|
2004
|
|
|
Genovevaren zintzarriak ez zuen huskeriagatik soinurik aterako, ez zen lurraren dardar arin batekin larrituko. Ordea, zerbaitek kolpe gogorren bat ematen bazion, orduan bere zintzarriak soinu latz eta iluna aterako zuen, zintzarria
|
bera
pitzatzeko gauza zena. Eta, hain zuzen ere, andre haren bihotzak pitzatua zirudien senarra eta beste bi lagunen fusilamendu hartaz geroz.
|
|
|
Nahiz eta normalean halako zipotza ez izan, une hartan urduri zegoen bankete usainagatik, bankete hura norentzat izango zen jakiteko irrikatzen. Beharbada
|
bera
bezalako gorrientzat izango zen, beharbada ni edo La Vache bezalako beltzentzat. Auzia erabakitzekotan zegoen, eta Bidanik lehenbailehen erabaki zedin nahi zuen— Harroa ez bada, zergatik ematen dio izen hori bere buruari?
|
|
|
La Vache qui Rit! Eta bitartean,
|
bera
Txapar izan! Eta gainera, zergatik ibiltzen da beti taldetik aparte?
|
|
|
Pauline Bernardettek duda egin zuen. Buruak ezetz esaten zion, ezin zituela desobeditu komentuko erregelak, eta gainera ez zela hainbesterako, inguruetan ez zegoela hainbeste mendi, Altzuruku
|
bera
ere ez zela urruti gelditzen; baina bere bihotz guztiek, bere hamar txintxarriek, kontrakoa esaten zioten, babesa emateko mesede eskean etorritako jende hari.
|
|
|
Ordu arte hain harroxko ibilitako Rubio hura ilundu egin zen une horretan. Bere lagunak buruz motzak bezala,
|
bera
zikina zen, simaurra. Altxa zen denda ondotik eta, aurpegiko zain guztiak larrituz, irain lizun zerrenda bat bota zion mojari.
|
|
|
Beti han da. Baina, ez dakit, nik uste
|
bera
utzi genezakeela kanpoan —esan zuen Genovevak ohizko seriotasunarekin.
|
|
|
Badakit ez dela normala, baina gerta liteke. Hobe
|
bera
ere ukuilu barrura joatea.
|
|
|
fuertegi itxitako ate baten kolpearekin edo lurrera eroritako antoxina baten kinketakoekin. Gainera, Bizkarrokerrek Balantzategin jarraitzen zuen, bizikleta hartu eta bere herrira joan gabe, eta ganbaran ari zen lanean, zarata ateraz
|
bera
ere. Zergatik horrenbeste mugimendu?, galdetzen nion neure buruari.
|
|
|
Ukuiluko saiateraz kanpora, iluna besterik ez zen ikusten; izarren bat, denez ere. Eta La Vache qui Ritek ere ezin zuen ezer handirik ikusi, nahiz
|
bera
ukuilu ateko zirrikitu batetik saiatu. Belarriz jakindakoarekin konformatu beharra zegoen.
|
|
|
gerran hil zen Serapiok, gerra galdu eta gero, gerra irabazi zutenek... baina kosta egiten zitzaidan beren jardunaren haria hartzea. La Vachek ere adi entzuten zuen salatik zetorrena, baina hala eta guztiz ere, nahiz
|
bera
eta biok izan ukuiluan esna geunden behi bakarrak, nahiz nik berarekin hitz egiteko gogo izugarria eduki, ez nintzen beragana joatera ausartu. Haserretuta egongo zela pentsatzen nuen, ez zidala behin ere barkatuko bera alde batera utzi eta behi makalekin ibili izana.
|
|
|
La Vachek ere adi entzuten zuen salatik zetorrena, baina hala eta guztiz ere, nahiz bera eta biok izan ukuiluan esna geunden behi bakarrak, nahiz nik berarekin hitz egiteko gogo izugarria eduki, ez nintzen beragana joatera ausartu. Haserretuta egongo zela pentsatzen nuen, ez zidala behin ere barkatuko
|
bera
alde batera utzi eta behi makalekin ibili izana.
|
|
|
Bere Ahotsak, garai batean" jo, sartu adarra, alde egin baso itxira" esaten zionak," utzi lagun zaharra eta hartu berriak, pasa basurdeen aldera" esaten zion orain. Ordea bere buruak ezetz esaten zion,
|
bera
behia zela eta behi segi behar zuela.
|
|
|
Azken batean, ez zen zuzena, ez zen justiziakoa, desberdintasun handia zegoen kontu hartan, zeren berak pagatzen ez zuen prezioa pagatu beharra baineukan laguntasunagatik. Nik ez nion ezer eskatzen laguna izateagatik, bakarrik horixe
|
bera
, laguna izatea; berak, berriz, laguna izatea eta umiltasun gehiegizkoa eskatzen zidan. Bere petralkeriak txintik atera gabe irensteko behar beharrezkoa zen umiltasuna, hain zuzen ere.
|
|
|
Nola egongo zara bada, zu ere erdi makala zara eta! —atera zitzaidan
|
bera
begi beltzak larri larri jarriz.
|
|
|
—Bai,
|
bera
hoberena —ametitu nion.
|
|
|
Herriak leku lasaia ematen zuen, Balantzategiko ingurua
|
bera
baino lasaiagoa, eta baita hutsagoa eta isilagoa ere. Inor bizi ote da hemen?, galdetzen nion aldika neure buruari.
|
|
|
Barrutik hitz egiten didan Setatsu hori, zein ahots da zehazki? Zeren, nahiz Bernardettek Bidani behi zahar hark esaten zidan gauza
|
bera
esan, hots, mintzo hori nire Aingeru Guardakoarena dela, niri ezinezkoa egiten baitzait holakorik sinistea. Batzuetan pentsatzen dut ni neroni naizela, eta bi ahots ditudala, barrukoa eta kanpokoa.
|
|
|
—Zer duzu, Mo? —esan zidan lehengo batean Pauline Bernardettek komentuko baratzean geundela,
|
bera
azenarioak ateratzen eta ni azenario probatzen. Azken denboran zinez penaturik ikusten zutut —gaineratu zuen.
|
|
|
—Hori trufa duzu, Mo —atera zen
|
bera
niri azenario ttiki bat emanez— Zu ez zira neholaz ere zaharturik. Orhoit zite nola ibili zinen lehen aldiz, Altzurukura joan ginelarik.
|
|
|
—Pentsatzen jarrita —hasi nintzen orduan—, ia gauza
|
bera
da Babelen gertatua eta Piarresekin gertatua. Zeren, jakina, zer gertatzen zen Jainkoak hizkuntzak nahastu eta bakoitzari berea eman zionean?
|
|
|
Baso aldera abiatu zen
|
bera
, eta nik ere, azala pinportu egiten zitzaidala sentituz, harantz egin nuen. Antiaju Berderi apuntatzeko betarik eman gabe, babesean jarri ginen biok.
|
|
|
—Niri ere ematen dizkit lanak —hasi zen segidan
|
bera
, ilargiari begira jarri eta pentsakor hitz eginez— Ez dakit, nire kasuan gaizki dago zerbait. Nire barruko ahotsak ez du behi batena ematen.
|
|
|
Eta, hain zuzen ere, La Vachek etengabe ematen zituen kolpe haiek. Nik, aldiz, ahaleginak egiten nituen
|
bera
bezala ez hasteko, baina azkenean, zerbait lasaitzearren, zutabe baten aurka bidaltzen nituen adarrak. Baina marmitaz kanpo zegoen herritar bonbozaleari axolarik ez zion.
|
|
|
Une batez, La Vache ikusi nuen kalean gora, jendea alde guztietatik zuela eta itobeharrean:
|
bera
ere odoletan zegoen, berak ere probatua zuen Antiaju Berderen eztena.
|
|
|
Ez ordea, polikitasun hura, Setatsuari obeditu eta paseatzeko asmoa nuelako, baizik eta La Vacheren aldaketak indarge utzi berria ninduelako. Jakina, espero nuen bere erabakia, baina hala ere kolpea hartu nuen
|
bera
basurde artean etzaten ikusitakoan. Esaera zaharrak dioen bezala:
|
|
|
Nengoen tokian ezin kabituz bezala jarri nintzen, jakin minez. Arnasa
|
bera
ere estutu zitzaidan. Zenbat gauza neuzkan ikasteko!
|
|
|
Pazientzia galtzera zihoala iruditu zitzaidan. Baina
|
bera
jenioko behia bazen, ni ere bai.
|
|
|
Nolanahi ere, sinistu edo ez sinistu, nire barruko Ahots hura hantxe egoten zen beti, eta bere errealitatea onartzea beste erremediorik ez neukan. Deituko nion Aingeru Guardako, deituko nion Izpiritu, Mintzo, Ahots edo nahi dena, baina izen batekin nola bestearekin, hura beti nire barruan, nire mihia
|
bera
bezala edo oraindik hurbilago.
|
|
|
—Ondo setatsua zara, behintzat! —haserretu nintzen azkenean— Zorria
|
bera
baino setatsuagoa! Aingeru Guardako zaitudan ala izpiritu maltzur zaitudan ez dakit; nire barruan egoteko dituzun arrazoiak ere ez dakizkit; baina nolakoa zaren, hori badakit.
|
|
|
Denak ere gazte geunden orduan, gazte ni, gazte Setatsua, gazte otsoak, gazte nire etxeko beste behiak. Eta mendea
|
bera
ere gaztea zen orduan, 1940an geunden eta; orain, berriz, mendea bukatzen ari da. Nora joan ote da dena!
|
|
|
—Bada, harritzen naiz, zeren gauza
|
bera
esan baitzenuen herriko festa batzuetan izan zinenean, eta baita etxetik alde egin zenuenean ere. Eta beste aldi askotan.
|
|
|
Ondorioz, nik ezin jakin Balantzategirako bidaiak merezi didan, zeren tristea bada jaiotetxetik urruti bukatzea, are eta tristeagoa bailitzateke despedida bide bazter ezezagun batean eman beharra. Gauza
|
bera
esaten dit Soeur Pauline Bernardettek, aspaldi honetan nire zaindaria den mojak:
|
|
|
Bai, hamaika kolpe hartzeko jaioak gara. Jaiotza
|
bera
kolpea da. Gogora ezazu, bestela, nola gertatu zen nirea eta zer arrisku pasa nituen jaio eta berehala...
|
|
|
—Ezin da desegin gure Aingeru Guardakoa delako —esan zidan behin, artean oso gazte nintzela, Bidani izeneko behi nagusi batek— Poza eman lizuke
|
bera
zure barruan dagoela jakiteak. Lagunik lagunena izango zaizu bizitza honetan, eta bakardade guztiak sendatuko dizkizu.
|
|
|
Jakina, ikara pixka bat ere ematen zidan leku hartara hurbiltzeak, ez baitzitzaidan burutik joaten hortzaundiekin han pasatako larritasuna. Baina arriskua
|
bera
ere erakargarria zen ordu hartan: bizkortu egiten zuen denboraren joana.
|
|
|
—Lagun on ona —entzun nuen orduan, eta segituan jakin nuen Setatsua ondo portatuko zela—, norbait konfunditu delako, horregatik zegoen behiaren ganbela arrozez betea. Norbait hori, Bizkarroker edo Genoveva
|
bera
, ez da jabetu egiten ari zenaz. Arroza jarri du pentsu arrunta zelakoan.
|
|
|
Biok goroldio erdi jelatuaren gainean etzanda geunden,
|
bera
abioiaren alde batean eta ni bestean, kontu kontari burdin puska haien gainetik. Gaian zuzenki sartu gabe, denbora eman nahi genion arrozaren deskubrimenduari buruzko azterketari.
|
|
|
entzuten al zuen hura? Balantzategiko gorabehera guztiak bukatzear zeuden, agian gelditzera zihoan gerra
|
bera
ere. Eta zer ote zen bai Usandizagak eta bai mendikoek aipatutako seinale hura?
|
|
|
teilatutik erortzen zen uraren txirraia, besterik ez zen entzuten. Eta, ur huraxe bezala, denbora
|
bera
ere pixkanaka eroriz joan zen, gauerantz, udaberriko gau ilunean gero eta gehiago barruratuz.
|
|
|
Nahiz beroa egiten zuen, hotzikarak ez zitzaizkidan ezergatik ere joaten. Bat batean, kanposantua
|
bera
ez zitzaidan leku segurua iruditzen. Altxa eta La Vacheren bila abiatu nintzen korrika.
|
|
|
—Behin batez, artean Genovevaren gizona bizi zenean, familia bat etorri zen Balantzategira bisitan, frantsesez egiten zuena
|
bera
. Eta hor non, iritsi orduko, familia hartako mutil koskorrak La Vache qui Rit deitu zidan.
|
|
|
Pauline Bernardettek istorioak kontatzen dizkit edozein aitzakiarekin, santuen istorioak gehienetan. Esate baterako egun batez, biok komentuaren atean geundela —ni belarretan etzanda eta
|
bera
itzalean jarri eta josten—, okina azaldu zen bizikletan komenturako ogi sorta bat ekarriz, eta halaxe esan zidan berak:
|
|
|
—Zein diren pollit pertz eta marmitak ekiaren pean —hasi zen
|
bera
. Zein den bizi haien distira.
|
|
|
hain bortizki jotzen zuten borra, mailu eta gainerakoek gure marmitan, non ezer aditu ezinez gelditu bainintzen. Aldamenean neukan La Vacheren marrua
|
bera
ere ulertezina egiten zitzaidan giro hartan.
|
|
2010
|
|
|
Pluralismoak eta diferentziak elkarren ondoan ez dira lehen aldiz gizarte garaikideetan eman eta gizakiak beti izan du korapiloak askatzeko joera hori. Historian modu anitzetan jendeak
|
bera
bezalako beste batzuekin bizi behar izan zuen eta egoera horiek ezin ahaztu dira.
|
|
|
Hortik egunerokotasunean, janzkeran, kontsumoan, bizimoduan eta abarrean ondorio zuzenak ateratzen dira. Jakina erlijioa eta ekologismoa ez direla gauza
|
bera
. Teoria orohartzaileak diren neurrian, ordea, bizikidetza arazoak sortzen ahal dira bizitzaren eremu askotara zabaltzen direlako.
|
|
|
Euskara zen Ameriketara migratutako frantses euskaldun guztien hizkuntza, eta era berean baita euskaldun espainolen gehiengoarena. Hizkuntza
|
bera
edukitzea ezin garrantzizkoagoa gertatu zen identitate formaziorako. Atzerriko lurralde batean beste hizkuntza bat egiten duen jendeaz inguratuta, badago joera bat berezkoa kasik aterpea bilatzeko ulertu ulertzen dituzun eta ulertzen dizutenen artean, alegia, gerizatzeko ezagun suertatzen zaizun giroan," ininteligiblearen amildegia" saihestuz.
|
|
|
Guztiz aipagarria da alde horretatik, Pedro Hormaetxe zegoela Laurak bat elkartetik bereizi zirenen artean, hain zuzen Jose Aretxabaletaren iloba zena eta uriostearra osaba bezala, eta izan ere elkarte berriaren ohorezko presidentea izango zena. Bada, dokumentatuta dago Pedro Hormaetxe hori logia masoniko baten kidea zela, eta, guztiz dokumentaturik egon ez arren, Aretxabaleta
|
bera
ere framazona izan zen itxura osoz. Alegia, zantzuen arabera badirudi masoneriak eraginen bat eduki izan zuela bai eszisioan eta bai ostean Centro Vascongadoaren eraketan.
|
|
|
Etxepare medikua guztiz apartekoa da euskal letren Parnaso txikian, izan ere,
|
bera
izan zen laiko bakarretariko bat gure literaturaren historiako elizgizonen segida kolorebakoan. Liburu bi plazaratu zituen, Buruxkak (1910) eta Beribilez (1931), zein baino zein pozoitsuagoak Villasanteren ustez.
|
|
|
Esaterako, Aldudeko medikuak amodioa eta sexua euskal irakurleen solasgai bihurtu zituen, eta, esan gabe doa, aurrez aurre jo zuen ortodoxiaren kontra, zeinaren arabera sexua eta, tabu diren arren, erdaraz aipa baitzitezkeen ezinbestean, baina euskaraz ez, euskarak babestu egiten zuen-eta kutsatu gabeko eremu bat, non bertako biztanleak, Lotilandiako euskaldun maitagarriak, Jaungoikoaren lege barruan bizi baitziren edozein eragin galgarritatik euskarak gerizatuta. Bada, sexu agerikoa aipatzeaz gainera, halaber nor eta Nietzsche
|
bera
zegoen kukututa Buruxkak liburuaren orrialdeetan han hemenka. Ez da harritzekoa, beraz, Buruxkak 1910ean argitaratu bazen ere, izatez bahituta eta zentsuratuta egon izatea hurrengo 70 urte luzeetan.
|
|
|
—Egia
|
bera
; frogatua duk orai gure lehen aita chimino sorthu zela eta gero, emeki emeki, hobetuz eta abilduz gizona, hein huntarainotu dela.
|
|
|
Oraingo honetan, Loiolaraino hurbilduko gara Etxepareren eskutik. Ba, Loiolako komentua
|
bera
deskribatzen hasi aurretik, ingurua zirriborratuko dizu Etxeparek eta bat batean ondokoa botako du lasai asko:
|
|
|
Arazoaren muina ez da horrenbeste hautespen naturala
|
bera
, baizik eta dira hautespen naturalak testatzen dituen bariazioak: zerk sortzen ditu, edo zelan sortzen dira, guraso eta kumeen arteko alde txiki horiek, eta bai lehiakideen artekoak ere.
|
|
|
Kasurako, the Linnean Society, the Royal Socieiy cf London eta the Geological Society cf London elkarteek ez zuten darwinismoari buruzko artikulurik argitaratu hurrengo hamarkada osoan. Baina, ez zen gauza
|
bera
gertatu Londresetik kanpoko elkarteetan Leeds eta Liverpool-ekoetan adibidezeta ez ere aldizkari popularretan. Halandaze, Darwinek oihartzun ozena lortu zuen irla osoan.
|
|
|
Darwinismoak Frantzian eduki zuen harrera desfaboragarria azaltzeko hemen garanduko dugun bigarren arrazoia, niri bereziki azpimarragarria iruditzen zaidana, Espezieen jatorriaren frantsesezko lehen bertsioa izan zen, eta, izan ere, Darwin
|
bera
nahikoa atsekabeturik zegoen itzulpen hori zela-eta. Clemence Royer andereak frantseseratu zuen, 1862an argitaratu zelarik.
|
|
|
Ez litzateke arrazonagarriagoa izango, ba, onartzea ezen, behin eta animalia eta landareen tipo nagusiak lurrazalean agertu eta gero, Kreatzaileak gogokoen izan zuen erara zeina gizakiarentzat beti misterio bat izango baita zalantza gabe, oinarrizko tipo horiek aldaketa astitsuak jasan dituztela, arrazak, barietateak, espezieak, generoak... eratuz, zeintzuok jatorrizko guneetatik hurbil hedatzen segitu baitute? Horrela izanez ulertu ahal dugu zer dela-eta bizi diren Ameriketan laurehunetikgora kolibri espezie, eta bat
|
bera
ez Afrikan, Indian, edo Australian, hainbeste lore eduki arren, eta eta abar, eta abar".
|
|
|
Vinsonen iritziz euskararen lexikoak egiaztatu egiten ditu bai hizkuntzaren primitibotasuna eta bai euskaldun populuarena ere. Maiz erabili zuen argudioa da, adibidez, kontzeptu abstraktuak eta ideia orokorrak esateko euskal berben gabeziarena; adibidez, arbola termino generikoa kanpotik hartua litzateke euskaraz, zeren, zuhaitz espezieak banan banan izendatzeko hitzak egon arren, zuhaitzaren kontzeptua
|
bera
arrotza bailitzateke eta kanpotik mailegatua, euskararen beste milaka batzuk bezalaxe. Areago, euskal lexiko jatorraren azterketan oinarrituta (egutegia, familia...) Vinsonek berreraiki nahi zuen hizkuntza prehistoriko horrekin asoziaturiko zibilizazio maila, eta iradoki zuen besteak beste euskaldunen gizarte primitiboa poliandrikoa izan zela:
|
|
|
Enbarazu egiten zuen. Euskarak, antza, ez zuen balio batuketa edo kenketarik errazena egiteko, ez eskutitzik ziztrinena
|
bera
ere idazteko, ez umeei katixima irakasteko. Ados.
|
|
|
Euskaraz, 1915 aldera hasi zen idazten, orduko Iruñeko giro euskaltzalearen baitan, eta hainbat aldizkarirekin kolaboratu zuen, batez ere Napartarra eta Eskualdunarekin. Nolanahi, Larreko nik Gerla urte, gezur urte liburuari esker ezagutu nuen, eta ezin tristeagoa, ezin ilunagoa begitandu zitzaidan, gerla kronika hori
|
bera
bezalakoa.
|
|
|
Lehen aldian, 1832ko uztailaren 26an ainguratu zen Montevideon, eta hurrengo urte bietan hainbat biderrez agertu zen atzera ere inguruetatik, Uruguairi kapitulu oso bat eskaini ziolarik bere bost urteko periploaren liburuan. Handik berrogei urtera, Darwin polemika burrunbatsu baten erdian bueltatu zen Uruguaira, jakina, ez izatez Darwin
|
bera
hezur haragizkoa, baina bai ostera haren izenaz bataiaturiko eboluzio teoria, darwinismoa.
|
|
|
Zer esanik ez, eboluzioa azaldu zien besteak beste, Darwin eta Haeckel en ideiak plazaratuz, alabaina, ez dago argi Aretxabaleta
|
bera
zelan formatu zen darwindar gisa, Aretxabaletaren lehen argitarapenak geroagokoak baitira. Hala ere, Aretxabaletak Ernst Haeckel en ildoan ubikatu zuen bere eboluzionismoa.
|
|
|
Ameriketarako bidea hartu zutenen gaineko datuak ez datoz bat, autorerik autore aldatzen dira, baina denek erakusten dute gauza
|
bera
, alegia, Euskal Herriaren odolustea. Izatez, azken bost mendeetan Euskal Herria izan da Europako emigrante haztegirik emankorrenetarikoa, baina, XIX.ean zehar benetako hemorragia bihurtu zen joakin horien isuria, gero eta larriagoa gainera.
|
|
|
Hau da, badoazen euskaldunen uholdeari erreparatuta Hiribarrenek arriskupean dakusa euskaldun izaera eta Euskal Herria
|
bera
. Horrela segituz gero erreka zola jo behar zuten ezinbestean ordura arteko gizartearen egiturek, ekonomiaren oinarriek eta euskaldunen fedeak, eta hondamendi masibo horren aurrean, bat egin zuten agintari politikoek, ideologia guztietako prentsak eta bai Elizak ere.
|
|
|
Itsatsita neukan xaguaren intziria gogoan. Eta Adrian
|
bera
ere dudakoa zen, kolegiokoa gertatu ondoren inolako ageririk eman ez zuelako. Eta Virginia ezin nuen sartu, ez neukan berarekin benetako harremanik.
|
|
|
Unibertsitate aurrekoa ikasteko zerrategian bildu ginenon lehen argazkia daukat eskuetan, 1966eko urriaren 27an egina bere atzealdean idatzitako oharrak dioenez. Victoria, Joseba eta Susana besotik hartuta daude, zutik, ezkerretara; gero, erdian, eserita, Redin —monsieur Nestor— eta Cesar irakasleak; hurrena, eskuineko aldean, Adrian,
|
bera
ere eserita, eta ni neu bere atzean zutik. Egon zukeen argazkian Paulinak ere, baina, nahiz Josebaren aitak, egileak, behin baino gehiagotan eskatu, berak ez zuen gurekin jarri nahi izan.
|
|
|
Martinengandik hurbilen Susana
|
bera
zegoen, eta segidan gentozen, hurrenez hurren, gainerako guztiak: Adrian, Paulina, Joseba, Victoria, Redin, ni neu eta Cesar.
|
|
|
" Denok joan gaituk. Adrian
|
bera
ere bai, nahiz gaitz kontuak gorroto dituen. Hi bakarrik falta haiz."
|
|
|
Ederragoa izan zen oraindik elkarrekin oinez ibili ginen aldia. Villa Lecuonako eskaileretan egokitu ginen,
|
bera
etxerantz eta ni, berriz, Sansonen putzurantz, Adrianen tailer berrira. Ekainaren hasierako arrats epela zen, hego haizea zebilen.
|
|
|
Mahukarik gabeko soineko zuria zeraman, eta buruan, ileari eutsiz, zinta beltz zabala. Eta eskumutur batean ere gauza
|
bera
, beste zinta beltz bat. Agurtu gabe, bere anaiaz hizketan hasi zitzaidan, gu bion arteko egokiera hura munduko gauzarik normalena bailitzan, minutu batzuk lehenagoko hizketaldi baten jarraipena:
|
|
|
" Azeitunak", esan genion Cesarrek eta biok batera. " Nik ipuin bat egin behar banu,
|
bera
hartuko nuke pertsonaia nagusitzat", gaineratu zuen Cesarrek Susanak entzuteko moduan. Susanak burua astindu zuen azeituna platertxoa hartuz batera.
|
|
|
Pentsa, ordudanik naiz erretzaile jarraitu zuen— Aitagatik egin nuen. Bera bai,
|
bera
anarkista zen. Eta poesiak idazten zituen, zuk eta Josebak bezala."
|
|
|
Gorilaren koadernoan ez zen Bernardinorik azaltzen. " Gerra atera zenean,
|
bera
maisu zegoen Obabako eskolan", jakinarazi zidan orduan Cesarrek. Arestian airean gora altxata bezala, aulkian hondoratzeko zorian sentitu nintzen kolpetik, ehun kilo erantsi balizkidate bezala.
|
|
|
" Victoriaren etxera joan beharra daukat. Badakizu,
|
bera
ere kezkatuta dago —zutik jarri zen— Oso justu dabil Kimikan. Ez dakit gelditzen diren egunetan zer edo zer egiterik izango dugun." Betiko Cesar zen, irakaslea.
|
|
|
Zorionez, Angel
|
bera
ez zen etxean azaltzen. " Nik uste aparatu hau bere ordez ekarri duela —esan zuen amak pelikula bat ikusten ari ginen gau batean— Bere obrak eta bere politikak direla-eta, kanpoan da beti."" Ba, jarrai dezala horrela", esan nion.
|
|
|
Ez, amari esan bezala, han igeri egitera, baizik eta Adrianekin hitz egitera:
|
bera
izan zitekeen, sufritutako pertsona zen partez, nire solaskiderik egokiena; berak entzun zezakeen, inork baino hobeto, nire aitorpena. Bizikleta hartu eta abian jarri nintzen.
|
|
|
Ordubete geroago etxeko telefonoa hoska hasi zen, eta ama ote zen pentsatu nuen, edo don Hipolito
|
bera
, Virginiaren ezkontzan harmonioa jo behar zuenak ez zuela agiririk eman eta nik haren ordezkoa egin nezala eskatzeko. Nire benetako desira zen, agian.
|
|
|
Bosgarren edo seigarren egunean adineko turista haietako bat hurbildu zitzaigun. Signora Sonia deitzen zioten, eta
|
bera
eta bere senarra aspaldiko bezeroak ziren. Arte liburuekin ikusten gintuenean bekaizkeria sartzen zitzaiola jakinarazi zigun, berari ere artea asko gustatzen zitzaiola.
|
|
|
Miradorerantz abiatu ginen lehenik, baina udatiarrez betea ikusi genuen, eta Teresak nahiago izan zuen lorategira jo. Oinez,
|
bera
alboan nuela, sentitu egiten nuen metro bakoitza, eta eskaileretara iritsi ginenean inoiz baino pikoagoak iruditu zitzaizkidan. Zazpigarren edo zortzigarren mailan, estropezu egin zuen, eta eskua luzatu nion aurreraka eroriko zelakoan; baina ukatu egin zuen nire laguntza, eta orekari eutsi zion.
|
|
|
" Baina, jakina, beti izaten da laguntzaile desinteresatu bat oinak lurrean jartzen laguntzen diguna. Zehatzago ezin esan!" Barre egin zuen, barrutik, esaeraren zentzu beteak
|
bera
ere ustekabean harrapatu zuelako. " Horregatik al zaude Martinekin haserre?", galdetu nion.
|
|
|
" Alde ederra litzateke niretzat horrela bizitzea!", esan zuen Teresak hasperen batez. Elkarren ondoan etzanda geunden,
|
bera
zigarro bat erretzen, ni Hesseren liburuari begira, azpimarratuta zeuzkan pasarteak irakurtzen. " Bakarrik, esan nahi duzu?
|
|
|
Gerritik hartu eta pasillora atera nuen. " Gauza
|
bera
esango dizute sukaldean. Nori bururatzen zaio arratsaldeko hirurak jota bazkaltzea!" Musu eman nion masailean.
|
|
|
" Eta seinalea edukita ere, zer?", pentsatu zuen etsita. Ziurrenik ere, bere bila aterako ziren patruilak aingeru suntsitzailea
|
bera
baino zorrotzagoak izango ziren, eta etxe guztiak miatuko zituzten. Litekeena zen, halaber, Jainkoak lagundu nahi ez izatea, hil egin zuelako, berak ere lagun hurkoaren odola isuri zuelako.
|
|
|
Errota zaharraren ondokoan, oiloak zebiltzan atarian batera eta bestera, zizare bila bezala. Hurrengo bien sailetan, ardiak; azkenekoaren ondoan,
|
bera
eserita zegoen lekutik ehun bat metrora, belarra jaten ari ziren bi zaldi. Gorriztak ziren bi zaldiak.
|
|
|
Eta kea poliki poliki zabaldu zen airean. Eta eguzkia
|
bera
ere presarik gabe zebilen mendien atzealdean. Baina ateratzear zegoen.
|
|
|
" Zer joera?"" To commitsuicide." Baina, orain bai jakin zezakeela garbi, ez zen halako joerarik bere baitan. Bere burua hilko zuen eguzkia mendi gainean azaltzearekin batera, baina beldurrak gidatzen zuen bere gogoa, heriotza
|
bera
baino oinaze handiago baten mehatxuak. Ez zuen pentsatu ere egin nahi zer egingo zioten hildako falangisten kideek harrapatuz gero.
|
|
|
Zubia beheraxeago zegoen, etxearen parean, eta hara zihoala oroitzapenak burrundaran ibili zitzaizkion buruan. Mutila umezurtza zen, horregatik zebilen lanean haurtzaroaz gero, eta arreba bat zeukan bere kargu,
|
bera
baino gazteagoa. Eta etxearen izena Iruain zen, jendeak Iruaingo Juan esaten zion.
|
|
|
" Diru asko egingo duzu Ameriketara joandakoan. Oso pertsona organizatua zara."" Horixe
|
bera
esaten dit arrebak."" Non duzu arreba?"" Izeba zahar baten etxean egongo da ni itzuli arte. Jostundegian ari da.
|
|
|
Ez zuen bere burua ezagutu. Ispiluan gizon arrunt bat ikusi zuen, aurpegi maiztukoa eta bizar zuria, ez gizena eta ez argala,
|
bera
baino zaharragoa itxuraz. " Patruilak gizon lodi eta dotore jantzitako baten bila dabiltza.
|
|
|
Batzuetan okertu egiten zen zirkuaren errepresentazio hura, eta portugaldarrek ez zuten sinetsi nahi izaten, protestaka hasten ziren, Frantzian zeudelako froga bat eskatzen zuten. Pirpok —aurreak erakusten du atzea nola dantzatu— erantzun egiten zien, protestaka hasten zen
|
bera
ere, lanturuka konfiantza faltagatik. Gero, Txanberlain zegoen aldera jotzen zuen.
|
|
|
Ez du gogoratu nahi jipoi hura eman ziotela. Badakizu,
|
bera
nor da."" Gaur ez lioke emango", esan nuen. " Ez, horixe ezetz.
|
|
|
Bere alboan, ezker eskuin, Berlino eta Degrela koronela daude, eta apartexeago, Angel, Degrela koronelaren alaba eta Tony Garcia izan behar duen boxeolari itxurako mutil gazte bat; Angel, soinuarekin. Lehen talde horren atzean, bi hegal osatuz bezala, beste hamabosten bat gizonek egiten dute irribarre, Uzkudun
|
bera
bezain dotore jantzita denak. Besteak beste:
|
|
|
Berlino izan zitekeen, zalantzarik gabe. Edo Teresa
|
bera
, Teresa inor baino lehen. Gaixo egon bitartean bisitarik ez egiteagatik gorilaren koadernoa eskuetan jarri zidan pertsona; nirekin oso haserre egon behar zuena Pauetik alferrik itzuli zela ikusita.
|
|
|
Denboraren gurpilak egun onak ere ekartzen zituela. Egun hura
|
bera
ondo bukatzera zihoala. Eta, bolada zail baten ondorenean, kobazulo ilunak beste tamaina bat zuela orain, ez zela lehen bezain handia, nire arima osoa hartzeko modukoa; garbiago zeudela gauzak, errazago eraman nezakeela haren zama.
|
|
|
Emango dizkizuet nik Vancouverreko jende printzipalarentzako gomendio gutunak." Maisuek ezetz egiten zuten buruaz. Ez ziren
|
bera
bezain bihoztunak. Gainera, ezkonduta zeuden.
|
|
|
Litekeena da zuk ere anaiaren joera izatea."" Zer joera?"" To commitsuicide." Bera argudioka hasi zenean, hartza izan zela eta ez bere burua botatzeko joera, Corgean doktoreak" zeuk ikusiko duzu, nik esan dizut ene ustea" adierazi nahi zuen keinu bat egin zion. Eta
|
bera
isildu egin zen, ez zuen gehiago protestatu.
|
|
|
Edo bestela hemezortzia. Hemezortzia
|
bera
ere, gerra atera zen eguna, baliatuko zitzaiokeen. Hain zegoen hurbil Frantzia!
|
|
|
Iritsi berria zitzaion Obabako udaletxe arkupean fusilatutakoen berria. Haizeak jo eta pertsianaren bat horma kolpeka jartzen zuenean Herio
|
bera
zela iruditzen zitzaion, berari deika.
|
|
|
Etxe atariko petrilean eserita zaindu nituen zaldiaren ehorzketaren azken egitekoak: Lubis, Opin eta osaba Juan
|
bera
palarekin lurra bota eta bota; Ubanbe burdinazko palankarekin lur hura zapaltzen; Pantxo eta Sebastian kopa esaten zitzaion saski bati heldu eta, iruditu zitzaidanez, hondarra garraiatzen. Bukatu zutenean, talde osoa errekaraino jaitsi zen garbitzera.
|
|
|
Beste guztiak, nekazariak", esan zidan osaba Juanek. Irakurtzen ari zen
|
bera
ere, eta zerrenda aztertzen. " Eta Eusebio?
|
|
|
Begigorriya, Berlino, hiltzailea. Eta seguru Pirpo ere etorriko dela, eta
|
bera
ere izugarrizko kriminala. Eta horrelaxe denak edo ia denak.
|