|
2000
|
|
|
" Ene asmoak haruntzagokoak dira, halako egoera baten testimonioa ematea, misterio eta posibilitateen eremuetara sartzea, euskal lengoaia urri
|
hau
adierazbide egitea, gauzen abardura poetiko ezkutuak azaltzen entseiatzea, eta honelakoak." (42 or.)
|
|
|
Hamar ipuin dira aurreko liburua bezala liburu honetan jasotakoak, eta amaieran" post scriptum" gisako ohartxo literarioez horniturik argitaratzen du. Kritiko gehienen iritziz liburu
|
hau
Narrazioak liburuaren jarraipena da, egiturari, estiloari nahiz tematikari dagokionez.
|
|
|
Horietako bat, J.R. Zabalaren iruzkina da (Mundaiz, 1987,33, Urtarrila Ekaina). Erreseinaren egileak liburu
|
hau
Narrazioak liburuarekin lotzen du, egitura nahiz gaiari dagokionez. Edukin fantastikoa duten istorioak direla esaten du, eta ezaugarri hau garai legendarioetan nahiz gaurko egunean kokaturiko lotura modua dela azpimarratzen du.
|
|
|
Erreseinaren egileak liburu hau Narrazioak liburuarekin lotzen du, egitura nahiz gaiari dagokionez. Edukin fantastikoa duten istorioak direla esaten du, eta ezaugarri
|
hau
garai legendarioetan nahiz gaurko egunean kokaturiko lotura modua dela azpimarratzen du. Ipuinak Arthur erregearen garaikoak, Greziako trajerien garaian edo gaur egun koka litezkeela dio, baina hauetako askotan egunerokotasuna dimentsio irrealetan azaltzen zaigula esaten du.
|
|
|
Leiendazko denbora eta tokiak dira, fabularen edo narrazio fantastikoen koordenadetan kokatzen dituelarik: " denbora eta lekua, beste bi ezaugarrirekin zorretan egonik, legendazkoak direla,
|
hau
da ez denbora eta ez lekua direla, egileak sortuak eta historiatik kronologiatik lekoratuak baitira." (9 or.)
|
|
|
" Bere narrazioetan jakina salbuespena salbu" Sonbreilu baten historia", esate baterako nabarmenagoa da poetaren tonu lirikoa kontalariaren ahotsaren ondoan. Eta ene iritzirako" estazioko begiradak" bezalako narrazio laburretan defendatzen da egokien tonu liriko
|
hau
." (7 or.)
|
|
|
Sarrionandiaren ipuinen estiloa aski karakteristikoa zen sariak irabazi zituzten bere lehenengo bi ipuinetatik hasita, Jon Miranderen eragin handia nabari zuelarik baina narrazio liburu
|
hau
argitaratu zuenerako, narrazio estilo definitua eta guztiz pertsonala baitzuen. Idazle delikatua, fina, kosmopolita eta eruditotzat aipatu dute beti kritikoek.
|
|
|
" Sapho, Li Po, Jonathan Swift, Cesare Pavese, T.S. Eliot eta liburuan zehar, narrazio bakoitzeko sarrera aipuetan bereziki, agertzen direnekin batean ziklo arturikoa, Herman Melville, gure ahozko tradizioa (Atarrabio, kantutegi zaharra) egilearen erreferentzien konstelazioa gure begi aitzinera dakar, eta horrekin batean, idazle handiek beren ondokoetan uzten dituen eraginez harantzago, literatura literaturgai izan daitekeela erakutsi ere. Liburu
|
hau
plazaratu zenez geroztik gure artean hainbertzetan aipatu den zorioneko metaliteraturaren deskubrimendua dugu. Jadanik idatzitakoa, gu denon eskura, jolasgai eta idazgai." (23 or.)
|
|
|
Argiako artikulugilearen ustez, liburu
|
hau
fabulak maite dituenarentzat egina da, eta alegiekin batera ateraldiak ere ugari dira, nahiz eta iritzi emaileak azken hauek liburuaren alderdirik ahulena osatzen dutela uste duen: " ateraldiok umore gutxiko grazia baino haragoko deus ez dutelako." (63 or.)
|
|
|
Aipaturiko bigarren artikuluan zehaztu egiten du samurtasuneranzko itzuli horren zentzua: ...; bai poema berrien egituraketa kaskarragoa eta hizkerarekiko arreta txikiagoan; bai berauetako askoren tonu mikatz eta garratzean, askok kartzelako esperientziaren islapen zuzenegia (guztiz ulergarria baina gure ustetan lan poetikoarentzat kaltegarri suertatzen zena) sumatu genuen, baita nolabaiteko desbiderapena arestiko poetikaz ere." (3 or.) Horregatik da, bada, bere ustez, oraingo liburu
|
hau
Sarrionandiaren samurtasunaren berreskuraketa.
|
|
|
Lehenengoaren ustez, jadanik Ez gara gure baitakoak liburuan teorikoki garaturikoaren alderdi praktikoa da prosa zati txikiez osaturiko liburu
|
hau
. Hitz joko paradoxikoa hautatu du egileak izenburutzat, berez XVII. mendeko euskal idazle baten liburutik harturiko atsotitza dena.
|
|
|
Hitz joko paradoxikoa hautatu du egileak izenburutzat, berez XVII. mendeko euskal idazle baten liburutik harturiko atsotitza dena. Lopez Gasenik dioenez, istorio guztietan zehar noizbehinka errepikaturik agertzen da esaera
|
hau
" batasun ia erlijiosoa ematen diolarik liburu osoari". Arnaut Oihenartek Atsotitz edo errefrauak bilduman jasoriko Han izanik hona naiz esaera ilunaren azalpena euskal idazle hark azaltzen zuen modura, bi txoriren arteko elkarrizketa egoeran kokaturik ulertu behar da:
|
|
|
Liburu honetan autorearen aldartea eta taxua Marinel zaharraken ageri dena ez bezalakoa dela dio G. Markuletak, hura gogorra eta gozakaitza bezain atsegina eta irakurleari gozamena eskaintzekoa dela esaten du honako
|
hau
. Azkenik, obra honen egilea definitzen du" irakurle amorratu"" jakin min handiko intelektual" eta" inkonformista erradikal bat" dela esanez.
|
|
|
Hitzen ondoeza (Txalaparta, Tafalla, 1997). Atal honetan aipatzen ari diren genero aldetik sailkagaitz gertatzen direnen artean berriena dugun
|
hau
hiztegi baten modura eratua dago eta tankera ezberdineko osagaiez taiutua. Hiztegi baten tankera du, baina ez da" hiztegia bakarrik, ipuin laburrak, saio tipi ugariz osatzen da" egileak berak dioenez," eta aforismoz, eta munduaren lau partetako ene auzokoen aipuek hornitzen dutela".
|
|
|
Liburuaren arrakasta liburuaren kalitate maila onari egozten diote kritiko gehienek. Zenbaitzuk, ordea, berezko kalitateak arrakasta handi
|
hau
ez duela halere erabat justifikatzen eransten dute, beste zenbait literatur obra kalitatezko izanda ere ez baitira horregatik, beste gabe, arrakasta komertzialak bihurtu. Kritiko batek baino gehiagok esan izan du zerikusirik baduela autore honek duen arrakastan bere nortasun ez literarioak ere.
|
|
|
Argiako komentariogileak(" Marinel zaharrak", Argia II, 6 or.) ere liburu honen eta aurreko poema liburuaren artean dagoen alde handia azpimarratu zuen, kartzelan bizi izandako esperientzia jotzen zuen horren kausatzat: "... olerkiak egitearen iraunkortasun horren atzean beste egia
|
hau
agertzen zaigu nabarmen: bizitza eta poesia ez direla lehengo berberak izango, kartzela, tortura, zapalketa ezagutu eta gero.
|
|
|
Susako komentariogileak(" Marinel zaharrak", Susa, 1989, 2324 alea, 14 or.) ere bilakaera
|
hau
aipatzen du" Poeta erromantiko ederzalea, hizkuntzaren barruan jolas egiten zuena, metaliteraturaren gailur urrinetan etxeko karrajuan baino nasaiago ibiltzen zekiena, hori guztiori eta besterik ere bazen hura bera, berbera lehorrekoago agertzen zaigu hemengo olerkietan. Mingostu egiten du kartzelak.
|
|
|
Geroxeago askoz poesia politikoagoa egin badu ere, ez zen horrela gertatu idazten hasi zenean. Bada poema politikorik, noski, bere Izuen gordelekuetan barrena liburuan, baina ez zen
|
hau
bere ardatza. J. Sarrionandiak metaliteratura aukeratu zuen bide bezala.
|
|
|
Jonhatan Swuift en 1726ko liburu honetako laugarren atalean azaltzen da. Berez agur bat omen den esaldi
|
hau
, Gulliver ek zaldien lurraldetik alde egitean moxalak maitasunez berari zuzenduriko esaldia da. Horrek argitzen du, era berean, liburuaren azalean zaldi baten irudia ezartzea eta zentzu horretan aztertzen du A. Azkorbebeitiak, zabal bezain xeheki, liburuaren edukia, besteak beste, zibilizazioaren zentzugabekeria eta bidegabekeriaren salaketa gisa.
|
|
|
Prosalanen aipamen
|
hau
egiterakoan, lehenik, itzulpenak aurkeztuko ditugu, bigarrenik, saio eta entsegu gisakoetara joko dugu, eta azkenik, irakurleen begietan arrakasta gehien eman dion ipuingintzaren arlora.
|
|
|
Oraingoan horren lan gaitza egin ondoren gauza urri hori, pasadizoen egunkari bilduma argitara duelarik, zilegi bekigu Laberintoaz zuen irudipena plazaratzea. Malcolm Lowryk aztergai
|
hau
erraten zuen: " Bada, Malcolm Lowryk bizimodutzat hartzen zuen literatura, baina, jakinik, ez bizitzan bertan, ez literaturako bizitzan, ez duela salbaziorik kausituko.
|
|
|
Eta, orduan, literatura erbesteratzearen antzekoa, hots, atzerribide amaigabe bat, laberinto gisakoa, laberintoa non sartzen diren gerlariak, poetak eta beste abenturagileak, amaierarik ez, edota amaieran isiltasuna heriotza eta erotasuna kausitzeko. Laberinto honetan irteerarik ez, bizimodu merkatarira itzultzea salbu, eta irteera
|
hau
are eta urriagoa. Hau da, bada, Malcolm Lowryren mundua, edo Laberintoa eta eta poema batean dioenez gartzela, zeinetan gauza ederrenei ere funtsezko gabezia eta suntsidura bait darie".
|
|
|
Laberintoaren oroimena n Jon Kortazarrek ere, liburuaren zentzu orokorrari atxikirik, euskal poesia berriaren giro honek zuen oinarrizko kontzeptu filosofikoaren adierazletzat ematen du liburu
|
hau
, izaeraren ezabaketarena, alegia: " Gaurdaino Pott taldearen poeta eta obrarik gorena Atxaga eta bere Etiopia izan badira, teorikoa Sarrionandia gertatu da bere Ni ez naiz hemengoa izen profetikoa daraman liburuaren bidez.() Kartzelako egunerokoaren moduan eginik dagoen liburu honetan halere espetxeaz gutxi eta literaturaz asko mintzatzen dena Sarrionandiak bere literaturari oinarria ematen dio, Atxagaren pentsamendua argituz bide batez, Wittgenstein-en erlatibismo kutsuaren ildotik.() Autorearentzat beraz, ez dago objetiboki eskura daitekeen errealitaterik.
|
|
|
" gau egunen erritmoan" egina dagoela esaten du, eta testuak autonomoak direla. Bestalde, saio bezala didaktikotasuna dariola esaten digu, beti entzule duen, edo ikasle duen" zu" bati zuzendua dagoela liburua, eta beharbada, kartzelako taldearen irakasle zereginaren testuinguruan ulertzen dela jarrera
|
hau
. Literaturari buruzko saioetan Sarrionandiak fabulazioaren poetika egiten duela esaten digu, eta arlo honetan imajinazioaren erreibindikazioa omen da benetan azpimarratzekoa.
|
|
|
Hortaz, liburu
|
hau
poeta eta itsas bidaiariak bitakora kaiera batean eginiko oharrek osatzen dute. Ulissesen etengabeko bidai honen markoan kokaturik, eta Europako hiri literario zaharretatik dabilelarik, poetak bidaiak eginiko edo hiri horiei loturiko beste idazle askoren oihartzunak sumatzen ditu:
|
|
|
Joseba Sarrionandiaren poesiak beste literato askoren literaturaren oihartzuna biltzen du altzoan, baina euskal literaturaren baitan Jon Miranderen sentsibilitatea du hurbilenik, zalantzarik gabe. Behin eta berriro baieztatu dute
|
hau
kritiko ezberdinek, 1979" Maggie indazu kamamila" bezalako narrazioek Miranderen ipuinen giroa ekarri ziguten atzera.
|
|
|
" Gure garaian poesia hoberenak literatur tradiziotik datozkigun isladak nahitaez errefraktatu behar ditu bere literaturan. Ahaztu gabe, betiere, ironia, poeta edozein tradiziotatik urruntzen duena, tradizio
|
hau
errepika ezina bihurtuaz. Hauxe da T.S. Elioten The Waste Land eta E. Pound baten tradizioa." (7 or.)
|
|
|
Literatur Kaierak liburu sorta moduan sortua da eta, ezaugarri horreri lotuta, lehenengo aleari jarraipena emotera dator bigarren zenbaki
|
hau
. Kaiera bati dagokon neurri eta mailan, literatur gaiak irakurgai bihurtuko dira eta, aldi berean, beste irakurgai batzuk hobeto aituteko giltza be bai.
|
|
|
M. Azkue" sariaren irabazle modura. Liburuaren hitzaurrean egileak poesigintzaren arloan sentitzen zuen deserosotasuna aitortzen zuen" errez idazten dira poemak, baina poesia ona idaztea gauzarik zailena da" eta, beharbada, horregatik esaten du bere obra
|
hau
" baino gordairu zaharren batean atxikitzekoa, berari eta adiskideei bakarrik dagokien lana" dela. Idazle gazte (23 urte) apalaren oharrok gora-behera, funtsean literatur zereginaren arloan jarduterakoan anbiziotsu agertzen da.
|
|
|
Liburu
|
hau
argitaratzean, irakurleek nahiz idazleek Sarrionandiarengan nortasun literario ongi definitu bat nabarmendu zuten, bai pentsamenduz bai lengoaiaz. Aipagarri da bestalde, nortasun literario horrek alde askotatik bere horretan aldagaitz dirauela oraindainoko liburugintza osoan, gero eta bereagoa delarik bere literatur lanen izaera delikatua, haien fintasun estetiko hain sentsoriala.
|
|
|
Izan ere, askotan aipatu izan den bezala, bizitzea hiltzen joatea baino ez denez, heriotzerantz doan bidaia horretan, antza denez, bizitzea dugu heriotzari aurre egiteko bide bakarra. Ondorioz, heriotz horrek gure bizitzan duen pisua adierazteko etengabeak dira leit-motiv
|
hau
gogora ekarriko diguten elementuak: gaua, iluntasuna, kolore beltza...
|
|
|
Bestalde, jostorratza eta hariak ere sexu harremanak sinbologizatzen dituzte: batzuetan, lotura
|
hau
iradoki besterik ez du egingo, eta beste batzuetan, zuzenean adieraziko du sexua eta jostearen arteko identifikazioa. Soinekoak, bestalde, gizartearen baloreak eta canonak irudikatuko lituzke:
|
|
|
Izan ere, eleberri
|
hau
modu bitxian egituratua dagoenez, istorio hauek guztiak lotzea askotan zaila izaten da, irakurketa pausatua eskatuz. Aitzitik, arretaz eginiko irakurketa baten bidez Arrietak eskaintzen digun mundu iradokitzailea barneratzeko zailtasunik ez dugu izango.
|
|
|
honela, udara maitasun betearen sasoia izango da eta udazkena maitasunaren agorraldiaren sasoia. Harreman
|
hau
bi pertsonaiek ilusio xume baten modura biziko dute, izan ere, pertsonaiek bizitzaren aurrean sentitzen duten nekea, asperdura, ilusiorik eza... ahazteko bide gisa aurkezten baita maitasuna. Baina, narrazioaren bukaeran ametsetik ihes egiteko joerari eutsiz betiko bizimodura bueltatzeko erabakia hartuko dute.
|
|
|
narratzaile estradiegetikoak bi maitaleen oraineko harremana narratzen digu; eta narratzaile intradiegetikoak iraganeko gertaeren berri ematen digu. Narratzaile intradiegetiko honek gertaeretan parte hartzen du, Andoni bera da, eta narratario intradiegetikoari zuzentzen dizkio bere hitzak,
|
hau
da, istorioaren protagonista bati: Amaiari.
|
|
|
hots, kronotopo determinatua erabili du. Amodiozko istorio
|
hau
gaur egungo giro batean kokatu nahi izan duenez, garaiko ezaugarri askoren inguruko aipamenak egiten ditu: anorexia, gai politikoak, langile mugimendua...
|
|
|
Beheraxeago, eleberriaren generoaren inguruko ohar
|
hau
gehitzen du: " itxuraz larroxaren usainekoa zenaren bidez irakurlea arantza zaurien minez kutsatzera iristen da." Abelin Linazisorok, bestalde, bere eleberria eleberri lirikotzat du.
|
|
|
Itziar Belaunderen ustez," itxura baino gehiago edukiari begiratu behar zaio, gaur egungo gizartean hain gogor finkatutako baloreak zalantzan jartzeko gauza delako elaberri
|
hau
, eta baita ere, pil pilean dauden oso gai ezberdin eta interesgarriak hautatu dituelako, ondo kokatuta benetazko inguru batean." (Egunkaria)
|
|
|
Eleberri honen istorioa kontatzeko berriro ere hirugarren pertsonako narratzaile estradiegetikoa darabilen arren, amaren ikuspuntutik kontaturiko narrazio baten aurrean gaude: pertsonaia
|
hau
izango da fokoa, pertsonaia honen ezaugarrien berri emateko batik bat barne fokalizazioa erabiliz. Honela, bi seme alaba dituen andre baten bizipenak aipatuko ditu:
|
|
|
Honela, barne fokalizazio iraunkorra hautsi eta fokalizazio aldakorrari bidea irekitzen dio. Antza denez, amaierako fokalizazio aldaketa
|
hau
egin ahal izateko aukeratu du egileak hirugarren pertsonako kontalari orojakilea, eta ez sentimenduak adierazteko ohikoagoa den lehen pertsona.
|
|
|
Mikeli, Madrilen atentatu batean parte hartu ondoren, etxean ostatu eman dio. Are gehiago,
|
hau
izango da aitzakia narratiboa. Honela azaltzen ditu Lutxo Egiak Mikeli atea ireki izanaren arrazoiak:
|
|
|
Edozein modutan ere, oso argia da hizkera berezi
|
hau
sortzeko euskal literatura tradizionaleko zenbait testutara jo duela, eta" egungo osagarriekin eguneratzen saiatu", idazleak berak aitortu zuen bezala. (Iban, Amagoia:
|
|
|
Gainera," bukaeran barne ezinegon areagotu horrek luzatu egiten du bidaia fisikoa, berriro gertaraziz." (Egunkaria XII). Izan ere, Mari Jose Olaziregik aipatzen duen bezala," protagonistaren erabaki ausarta amaieran, guztiarekin eten eta berriro hastera bultzatzen duena" (Egunkaria III) nabarmentzekoa da, erabaki
|
hau
hartu izanak luzatuko baitu bidaia fisikoa. Erzillaren eleberrian legez, barne munduak gidatzen ditu bai ekintzak, bai sentimenduak, bai gogoetak.
|
|
|
Ikuspuntuari dagokionez, narratzaile orojakile batek ematen digu gogoeta hauen guztien berri. Are gehiago, narratzaile
|
hau
Teresa modura irudika dezakegun narratarioari mintzatzen zaio. Beraz, istoriaren pertsonaia nagusia izango litzateke eleberri honetako narratario intradiegetikoa.
|
|
|
Amagoia Iban honela mintzatzen da ikuspuntuari dagokionez: sarritan" narratzailearen hirugarren pertsona hori Teresaren barne pentsamenduarekin bat datorrela, halako sinbiosi prozesu baten bitartez." (Egunkaria I) Beraz, narratarioari zuzenean mintzatzearen bidez efektu
|
hau
lortu du.
|
|
|
Denboraren jarraikortasunari dagokionez, gogoetek jarraipen kronologikoa badute ere, oroitzapenak eranstean ohikoa den bezala, itzulinguru ugarirekin topo egingo dugu. Izan ere, bere iragana oroitzeko beharrezkoak dira analepsiak,
|
hau
da, denboran atzera egiteak; bestalde, bukaera iragarriko duten hainbat aurrerapen aipagarri ere badira. Esaterako, bidaiaren iragarpenaren zantzuak etengabeak dira:
|
|
|
Esaterako, bidaiaren iragarpenaren zantzuak etengabeak dira: hortaz, iragarpen
|
hau
zuzena denean, prolepsi baten aurrean egongo ginateke.
|
|
|
idazleak utziriko hutsuneak betetzeko, aipaturiko erreferentzia ezagunak irudikatzeko,... Are gehiago, zenbaitetan errealitate horri erreferentzia zuzena egiten dioten elementuak ageri dira (datu historikoak, pertsonaia ezagunak, esaterako), eta
|
hau
ezagutu ezean, zailagoa egingo zaigu fikziozko mundua ulertzea edo irudikatzea (batzuetan hutsune batzuk betetzea oso zaila edo ezinezkoa izango baitugu).
|
|
|
Oro har, ipuin hauetan lehenengo pertsonako narratzaile orojakilea dugu. Baina, narratzaile
|
hau
batzuetan autodiegetikoa da, eta besteetan homodiegetikoa, beste pertsonaia batzuen gertaerak azaltzeari ekiten baitio. Gainera, kasu guztietan ipuineko pertsonaia batek ematen digu istorioaren berri.
|
|
|
Aldaketa
|
hau
ere narrazioaren erritmoan antzematen da. Habeko iruzkin batean honi egiten zitzaion erreferentzia:
|
|
|
Miren Trekuk eleberri modernotzat du liburu
|
hau
: " Eta nobela deritzot, batek ez dakielako oso ongi nola definitu ipuin bilduma hau, eta modernoa gainera bere baitan gutunak, egunkari pasarteak, poesia, metaliteratura eta" nahi duzun guztia" sartu duelako." (Egunkaria,) Hots, eleberri modernoetako ezaugarria da aniztasuna.
|
|
|
Miren Trekuk eleberri modernotzat du liburu hau: " Eta nobela deritzot, batek ez dakielako oso ongi nola definitu ipuin bilduma
|
hau
, eta modernoa gainera bere baitan gutunak, egunkari pasarteak, poesia, metaliteratura eta" nahi duzun guztia" sartu duelako." (Egunkaria,) Hots, eleberri modernoetako ezaugarria da aniztasuna.
|
|
|
Pagoetako parkean basozain ibilitako Antxon Gomezek ipuinbilduma honetan basapiztiak dakartza mintzagai. Liburu
|
hau
osatzen duten sei ipuinetan zazpi animalia ezberdin topa ditzakegu. Ipuin bakoitzeko animalia jakin baten inguruko ohiturak aurkezten badizkigu ere, bada ipuin guztietan ageri den animalia bat:
|
|
|
putre txuria. Kolore
|
hau
, gainera, izuaren eta beldurraren sinboloa izan ohi da. Basapiztia hau ipuin guztien lotura gisara ageri da.
|
|
|
Kolore hau, gainera, izuaren eta beldurraren sinboloa izan ohi da. Basapiztia
|
hau
ipuin guztien lotura gisara ageri da. Hona hemen aurkezten diren beste abere madarikatuak:
|
|
|
Baina, idazleak berak narratzailearekin bat egiten du Abere madarikatuak ipuin bildumari buruz aritzen denean. Liburuan zehar, lan
|
hau
osatzeko izan dituen zailtasunen inguruko aipuak egiten baitira. Gainera, liburua idazten lagundu dion Saizuri idazlumaren istorioa ere kontatzen digu.
|
|
|
Egileak liburua hiruki modura egituratu zuela azaldu zuen: batetik, basapiztia horien bizimoduaren inguruko gorabeherak agertzen dira; bigarrenik, basapiztia horien eta gizakien arteko harreman gatazkatsuen berri ematen da; eta azkenik, basapiztia horien inguruko mundu mitologikoa islatzen da;
|
hau
da, aimalia horien inguruan sorturiko sinesmen ezberdinak. (Zabala, Juan Luis:
|
|
|
Nahi duena adierazteko estilo zuzena, hizkera lotsagabea, gordina erabiliz. " Idazkera laua da,
|
hau
da, gauzak modu errealean daude idatzita. Era berean, idazkera sutsua da, pasioa agertzen dute hitzek." (Egunkaria XI) Gainera, elkarrizketa biziak eta kaleko hizkera darabiltza narrazioaren erritmoa bizkortzeko.
|
|
|
Gaztea zelarik, Ionesco irakurri izanaren eragina aipatzen du. Baina, zentzugabekeria
|
hau
irudikatzeko metafora iradokitzaileak, irudi bitxiak, konparaketa etengabeak,... darabiltza. Zentzugabekeriaren erabileraren bidez, interpretazio anitzeko irudiak sortuko ditu, irakurleon irudimena aktibaraziz.
|
|
|
Honela deskribatu zuen Edorta Jimenezek bilduma
|
hau
:
|
|
|
Aipatu bezala, zentzugabekeria erabat presente dago ipuin horietan. Sentsazio
|
hau
lortzeko askotan errealitate eta fantasiaren arteko elkarketa bitxiak egitera jotzen du.
|
|
|
Bestalde, bilduma honetako hiru ipuinetan tradiziozko ipuinak oinarritzat hartu eta hankaz gora jarri ditu: " txikitako ipuinak hartu, astindu bat eman eta ipuinok hankaz gora jartzeko." Joera
|
hau
Mailuix Legorbururen ipuin batzuetan ere ikusiko dugu. Honela, joko ederra sortzeaz gain, ohikoa denari beste ikuspegi batetik begiratzeko beharra azpimarratzen du.
|
|
|
Bilbotarraren bigarren liburu
|
hau
, bere lehen eleberriarekin alderatuz guztiz bestelakoa da. Liburu honetan hamaika ipuinez osaturiko bilduma osatu du.
|
|
|
Gizonaren ikuspuntua hurbiltasun handiagoz aurkezten bazaigu ere, gure aburuz, ipuinetan garrantzia bera dute kontatzen den istorioak eta kontatzen ez denak:
|
hau
da, bigarren mailako pertsonaien atzean gordetzen dena. Izan ere, bi sentimendu kontrajarri azalaraztea lortzen baitu idazleak:
|
|
|
Ipuin hauetan, bestalde, maila narratibo desberdinak ikus ditzakegu. Rakel Beaumont ipuinean, Albertek Rakelen koaderno bat aurkitzen du eta beraz,
|
hau
irakurtzean narratzaile homodiegetikoa (Rakel) narratario intradiegetikoari zuzenean mintzatzen zaio: Alberti.
|
|
|
Desioen hiri
|
hau
eraikitzeko Rikartek" estilo erraza eta eraginkorra" hautatu du: " Nere kezketako bat izan da hitzak soberan ez izatea, esaldi, hitz eta narrazio egokiak erabiltzea". (Elizondo, Edurne:
|
|
|
Ipuin bilduma
|
hau
bi sailetan banaturik dago. Batetik, reflex deituriko saila dugu zortzi narrazioz osatua; bestetik, polaroid deiturikoa hemezortzi narrazioz osatua.
|
|
|
Giro
|
hau
islatzeko hizkera bizia eta aberatsa erabili ditu. " Hizkeraren aldetik, euskarak orain artean behintzat oso berezkoak izan ez dituen giro ilun eta gordinenetara egokitzeko saio orekatua egin du Edorta Jimenezek, nola araztasun garbiegitik hala zabarkeria lotsagabetik ihesi." (Egunkaria I)
|
|
|
Bestalde, narrazio hauetan guztietan" emakumearen bilaketa dagoela onartu zuen" egileak, desiraren irudia litzatekeena. (Egunkaria III) Bilaketa
|
hau
ere aurreko narrazioetan ageri da. Besteak beste, ipuin hauetan bidaiak, pertsonen arteko harremanak, zoriontasunaren bilaketa... aurkeztu dizkigu.
|
|
|
Eta hau guztia ez dut amorruz idazten, penaz baizik, tristurarekin. Arretxeren asmoa bikaina baitzen eta guztia horretan geratu da,
|
hau
da, asmoetan. (Egunkaria I)
|
|
|
Euskal Herrian, ordea, argitaratzen den oro kontsideratu nahi dugu literatura garaia. Eta, halaxe, Jon Arretxeren liburu
|
hau
ager daiteke, apal txukun batean, bere argitaletxeko bilduma berberak plazaratutako Joseba Sarrionandiaren, Mercé Redoredaren edo John Steinbeck en lanen artean. Enpin.
|
|
|
Bestalde, Luis Mari Mujikak" García Marquez, Vargas Llosa, Cela... izan omen ditu gogoan liburu
|
hau
idaztean." (Egunkaria) Hala ere, gure aburuz, gertuago dago Irigoienek ekarririko ekarpenetatik.
|
|
|
Haatik, hasieran bereizturik aurkezten zaizkigun bi istorio hauek, narrazioak aurrera egin ahala, espazioan eta denboran gerturatuz joango dira. Eta hurbilketa
|
hau
azaleko nahiz sakoneko alderdietan suma daiteke. Bestalde, bien arteko honen aurretik, plano bakoitza eratzeko orduan, oso aukera ezberdinak hautatu izana (ikuspuntuari nahiz estiloari dagokionez) bi planoen arteko urruntasuna ere azpimarratzen lagundu du.
|
|
|
Gari Berasaluzeren ustez," hasierako ataletan kosta egin zaio irakurlea kateatzea baina behin lortu eta gero, nekeza izango zaio eleberri
|
hau
esku artean duenari liburua baztertzea." (Gara II) Jose Jabier Fernandezek, ordea, honakoa uste du: " Ondorioz, orrialde batzuetan narrazioa argi eta itzal hauen artean galtzeko arriskuan egoten da, nondik jo jakingo ez balu bezala.
|
|
|
Eleberri honetan ez dira ekintza gehiegi kontatzen. Izan ere, giroa irudikatzeak du lehentasuna;
|
hau
da, lubakietako lekukotasunaren argazki bat aurkeztea. Giro horretara hurbiltzeko, beraz, orainaldia eta etengabeko elkarrizketak darabiltza.
|
|
|
Bestalde, triangeluak berak eleberriaren hari hirukoitza gogora dakarkigu. Izan ere, eleberri
|
hau
bi zatitan egituratua dago. Lehen zatian plano bakarra aurkezten zaigun arren, bigarren zatitik aurrera aurreikusgarria zirudien narrazioa korapilotuz joango da.
|
|
|
Are gehiago, plano bakoitzean gainerako planoen hainbat elementuri erreferentzia egiten zaie, plano ezberdinen arteko lotura estutuz. Egunkariako iruzkingileak adierazi zuen bezala," Une orotan intentzio bikoitzeko eleberria dugu honako
|
hau
, kaleitxi batera helduak ginenean irteerarik bitxi eta harrigarrienak idorotzen dituena." (Egunkaria)
|
|
|
Laburpenerako joera
|
hau
sentimenduetan ere nabaritzen da, ez bere istorioek sortu dezaketen zirraran hori bakoitzaren sentipenetara eta sentitzeko moduetara mugatzen da, Arretxek bere istorioak kontatzeko duen eran baizik. Orain arteko grina, bere alderdi ezkutu hori ez erakustea izan da.(...) Honela, sentimenduek murritzak eta nahikoa laburrak izaten jarraitzen badute ere, Arretxeren luma aberastu egin da oraingoan, eta lehenagoko isiltasunak orain adierazpenarekin lotzen ditu.
|
|
|
Burutik eta adimenetik baino gehiago, bihotzetik eta adimenetik datoz orain sentimenduak. Eta aldaketa
|
hau
bai estiloan eta baita sortzen dituen zirraretan ere nabaritzen da. (Egunkaria III)
|
|
|
Bestalde, honako
|
hau
da ezberdintasun nabarmenena: genero beltzean testuinguruari garrantzia berezia eskaintzen zaio, honela, ikerketa prozesu honen bidez, gizarteko koadro txiki bat irudikatzea ahalbideratuz.
|
|
|
Bere lehen eleberrian Jon Alonsok genero beltza jorratu du. Istorio honen nondik norakoa Juandeaburre Fundazioan liburu baten lapurketarekin hasten da; beraz,
|
hau
izango da aitzakia narratiboa. Lapurreta bitxi honek zenbaiten susmoak piztuko ditu, baita irakurlearen ere.
|
|
|
Argumentua aipatzean ikus zitekeen bezala, intrigazko istorio
|
hau
Euskal Herrian kokatzea erabaki du idazleak. Zehazki zein lurraldetan kokatzen den aipatzen ez zaigun arren, idazlanean zehar aipaturiko datuen arabera Euskal Herriaz mintzo dela garbi geratzen da:
|
|
|
" Soft" deitzen den horretan,
|
hau
da oinarri teknologikoari hainbesteko garrantzia eman gabe, egoera soziologiko, sikologiko eta filosofikoa azaltzea hobesten dutenen artean, Phillip José Falmer iruditzen zait adierazgarriena.(...) Frederic Pohl ere oso gogoko dut, eta baita Stanislaw Lew ere. (Argia 1328)
|
|
|
Honela, pertsonaia ezberdin hauen bizitzako zenbait pasarte eta hauen gogoetak eskaintzen zaizkigu. Halaber, narratzaile mota
|
hau
aukeratu izana egoera beraren ikuspuntu ezberdinak azpimarratzeko baliogarria zaio.
|
|
|
Egunerokotasuneko eszena ezberdinetan kokaturik aurkezten dizkigu pertsonaia ezberdinak:
|
hau
da, normalean oharkabean igarotzen diren eguneroko egoerak azpimarratu nahi izan ditu. Eguneroko bizitzako harremanetako gertaerei irudimena erantsi die:
|
|
|
Gizon emakumezkoen arteko harreman hauetan telefono nahiz eskutitzek leku berezia betetzen dute, sarritan hauek baitira harremanetarako tresna:
|
hau
da pertsonaien arteko lotura tresna.
|
|
|
Estiloa ere sortu duela esango genuke. Juan Luis Zabala, Bukowski, garai bateko Montoia, Enrico Brizzi eta beste batzuk datozkigu burura, Iturriagaren lehen nobela
|
hau
alderatzerakoan, baina ez da erraza antzekorik topatzea. (Gara)
|
|
|
Egunkaria IV). Honela dihardu egileak gai
|
hau
aipatzean:
|
|
|
Hortaz, narratzaileak pertsonaia gatazkatsuak,
|
hau
da, biribilak irudikatuko ditu. Pertsonaia nagusia aintzat hartuz, esaterako," Zalantza, ezinegona, beldurra eta barruko nahasdura dira Edorta Jimenezen pertsonaia arketipikotzat ere jo dezakegun Onofreren ezaugarri nagusietako batzuk." (Egunkaria I) Hartara, pertsonaien mundu aberatsa azaltzen da, sentimendu, kezkak, gatazkak, bakardadea,...
|
|
|
Bere zenbait lanetan baino gehiago zaindu eta landu du alde
|
hau
, eta adierazkortasun edo aberastasunik galdu gabe ulerterraztasunean irabazi egin ote duen iruditu zait niri behintzat, inoiz edo behin pasarte benetan ilunik ere aurkitu dudan arren. Gainera, erregistro diferentziak markatu ditu, narratzailearen bizkaitar kutsu nabarmeneko estandarraren eta pertsonaien bizkaiera gordinagoaren artean batez ere, eta hizkera eleberriaren giroaren eta trinkotasunaren aldeko lanean ezarri.
|
|
|
Gainera, ohituren deskribapenak eta gertakari guztien gorabeherak hilketa batek eragindako harilkatuko ditu. Izan ere, Ezkertiren heriotz bitxiak Sebastianen susmoak piztuaraziko ditu, hilketa
|
hau
argitu arte gelditu gabe arituz. Aitor Bengoak honela laburbildu zuen argumentua:
|
|
|
Lan
|
hau
Espainiako Gerra Zibilean Euskal Herriko lurretan kokatuta dago. Hala ere, ez du kokagune bakarra hiru baizik:
|
|
|
Beheraxeago, honakoa gehitu zuen: " Mujikaren nobela
|
hau
, dena den, nahiko irregularra iruditu zait; bada atal interesgarrien ondoan funtzionalitate handirik aurkitu ez diedan pasarteak, beste nonbaitetik ekarria indarrez sartutakoak edo, agertzen dira." (El Correo I)
|
|
|
Bukatzeko, eskerrak eman nahiko genizkioke, lehenik, Eusko Jaurlaritzari proiektu
|
hau
burutu ahal izateko diru laguntza emateagatik; bigarrenik, Jon Kortazar Uriarteri bidearen nondik norakoa zedarritzeagatik, eginiko zuzenketa eta iradokizunengatik, eta eskainitako konfidantzagatik; baita Mari Jose Olaziregiri sailkapena egiteko garaian eginiko oharrengatik eta Labayru Ikastegiko Igone Etxebarriari lan honen argitaratzean lan egiteagatik; eta azkenik, Sancho El Sabio eta Koldo Mi... Mila esker.
|
|
|
malgutasuna. Datozen ataletan hizpide izango ditugun eleberrietan ezaugarri
|
hau
nabarmen geratuko da, eleberri batetik besterako aldeak nabarmenak baitira.
|
|
|
Eleberri mota
|
hau
jorratzen duten idazleek prosa poetikoa deritzonaren ildotik jo ohi dute, formari garrantzia berezia eskainiz.7
|
|
|
Tramari begira, eleberri
|
hau
honela definitu zuen Jose Luis Otamendik:
|
|
|
Horien guztien berri emateko, Aranbarrik hirugarren pertsonako narratzailea hautatu du. Narratzaile
|
hau
narraziotik kanpo dago, hots, estradiegetikoa da, beraz, ez du gertaeretan parte hartzen. Dena den, fokoa Julen Azkue pertsonaia nagusia da, eta honen gertaerak eta gorabeherak fokalizazio iraunkorraren bidez kontatzen dizkigu.
|
|
|
Jolasa dago." (Argia 1504) Hala ere, liburuaren interpretazioari buruzko bere iritzia honela adierazi zuen: " Julen Azkue zerbait izatekotan askatasuna maite duen pertsonaia da, eta eleberri
|
hau
zerbait izatekotan askatasunari buruzko erreflexioa da. Askatasuna nahi aske aske ez izanda edo aske izan eta askatasunik nahi ez... hor dago." Gainera, liburuko izenburua Lauaxetaren aipua izatea hortik datorrela aitortzen du.
|
|
|
hots, maila estradiegetikoko narratzailea. Hirugarren pertsonako narratzaile
|
hau
orojakilea izateaz gain, ere bada: esan bezala, sarri han hemenka bere gogoetak tartekatzen baititu.
|