|
2004
|
|
|
Nabari zen, hori bai, eta beste arrazoiengatik bazen ere, nire Setatsua bezain urduri zegoela, zeren diskoen arteko isiluneak desohizko zaratatxoez narrasten baitziren maiz: fuertegi itxitako ate
|
baten
kolpearekin edo lurrera eroritako antoxina baten kinketakoekin. Gainera, Bizkarrokerrek Balantzategin jarraitzen zuen, bizikleta hartu eta bere herrira joan gabe, eta ganbaran ari zen lanean, zarata ateraz bera ere.
|
|
|
Nabari zen, hori bai, eta beste arrazoiengatik bazen ere, nire Setatsua bezain urduri zegoela, zeren diskoen arteko isiluneak desohizko zaratatxoez narrasten baitziren maiz: fuertegi itxitako ate baten kolpearekin edo lurrera eroritako antoxina
|
baten
kinketakoekin. Gainera, Bizkarrokerrek Balantzategin jarraitzen zuen, bizikleta hartu eta bere herrira joan gabe, eta ganbaran ari zen lanean, zarata ateraz bera ere.
|
|
|
Piarres egun oroz jiten zeitadazun etxerat. " Polinañi", erraiten zitadazun," ezkontzen garelarik, azienda eta lurrak sal, eta Pariserat joanen gituzu errestorant
|
baten
ezartzera". Egiatan erraiten deitzut, Mo, hori behatu neion lehen egunean heda heda erori nintzela destrenputurik.
|
|
|
Gu bion arteko harremana bi txandatan hautsi zen, edo —beste modu batera esanda— harremanak bi tiratu behar izan zituen eteteko. Lehenengoa, Balantzategin hartu zuen; bigarren eta azkenekoa, elurte batean, kobazulo
|
baten
bila genbiltzala. Hainbeste denboran elkarrekin ibilitakoak betiko bereiziko ginen.
|
|
|
Pentsamendu haiek alde batera utziz, gizonak kantatzen zuen tokira abiatu nintzen, eta bi etxe elkarren ondoan zeuden tontor batera iritsi. Bi etxe haietako
|
baten
balkoipean zegoen gizona, eta halaxe zioen doinu bizi bizian:
|
|
|
Nire barruko ahotsaren agindua, edo nola hartu nuen behi memoriok idazteko erabakia. Elurte
|
baten
oroitzapena 13
|
|
|
Behi euskaldun
|
baten
memoriak liburuaren inprimaketa 2022ko martxoan burutu zen
|
|
|
Gutxi gorabehera, bi egun ibili nintzen modu txar hartan. Azkenez, loaldi luze
|
baten
ondorenean, lasaiago sentitu nintzen. Nire barruko Setatsuak hitz egin zidan orduan:
|
|
|
Ordea, ilargi, zeru, mendi, haran, baso, belaze, etxe eta errotarekin batera, nire begiek beste lau izaki ere ikusi zituzten aurrez aurre. Lehenengoa, zaldi gorri bat, oso fina, oso dotorea, kopetan lauki txuri
|
baten
antzeko mantxa zeukana; bigarrena, gizon gazte eta hortzaundi bat, igeltseroa edo, errotaren teilatuan lanean ari zena; hirugarrena, aurrekoaren anaia bixkia zen beste hortzaundi bat, hori ere teilatuan; laugarrena, Antiaju Berde. Honek hirurogei bat urte zituen, eta —azal txurikoa, aurpegi edo lepoko zaintxo urdinak agerian uzten zizkiona— botila kristalarekin eginak ziruditen antiaju berde batzuk zeramatzan.
|
|
|
Basoa, baso itxia, hara hor zure benetako etxea!". Zenbaitetan, halaxe pentsatzen dut, zerbait oker joan eta basurde
|
baten
ahotsa eman zidatela, ez behiarena.
|
|
|
—Aditu al duzu zerbait gerraz? —esan zidan isilune
|
baten
ondorenean.
|
|
|
Halere, ez nuen etsi eta, ardiak egiten duen bezala, nire burua entregatu; aldiz, bilaka jarraitu nuen, burdinazko hesiari tarteren bat aurkitu nahian. Hala, etxe atari bateraino iritsi nintzen, bertan zegoen ate erdi zabaldu bat aztertzeko asmoz edo; eta banindoan atea bultzatzera nire atzeko aldean ezten zorrotz
|
baten
zauria sentitu nuenean. Oinazez itsututa, jira eta kolpea tira nuen:
|
|
|
Oinazez itsututa, jira eta kolpea tira nuen: alferrik, nire adarrak leiho baxu
|
baten
barroteekin egokitu ziren.
|
|
|
Somete, mundu honetan ez dago behi makala baino gauza makalagorik. Goazen azkar bide txar
|
baten
bila!
|
|
|
—Lagun on ona —sartu zen orduan Setatsua, eta, aitortu beharra daukat, ondo sartu gainera, benetako lagun
|
baten
moduan— Badakit etxeko ukuiluan zure pareko korrikalaririk ez dagoela, baina otsoak zu baino gehiago dira inondik ere. Ez zaitez laukoan hasi, joan zaitez poliki eta geldiro, belar izpi goxoen bila arituko bazina bezala.
|
|
|
Behi euskaldun
|
baten
memoriak
|
|
|
Behi euskaldu
|
baten
memoriak
|
|
|
Nafarroan Rodona Industria Graficak moldatu eta egina, Agustindarren industrialdea/ Soltxate. A kalea, D12 nabea 31013 Iruña ehi euskaldun
|
baten
memoriak
|
|
|
Elurte
|
baten
oroitzapena.
|
|
|
Baina berehala konturatu nintzen gertatutakoaz. Nik ikusitako La Vache qui Rit hura ez zen egiazko behia, baizik eta haluzinazio
|
baten
ondorio. Sahara, Gobi eta beste desertuetako behi edo gameluek espejismoak ikusten dituzten bezala, eta espejismoetan beraiek gehiena desio dutena, ur putzua edo palmondoen itzala, Bakardade bezalako desertuetan ibiltzen diren izakiek lagunak ikusten dituzte.
|
|
|
Munduarekiko harremana galduz nindoan apurka apurka. Laster utzi egingo nion jateari eta edateari, eta hantxe geldituko nintzen betikoz, Venus edo Artizar hari begira, estatua
|
baten
moduan.
|
|
|
Bat batean, seinale bati erantzunez bezala, den dena isildu egin zen Balantzategiko haranean. Basotik ez zen txintik ere etortzen, eta etxetik bertatik ere ez, ezta Genovevak batzuetan jartzen zituen disko haietako
|
baten
soinurik ere. Beheko errekak egingo zuen noski hotsik, baina hain zen isiltasunaren antzekoa bere hotsa non ez zuen batere enbarazurik egiten.
|
|
|
Baina ez, adi zegoen, aldian behin bastoia altxa eta kolpe bat ematen zion hesiaren harri bati. Eta bitartean, mendiko bidean inor ez, ezta pauso
|
baten
arrastorik ere. Eta ura txirraian teilatutik.
|
|
|
Zegoen tokian gelditu zen bertan iltzez josita bezala. Guardiek, ezin menderatuz, buila egiten zioten, eta kulatarekin jo ere bai batzuetan, baina tarte
|
baten
urrutitik, nire lagunak zeukan begiratu beltzarekin ikaratuta. Inondik ere, bere barruko ahotsa ari zitzaion esanka," jo horri, sartu adarra hari, alde egin mendira ukuiluan sartu gabe".
|
|
|
Nik nahiago nukezu Paulo Anakoretari bezala gerta baledi. Desertuan egon zuzun saindu hura hirur hogei urtez bakar bakarra, eta egunoroz egunoroz bele bat jiten zitzozun
|
mokuan
ogi baten erdia ziala. Behin batez, hirur hogei urte haik iraganik, Simon saindua bisitaz joan zitzozun, eta zer gertatu zen orduan?
|
|
2010
|
|
|
Erlijiositate iparramerikarra ez zen instituzionala izan, pertsonala baizik. Nork bere bizipenak izatea estimatzen zuen, ez ortodoxia
|
baten
jarraitzailea izatea. Eta, hirugarrenez, profeziei eta eskatologiari emandako garrantzia.
|
|
|
Mundu ideal hori erlijioa zen eta, finean, berebiziko egiteko soziala betetzen zuen. Materialismoak jota zegokeen gizarte
|
baten
izaera orekatuko luke erlijioak.
|
|
|
Lehen etika moldeari perfekzionismoa deitzen zaio, eta gizakia hobekuntza moral
|
baten
bidean jarri behar delako ustekoa da. Tankera honetakoak dira erlijioak eta teoria orohartzaile guztiak.
|
|
|
Perfekzionismoak eduki trinkoak izan ditzake (demagun, Erdi Aroko kristautasunarenak bezalakoxeak) ala, bestela, balore arin eta guztientzat onargarriak bultza ditzake (autonomia moral hutsa indartzen dutenak, esaterako). Antiperfekzionismoak, bere aldetik, muga batzuk jarri behar ditu bizikidetza bermatuko bada (legearen agintea, bestearekiko errespetua...), eta muga horiek pisu morala daukatenez, gizakia ere ideia
|
baten
ildora bultzatuko du.
|
|
|
teknologia azkarrago eta gehiago hiltze aldera erabili zen, eta sekula ezagutu gabeko gerra makineria populazio zibilaren aurka oldartu ahal izan zen, sailkapen biologiko zientifikoaren ondorioz milioika gizaki izan ziren sarraskituak Goyak Elsueño de la razonproduce monstruos idatzi zuen izen bereko akuafortean. Bertan garaiko ilustratu
|
baten
lozorroko ametsak irudikatu zituen zeru sabaian: saguzarrak eta piztiak, zetozen arriskuen iragarle.
|
|
|
Gizarte multikulturalen egoera ikusirik, kultura guztiak maila berean ez daudela egiaztatzen du. Ez dira berdinak kultura minorizatu
|
baten
egoera edo gehiengoarena; etorkinak ekarritakoa edo bertakoa. Kulturen arteko harremanak ez dira berez berdinen artekoak, eta ezer ez egitea merkatu ekonomikoan esku ez hartzearen maila bereko axolagabetasuna izango litzateke.
|
|
|
Honen aurrean, garai
|
baten
diferentzia erlijiosoak bateraezinak zirela ziotenen antzera, hainbat jarrera, kultura eta erlijio ezin onartu direla esaten duenik bada. G. Sartori da horietako bat, eta, esaterako, erro islamiarra duen edozein gauzak mendebaldeko lorpenak arriskuan jartzen dituela uste du.
|
|
|
Ez da dena errespetatu behar. M. Ignatieffek kontzeptu berri
|
baten
bila jotzen du:
|
|
|
Pluralismoaren kudeaketak, hortaz, arazoak sortzen ditu. Diferentziak datu enpirikoak dira, eta horiek aintzat ez hartzean aberastasun
|
baten
galera dator. Askotan nork bere burua diferentzietan gehiago identifikatzen du, besteekin komunean duen osagaietan baino.
|
|
|
Ez dago ezer lotsagarririk, ordea, jatetxe europar gehienetan aukera haragijalearen ondoan aukera begetarianoa agertzen denean. Fededun islamiarren betebeharren artean egunean zeharreko otoitzaldiak daude, eta hauek ekologista muturreko
|
baten
betebeharren mailan egon litezke, arreta amini bat jarriz gero. Kontuan izan behar da ekologismo sutsu batek, erlijioak bezalaxe, berdin berdin erabiltzen dituela balore orohartzaileak.
|
|
|
Galdera horretara ez da heltzen modu induktiboan, behaketa soziologiko edo historiko
|
baten
ondorioz, deduktiboan baizik, teoriaren muina adostasun handiena lortzea izanik, barne kontraesanak ekidite aldera. Berehala konturatzen da bere teoriak zor filosofiko gehiegikoak dituela Kanten pentsamenduarekiko.
|
|
|
Hortaz, Jose Aretxabaletak artikulu bat argitaratu zuen Laurak
|
baten
, bere eskutik ateratako lehena eta azkena izango zena, erredakzio kontseilua abandonatzera behartuko zuena, eta eztabaida bizi bizia ekarriko zuena.
|
|
|
Montevideoko euskal etxeak hainbat emigrante gaixo edota behartsu sorterriratu zituen aurreko urteetan, baina, horrek sortutako gastuaren handiak gainditu egiten zuen elkartearen ahalmen ekonomikoa. Hori dela-eta, 1882an, euskal etxearen hegapekoa baina guztiz beregaina izango zen beste erakunde
|
baten
antolaketa aztertu zen, La Caja Vasco Navarra de Reempatrio izenekoarena. Aldez aurretik bazirudien sorterriratzeko kutxa horrek kide guztien onespena zeukala, baina aurkari sutsu batekin egin zuen topo, eta polemika piztu zen aldizkariaren orrialdeetan, 1883ko hasieran.
|
|
|
Guztiz aipagarria da alde horretatik, Pedro Hormaetxe zegoela Laurak bat elkartetik bereizi zirenen artean, hain zuzen Jose Aretxabaletaren iloba zena eta uriostearra osaba bezala, eta izan ere elkarte berriaren ohorezko presidentea izango zena. Bada, dokumentatuta dago Pedro Hormaetxe hori logia masoniko
|
baten
kidea zela, eta, guztiz dokumentaturik egon ez arren, Aretxabaleta bera ere framazona izan zen itxura osoz. Alegia, zantzuen arabera badirudi masoneriak eraginen bat eduki izan zuela bai eszisioan eta bai ostean Centro Vascongadoaren eraketan.
|
|
|
Gogoratu bide batez, Pariseko Institutu Katolikoak antolatu zuela 1888an jakintsu katolikoen lehen biltzarra, eta bertan Armand David naturalista ezpeletar handiak darwinismoaren aldeko bere datuak garandu zituela, istiluak gorabehera. Hau da, Augustin Larraldek bazuen eboluzioaren teoriari buruzko berri zuzena, herrikide
|
baten
ahotik artez artez jasoa.
|
|
|
Erakaspen horiek ez dakarkete ez itsumendurik, ez etsimendurik: girichtinoaren arabera, zeru lurrak adimenduari idekiak daude, adimendu batek eginak direnaz geroz, eta beraz jakintsunek ez dute zeren duda beren iker-lanetan; hala hala, bizia ez zaio biharamunik gabeko ziliporta ez deus bat, bainan Jainko on
|
baten
gerizapean baliatu behar duen arte saindu bat. Zoin urrun giren gogo ilhun eta kechu batzuen elhe beltzetarik!".
|
|
|
sinesmenak ez du gogoa tapatzen, ez hertsitzen, bainan hazten[...] eta beraz jakintsunek ezdute zeren duda diosku. Horrainokoa gogoeta orokor
|
baten
itxurarekin etorri zaigu, eta ados edo, ziurrenez, desados egon bagaitezke ere, osteko azken hiru lerroek ez dute ezer galtzekorik, eta Etxepare dute bizi bizirik begien aurrean. Harekin mintzo da.
|
|
|
Suitzako egonaldi horrek izpiritu kritikoa bizkortu zion; izatez, Thomas Huxley ren irakurle amorratua eta miresle zintzoa egin zen bertan, eta baita agnostiko. Ordiziara itzulita, 1928an Nafarroako Elora joan zen, osaba
|
baten
lurrak kudeatzera. Herri horretako kontzientzia euskaldun galdua berreskuratzen ahalegindu zen, eta hauteskundeetan bozka asko bildu omen zituen Irujorentzat.
|
|
|
Batetik, lehen pasarteko mataza nahasi horretan, konturatu zarenez, badaude eboluzio materialistari eta herentzia ondareari egindako aipamen guztiz esplizituak, Aizpururen liburua kondenatzeko erabakigarriak izan zirenak. Hau da, nola halako darwinismo barreiatu
|
baten
kutsua topatu zuen zentsoreak, eta gaitzesgarritzat jo. Bestalde, bigarren pasartean, Modernismoaren Aurkako Zaintza Kontseilu deritzon zerbait erakundea edo dena delakoaexistitzea ez dakit zelan kalifikatu:
|
|
|
Alabaina, dortoka erraldoiak ziren janari nagusia, apoarmatuak. Artean ugari zirelarik, Darwini Lawsonek esan zionez, nahikoa zen egun biko ehiza, asteko hurrengo bostetan dortokakia jateko; dena dela, dortoka kopurua nabarmen behera eginda zegoen, zenbait urte lehenago egun bakar batean gutxienez 200 bat meta baitzitezkeen fragata
|
baten
sotoan. Areago, dortoka erraldoi horietariko asko erraldoiak ziren benetan, gizon bi behar izaten zirelarik tripaz gora jartzeko, eta sei bat gizon dortoka altxatu ahal izateko.
|
|
|
Hiru egitate horietatik, Darwinek lehen inferentzia bat egin zuen: lehia ikaragarria dago" bizitzagatiko borroka" espezie
|
baten
kideen artean. Baina, laugarrenik, ezaguna zen espezie bakoitzeko aleak ez direla elkarren zeharo berdinak, hau da, populazio baten barruan ez ditugula ale bi aurkituko identikoak direnak, bariazio asko daude, eta beraz hauxe Darwinen bigarren inferentziapopulazio baten aleek biziraupen probabilitate desberdina dute(" hautespen naturala").
|
|
|
lehia ikaragarria dago" bizitzagatiko borroka" espezie baten kideen artean. Baina, laugarrenik, ezaguna zen espezie bakoitzeko aleak ez direla elkarren zeharo berdinak, hau da, populazio baten barruan ez ditugula ale bi aurkituko identikoak direnak, bariazio asko daude, eta beraz hauxe Darwinen bigarren inferentziapopulazio
|
baten
aleek biziraupen probabilitate desberdina dute(" hautespen naturala"). Azkenik, populazio baten aleen arteko diferentziak heredagarriak dira, halandaze Darwinen hirugarrenahautespen naturalak, belaunaldietan zehar eraginkor mantentzen baldin bada, eboluzioa gauzatuko du.
|
|
|
Baina, laugarrenik, ezaguna zen espezie bakoitzeko aleak ez direla elkarren zeharo berdinak, hau da, populazio baten barruan ez ditugula ale bi aurkituko identikoak direnak, bariazio asko daude, eta beraz hauxe Darwinen bigarren inferentziapopulazio baten aleek biziraupen probabilitate desberdina dute(" hautespen naturala"). Azkenik, populazio
|
baten
aleen arteko diferentziak heredagarriak dira, halandaze Darwinen hirugarrenahautespen naturalak, belaunaldietan zehar eraginkor mantentzen baldin bada, eboluzioa gauzatuko du. Hau da, lehiakideekiko abantaila damaiten ezaugarriak dituzten organismoek, hain zuzen ezaugarri horiek transmitituko dizkiote hurrengo belaunaldiari, eta ostera, abantailabako ezaugarriak ez dira arrakastatsu suertatuko.
|
|
|
Uste izaten denaren kontrara, hautespen naturalak ez du galbahe
|
baten
antzera jokatzen soilik, bariazio kaltegarriak ezabatzen eta bariazio onuragarrien zabalkundea errazten. Horrez gainera, belaunaldi eta belaunaldietan zehar hautespen naturalak integratu egiten ditu ezaugarriak epe luzera, eta multzo koherenteetan biltzen ditu, ingurune presioetara egokituz.
|
|
|
Kontraesan hori azaltzeko, Schleicher ek proposatu egin zuen eta Vinsonek onartuhizkuntzak bizidunak diren heinean jaio, hazi, ugaldu eta hil egiten direla. Hortaz, aldi bi bereizi zituen hizkuntza
|
baten
bizitzan. Batetik, garapen formala lortzen duen bitartekoa:
|
|
|
Idazle emankorra, Laburuk besteak beste Origen y evolucion de la vida liburu mardula plazaratu zuen Bilbon 1923an, zeinean eboluzioaren kontra aritu baitzen, batez ere datu zitologikoetan oinarrituta. Bestetik, hizlari entzutetsu eta seduzitzailea omen zen, eta pilotalekuak eta antzokiak jendez gainezka egoten ziren haren ele ederraren indarra aditzeko; horixe ikus daiteke, esate baterako, Bilboko frontoian 1933an egindako mintzaldi
|
baten
argazkian. Dena dela, niri orain Iruñean 1926an eman zuen hitzaldi ziklo dibulgatiboa interesatzen zait, zeren Larreko mediku nafarrak argitaratu baitzuen hitzaldi horien kronika laburra Eskualduna astekari baionarrean.
|
|
|
Plazido Muxikaren terminoak darwinismoa izenetik bertatik estigmatizatzen zuen arren, urte bertsuetan aktitude aldaketa
|
baten
zantzuak igarri ziren. Eboluzioa gertatu izanaren egia geroago eta frogatuago eta begi bistakoago bilakatu zen biologiaren diziplina guztietan, eta horrenbestez askoz zailagoa zen kontra agertzea.
|
|
|
dela aukeratutako gaien zabalera, dela erabilitako sakonera, zein parte hartzaileen kopurua eta formazioa, konparatu ezinekoa zen ordura arteko ahalegin guztiekin. Beste aro
|
baten
abiapuntua markatu zuen. Eta ildo berri horretan, 2001 urte enblematikoa aipatu nahi dut amaierara iritsi garelarik.
|
|
|
Jardunaldi hori Iruñeko ikastaroetan burutu zen uztaileko azken astean, berrogeita hamar partaidetik gora batu zirelarik. Kontua da UEUko lagunek hitzaldi
|
baten
ardura eman zidatela niri, eta ganoraz prestatu gura izan nuen. Halandaze, gauza asko eta asko irakurri nituen, besteak beste Espezieen jatorria, artean euskaratu barik zegoena.
|
|
|
Pariseko urte gris horietan Armand Davidek ez al zuen Charles Darwinen gainerako libururik irakurriko, kasurako 1871ko The Descent ofMan? Orobat, ez al zuen liburu lanjeros horietarikoren
|
baten
itzulpenik abiatuko soilik bere buruarentzat. Ezta sikiera apunte luze batzuk, bere iritzi propioak eta emendatuz?
|
|
|
Lehen aldian, 1832ko uztailaren 26an ainguratu zen Montevideon, eta hurrengo urte bietan hainbat biderrez agertu zen atzera ere inguruetatik, Uruguairi kapitulu oso bat eskaini ziolarik bere bost urteko periploaren liburuan. Handik berrogei urtera, Darwin polemika burrunbatsu
|
baten
erdian bueltatu zen Uruguaira, jakina, ez izatez Darwin bera hezur haragizkoa, baina bai ostera haren izenaz bataiaturiko eboluzio teoria, darwinismoa.
|
|
|
Baina, berak ere, Redinek bezala, ontzat jotzen zuen lana," zerrategiko oholen artean Far Westeko fuerte batean bezala" sentitzen zelako, etsaiengandik salbu," nahiz nire kasuan beldurrik handiena ematen didatenak ez indioak izan, zuriak baizik". Unibertsitatetik egotzia protesta politiko
|
baten
ondorioz, Cesarren ateraldiak benetako kezka baten oihartzuna zeukan: auzi hura ez ote zen txartuko, ez ote zitzaion polizia bila etorriko.
|
|
|
Baina, berak ere, Redinek bezala, ontzat jotzen zuen lana," zerrategiko oholen artean Far Westeko fuerte batean bezala" sentitzen zelako, etsaiengandik salbu," nahiz nire kasuan beldurrik handiena ematen didatenak ez indioak izan, zuriak baizik". Unibertsitatetik egotzia protesta politiko baten ondorioz, Cesarren ateraldiak benetako kezka
|
baten
oihartzuna zeukan: auzi hura ez ote zen txartuko, ez ote zitzaion polizia bila etorriko.
|
|
|
Aitari entzun diot epidemia moduko bat dagoela Donostian", esan zuen Susanak. Berak eta beste guztiok zerrenda bat osatzen genuen laukiaren marretako
|
baten
paraleloan. " Zure aitak asko daki —arrapostu zion Martinek zakartasunez— Baina hobe zuen bere garaian txertoa eman balio.
|
|
|
Pentsatu gabe atera zitzaidan. Kalkulu
|
baten
ondorena izan balitz agian ez nintzatekeen ausartuko. " Denborarekin bazabiltza, zergatik ez gara joaten buelta osoa emanez?", proposatu zidan berak.
|
|
|
Pentsatzen nuen Virginiak miresle asko izango zituela, eta ez nintzela haietako bat baizik. Tonto
|
baten
jokaera zela nirea. Eta, beraz, ahalegindu egin behar nuela aldentzen, tarte batez behinik behin, arratsalde batez; arratsalde bat hartu eta bisita egin behar niola Teresari.
|
|
|
Eta eskumutur batean ere gauza bera, beste zinta beltz bat. Agurtu gabe, bere anaiaz hizketan hasi zitzaidan, gu bion arteko egokiera hura munduko gauzarik normalena bailitzan, minutu batzuk lehenagoko hizketaldi
|
baten
jarraipena: " Ama oso kezkatuta dago Martinekin.
|
|
|
" Nor?" Medikuaz ari zela otu zitzaidan, erabakia zuela azkenean gaitzaren gaia ukitzea eta hark esandako esaldi baikorren bat errepikatu nahi zidala. " Genevieve —zehaztu zuen berak— Martinek estudiatzen pasatako gau horietako
|
baten
ondorenean, haren arropa hartu zuen eskuan, garbitzera eramateko, noski, Obabako beste zeinahi amatxok egingo lukeen bezala. Eta orduan ikaratu zen.
|
|
|
Baina kendu zapatak, aurrena", esan zidan. Barrura egin nuenean manta
|
baten
goxotasuna sentitu nuen oinetan.
|
|
|
Or izantzan gerra emengokin konparatzeko batez uen izan, emen jendekgorriak ikusteizkik mutil, emengorri ori trintsera batkenduko bazaye akutxilo sartu bearra zeok, akaso aitukok iñoi galdetzen baiyok ze mendi dan au, Olibar esateziek gu orain garen oni, emen gorri ok tankekin ta guzti preparatzeituk, ik etzekit jakingo deken nolako tankek dauzken, aurreko
|
baten
ataken beak asi ituan aurrea naiyean tanke ta guzi, lau kenduzizkioau, bat serbizioa iteko balio dula arrapatuzioau, ta beste iru berriz kiskalita utzizkiu gasolina botellakin eta eskuko bonbakin, baño tanke ruso oik aundik dituk, kañoi bat eta bi ametralladoria emateizkie ta lau bat lagun barrun emateizkie bakoitzak, eta tanke ok aldapa dezentetsotan ere iyo iteituk mendira eta tira suelto ite...
|
|
|
" Ikusi hau", esan zidan eskura emanez. Eskolan erabiltzen zirenen antzekoa zen, laranja kolorekoa eta azalean gorila
|
baten
marrazkia zeukana. Beheko aldean, orla batean sartuta, cuaderno para uso de jartzen zuen gaztelaniaz, eta haren azpian izen bat:
|
|
|
" Gerran hildako guztien izenak jarriko balituzte, ondo legoke esan zuen Susanak— Baina alde batekoak bakarrik jarriko dituzte, eta hori nazkagarria da." Udako soineko bat zeraman, laranja kolorekoa; oinetan, apreta soil batzuk, kolore zurikoak. Bazirudien beste kezka batzuetako pertsona izan behar zuela, bere itxuraz arduratua soil soilik; baina, Martinek esan izango zukeen bezala," gerra galdutako pertsona"
|
baten
alaba zen, eta ez alferrik. " Arrazoi guztia du Susanak —esan nuen— Obaban fusilatuta hil zirenen izenek behintzat bertan egon lukete." Esaldia bukatu orduko, koadernoko zerrenda ikusi nuen, begien aurrean baneuka bezala:
|
|
|
Lehenago akordeoia beste ardurarik ez zuen". Zuhaitzetik eroritako gaztaina
|
baten
morkotsa zeukan eskuan txortenetik helduta, eta buruan jo ninduen harekin, sinpatiaz. Cesarrek ere broma kutsua eman zien bere hitzei:
|
|
|
Arkupe ilun honetan eguzki bat ematen du."" Miss Obaba izendatzen zaitut, Susana", lagundu zion Redinek. Ikasturte oso
|
baten
ondorenean, nahiko konfiantza bagenuen elkarren artean.
|
|
|
Andreak frantsesez hitz egiteko premia sentitzen omen du batzuetan. Javierrek, berriz, badakizu, oturuntza
|
baten
premia sentitzen du noiznahi." Tinko begiratu zidan bere betaurreko sendoen atzetik.
|
|
|
Baina" garbiagoa" delakoak beste jite bat izan zuen, mikatzagoa. Istant horretan Bigarren Mihi
|
baten
esana tartekatu izan balitz bezala.
|
|
|
" Oso denbora gutxi. Gerra hasi eta segituan Zaragozara eraman ninduten, izeba
|
baten
etxera. Hiru urte izango nituen orduan."
|
|
|
Izan ere, cuaderno para uso de lerroaren azpian," Angel" jartzen baitu eskuz idatzita. Odolarekin zikindutako gizon
|
baten
semea izan nintekeela pentsatze hutsak gaizkitu egiten nau". Baina ezinezkoa zitzaidan.
|
|
|
Badakit denbora gutxirako daukadala Stonehamen, bota egingo dudala laster hondakinen plastikozko poltsara kamioiak Three Riverseko edo Visaliako zabortegira eraman dezan. Irri egiten dut hau idaztean, poz handia sentitzen dut koadernoaren orriak pizza zatiekin eta saltsa likitsekin nahastuta imajinatzean, txiki txiki eginda mila hortzekiko makina erraldoi
|
baten
poderioz, suak erreta, errauts bihurturik. Finis coronat opus:
|
|
|
Humberto traje beltz batekin jantzita ikusten nuen, gorbatarik gabe, alkandora zuria goiko botoiraino lotuta; aurpegiz —itxura orokorrean, agian— umetan ezagututako asegurugilea ekartzen zidan gogora," ondo gogoratzeko tresna" erregalatu zidana. Eusebio, berriz, oso gizon garai eta argal
|
baten
moduan gauzatzen zitzaidan, arrazoi apartekorik gabe, soilik halakoxea zelako izen bereko nekazari bat, nik Iruainen ezagututakoa. " Maisuei" zegokienez, zehaztasunik gabe azaltzen zitzaizkidan bi, eta hirugarrena, Bernardino, Cesar bere semea bezala, gorputzez txikia, betaurrekoekin.
|
|
|
Zerrategi osoan makina bakar
|
baten
hotsa aditzen zen, orduz kanpora lanean ari zen norbaitena. Virginiarengana hurbildu nintzenean, bere perfumearen arrosa usaina sentitu nuen.
|
|
|
agurtzerakoan emandako musua, besotik heldu izana. Nire ondoan neukan neska hura, Virginia, ezkontzera zihoan, eta bere jarrera txeratsuak bukaera ematen zion gu bion arteko harreman xeheari; ez zen, inola ere, tratabide estuago
|
baten
lehen pausoa. " Non jarri behar duzue bizitzen?", galdetu nion.
|
|
|
" E se ri, e se ri, e se ri". Aroztegi zaharraren estalpean sartu ginen, eta han zeuden lasto baletako
|
baten
albora joan nintzen. Begiak itxi nituen.
|
|
|
Adrian lanean ari zen arotz mahai baten aurrean makurtuta, kinke
|
baten
argitan. " Zertan ari haiz?", esan nion.
|
|
|
Mutil baldar bat besterik ez da. Un garçon grossier, esango luke Genevievek bere semea den bezalakoa ikusteko gaitasunik balu." Bere ezbeharraz ohartarazi zuena neu izan nintekeela bururatu zitzaidan orduan; baina berak Amiani delako teniente
|
baten
emaztea aipatu zuen. " Ezagutzen duzu.
|
|
|
Bere udako trajearen oihala oso fina zen, formei enbarazu gutxi egiten ziena: hodi
|
baten
irudia etorri zitzaion, eta sendotu egin zen objektu hura pistola izan zitekeelako ustea.
|
|
|
Zuhurki jaitsi zuen muinoa, bai baitzekien, Kanadako garaietatik, ibilera hartan zegoela arriskua, orduan bihurri zezakeela orkatila eta aurrerabiderik gabe geratu. Behin behean, jarri erreka ertzeko sastraka
|
baten
babesean eta bailarako lehen etxe hura aztertu zuen. Ez zuen bizitoki bat ematen, ez une hartan behintzat.
|
|
|
Errekaren zuloan sartu zen, urtearen sasoi hartan zeraman ur gutxiak bidezidor moduko bat uzten zuelako haren alde batean, eta goraka abiatu zen, etxe zurietarantz. Erne zihoan, ur hotsaz gaindi entzun nahian, eta etxe haietako
|
baten
parera iritsia zela iruditzen zitzaionean burua atera eta begiratu bat ematen zion. Hala, auzuneko beste lau etxeak pasa zituen bata bestearen atzetik, eta guztiez egin zion bere buruari galde, han laguntza eskatu ala ez; guztiei buruz pentsatu zuen ondo zein gaizki, Kainen bizileku bailitzan eta Abelen bizileku bailitzan; herioleku edo salbaleku.
|
|
|
Zerua ere urdin ilun zegoen egunsentiko une hartan, mantxa laranja eta horiekin. Etxe
|
baten
tximiniatik, hirugarrenetik, kea erne zen. Eta kea poliki poliki zabaldu zen airean.
|
|
|
" Zer joera?"" To commitsuicide." Baina, orain bai jakin zezakeela garbi, ez zen halako joerarik bere baitan. Bere burua hilko zuen eguzkia mendi gainean azaltzearekin batera, baina beldurrak gidatzen zuen bere gogoa, heriotza bera baino oinaze handiago
|
baten
mehatxuak. Ez zuen pentsatu ere egin nahi zer egingo zioten hildako falangisten kideek harrapatuz gero.
|
|
|
Eguzkia mendi gainean zegoen jada. Degrela kapitaina eta bere gizonak jabetuta egongo ziren auto
|
baten
faltaz. " Ameriketara joateko gogoa zeneukala esan zenidan orain dela urte batzuk.
|
|
|
Hasiera batean erabateko ilunpean egon zen, eta itsu bat bezala moldatu zen egoera berrira. Gordelekua zer nolakoa zen asmatu zuen lehenengoz, alegia pasillo labur
|
baten
tankera zuela, luzeran sei pauso betekoa eta zabaleran bi eskasekoa; ondoren, itxiturak hasieran emandako larritasuna menderatu zuenean, Juanek sabaitik sartutako marmiten edukia aztertu zuen. Lau marmita ziren guztira, hiru handi eta txiki bat, besteak baino zabalagoa:
|
|
|
Baina jarrera hartan gehiegi entzuten zituen bihotz taupadak, eta, zuhurki, ohi zuen bezala jarri zen, eserita eta bizkarra horman zuela. Hotsak ozenagoak egin ziren, eta segundo batzuk geroago neska gazte
|
baten
ahotsa entzun zuen justu gordelekuaren gainean. " Gure amaren gela da.
|
|
|
" Hau bere armairua zen, eta horiek bere soinekoak", esan zuen neskak. Kaxoi
|
baten
ireki itxiak egin zuen zihitekoa zela-eta, gordelekuaren sabaiko tapakia altzari harexen azpian zegoela konturatu zen. Horregatik ez zegoen zirrikituetan argirik, leihoetako argia haraino iristen ez zelako.
|
|
|
Azenarioak bukatu eta erabat baraurik egon behar izan zuen denbora sabaia zaintzen pasa zuen, nagusia noiz etorri zain dagoen txakur gosetu
|
baten
modura. Tartean, erorialdi bat izan zuen, ziurtzat jo baitzuen Juanek hantxe utziko zuela goseak hil arte; baina itzuli zen bere onera, aztertu zuen egoera —ordu arte hartutako arriskua, tratuko 5.000 dolar haieketa zain jarraitu zuen.
|
|
|
Juan eskailera
|
baten
bila joan zen. Gero, kandelaren argitan, sukalderaino jaitsi ziren, eta mahaiaren aurrean eseri.
|
|
|
" Bukatu hori eta goazen lehenbailehen", esan zion Juanek. " Ez naiz hemendik altxako katilu osoa bukatu arte."" Goizeko laurak aspaldi jo zuten, eta gauza asko dauzkagu eginkizun." Behi
|
baten
marrua iritsi zitzaien kanpotik. " Zopak bukatu arte ez naiz altxako", ekin zion don Pedrok egoskor.
|
|
|
" Diru asko egingo duzu Ameriketara joandakoan. Oso pertsona organizatua zara."" Horixe bera esaten dit arrebak."" Non duzu arreba?"" Izeba zahar
|
baten
etxean egongo da ni itzuli arte. Jostundegian ari da.
|
|
|
Ispiluan gizon arrunt bat ikusi zuen, aurpegi maiztukoa eta bizar zuria, ez gizena eta ez argala, bera baino zaharragoa itxuraz. " Patruilak gizon lodi eta dotore jantzitako
|
baten
bila dabiltza. Baina halako gizonik ez da orain", esan zuen Juanek tinko.
|
|
|
Obabatik hurbil nengoen. Motorraren hotsaren gainetik txapligu
|
baten
leherketa entzun nuen. Eta beste bat haren jarraian.
|
|
|
Egun hura bera ondo bukatzera zihoala. Eta, bolada zail
|
baten
ondorenean, kobazulo ilunak beste tamaina bat zuela orain, ez zela lehen bezain handia, nire arima osoa hartzeko modukoa; garbiago zeudela gauzak, errazago eraman nezakeela haren zama. Laugarren eta bosgarren txapliguen leherketarekin batera abiadura handiagoan jarri nuen motoa.
|
|
|
Dutxatu eta guztiz garbi jantzita nengoen. " Oso bolada txarra pasa duzu, eta agian psikologo
|
baten
laguntza ondo etorriko litzaizuke unibertsitatera hasi aurretik. Nahi baduzu, datorren astean bertan deituko diot kolegioan lan egiten zuenari."" Zer moduz nago?", galdetu nion jostundegiko ispiluan begiratuz.
|
|
|
Batzuetan, bere gelako bakardadean, hunkitu eta negarrez hasten zen, zergatik ez zekiela. Agian horregatik zen hiztuna, hitz egin ahala bere espiritua —motor
|
baten
moduan, pentsatzen zuen— berotu egiten zelako. Eta horregatik baztertzen zituen gai desatsegin edo ilunak.
|
|
|
Errepublikaren aurkako indar nazionalak herri
|
baten
jabe egiten zirenean, apaiz bat ekarri eta bertako elizan meza bat ematea izaten zuten aurreneko lana, leku hura deabruak hartuta gelditu izan bailitzan errepublikazaleek agindu bitartean. Eta Obaban ere halaxe jokatu nahi izan zuten Nafarroako batailoia herriko udaletxean sartu eta bandera aldaketa egin orduko.
|
|
|
" Ameriketatik ekarri nuen."" Probatu egingo dut." Gizon beltzarana terrazaren petrileraino joan zen, eta han beheko zuhaitzei begiratu zien arretaz. Txori
|
baten
bila zebilen. " Hantxe dauka xoxo bat, don Jaime.
|