri; batzuetan, galerian aurkitzen zuen Maria Bibianak Gabino, eta besteetan gelan; galerian aurkitzen zuenean, beste gaixo batzuekin batera, isilik egoten zen, edo hitz gutxi egiten zuen, edo kanpora irteten zen, baldin eta bere presentziak gaixoen elkarrizketa erosoa eragozten zuela ohartzen bazen; gelan aurkitzen zuenean, berriz, harekin egon eta eskua ematen zion behin edo behin, ez batari ez besteari ez asaldurarik eta ez urduritasunik sorrarazten ez zièn jarreran, edo santu onbideratzaile baten bizitza irakurtzen zion Maria Bibianak –Vida de los santos izeneko liburua eramaten zuen poltsan, badaezpada–, edo arrosarioa errezatzen zuten elkarrekin, edo, besterik gabe, senideen arteko elkarrizketak izaten zituzten, Jainkoaren bila abiatutako gizontto baten eta emakumetto baten artekoak ere izan zitezkeenak eta beren harremanak are estutzenago zituztenak.
|
|
|
" Gaur" ikerketa soziologikoetarako taldeak 1971n argitaratu zuenez, euskara eskolan eskola orduetan bai, baina hala nahi zuten ikasleei bakarrik, ez guztiei, irakastearen aldekoak ziren irakasleen %42; eskola orduetatik kanpora irakastearen aldekoak ziren %20; eta euskara irakastearen aurkakoak ziren %37, ez eskola orduetan ezta eskola orduetatik kanpora ere ez zela irakatsi behar uste zutenak. Eta Siadecok argitaraturiko ikerketa batean jasotakoaren arabera, 1978an eskola publikoko irakasleen %4, 7 baino ez zen euskaraz
|
zekiena
.
|
|
|
bete nahian ari zen neska. Ondo pentsatzen hasita, gerta liteke neskak hitza ondo esan izana, eta ni izatea ez
|
zekiena
zer zen laratza, ni izatea bilatu zuena ezagutzen ez nuen hitz baten ordaina.
|