|
2000
|
|
|
Kantalditik landa jin zitzaigun erraitera xume xumea, haur bat bezala, batere ahalkerik gabe, negar egin zuela. Horrelako harreman aberats horiek
|
nola
ez goza?
|
|
|
Hemendik eta handik, zatika eta presaka ari gara gure existentziaren frogak biltzen, jantzi dotore bat eman gura diogu gure egunerokotasun ahulari. Ez dakit oraindik
|
nola
ez diguten bekokira bota Israel artifizial bat sortu nahian gabiltzanarena». Gure existentziaren frogak biltzen aritu zara zu ere.
|
|
|
Bertsolaritzan behin eta berriro agertu den arazoa da satanizazioena. Batez ere euskaltasunaren ezaugarri bereizi moduan erabili izan diren arteetan, beti egongo da politikoki zuzena ez den jarrera bat, eta polita da ikustea
|
nola
ez dugun ikasten: trikitixa munduan antzeko zerbait bizi izan dugu orain ez aspaldi.
|
|
|
artoski lan egin eta jendea herrian bizitzen iraunarazi. Lanbideak dira beharrezkoak,
|
nola
ez, baina Anne Marie Thornaryk azpimarratzen duen gisan,«
|
|
|
Irlandako zortzi milioi biztanleetatik erdia baino ez zen geratu. Connemaran,
|
nola
ez, gaitz hori are gogorragoa izan zen, eta lurraldea zeharo hutsik geratu zen.
|
|
|
Metro eta erdi eskasean, hiru gorputzek elkarrekin lo egiten ikasi genuen; gure egin beharrak ia edozein lekutan egiten; euskaldunik, bat bera ere ez genuen ikusi (miraria!) eta herri zoragarri bat genekarren betirako disko gogorrean, diapo nola halako batzuk ordezkari zituela. Abuztuaren hiruan iritsi ginen Euskal Herrira, beltz beltz eginda eta
|
nola
ez, euripean
|
|
|
Erroia, hartza, eta hainbat izaki bata bestearen gainean dituen arte lana fotografiatzeko, jantziak mugitzeko baimena eskatu diet. Dena txepeltzen zuten. Urruntzean, Sitkako" tlingit" herriaren kultur etxea atzean aurkitu dut, ustekabean, eta barruan sartu,
|
nola
ez. Bilera zuten orduan, eta jendea iristen ari zen artean, batzuekin hizketan hasi naiz.
|
|
|
Ta
|
nola
ez," Astepeko Sekretarioaren bertso berriak" izeneko poesiari. (...) Xabier LETE:
|
|
|
Euskararen ezagutza,
|
nola
ez, altuagoa da ETB1en jarraitzaileen artean, eta %15, 4soil batek ez du euskara ulertzeko gaitasunik.
|
|
|
Esate baterako, guk Haur/ Gazteentzako programazioagenero modura definitu ditugun arren, Sofres ek Fikzioan sailkatzen ditu marrazki bizidunak, gazteentzakotelesailak eta antzekoak. Hala ere, badira Albistegiak, Dokumentalak/ Kulturalak eta Magazinak bezalakogeneroak, zeinetan nabaria den bi ikerketen arteko aldea; horietan,
|
nola
ez, laginaren estazionalitatea (udaberria versus urte osoa) eta programa askotan aurki daitekeen eduki anitzaren aurrean erabilitakokodeketa desberdina izan daitezke desberdintasunen oinarrian.
|
|
|
Aireratzen diren programetan erakusten diren ingurune politikoetan, sozialetaneta kulturaletan,
|
nola
ez, eragin haundia dauka telesaioen ekoizpena nongoa den. Horidela eta, ia parekatu egiten dira Euskal Herriko erreferentzialtasuna erakusten dutenprogramen kopurua eta berton ekoitzitakoena.
|
|
|
Gutxi gorabehera, emisio ordu guztien erdiak ez du zerikusirik gaietan, pertsonaietan edo produkzioan Euskal Herriarekin. Horren arrazoien artean dago,
|
nola
ez, ETB2n kanpoko produkzioak nagusi izatea. Espainian ekoitziriko produktuen presentzia %17koa da, eta beste tokietakoa %53koa.
|
|
|
Agerian dagoenez, Euskal Telebistaren albistegietan pantailaratzen diren pertsonaien ia erdia talde formalak edo hauen ordezkariak dira (alderdi politikoak, sindikatuak, futbol taldeak...); ondoren instituzioak dira albisteen protagonistak. Hauen artean,
|
nola
ez, Jaurlaritza, Legebiltzarra, Lehendakaria eta enparauak aurkitzen ditugunagusiki. Lehenetsita ageri zaizkigun bi multzo hauen bidez, instituzionalki eratu etaegituratutako komunitatean bizi garela islatzen da (beti ere kontuan harturik, ETBkEuskal Autonomia Erkidegoari ematen dion lehentasuna, jakina).
|
|
|
Hain zuzen ere, prentsan bezala, euskararen inguruan telebista ekimen interesgarribatzuk bideratu dira, Berako Ttipi Ttapa telebistarena edo Deba ibarraren goialdekoGoiena TB bezalakoak. Euskararen eta komunikabide lokalen arlo honetanMultimediaren eredua ari da hedatzen, etorkizuna berma dezakeen egitura modura, nahiz eta horrek,
|
nola
ez, babes instituzional indartsua eskatzen duen.
|
|
|
Ni ere,
|
nola
ez, bat nator horrekin. Frogatuta dago Iparraldeko Gure Irratia edoIruñeko Eus kalerria Irratia errentagarriak direla ekonomikoki (bertako langileakduintasunez bizitzeko adina, emandako zerbitzuaren truke).
|
|
|
kritika, egoaren interesetan zentratua da osoki. Egoareninteresetan zentratuak diren bezala ezkontzaren eztabaida instituzio gisa, dibortzioarena, ezkon aurreko proba aldi batena, etab. (Eta
|
nola
ez gogoratu Kierkegaardironikoaren orri umorez beteak dibortzioaren alde! Edonola ere, Euskadi frankistakatolikoan gogoeta modu hauek probokazio bat ziren jende askorentzat).
|
|
|
Orixe-ren kritiken lehen zioa erlijiosoa eta morala da,
|
nola
ez! Baina, barnagoko diferentziafilosofikoari ere, Orixe-k oso ongi erreparatu dio (existentzialistak eta Blondel nahasten dituen arren): alegia, Leartzaren subjektibismoari, funtsean subjektibismo modernoa besterik ez denari, onartezinaOrixe rentzat; eta bereziki, onartezinagoa?
|
|
|
Metodologia dimentsioa ere aipatu behar da,
|
nola
ez. Oraingoan ere, metodologia hitza modu anitzean ulertu da.
|
|
|
–Tafallarrek, gaurkoleitzarrek edo hazpandarrek bezelaxe, euskalduntzat zeukaten orduan (orain dala ehuneta berrogei urte, karlista gerrate aurreko garaietan) bere burua.
|
Nola
ez! Geroztikgaillendu da españera alderdi hortan; eta geroztik ere, español hizkuntzarekin batera, español izana, españoltasuna, eta illaran gero español izan nahia eta euskaldunekikoukoa.
|
|
|
Aramaion zinema, kaleko? (Ibarrako, beraz) biztanleen gertakaria izan zen, oro har.Besteak beste, baserriak urrun geratzen zirelako (oinez egin behar izaten zen joan etorria), astean zehar aski birunda egiten zelako (lanera edo, hurbilen zeuden baserrietakoak, eskolara), zine saioak larunbat gauetan izaten zirelako eta igandean aski bidezutelako meza etortzearekin, eta,
|
nola
ez, baserriko haur eta gazteen artean bestelakolanak, beharrak eta interesguneak zeudelako, zinemaren irradiazio eremua kalekojendearengana baino ez zen iritsi.
|
|
|
litzateke. Harritzekoa da kulturen, hizkuntzen eta gizarte erlazioekiko ekologiaz
|
nola
ez den gehiago hitz egiten. Hala ere, interesgarria da jakitea, Herder-ek, XVIII. mendearen amaieran, gaurko naturaren ekologistak baino askozlehenago, kulturen eta hizkuntzen ekologiari hasiera eman ziola.
|
|
|
Ezin uka marxismoak harrapakaritza ezabatzeko egin duen ahalegina eta teoriasoziologikoari egin dizkion ekarpen handiak. Baina?
|
nola
ez??, baditu beremugapenak. Horietako bat da, nire iritziz, ustiaketa guztiak kapitalismoaren klase ustiaketan urtu nahi izatea.
|
|
|
Irrati horren programazioan musikaren nagusitasuna oso nabaria zen; osasun eta edertasun aholkuak ere ematen zituzten. Gainera,
|
nola
ez,, goi gizarteko, hizkirimiriak eta sukaldaritza kontseiluak ere zabaltzen ziren.
|
|
|
sistema metriko hamartarra eta honen nomenklaturaren erabilpen nahitaezkoa inposatzea Estatu, Probintzia edota Udaletako dependentzia guztietan, arlo zibil, militar, judizial zein eklesiastikoan, baita kontratu publiko eta pribatuetan ere.
|
Nola
ez, ordutik aurrera sistemaren irakaskuntza derrigorrezkoa izango zen oinarrizko irakaskuntzako eskola guztietan268 Beraz, nazioa oinarritzat hartzen zuten modernizaziorako neurriak dira, merkatu nazionalaren helburura begiratzen zuten erabakiak; eta badakigu tradizionala bihurtu den esaldia dugu hau merkatua dela burgesiaren lehenengo eskola269, non nazionalismoa zer den ikasiko duen....
|
|
|
Derry Irlandako borrokaren gakoetako bat da, toki ia mitikoa. Hori ikusi egin behar dut,
|
nola
ez!
|
|
|
Ondoren lasaitu, Eider barreka erakusten zuen argazkiari begiratu," Goian bego. Eider Bengoa Erzilla, 1965eko otsailak 8 1994ko apirilak 21", eta sentitzen zuen guztia esatea, hala
|
nola
ez zuela eskubiderik berari horrelakorik egiteko, eta ea nork maite zuen gehien mundu honetan, eta gezurretan ibiltzea baino nahiago zuela dena bertan behera utzi izan balute, eta ea ez zen ulerkorra izan udalekuko kontua aitortu zionean, bai ezta. Ba zergatik ez zenidan hau ere esan?
|
|
|
Zure heriotzarena, noski, sentitzen dudala. Lagun bezala,
|
nola
ez. Engainatu bezala.
|
|
|
Izan daiteke dortoka bat, fuksiaz margoturiko txita bat, arrain laranja bat edo bazkaritik soberan geratu diren ortuariez elikatzen dugun kilkir bat. Ahaztu gabe ditut,
|
nola
ez, katuak, txakurrak, loritoak, kuiak, hamsterrak eta orotariko narrastiak.
|
|
|
Guraso diktadoreak izatearen komeriak. Baina hala ere baziren urtean zenbait egun, gutxiegi horiek ere baina tira, gaua kasu, edo herriko jaiak, eta
|
nola
ez, inauteriak. Eta munduaren historia osoan ez zen egon hura bezain inauteri garrantzitsurik.
|
|
|
Soldaduak kamuflajez jantzita doaz, hostoz disimulatutako kasko eta guzti. Eta
|
nola
ez, zaku handien atzean ezkutatzen dira, fusil eta metrailadoreen aho beltzak baino ez begi bistan. Holaxe da, ez pentsa asmatzen ari naizenik!
|
|
|
· Balkoiko geranioak kendu, eta euren ordez pentsamenduak landatu(
|
nola
ez, pentsamenduak).
|
|
|
Bai Casheletik Corkerako bidean (zeinetan egun oso bat eta hiru auto erabili zituen), bai Corketik Killarneyrakoan (bost auto egun osoan zehar). Luze egiten zitzaizkion, beti berdina hartu ohi zutelako hizketagai eta,
|
nola
ez, Txema nazkatzen hasia zelako lehenengo eguneko bigarren autoan.
|
|
|
Bakardadearen pisutik aldentzeko asmoz alerta egoera bat aukeratu zuen, eta egunak pasatzen zituen euliei begira. Lanean ere,
|
nola
ez, paperak eta boligrafoak aspertu egiten zitzaizkion esku artean, eta izerdiz bustitzen zituen erabili orduko.
|
|
|
Eta bertze batzuetan badirudi ezen batak irabazi duela, baina ez, zeren ustekabean lasterraldia apur bat luzatzen baita, eta irabazle zirudiena —bere ahaleginean leherturik eta ezin aitzina eginik— galtzaile gertatzen baita hondarrean. Eta egun hartan ere, horixe gertatu zitzaidan, zeren, erran nahi nuena erranik, noiz eta baitzirudien ezen ausartziaren zaldiak beldurrarena garaitu zuela, aldiz,
|
nola
ez bainuen nik erabakitzen noiz akabatzen zen lasterraldia baina bertze bazkaldar guztien usteak eta aburuak, eta nola susmatzen bainuen ezen aburu hura ez zela ene aldeko izanen, aitzinatu zitzaidan beldurraren zaldia, eta jaundu zen hura nitaz, finean. Eta, eskuak bururat eramanik, bekoz beko nuèn don Frantziskoren begi kanporatuei beha geratu nintzen, ekaitza eta tormenta noiz lehertuko, zeren bainekien ezen munduan ez zegoela ekaitz hura geldiaraziko zuen santabarbararik...
|
|
|
Zer iduritzen zaizu, jaun André?
|
Nola
ez zituen libertatea amesten zuèn osaba Joanikot bezalako gizon batek aintzakotzat hartuko hitz haiek, hiru anaien arteko anaitasuna erlijione diferentzia guztien gainetik jartzen zutenak. Nola ez zitzaizkion, osaba Joanikot bezalako gizon bati, hitz haiek buru buruan sartuko, eta nola ez zituen, bada, bere bizitzaren ardatz bihurtuko?
|
|
|
Nola ez zituen libertatea amesten zuèn osaba Joanikot bezalako gizon batek aintzakotzat hartuko hitz haiek, hiru anaien arteko anaitasuna erlijione diferentzia guztien gainetik jartzen zutenak?
|
Nola
ez zitzaizkion, osaba Joanikot bezalako gizon bati, hitz haiek buru buruan sartuko, eta nola ez zituen, bada, bere bizitzaren ardatz bihurtuko. Eta nola ez zuen amets eginen kartari zerion spiritu franko eta liberal harekin, baita hiru anaiek sinboliza zezaketèn Nafarroa harekin eta aro harekin ere, halako moldez, non azkenean idealizatu eta Nafarroako historiaren urrezko arotzat hartu baitzuen, bere baitarako bai behintzat...?
|
|
|
Nola ez zituen libertatea amesten zuèn osaba Joanikot bezalako gizon batek aintzakotzat hartuko hitz haiek, hiru anaien arteko anaitasuna erlijione diferentzia guztien gainetik jartzen zutenak? Nola ez zitzaizkion, osaba Joanikot bezalako gizon bati, hitz haiek buru buruan sartuko, eta
|
nola
ez zituen, bada, bere bizitzaren ardatz bihurtuko. Eta nola ez zuen amets eginen kartari zerion spiritu franko eta liberal harekin, baita hiru anaiek sinboliza zezaketèn Nafarroa harekin eta aro harekin ere, halako moldez, non azkenean idealizatu eta Nafarroako historiaren urrezko arotzat hartu baitzuen, bere baitarako bai behintzat...?
|
|
|
Nola ez zitzaizkion, osaba Joanikot bezalako gizon bati, hitz haiek buru buruan sartuko, eta nola ez zituen, bada, bere bizitzaren ardatz bihurtuko? Eta
|
nola
ez zuen amets eginen kartari zerion spiritu franko eta liberal harekin, baita hiru anaiek sinboliza zezaketèn Nafarroa harekin eta aro harekin ere, halako moldez, non azkenean idealizatu eta Nafarroako historiaren urrezko arotzat hartu baitzuen, bere baitarako bai behintzat...?
|
|
|
Eta, batzuetan, aitari beha geratzen nintzen, ea enetzat hitzik ba ote zuen, eta,
|
nola
ez baitzuen, nihaurk galdetzen nion hondarrean:
|
|
|
neurria eta distira, distira eta neurria. " Eta bietan bat hautatu behar baduzue, hautatu neurria, zeren, gehiegizko neurriak bere distira ere izan dezakeen bezala —neurriaren distira—, aldiz, gehiegizko distirak,
|
nola
ez baitu neurririk, ez du distirarik, zeren eta neurririk gabe ez baitago distirarik", erraiten zigun. Eta nola apuntatzen nituen nik gisa hartako sententziak eta erranak, ene spirituak harri preziatu haien ederretik hats hartuko balu bezala...!
|
|
|
—eta, bi eskuak estutzen zenituela, eratxiki zenuen—: Eta
|
nola
ez zen, bada, nafar huts sentituko, baldin Nafarroan gertatua usurpazione bat izan bazen, nola ongi baino hobeki frogatu baitzuen Oihenartek, gai hari buruzko studioan!
|
|
|
—Eta
|
nola
ez zenidaten gaztigatu. Martin ene anaia zen...
|
|
|
" Egia bat eta bakarra da", neure baitan mila zalantza eta bertze hainbat korapilo sortarazi zizkidana, ez nekielako jada zer aldetarat jo eta zeren alde!
|
Nola
ez nuen oroituko, bada, denbora hura, baldin zu ere puntu hartan bazintudan, nahiz eta ez puntu berean, zeren ni joaneko bidean bainengoen eta zu itzultzekoan, eta zeren, zure pentsua ez baitzen, ondorez, ume baten pentsu hauskorra, baina gizon jakintsu baten pentsu fermu bezain sendoa!
|
|
|
Nehork ez! —eta,
|
nola
ez bainekien, artean, kataroen historia harrigarria, ez haien sakrifizioarena, osabak historia haren gorabehera printzipalak kontatu zizkidan, ez xehero baina laburzkiro, historia haren aroma usaintzeko modua izan nezan; eta gero erran zidan—: Galileok, aldiz, erdibide bat bilatu zian:
|
|
|
—Lagun gaixtoak dira festa eta erreuma, eta, beraz,
|
nola
ez bainuke egun horietan karga bat izan nahi, apez don Frantziskoren etxerat joanen naiz...
|
|
|
" Nik ez diat itzurbiderik, zeren eta hegaldatu egin nahi bainuke, bai, baina ez zekiat norat. Eta,
|
nola
ez baitakit, aitaren manua diat obligantza eta eginbide, zeren eta, arrazoin garbirik ezean, nola entseiatuko naiz, bada, haren iritziaren aldatzerat. Hik, aldiz, pintura daukak.
|
|
|
—Baina
|
nola
ez naiz orain arte ohartu. Zeren eta, aulkia kanalaren gainean jarriz gero, zuloa kakontzitzat duela...
|
|
|
Eta,
|
nola
ez bainintzen sosegatzen, biharamunean osabari kontatu nion. Eta hura irriz hasi zitzaidan, erraiten zidala:
|
|
|
Eta bagenituen,
|
nola
ez baitzitekeen izan bertzela, geure azienda eta geure abereak ere, zeinek, gaztelu zaharraren denboran, behe solairua izan baitzuten ukuilu eta establia, eta zeinek, jauregi berria eraiki zenean, kanporako bidea hartu baitzuten, abere bakoitza bere kideekin eta espeziekoekin, halako suertez, non halatan baikenituen, haien zaintzeko eta babesteko, etxola batzuk —behitegi bat, zaltegia, oilot...
|
|
|
—Halarik ere, ez diat ulertzen zergatik ez hion amari bisitarik egin, aita hilez gero... eta are gutiago ulertzen diat
|
nola
ez hintzen itzuli hire anaia Timoteo hil zenean, zeren eta, hura hil zelarik, hihaur baihintzen berriro etxeko heredero...
|
|
|
Eta ez, haiek ez ziren ohartu ere, jakina, hesiaren bertzaldean nengoela, hain zeuden beren ezkutuko eginbeharretarat emanak... Eta,
|
nola
ez bainuen nahi ene presentziaz ohar zitezen, hala, ikusi beharrekoak ikusi ondoren, gibela egin nuen, ezkutuan eta isil gordean, berriro logelarantz.
|
|
|
—Zaude trankil, zeren, urbiaindarrak aldi luze batez jauregiari beha izan baziren ere, orain, aldiz,
|
nola
ez baitago jauregirik ez jauregiaren aldi bateko aberastasunik, ahantziak edo erdi ahantziak gauzkate... Zeren gizonak jauregia egiten duen neurri berean egiten baitu jauregiak gizona.
|
|
|
Eta nik,
|
nola
ez bainuen artean sinesten gertatzen ari zitzaidana, besagainak goratu, eta irri egin nion.
|
|
|
Eta pentsatu nuen gero ezen, orduan izan ez bazen, hurrengoan izanen zela. Eta,
|
nola
ez bainuen ulertzen zergatik izan behar zuen Antoniok historia haren biktima, zeren, Antonioren beraren erranetan, paradisu bakoitzak bere biktima behar baitzuen, eta bera hartarako disposizionean zegoen, hala, Antoniori berari ideia haiek burutik kendu nahian, paradisu haren alde itsusiak eta marketsak aipatzen nizkion, indiar gorrien hainbat sineste eta ipuin, konparazione, adimenduaren ikuspeg... Ezetz, alegia, hura ez zegoela gibela egiteko puntuan, zeren ordu arte iraun eta pertseberatu baitzuen bere fedean, eta azken fineraino iraun eta pertseberatu nahi zuen...!
|
|
|
Erran berri dizut, jaun André, ezen bi gizon haiek harriturik bezala sumatu nituela erran nienean ezen Nafarroako familia noble bateko semea nintzela... eta,
|
nola
ez ziren, bada, harrituko, baldin haien nagusia ere, Fidel Urdanburu zeritzana, nafarra bazen eta Iruñako semea, nola jakinen bainuen handik gutirat!
|
|
|
Eta nik gauza haiek imajinatzen nituen, eta aita kaputxinoak, ene pentsuen berri balu bezala, neure erlikiontzi iduriko hartan pausatu zuen behakoa berriro... eta,
|
nola
ez baitzuen begia gainetik kentzen, erran nion:
|
|
|
Eta Horaziok ideia ausart haiek zituen, eta ideia haiekin
|
nola
ez zen, bada, gaizki ikusia izanen, Quitoko unibertsitatean ez ezik bertze edozein unibertsitatetan ere, jaun André...! Baina Horaziok erran zuena eta bertze ingeles hark erran zuena... eta don Venancioren ingururat biltzen zen talde hartako bertze kide guztiek ere erraiten zutena aditzerat eman nahi izanen banizu, orrien faltan aurkituko nintzateke, zeren, arestian erran dizudan bezala, haiek guztiak, edo kasik gehienak, ikasiak eta buruz ongi jantziak baitziren, eta zeren don Venanciok jende haiek gonbidatzen baitzituen noizik behin bere etxerat, halako suertez, non guztiok izaiten baikintuen orduan solasturi, bazkari baten edo bertze zernahiren aitzakian... eta zeren, geure solas haietaz baino areago, doña Rosa de Osorioz mintzatu nahi bainizuke orain, eta harekin izan nuen amorioaz, zeina izan baitzen, ordu arte izan nituen bertze amoriozko historia guztien aldean, net diferent.
|
|
|
|
Nola
ez nuen maitatuko, bada, baldin kontseilu ezin hobeak emaiten bazizkidan, bertzalde, eta baldin haren esortazioneak justuak eta doiak baziren... eta baldin, finean, gizon hura zure eskolakoa bazen, frankoa eta liberala, jaun André, zeren haren kontseiluetarik anitz eta anitz zuhaurk emanak izan baitzitezkeen?
|
|
|
Eta ulertzekoa zen: izan ere, nola gauak luzeak izaiten diren eta bakardadeak are luzeagoak egiten dituen, honelatan bada,
|
nola
ez zituen amorioaren atseginak eta amorioaren xamurrak, modu batean edo bertzean, amaren buru bihotzak ukituko!, nahiz eta amorio haren aitzinean kulpant eta hobenduri senti zitekeen, bertzalde, amorio suerte hura bere printzipioen kontra xuxen zihoalako, baita amak hain estimu handian zuen ordenaren kontra ere, ondorez.
|
|
|
|
Nola
ez oroitu festa hura, aitak donejoane batzuetan eskaini ziguna, nik bederatzi bat urte nituela, komunionea egin berria...!
|
|
|
hitz handi hark, ordea, haragiaren bakardaderat eraman ninduen eta haragiaren gauerat... eta gau argigabearen gatibu izaiterat, ororen buruan. Eta
|
nola
ez ninduen eramanen, bada, libertate ustezko hark, ez bakarrik haragiaren kontu haietan, baina bizitzaren bertze kontu guztietan ere, gaurik gautsuenerat, baldin, kontzientziak" kontuz!" erraiten zidanean, baita asmo onenarekin ere, debeku baten aitzinean bezala sentitzen banintzen, eta baldin debekuaren haustea bihurtzen bazen orduan ene lehen nahia eta gutizia, hartan ene libertate pa...
|
|
|
Eta, liburu bat zuelako edo, gizon hark erakarri egin ninduen hatsarretik. Eta,
|
nola
ez ninduen, bada, erakarriko, baldin, batetik, liburuzale amorratua banintzen... neure bizitzaren azkeneko bortz sei urteetan deus guti irakurri nuen arren, Piarres Oihar tza bal kapitainaren kontseiluak gidari, eta baldin, bertzetik, ez banuen bortz sei urteko epe hartan ikusi marinelik, eskuan edo besapean libururik zuenik! Eta, horrela, joan nintzen xuxen harenganat, mintzatu nintzaion lehenik frantsesez, gaztelaniaz gero, eta, jakinarazi zidanean ezen gipuzkoarra zela, erran nion, irri bat ezpainetan:
|
|
|
Baina buruan nituen, halaber, bai ehundabatgarren kanoiaren iduria, aitak Amaiurri beha paratu nahi zuena baina guk Madrili beha paratu behar genuena eta mendekurako deia egiten zidana... eta bai emazteki haiek sugegorria ikusi bezain laster egin behar zituzten oihu eta keinu izugarriak ere, neure garaiti tipiaren iduri ere izan zitezkeenak. Eta
|
nola
ez bainuen, bertzalde, gibela egiterik, desiratu eta gutiziatu nuen ezen gertatu beharrekoa lehenbailehen gerta zedila, eta hala itzuli nintzen jangelarat ahalik eta zaluen eta arintkien, hatsa estu, nik are estuago egin nuena, osabaren erranetarat nengoelako eta hark teatroa egin behar nuela erran zidalako.
|
|
|
Bai, badakit, jaun André, ezen gizona konplexua dela eta uste baino korapilatsuagoa.
|
Nola
ez da korapilatsua izanen, baldin humoreak lau badira eta haien nahasteko eta konbinatzeko posibilitateak, mementu bakoitzean, infinitu badira, zeren neurriak ere —odoletik zein behazunetik, flematik zein behazun beltzetik— infinitu izan daitezkeen! Aditzerat eman dizut, bertzalde, hor nonbait, François de la Rochefoucaulden aipu hura, humoreei buruzkoa, non agertzen duen ezen borondatea humoreen meneko eta manuko dela, eta halatan jauntzen eta jabetzen direla haiek gure baitaz, ezkutuan eta isil gordean, eta erabakitzen dutela, halaber, bat bederaren umorea, erantsiko nuke nik —han Frantzian egun erraiten duten bezala—, kausa eta efektua berdindurik eta bat eginik.
|
|
|
Eta, hala, noizik behin, biek ala biek tiro pare bana egiten zieten zapi zuri biribil batzuei, zeinak jopuntutzat hartu eta harat edo honat lotzen baitzituzten, zuhaitzen bati, harkaitzen bati edo bertze zernahiri. Aita oso ehiztari ona zen, punteria izugarria zuena; aitaren ondoan, berriz, osaba Joanikot ehiztari eta tiratzaile eskasa zen; baina
|
nola
ez zen osaba ehiztari eskasa izanen, baldin, alde batetik, ehiza atsegin ez bazuen, eta baldin, bertzetik, usoaren edo oreinaren aiduru zegoela ere, buru zirrituren batetik Pitagorasen teorema edo Arkimedesen printzipioa sartzen bazitzaion, ez zekielarik, finean, piezaren aitzinean paratzen zenean, usoari edo Pitagorasi egin behar ote zion tiro, oreinari edo Arkimedesi. Hala, bada, aita osaba Joanikot baino hagitzez ere tiratzaile hobea zen; ez, ordea, kanoiarekin!
|
|
|
Eta harritu egin nintzen...
|
Nola
ez nintzen harrituko, bada, baldin bizitza osoan, haren mintzairaz denaz bezainbatean, neurriz ibili bazitzaigun, nehoiz ere ez hitz bat bertzea baino ozenago. Eta harritu nintzen, halaber, ez zitzaiolako aitari berorika ari, ohi bezala, baina zuka.
|
|
|
Eta ez diat uste ezen santa Klara herrena izan zenik, are gutiago arimaz... Hik, aldiz,
|
nola
ez baituk koroarik gabeko saindurik ulertzen, koroari emaiten diok lehentasuna, eta uste duk ezen horrekin guztia egina dagoela. Ordea, zergatik ez duk kontrarat egiten...?
|
|
|
Eta ekarri zizkiguten jatekoak, eta jan edanen inguruan Pedro animatzen hasi zen. Eta, halako batean,
|
nola
ez bainuen arnoa edateko ohiturarik, arnoz bete zidan kopa, erraiten zidala:
|
|
|
Eta emaztekiak gertatua jakinarazi zion bere amorante debotari: nola senarrak aurkitu zituen galtzoinak, eta
|
nola
ez zekien hark non gorde zituen... eta erran zion, halaber, ezen desgustu handia zuela, zeren ez baitzekien zer desenkusa asmatu, bentura gaixto hartan. Fraideak, berriz, hura jakin bezain fite ulertu zuen ezen herstura ezin hertsiagoan zeudela biak ere.
|
|
|
Akabatze hura ez zen, zinez, irri eragiteko modukoa, baina, hargatik beharbada,
|
nola
ez baikeunden bat batean serios jartzeko puntuan, are handiagoak egin ziren gure irri karkarak.
|
|
|
Osaba ere beldur zen, baina
|
nola
ez baitzegoen, don Laureano bezala eta herritarrak bezala, sineskeriaren eta idurikeriaren meneko, baina arrazoinaren, bazuen abantailik, zeren hauteman baitzezakeen ezen beldurrak haien baitan bertze etsai hura sor zezakeela eta etsai hark garait zitzakeela. Eta halatan uxatu zituen, finean, aita jesuita ez bertze guztiak.
|
|
|
Eta so egin nion Mignoni behin eta berriz, zeren eta haiek ez baitziren begiari trabarik jartzeko mementuak, eta liluraturik geratu nintzen. Eta, ai, jaun André,
|
nola
ez nintzen liluraturik geratuko, bada, baldin, so eta so egiten nion arren, ez menbro itsusirik estalkirik behar zuenik eta ez gorputz zati marketsik bernizadurarik eta apaindurarik behar zuenik ikusi banion, eta baldin ez bazegoen gorputz hartan, ondorez, gaixtoaren utzi beharrik onaren hartzeko, zeren gorputz hartan guztia baitzen on eta ezin hobe, halako moldez non gutizia gutiziatsu hura erro... haren azala eta haren azazkalak, baita ile eta betile bakoitza ere, bat banaka eta bat bederaka, xehero eta beregainki; zeren haren ile bakoitzak urrezko sierpe bat izan behar baitzuen zinez, eta zeren sierpe haiei beha ibil bainintekeen liluraz lilura!
|
|
|
Eta bide haietan barrena imajinatzen nituèn joan jinak eta itzul-inguruak hain ziren tentagarriak eta gozoz beteak, bertzalde, non desiratzen bainengoen jada noiz bihurtuko ote nintzen Axularrek aipagai zituen inurri gimnosophista haietarik bat, neke eta trabailu guztien hartzeko prest, ez nagi, baina dilijent, bide haien guztien ibiltze alderat.
|
Nola
ez nituen, bada, urrezko dukat bi ordainduko —baita hiru eta lau ere, jaun André! —, baldin Mignonek eskaini zidan lehen zerua hain atsegin izan banuen, eta baldin Mignonek bere gorputz biluz ezin ederrago harekin zazpigarren zerua eskaintzen bazidan, norat igan bainuen plazerrez plazer eta zeruz zeru...!
|
|
|
Baina ni ez ninditean engainatu eta, samurtzen eta muturtzen nintzaiela, ihardetsi niean: " Untzi baten barruan kapitaina duk, ordea, kapitain eta aita saindu, eta niri zor zenidaten obedientzia, eta
|
nola
ez didazuen obeditu, badakizue...!" Bai, biei pikatu behar niean oina; edo, biak urkatu, hobeki, prometatu bezala...
|
|
|
Eta, hura erran zidanean ere, liluraturik bezala geratu nintzen. Eta,
|
nola
ez bainekien zer erran, ez zer egin, pitxerretik edan nuen nik ere... Eta, arnoa zainetan hedatzen zitzaidala, osaba Joanikot eta Maddalenen iduri ezin ederrago hura etorri zitzaidan bat batean, haien eskuek eta amorioaren eskuek sufrimenduaren oihalean hain modu eztian brodatu zutena.
|
|
|
Joaldi bortitz hori gabe, neke da konprenitzea
|
nola
ez nuen sumatu ez sartzen, ezta niregana hurbiltzen ere.
|
|
|
—Ez zakiat
|
nola
ez hauen itotzen hemengo keak.
|
|
|
Jada ezin nion ikuskizun hari ihes egin:
|
nola
ez nin  tzen ohartu hura ez zela istripu lizun kontaezin bat izan, desestekatze xume baina izugarri bat baizik. Ez al nintzen bada ordurako konturatu agure maingua panpina gaizto bat besterik ez zela?
|
|
|
Ate horretatik sartu orduko, Smart.
|
Nola
ez zintudan, bada, ezagutuko! Smart handia!
|
|
|
Eta beste errezelo bat, oraindik areago zihoana:
|
nola
ez zen jabetu Ana Morena aulki haren zerez. Haren memoria eidetiko orojakileak ez al zuen oraindik aulki hura errejistratu?
|
|
|
Haren memoria eidetiko orojakileak ez al zuen oraindik aulki hura errejistratu?
|
Nola
ez zen ohartu urkamendian eseri zutela. Egia al zen, beraz, andrearen memoria eidetikoarena?
|
|
|
Eta
|
nola
ez didazu ezertxo ere esan, galdetu zidan maisuak.
|
|
|
|
Nola
ez, ba. Nik ere izango dut ba pa!
|
|
|
Bai, bai,
|
nola
ez, erantzun genion guztiok batera.
|
|
|
Furgonetaren leihora itsatsirik,
|
nola
ez, paisaje hori nire bihotzarekin alderatu dut, izan ere halaxe kiskali eta hondatu baitzitzaidan Dabidek tiro egin zidanean. Orduan ez nuen eskura izan, larrialdietarako, EEBBetako hiri handietako eraikinetan dauden sute eskailerarik; ez nengoen prestatua, nonbait (baina nor dago halakoetarako prestatua?); orduan ez nuen uste izan nire bihotzeko haragian berriro dardararik ttikiena sentitzeko gai izango nintzenik; ez nengoen oso zuzen, nonbait.
|
|
|
Of course, txatxita!
|
Nola
ez nintzen ba gogoratuko! Orain deitu nahi duzun telefonoaren gako zenbakitxoa besterik ez duzu behar, baina jakin ezean, banan banan froga zenezake hamar zenbakitxoekin amaitu du txikigarriekiko duen bere joera horrekin.
|
|
|
Kopuru hauek paperezko edizioen salmentetatik oraindik oso urruti daude, batez ere probintzia mailako hedapena duten egunkarien kasuetan. Ikusgarria da
|
nola
ez datozen bat OJDren datuak paperezko edizioetan eta digitaletan. Adibidez, 1998an El Pas izan zen Estatu espainiarrean ale gehien banatu zituen egunkaria (450.176 ale).
|
|
|
IBSren oinarrietako bat Internet bidezko komunikazioa da,
|
nola
ez. Webgune txukun bat daukate, eta bertan testu digital interesgarriak ari dira pilatzen, hala nola Joxe Azurmendiren Demokratak eta Biolentoak lana, ingelesera itzulita.
|
|
|
batetik, beharren azterketaren araberako plangintza zehatza eta sakona, martxan dauden eta sortu nahi genituzkeen liburutegiek zerbitzuaren bikoiztasuna eskaini ez dezaten. Bestetik,
|
nola
ez, bideragarritasun azterketa zorrotzak argitu liguke zentro berri horiek sortzeko eta kudeatzeko beharrezko den dirutza nola lor daitekeen. Horrelako Biblioteka Nazionala baina deszentralizatua ongi gorpuztu nahi bada, eta baliabide ekonomiko oso handiak behar direnez gero, nik gai honetan ikusten dudan irtenbide bakarra diru publiko eta pribatuaren arteko elkarlana da.
|
|
|
Egoera berri honi erantzun ahal izateko azken hamarkadan aldaketa ugari ikusi ditugu profesionalok. Hasteko eta
|
nola
ez, Bibliotekonomia eta Dokumentazio irakaskuntza erabat aldatu da Estatu espainiarrean. Profesionalen formazioa izan da kezka nagusietariko bat gure artean, eta honek unibertsitate mailako bigarren zikloaren planteamendua ekarri du.
|
|
|
|
Nola
ez, Descartesen helburua munduaren errepresentazio teoriko osoa eskainiko lukeen egiazko enuntziatu multzo bat ematean zetzan. Eta esparru teorikoan Descartesek jarritako konfiantza, Neurathek aurpegira botatzen dion esparru praktikoarekiko mesfidantzarekiko alderantziz proportzionala zen:
|
|
|
2) Bestaldetik, hizkuntzari eta bere esanahiari begiratzen dien behatzaile kritiko eta fina munduaren ikusmolde zientifikoaren partaidea da ia definizioz. Fina eta kritikoa bada,
|
nola
ez, enuntziatu eta hitzen esanahia eta ezagutzazko edukia identifika ditzake, emozio osagaiak beste horietatik bereiziz eta diskurtso batekin zer nolako animo egoerak sortu nahi diren ikuskatuz. Hortaz, behatzaile fina eta kritikoa ez zen erraz eroriko diskurtso hutsal batean, are gutxiago nazien hitz handinahi, absurdu eta faltsuetan, behatzaile horren jarrera kutsadura semantikoaren aurkako hesia bailitzateke, gezurraren errefusapenaren bermea, azken buruan.
|
|
|
|
Nola
ez, gauza hizkuntzaren enuntziatuek —Carnapek hizkuntza hau fisikalismoari ongietorria egin eta gero bereganatu zuen— ez dute ‘Uste dut gorria orain eta hemen ikusten dudala’ motakoen estatus bera. ‘Uste’ batean oker ibiltzea zaila dirudien bitartean, erraza da onartzea akatsen bat egon daitekeela ‘zerbait propietate batzuekin’ ikusten dudala adierazten dudanean:
|
|
|
Vienarren helburua filosofia zientifikoa jorratzean zetzan, eta horretarako tresneria kontzeptual plurala eta aberatsa erabili zuten: logika sinbolikoa, ikusmolde filosofiko desberdinen kontzeptuak —enpirismoarenak, positibismoarenak, konbentzionalismoarenak— eta,
|
nola
ez, zientziarekiko jarrera hurbilkorra, hura behar den bezala aztertu ahal izateko, hau da, zientzia barnetik ezagutuz, eta ez estereotipo sinpleegiak eta hutsalak maneiatuz. Jarreraren aldetik, helburua goitik behera bete zuten, jaraunspen ezin hobea utziz mende honen filosofiari —zientziaren filosofia, filosofia analitikoa— Haatik, egitasmoak ez zuen soilik jarrera hutsean geratu nahi, tesi substantiboak ere agertu baitzituzten.
|
|
|
Zirkuluko partaideen aburuz, filosofia ez zen filosofo gehienek uste zutena. Vienarrekin ezagutza substantiboa ematen gehiago ahaleginduko ez den diziplina bihurtuko da, ezaguera hori soilik zientziak ematen eta emango baitu eta,
|
nola
ez, sekula ez modu a priori batean. Metafisikak metafisika izan nahi badu, izan dadila.
|
|
|
Esate baterako, panpina edo errobot batek begi gorriak eta imintzioa izan zitzaketen aurpegian, eta guk minen bat sufritzen ari direnentz galde genezake. Erantzuna,
|
nola
ez, ezezkoa litzateke. Hortaz, Lewisen arabera, konduktismoa ez zebilen ongi; irizpide psikologikoa aldatu beharra zegoen besteen egoera mentalei buruz mintzatzeko.
|
|
|
Nabarmena dirudi Vienako Zirkuluaren egiaztagarritasun printzipioak esanahi mota bakar bat onartzen zuela —teorikoa, zientifikoa—, beste esanahi hipotetiko batzuk kontuan hartu gabe.
|
Nola
ez, egiaztagarritasuna esanahia soilik zientzi enuntziatuek dutela baieztatzen zuen tesi nabarira murrizteko mehatxua zekarren horrek. Haatik, esparru honetan ere gauzak korapilatzen hasi ziren.
|
|
|
Haien artean, Carnapen jarrera irekia esanahiaren osagai desberdin batzuk bereizi behar zirela onartzear zegoen. Eta osagai horien artean,
|
nola
ez, esanahi teorikoa edo kognitiboa agertzen zen. Beraz, tesi batek esanahia duen ala ez adierazterakoan, zer motatako esanahiari buruz ari garen zehaztu behar dugu.
|
|
|
gizabanakoengandik independentea den munduan erregulartasun zenbakaitzak daudelako.
|
Nola
ez, Schlick ez zen egiaztagarritasun hertsian bermatzen, ezta bertsio ahuletan ere —iraganari eta etorkizunari buruzkoak, horien artean—, argudio ahulagoan baizik, hipotesi baten aldeko zioak izatearen argudioan, hain zuzen ere: gizakien eraginik izan gabe, naturaren erregulartasunak existitzea zio ona zen —bere ustez— guk planeten gain eraginik ez dugula mantentzeko.
|
|
|
Hizkuntza hura hizkuntza logikoak eta behaketazko hizkuntzak osatuko lukete, baita hizkuntza fenomenalistak ere hasiera batean.
|
Nola
ez, horren guztiaren atzean ezagutzaranzko bide bakarra zientzia dela zioen ikusmoldea ezkutatzen zen.
|