|
2013
|
|
|
Hortakotz LIB batzordeak eginbidetzat dauka euskal literaturan agertu diren idazleen ohoratzea, kongresu batzuetan, hala
|
nola
Oihenart XVII. mendeko olerkari zuberotarra, Anton Abbadia Lore Jokoen sortzailea XIX. mendean, edo jardunaldietan; bizpahiru adibide ematekotan Elizanburu, Oxobi, Lafitte eta igaz Xaho Iparraldekoak eta berdin Hegoaldekoak Kardaberaz, Ubillos, Lizardi, Lauaxeta bai eta egungo Eusebio Erkiagaren ohoretan. Mintzaldi guziak agertu dira, kongresuenak Ikerbilduman eta jardunaldienak EuskeraEuskaltzaindiaren agerkarian.
|
|
|
Hala zioen J.M. Torrealdaik:
|
Nola
debeka daiteke liburu bat Julio de Urquijo Euskal Filologiako Mintegia tartean egonda? (Torrealdai, 2000).
|
|
|
Emen dira zezenak! Eztakizue asko,
|
nola
dabiltzan Metodo ori galdu naian. Ezta berealakoan azalduko, gauzak horrela ba dijoaz.
|
|
|
Uztapide aitortu zuten, Basarri' ren gain, txapeldun. Ta eztakizu, errietatik
|
nola
ibilli dan jendea, txartel eske barrura sartu nairik. Baiña Centro de Atracción y Turismo' a ta gure Arrue ta abar ziran tartean, eta egundoko zikinkeria izan da txartel kontu orretan.
|
|
|
Artikulu honen bidez, Arantxa Urretabizkaiak amatasuna bere narratiban
|
nola
jorratu duen agerian jarri nahi da. Horrela, Zergatik panpox (1979), Koaderno gorria (1998) eta Hiru Mariak (2010) eleberrietako, eta Aspaldian espero zaitudalako ez nago sekula bakarrik (1983) ipuin bildumako amak aztertu dira artikulu honetan.
|
|
|
Artikulu honen bidez, Arantxa Urretabizkaiak amatasuna bere narratiban
|
nola
jorratu duen agerian jarri nahi da. Urretabizkaiak amatasunari eta emakumetasunari aski begirada zabala eskaini die bere literatur jardunean:
|
|
|
Richek dio amatasunak, erakunde gisa ikusita, instintua inteligentziarekin nahasten duela, norberaren garapena eskuzabaltasunarekin eta besteekiko atentzioa norberarekikoarekin. Horregatik dio Richek amatasunaren erakundeari erasotzen dioten hainbat jardun, hala
|
nola
abortua, lesbianismoa edota harreman heterosexualetik kanpoko amatasuna, arriskutsuak direla.
|
|
|
Ikuspegi sinboliko eta sozial hori literaturan
|
nola
irudikatu den aztertu dute Maite Nuñez Beteluk Género y construcción nacional en las escritoras vascas (2001) eta Iker Gonzalez Allendek Género y nación en la narrativa vasca durante la guerra española() tesietan. Literatura alorrean, Joseba Gabilondo ikerlariak ere ondo aztertu du amatasunaz nola idatzi den, eta diosku abertzaletasunak barruko erbeste batera kondenatu dituela emakumeak, amatasun nazionalistaren eredua onartzen ez badute bederen.
|
|
|
Ikuspegi sinboliko eta sozial hori literaturan nola irudikatu den aztertu dute Maite Nuñez Beteluk Género y construcción nacional en las escritoras vascas (2001) eta Iker Gonzalez Allendek Género y nación en la narrativa vasca durante la guerra española() tesietan. Literatura alorrean, Joseba Gabilondo ikerlariak ere ondo aztertu du amatasunaz
|
nola
idatzi den, eta diosku abertzaletasunak barruko erbeste batera kondenatu dituela emakumeak, amatasun nazionalistaren eredua onartzen ez badute bederen. –Erbeste horretan emakumezkoen literaturak benetako bakardadearen kronika malenkoniatsu eta magnoa eman digu, beste ezein literatura maskulinistak ez bezala?
|
|
|
giro hiritarra duen Atxaga taxutzen du. Hortaz, Manu Araibarren bizitzako aldiak,
|
nola
bizimodu lizunarena, hala maitemintzearena eta aurreko bizimodua bertan behera lagatzearena, giro hiritarrean garatzen dira.
|
|
|
giro hiritarrekoak izateaz gainera, nahiak dituzte.
|
Nola
bata, hala bestea, bere nahia asetzen ahalegintzen da. Alabaina, oinarrizkoa den ezaugarri batek bereizten ditu elkarrengandik.
|
|
|
Agerikoa denez, hamaika urte itxaron behar izan zuen. Gakoa,
|
nola
ez, testuan zegoen: gaian eta gaia erabiltzeko moduan.
|
|
|
beribilla, urrutizkiña, akeita, zapata adarrak, orlegia, urrutizkin belarria... Dena den, erreferente bera izendatzeko
|
nola
mailegua hala neologismoa erabiltzen dira: adibidez,, bikini, rekin batera, biko?
|
|
|
Ezaugarritze hori osatzeko, ordea, ezinbestekoa da birformulatzaile horien erabilera eta balioak banan banan eta sakonago aztertzea; horretarako testuetara jo behar da, haiek ematen baitute hizkuntzaren ekoizpen enpirikoetan gertatzen denaren testigantza. Hori da, hain zuzen, lan honen helburua, testuetan, oro har, markatzaile horiek
|
nola
erabiltzen diren eta hartzen dituzten balioak aztertzea; horregatik, lan hau, nolabait, aurrekoa osatzera dator eta, hala, ekarpen xume bat egitera euskarazko diskurtso markatzaileen analisiari.
|
|
|
Bigarrena ez da lehen formulazioarekin nahasten, haren errepikatze edo tautologia hutsa ez den bezalaxe? Antolatzaile hauek aztertzerakoan arazo bat baino gehiago aurkitzen ahal dugu, hala unitateen mugaketan,
|
nola
sailkapenean zein izendapenean. Birformulazioa, enuntziatuen artean gertatzen den elkarreragintzazko funtzio mota bat litzateke:
|
|
|
Hornitzeko
|
nola
moldatu zarete. Lehorreratzen ginen bakoitzean supermerkatuetan egiten genituen erosketak.
|
|
|
Testu zati horretan idazleak gertakari batzuk komentatu ondoren, birformulazioarekin gertakari horiei buruz berak duen ikuspegia ekartzen du testura, iruzkina egiten du eta zalantzan jartzen ditu gertakari horiek
|
nola
gauzatuko diren.
|
|
|
Zehaztapen bat sartuta, aurretik esandakoarekiko esataria enuntziatiboki
|
nola
kokatzen den agertzen du birformulazioak. Sarritan, beste ikuspegi bat sartuta, aurreko formulazioan edo predikazioan agertzen diren hitzak, iritziak, argudioak puntualizatzeko egiten dira iruzkinak edo zehaztapenak:
|
|
|
Aurreko zatian ez ezik, birformulazioan ere beste baten ahotsak sartzeko balio du. Aipuan agertzen den enuntziazioa
|
nola
ulertu behar den argitzeko instrukzio esplizitu bati zabaltzen dio bidea hurrengo adibidean:
|
|
|
aztergaiak uztartu ditugu. Zehatzago esanda, euskarazko diskurtso juridikoan azalpenezko birformulazioak zer nolako pisua duen eta birformulatzaile esplikatiboak (alegia, hau da, hots?)
|
nola
erabiltzen diren ikertu dugu.
|
|
|
Artikuluaren lehen atalean ikerlanaren nondik norakoak aurkeztu ditugu. Bigarren atalean, birformulazioa zer den,
|
nola
gauzatzen den eta zer egitura duen azaldu dugu; orobat azaldu dugu zein diren birformulazio mota nagusiak eta zein diren euskarazko birformulatzaile nagusiak. Hirugarren atalean, corpus zabal batean oinarriturik, estatistikoki eta kualitatiboki aztertu da nola erabiltzen diren hizkera juridikoan (lege testuetan eta testu akademikoetan) eta hizkera orokorrean birformulatzaile esplikatiboak.
|
|
|
Bigarren atalean, birformulazioa zer den, nola gauzatzen den eta zer egitura duen azaldu dugu; orobat azaldu dugu zein diren birformulazio mota nagusiak eta zein diren euskarazko birformulatzaile nagusiak. Hirugarren atalean, corpus zabal batean oinarriturik, estatistikoki eta kualitatiboki aztertu da
|
nola
erabiltzen diren hizkera juridikoan (lege testuetan eta testu akademikoetan) eta hizkera orokorrean birformulatzaile esplikatiboak. Laugarren atala, azkenik, ondorioei eskainita dago:
|
|
|
Bi helburu nagusi ditu gure ikerlanak: a) birformulatzaile esplikatiboak aldagai edo parametrotzat harturik eta jomugan diskurtso juridikoko bi testu mota (lege testuak eta testu akademikoak) izanik, egiaztatzea ea ba ote dagoen nolabaiteko korrelaziorik testu motaren eta birformulatzaileen erabileren artean; b) deskribatzea eta azaltzea
|
nola
eta zer eginkizun diskurtsibotarako erabiltzen diren birformulatzaile esplikatiboak lege testuetan eta zuzenbideko testu akademikoetan, eta erabilerok hizkera orokorrekoekin alderatzea, bai kuantitatiboki eta bai kualitatiboki. Azken batean, helburu orokorra da birformulatzaile esplikatiboen azterketaz baliatzea diskurtso juridikoa ezaugarritzeko.
|
|
|
Euskarazko bibliografian biziki azpimarratu da aspaldi honetan (Esnal, 2002a, 2002b; Euskaltzaindia, 2008; Urrutia, 2008)
|
nola
erabil daitezkeen modu estrategikoan diskurtso markatzaileak komunikazio eraginkorragoa lortzeko (atzera kargaren arazoa konpontzeko, perpausen segmentazioa markatzeko?). Orobat azpimarratu da zer nolako garrantzia duten markatzaileek testuaren, arkitekturan?.
|
|
|
Artikulua honela egituratuta dago: lehen atalean ikerlanaren nondik norakoak aurkeztu ditugu; bigarren atalean, birformulazioari eta birformulatzaileei buruzko sarrera orokor bat eskaintzen dugu; hirugarren atalean, estatistikoki eta kualitatiboki aztertu da
|
nola
erabiltzen diren hizkera juridikoan (lege testuetan eta testu akademikoetan) eta hizkera orokorrean birformulatzaile esplikatiboak; laugarren atala, azkenik, ondorioei eskainita dago.
|
|
|
Atal honetan, labur bada ere, saiatuko gara azaltzen birformulazioan gauzatzen den eragiketa diskurtsiboa zertan den, zer egitura duen eta zehazki
|
nola
eta zer markatzaileren (birformulatzaileren) bidez gauzatzen den.
|
|
|
Adibidez, azken testuan (3) alegia birformulatzaile esplikatiboari esker badakigu identitate erlazioa ezartzen dela birformulakizunaren eta atal birfromultzailearen artean. Baina birformulatzailea (alegia) kenduko bagenu, ez genuke jakingo
|
nola
interpretatu tartekian datorrena: zehaztapentzat hartzea litzateke, seguru asko, beste aukera bat.
|
|
|
Sin City filma, guztiagatik, askok eta askok irrikaz espero zuten. AEBetako zinemak, ostera, berriro ere, urrezko meategietatik gorotza
|
nola
atera erakutsi du Sin City errariarekin. Edo, bestelaesanda, interesez betetako istorioari interes guztia nola ken dakioken erakutsi du, interes hori estetikakeria huts bilakatuz.
|
|
|
AEBetako zinemak, ostera, berriro ere, urrezko meategietatik gorotza nola atera erakutsi du Sin City errariarekin. Edo, bestelaesanda, interesez betetako istorioari interes guztia
|
nola
ken dakioken erakutsi du, interes hori estetikakeria huts bilakatuz. [EPD prentsa, Berria]
|
|
|
(53) Egun normalean biek zuzenbidea ikasten dute, baina bachellor titulua lortu ondoren abokatu bihurtzeko egin beharreko azterketak edo degree ak, graduondoak, alegiadesberdinak dira batzuentzat eta besteentzat [ZCP Ak, Epailetzara
|
nola
sartu Inglaterran eta Galesen, I. Ordeñana, ELERIA (2002)]
|
|
|
|
nola
guc ere offensatu gaituztenér
|
|
|
|
nola
guc ere offensatu gaituztenér
|
|
|
gala
|
nola
guk barkatzen baiteiztegu gu zor gituztenei.
|
|
|
kala zeurian
|
nola
lurrian.
|
|
|
ala
|
nola
guk barkatzen baitiogute gu zor gaituzteneri.
|
|
|
|
nola
zeruan kala lurrean.
|
|
|
kala
|
nola
guk parkatzen baitauztegu guri zor daukuiener.
|
|
|
Andres UrrutiaEuskaltzainburuaGuztiz atsegingarria da niretzat egun zuen aurrean hitz egitea, Euskaltzaindiak ohoratzen baitu bere kide gogoangarria, Eusebio Erkiaga idazle lekeitiarra. Hartara, nik hemen ikusten ditut bildurik, bateko, bere familia eta ondorengoak; besteko, Euskaltzaindiaren kideak eta
|
nola
ez, Deustuko Unibertsitatearen irakasle eta ikasleak. Horretara ere, elkarrekin loturik agertzen dira Eusebio Erkiagaren lana eta etorkizuna, egungo ikasle gazteek lekukotza ezin hobea izan dezaten, jardunaldi honen bitartez, haren figurari buruz.
|
|
|
Garrantzitsua da, beraz, itzulpena, transferentzia, gertatzen denean hitzaurreekin zer gertatzen den aztertzea: ezabatu egiten dira?, aldatu?, gorde?,
|
nola
gordetzen dira?, testu berriak sortzen dira? (Risterucci Roudnicky, 2008).
|
|
|
Ondoko ezaugarriei erreparatu diegu: hitzaurrerik baden edo ez; bat baino gehiago daudenean zein diren; hitzaurregileak nor diren; hitzaurreei copyrighta esleitzen zaien; hitzaurreen forma, luzera, izenburua eta edukia; berrargitalpenetan zer gertatzen den; eta autore beraren obretan
|
nola
jokatzen duten hitzaurregileek.
|
|
|
Itzulpenaz atal osoa: japonierazko izenak
|
nola
eman diren, jatorrizko hizkuntzaren ezaugarriak, Miranderen Haur besoetakoairakurtzea lagungarri, itzulpenaren zailtasun handiena kultur testuingurua jasotzea, japonieratik zuzenean egin dela baina laguntzazko testuak erabili direla, zein izan diren aipatzen da, transliterazioa.
|
|
|
Izan ere, ondokoak eztabaidagai dira: ...urreak?, hitzaurrearen ordez, hitzatzea hobe?, nork idatzi behar lituzke hitzaurreak, itzultzaileak, literaturan adituak, bakoitzak bat?, itzultzailearen hitzaurreetan itzulpenari buruzko gogoetak gura ditugu?, beste edizio batzuetako hitzaurreak itzuli behar lirateke?, orain arteko irizpiderik eza ikusita, hala jarraitzea komeni ote da edo aurrerantzean irizpideak zehaztu behar genituzke?, zein?,
|
nola
ekin aurrerantzean hitzaurreen copyrightaren auziari?
|
|
|
Lertxundik esaten duen bezala, alde batetik paisaia geldiaren, margotzea?
|
nola
egiten duen nabarmentzen da Lizardiren poeman, eta bestetik, estatismo horri kontrajarriz, hizkuntzaren bidez birsortzen den trenaren abiadura nola iradokitzen den. Bi espazio denbora horien artean, paisaiaren gelditasunaren eta trenaren abiaduraren artean, poeta, edo hobe, ni poetikoa?
|
|
|
Lertxundik esaten duen bezala, alde batetik paisaia geldiaren, margotzea? nola egiten duen nabarmentzen da Lizardiren poeman, eta bestetik, estatismo horri kontrajarriz, hizkuntzaren bidez birsortzen den trenaren abiadura
|
nola
iradokitzen den. Bi espazio denbora horien artean, paisaiaren gelditasunaren eta trenaren abiaduraren artean, poeta, edo hobe, ni poetikoa?
|
|
|
¡ Thalassa! poeman poeta trenean doa eta, leihotik begiratuz, begien aurrean itsasoa
|
nola
agertzen eta ezkutatzen zaion kontenplatzen du. Paisaiaren behatzeak gogoetan murgilarazten du poetaeta gogoeta hauen zati handi bat oroitzapenek, nagusiki haur zenekoek, hartzen dute.
|
|
|
Oso esanguratsua da Mario A. Blanc-ek Bécquer en modernismoaz (1988) ari delarik aipatzen duen argudio bat. Blancek dio Bécquerren poesian giltzarria dela poetak
|
nola
galgatzen duen sentimentaltasuna(, el empleo de lo sentimental controlado artísticamente?), hau da, nola saihesten duen sentimentalkerian erortzea kontrol arrazionalarekin kontrajarriz: –Algo esencial en este efecto general que se percibe en sus Rimasestá dado por el control de las emociones.
|
|
|
Oso esanguratsua da Mario A. Blanc-ek Bécquer en modernismoaz (1988) ari delarik aipatzen duen argudio bat. Blancek dio Bécquerren poesian giltzarria dela poetak nola galgatzen duen sentimentaltasuna(, el empleo de lo sentimental controlado artísticamente?), hau da,
|
nola
saihesten duen sentimentalkerian erortzea kontrol arrazionalarekin kontrajarriz: –Algo esencial en este efecto general que se percibe en sus Rimasestá dado por el control de las emociones.
|
|
|
dala atsegiñak ematen zurra?), hil beharra onartzea errazagoa gertatzen zaio. Ahapaldi honetan ikus daiteke
|
nola
eusten dion Arrutik autokonplazentziari:
|
|
|
Interesgarria da, sentimenduen kontrolaz ari garenez gero, ohartzea
|
nola
ilunabarrean, heriotzaren atarian, agertzen den argia eta biziaren goraipamena. Karlos Otegik bere Lectura Semiótica n dioenari jarraikiz, Lizardiren kasuan giltzarria da poetak bere burua iluntasunaren erdian aurkitzen duenean bilatzen duen argi izpia eta itxaropena:
|
|
|
Ziurrenik bertsolaritzaren estatus sozialaren adierazgarririk behinena, Pizkundearen amaieran dagoeneko, Aitzolen proiektu kulturala da. Lourdes Otaegik bere tesian adierazten duen bezala,? 1930ko artikuluetan jadanik guztiz mamiturik dago literaturaren zereginari buruz Aitzolek duen ideia eta
|
nola
duen literatura kultur proiektu orokorrago baten barruan kokaturik? (1994:
|
|
|
Gure argudiobideetan aurrera eginez, literatura honek gizartearekin zein harreman duen jakin nahirik, hurrengo galderak honakoa behar du izan: Pizkundeko kulturaren eta literaturaren balioespena baldintzatzen duen kontzepzio honek
|
nola
ukitzen du literatura bere alderdi formaletan. Ildo horretatik Ana Toledok honako galdera proposatzen du Antoine d. Abbadie Hegoaldean (1998) lan interesgarrian:
|
|
|
Testu azterketak agerian jarri dizkigu, ezer baino lehen, Arrutiren poesiaren zenbait ezaugarri intratestual nabarmendu beharrekoak direnak, hala
|
nola
: tradizio kultuaren eragina eta ildo horretan kokatzeko nahia; lirismoa, eta emozioak eta sentsazioak transmititzeko xedea; poemaren lanketa formal apartekoa; berrikuntza metrikoak, heptasilabiko eta hendekasilabikoen konbinazioak, etab.?; Aranaren arauak betetzea, eta sinbolismoan irekiera berri bat erromantizismotik baino modernismotik gertuago dagoena.
|
|
|
Gurean, eta gurea bezalako herrietan, herri/ komunitatearen balioek beti hartuko diote gaina poetaren, ni, aren sentimenduari.
|
Nola
sortuko zen, bada, poesia lirikorik? (2003:
|
|
|
Ez da, beraz, kointzidentzia euskal literaturen historiaren gogoeta aurrerakoi eta kritikoenak instituzionalizazio horren ertzetatik etorri badira, hala
|
nola
Casenaveren kasuan edota nirean. Ur Apalategik ere azken aldian, historizazioa bera arazotzat hartu ez badu ere, euskal literaturaren instituzionalizazioari eta komertzializazioari buruzko gogoeta zehatzak egin ditu (2013).
|
|
|
Beraz,
|
nola
jo aurrera tradizio filologikoa eta soziologikoa berreskuratuz, baina era berean, tradizio horren kontraesan eta mugak gaindituz?
|
|
|
Ahozko literaturari buruzko ikerketa bat aparte (Sareinak), generoa eta sexualitatea
|
nola
eratzen diren mendeetan barna, euskal kritika feministak ez du aztertu. Hots, XVI. mendera arte emakumezko, bertsolariak?
|
|
|
Azken euskal literatura historia, oraingoan ingelesez, Basque Literary History (Olaziregi, koor.) eredu beraren zilegitzea da, oraingoan bizpahiru adabaki ezarriz, hala
|
nola
haur literatura eta gaztelera/ erdarazko literatura. Egun publiko globalari ez zaizkio halako historia filologikoak interesatzen eta, zerbait adierazten badute, euskal literatura historiografiaren eta kritikaren pobrezia eta atzerapena dira.
|
|
|
Tubalen mitoa nagusi izan bada ere, Eneasen istorioa ez zaio guztiz arrotza euskal kulturari, apologisten artekoari behintzat. Julen Arriolabengoak aztertu duenez,. Cachopínek Euskal Herriko leinu eta pertsonaia askori eman zien jatorri troyarra, Diogenis erreginaren eta bere semeen bitartez belaunaldiz belaunaldi jasoa, hala
|
nola
, erromatarren aurka borrokatu ziren kapitainei (Julio eta Anquises), Bizkaiko jaunei, Gebarari, Lezcanori, Altamirako Aznarri eta Hedoni, eta abarri? (2006, 136).
|
|
|
Historikoki hizkuntza ofizialaren estatusa erdietsi duen hizkuntza ez dago estatus horren jabetzarik gabe laga denaren parean. Jakina, literaturaren garapena baldintza dezaketen beste alderdi batzuk ere egon daitezke hizkuntzen artean, hala
|
nola
hiztun kopurua. Betiere, babes sendoagoa izango du hiztun kopuru ugariko hizkuntzan sortzen duen idazleak.
|
|
|
Dela denborak aurrera egin ahala gero eta haur gehiagorengana heltzea eskolatzeko modua izatea, dela Erromantizismoak hizkuntza gutxietsiak balioztatzea eta hizkuntza gutxietsien alde egindako aldarrikapena, dela giro horretan XIX. mendean zehar euskararengatik interesa erakusten duten hainbat euskalariren lanarekin batera hizkuntza prestigioa berreskuratzen joatea... Aipatutako alderdiek,
|
nola
aipa gabe gera zite (z) keenen bat (zu) ere, ez ote zuten lagundu berpizkunde hori ahalbidetzen. Gerra karlista horiek beroriek ez ote zuten zerikusirik izan XVIII. mendearen bigarren erdiaz gero iragartzen doan izpiritu erromantikoarekin?
|
|
|
Ez dira hemen agortzen literaturaren historiak aldiak zedarritzeko bilatutako sostenguak. Bada besterik ere, hala
|
nola
belaunaldietara jotzen duena. Alabaina, egokiago dirudi, Wellek en irizpidea aintzakotzat hartzea.
|
|
|
noizbait motel samarra, hurrena, oso motela izatera ere iritsi da. Motela edo oso motela izan denean,
|
nola
jokatu. Esaterako, non egin litzaieke leku XIX. mendeko alegiei, Neoklasizismoari eratxikitako denbora tartea amaitutzat emanik Erromantizismoarenean dabiltzanean inguruko literaturak eta euskal literaturan bertan ere izpiritu erromantikoak agerrera egina duenean?
|
|
|
Gauzak horrela,
|
nola
jokatu bi ardatzekin, testuaren nolakotasunari eta denbora tarteari erreferentzia egiten dietenekin?
|
|
|
da, komunitate berezitu baten ordezkari moduan eratutako pertsonaia... . Basarte, k eta, bakarti, k intelektualismo ilustratutik urrutiratuz, Naturara itzultzeko gonbita luzatzeaz gain, gauza jakina da Erromantizismoa,
|
nola
gizabanako mailan, hala giza komunitate mailan, singularizaturik, bereziturik dagoenaz arduratzen dela.
|
|
|
Lehenik eta behin, XIX. mendeko poesia mintzagai, zer ulertzen da idazlanaz? Bigarrenik,
|
nola
kokatzen da egile berak bultzada literario desberdinetatik mamitutako obra. Lehen galderari dagokionez, badirudi idazlan izendapenarekin edo beste izendapenen batekin bertso solteari egin litzaiokeela erreferentzia, horretara laburtzen baita egileak batasunen batera menderatuz aurkeztutako corpusa.
|
|
|
Badira bertso solte horiek sailkaturik eman dituzten edizioak, hala
|
nola
, L, oeuvre poètique de Pierre Topet Etchahunen bildumak, poésies autobiographiques?,, poésies satiriques, eta, poésies de circonstance?
|
|
|
Honela bada, mende luzetan, XVII. mendetik XX. mendera arte bertso soltearen esklusibotasuna salbuespenen batek baino ez du hausten mundu profanoan. Bertso solteak ontzean, oraintxe heltzen zioten
|
nola
alegiari, hala erlijioari, nola satirari, hala gabon kantari... eta, jakina, bere identitatea galduz zihoan giza komunitate bateko partaide ere sentitzen ziren eta galerak agerian utziz identitatea finkatu eta aldarrikatzeari nahiz, ni, batek barnean ezin gorde zitzakeen sentimenduak kanporatzeari ere ekin zioten.
|
|
|
Honela bada, mende luzetan, XVII. mendetik XX. mendera arte bertso soltearen esklusibotasuna salbuespenen batek baino ez du hausten mundu profanoan. Bertso solteak ontzean, oraintxe heltzen zioten nola alegiari, hala erlijioari,
|
nola
satirari, hala gabon kantari... eta, jakina, bere identitatea galduz zihoan giza komunitate bateko partaide ere sentitzen ziren eta galerak agerian utziz identitatea finkatu eta aldarrikatzeari nahiz, ni, batek barnean ezin gorde zitzakeen sentimenduak kanporatzeari ere ekin zioten.
|
|
|
|
Nola
antola daitezke mugimendu literario desberdinetan sustraiak dituzten egile beraren idatziak. Eta oraindik gauzak gehiago korapilatzeko, estilo jasoko, ez hain jasoko, herrikoiko ala oso herrikoiko bertsoek betetzen dute XIX. mendea.
|
|
|
Seguru asko hirurogei urteak beteak zituen gizonak ondu zituen poesia guztiak,
|
nola
maitasunezkoak, hala deboziozkoak; izan ere, 1657 arte ez du argitaratzen euskal lanik, baina, berak gazte denboran paratutakotzat aurkeztu zituen batzuk, eta argitalpen urtetik hurbileko moduan, besteak.
|
|
|
Euskal antologia orokorren arloari soilik begiratuko bagenio, hots euskal literaturaren esparru zabalak aurkeztea helburutzat duten lorategiaksoilik aintzat hartuko bagenitu, ikusiko genuke badirela zenbait mota ezberdin: batetik, badira genero ezberdinak biltzen dituztenak, hala
|
nola
, Koldo Izagirre eta Xabier Mendigurenen Euskal literaturaren antologia (1998 232). Antologia honek asmo pedagogiko garbia du, azalean berean adierazia baita Bigarren Hezkuntza eta Batxilergoko ikasleei zuzendua dela, eta, horregatik, egile bakoitzari eta hautaturiko testu bakoitzari buruzko azalpenez eta hiztegiaz lagundurik aurkezten dira testu guztiak.
|
|
|
Bestetik, Jon Kortazarrek eta Miren Bilelabeitiak Alfaguararentzat eginiko haur eta gazteentzako euskal poesiaren antologiek ere (2004, 2005), aurretik aipaturikoak bezala, helburu didaktikoari erantzuten diote, eta ildo beretik doa Juan Kruz Igerabidek Anayarentzat (1997) eginikoa ere. Asmo funtzional bera dute testuen edizio elebidun diren beste zenbait antologiak, hala
|
nola
, Patri Urkizuk UNEDentzat eginikoa (2009), edota Garcia Trujillo eta Gonzalez Langarikak lau hizkuntzatan argitaraturiko poesia hautapena (2010).
|
|
|
Dana dala lan izugarria ta bear bearrezkoa Aita Onaindiak egin diguna, atsandiko lana gaiñera.
|
Nola
gure elertia beztu ta murriztu ibili zaizkigu erdal idazleak eta aien besotik euskal idazle ez gutxi (erderaz idazten duten aietakoak esan nai dut). Unamunok esan zula, urliak idatzi zula, eta guzien gaiñetik, Menendez Pelayok ialki zula?
|
|
|
Horiexen hutsunea bete nahi izan zuen Antologia handiak, euskal tradizio literario osoak eman zezakeena bilduz: hala ahozkoa
|
nola
idatzia, hala herrikoia nola kultua.
|
|
|
Horiexen hutsunea bete nahi izan zuen Antologia handiak, euskal tradizio literario osoak eman zezakeena bilduz: hala ahozkoa nola idatzia, hala herrikoia
|
nola
kultua.
|
|
|
Genero poetikoaren kanonari dagokionez, Onaindiaren antologiaren zabaltasunak zenbait poetaren Parnasoa osatu eta kontsakratzeko bidea ireki zuen, baina beste askori aipamen hutsa besterik ez zien eman.
|
Nola
da hori posible, egile ezezagunen testuez gain, 300 idazleren testuak bildu zituela jakinik. Erantzuna da proportzionaltasunaren erabilera esanguratsua hautatu zuela, idazle garrantzitsuagoen testu gehiago jasoz eta garrantzi gutxiagokoen presentzia testimoniala bakarrik eginez.
|
|
|
Hala, Euskal Pizkundearen testuak bilakatu ziren Onaindiaren antologiaren muina. Aldiz, hain hizkuntz estilistak izan ez ziren XIX. mendeko zenbait poeta ez ditu zabalegi errepresentatzen, hala
|
nola
, Jose Mari Iparragirre edo Indalezio Bizkarrondo. Bilintx?. Berez, haien lekuan gaur egun ahantziak ditugun hizkuntza estilistak ageri dira aitzindurik.
|
|
|
Berez, haien lekuan gaur egun ahantziak ditugun hizkuntza estilistak ageri dira aitzindurik. Beste horrenbeste esan daiteke, zenbait poeta garaikide eta sinbolistari uzten dien tarte urria kontuan hartuz gero, hala
|
nola
, F. Krutwig edo J. Mirande. Bazterketa horren salaketa egiten zuen A. Ibiñagabeitiak Euzko Gogoako bere erreseinan, eta arrazoien bilaketak antologian ezarririko zentsura moralaren inguruko ikerketara eramango gintuzke, zalantzarik gabe.
|
|
|
Antologia literarioei buruzko hausnarketa saio honek bistaratu dituen bizpahiru giltzadura historiografikoren inguruko hausnarketaz amaituko dut nire azterketa, haien inguruko arazoak birformulatzeko proposamenak eginez. Batetik, XX. mendeko lehen hereneko Pizkundeko poesiak euskal antologia modernoetan errepresentatua izateko ezagutu dituen zailtasunak, eta bestetik, Trantsizioaren aldakuntza sakonek
|
nola
eragin zioten euskal poesiaren bilakaerari eta euskal sistema literarioan zeukan egoitzari. Funtsean bi gaiek baitute poesia modernoaren mugen inguruko gaiarekin zerikusia.
|
|
|
Haien erregulatzeko euskal nazionalismoak eraiki zituen antolaketa eta sistema ideologikoa aipatzen ditu Sarasolak bere saiakeran. Euskal literaturaren sorkuntzari
|
nola
egokitu ziren eta zer eragin ukan zuten ere aztertzen du, besteak beste Txomin Agirreren adibidea emanez. Noski, Lucien Goldman-en soziologiaren erabilera eta, ikusmolde klasista?
|
|
|
XX. mendebukaera arte ez da euskal historiari buruz eredu historiografiko orokorrik izan, hots, Euskal Herriaren historia bere osotasunean pentsatu duenik. Eskasa sendi da,
|
nola
ez, periodizazioaren gaiari begira.
|
|
|
Berritua da, mende erdi batez etengabe osatua izan baita. Metodologia berriak, agertu arau, integratuak eta erabiliak izan dira, hala
|
nola
R. Escarpit enliteraturaren soziologia kuantitatiboa edo, berantago, P. Bourdieu ren habitus a.
|
|
|
Casenave, J., 2012, Euskal literaturaren historiaren historia. Gurea
|
nola
konda?. Donostia: Utriusque Vasconiae.
|
|
|
Maria Soledad Rodríguezek (2009), Löwyren adierak bere eginaz, dio eleberri beltzak aukera ezin hobea eskaini diola emakume idazleari generoak ezartzen dituen rolak auzitan jarri eta egun aurkezten ari diren identitate femenino berrien aldaketak proposatzeko (Rodríguez, 2009). Rodríguezek testu horretan Alicia Giménez Bartlett nobelagilearen Petra Delicado detektibea aztertzen du, eta erakusten du rolen iraulketa
|
nola
gerta daitekeen.
|
|
|
(Núñez Betelu, 2001, 16). Bere lehen poema liburua Bizitza
|
nola
badoan (1984) hantxe argitaratu zuen. Azkeneko 20 urteotan eleberriak, poesia, artikuluak, itzulpenak, saiakerak, eta Euskal Herriko hainbat musika talde eta abeslarientzat letrak idatzi ditu.
|
|
|
Aurreratu behar da, halere, pertsonaia femenino protagonistak,, lehen parodia liburutik (Basilika, 1985)?, kritika soziala eta politikoa (100% basque, 2001), besteak beste, konstanteak direla bere narratiban. Poesian Bizitza
|
nola
badoan (1984) izan zen bere lehen poema liburua eta ondorengo nondik norako literarioen ernamuina eta ahots berria. Honetan, ere beste poema liburuetan (Beste aldean, 1991) bezala, amodioari buruzko ikuspegia, inon kokatu ezina, hizpide izango ditu.
|
|
|
Bere seme Alfontsoren piano ikasketen harira, ohargarria da
|
nola
arduratu zen seme alabek musika ikas zezaten. Azkuetarrak oso musikazaleak izan ziren.Aitak flauta jotzen zueneta trebeki abesten, Alfontso Mariak ahots ederra zuen, neba arreba nagusiek Juan Maria Blas Altuna durangarrarekin solfeo eta piano ikasketak egin zituzten (Arana 1983:
|
|
|
Beste eragozpen bat:. Carlistenac? bertsoak Azkuek 1837an ondu bazituen,
|
nola
gelditu ziren bakartuta, egileak bere eskuizkribuetan jaso gabe (salbu Uriarteren bilduman). E. M. Azkueren olerki gehienak ingurutsukoak dira, ustez, eta alde horretatik ere dudan jartzekoa da haren autoretza.
|
|
|
Gabon kantetan baino gehiago erabilia da sinalefa. Carlistenac? bertsoetan, baina haietan
|
nola
hauetan sinalefa egin edo ez egin aukerakoa da, eta E. M. A.ren poemetan, ordea, nahitaezkoa. Horrek esan nahi du Gabon kantak eta. Carlistenac?
|
|
|
poeman (ibid. 57), kontatzen du
|
nola
eta zergatik Euterpek asmatu zuen flauta, Mourlane Michelenak ohartarazten duenez (1918: 627).
|
|
2014
|
|
|
Euskaraz, berriz, ez dago batere garatuta ikerlerro hori, eta kontuan izanda DMak hitz bereziak direla, munduari ez, baizik eta diskurtsoari erreferentzia egitekoak? eta jarraibide pragmatikoak ematea dela haien eginkizuna, hots, solaskideari diskurtsoaren inguruko inferentzietan laguntzea?, interesgarria iruditu zitzaidan aztertzea
|
nola
egin dioten aurre euskal hiztegiek DMak definitzeko eginkizun zailari.
|
|
|
Atal honetan halako xehetasun batez ikusiko dugu
|
nola
jaso eta nola landu diren euskal hiztegietan diskurtso markatzaile jakin batzuk: birformulatzaile esplikatiboak.
|
|
|
Atal honetan halako xehetasun batez ikusiko dugu nola jaso eta
|
nola
landu diren euskal hiztegietan diskurtso markatzaile jakin batzuk: birformulatzaile esplikatiboak.
|
|
|
Orra ba, nik jakin nai nukena da... alegia... zera... Erri ontan bazkaitara norbait eraman nai danean,
|
nola
esaten zaio. Muj PAm 41 Ta, zer esan dizu?
|
|
|
Apirilaren lehenaren antzekoa da Hegoaldeko inuxenten eguna, erran nahi baita edozein gezur saka daitekeela abenduaren 28 an, hala
|
nola
egiten den Iparraldean apirilaren 1 ean. [EPD prentsa, Herria]
|
|
|
Den gutieneko zalantzarik ez balitz ere bestalde arazo honetan, ez litzateke gauza berria teologiako eztabaidak antolatzea dudazko ez diren puntu zenbaiti buruz: Hala
|
nola
eztabaidak izaten diren Jainko Gizon Eginari eta fedezko beste artikulu batzuei buruz. Teologiako eztabaidak alabaina ez dira beti deliberatiboak.
|
|
|
Apirilaren lehenaren antzekoa da Hegoaldeko inuxenten eguna, erran nahi baita edozein gezur saka daitekeela abenduaren 28 an, hala
|
nola
egiten den Iparraldean apirilaren 1 ean. [EPD prentsa, Herria]
|
|
|
Ameriketako euskaldunek apezak izatea. Behin baino gehiagotan entzun dute beneditar zenbaitek
|
nola
zaldiz ibiltzen ziren hango fraideak Pampa zabalean zeuden Euskaldunen ebanjelizatzen. Horietarik batek zien erran Euskaladunei haien bekatu nagusia zela, azeri gorriak izatea, erran nahi baita, bekaizkeria.
|
|
|
–Euskaldunen gogoa ez othe da nahasia, zikindua, itsas-bazterretik eta hirietatik heldu zaizkigun lege mota guziez?
|
Nola
atxik gogoa garbi?? (1935/IV/3).
|
|
|
Abangoardia berria osatuko zuten erantzun aurremodernoak ditugu batetik; horietan aitzindari izan zen Oteiza (1963), zeinak, iraganera begira jarrita (cromlech neolitikoa izan bere bere pentsamenduaren totem nagusienetako bat), imajinario oso bat eraiki eta lur jota zegoen euskaldun jendearen autoestimua altxatzen asmatu zuen. Erantzun aurremoderno horien zakuan sartzeko modukoak dira, halaber, 1965 ingurutik 1972ra bitartean euskal kulturaren ikur ezagunenetakoak izan ziren Ez Dok Amairu taldekoen zenbait adierazpide, hala
|
nola
ordura arte ia erabat bazter utzia zen txalapartaren erabilera edota aspaldiko motibo zuberotarrekin osatutako unibertsoa (ez alferrik, mugimendu honen izena bera ere tradizio mitiko alegorikotik dator, Azkueren Euskalerriaren yakintzaliburuko Martin Errementariaren ipuinetik jaso baitzuen Oteizak).
|