|
2006
|
|
|
kataluniar te jadanik hasita daude, eta euskal te eztabaida behintzat jadanik irekia dago, dikatzen ari den euskal kurrikulumaren barruan sartuz. Gure testuinguruan beti zaigu interesgarria kataluniar testuinguruan gauzak
|
nola
ematen eta bilakatzen diren ikustea; baita zenbakiaren aztergai honekiko ere.
|
|
|
Horrela kopuru gordinak lerroz lerro (Zentsu Udal ErroldaZentsu) erkaturik momentu bakoitzean adin talde bakoitzak izan dituen aldaketak beha ditzakegu. Portzentaiek, beste alderditik, euskaldungoa adin taldeka une jakin batean
|
nola
banatzen den adierazten digute. Adibidez 1981eko 15 urtetik beherako euskaldunak euskaldungo osoaren% 20’71 ziren, 1986ko euskaldunak adin tarte berean% 21’76a ziren eta 1991koak, kopuruz aurrekoak baino gehiago izanarren proportzio txikiagokoak ziren,% 21’67a hain zuzen.
|
|
|
Honetan, aztertzekoa da 1981eko 40, 60 bitarteko multzoaren bilakaerak. Oso argi antzeman daiteke aurreneko urte horretan euskaldungoan multzo horrek zuen pisua, tontor itxura hartzen duen lerromakur hori; era berean oso argi beha daiteke ere
|
nola
multzo horrek bereari eutsiz, batetik, eragin erlatiboa galdu duen gazteenen mesederako eta, bestetik, desagertze zorian dagoen zaharrenen multzoa irentsia izateko. Azken honek, zaharrenen multzoak, oraindik oso proportzio esanguratsua agertzen du, baina, tamalez, adinaren poderioz ez du gizartean behar adinako eraginik.
|
|
|
Gu ere helduen artean izandako euskaldun galerak ikusita harritu egin gara, benetan ulergaitza baita horrenbeste galera azaltzea zio demografikoen eraginez soilik.
|
Nola
ote 1986ko 20 eta 64 urte bitarteko 288.860 euskaldunetatik% 5’08a 1991 urterako galtzea. Behin eta birritan aztertu ditugu gure datuak prozeduran oker geundelakoan baina ezdugu akatsikaurkitu, badirudi horrela dela.
|
|
|
Gure ustetan malgua baino kamutsa da; hots ez da batere zorrotza errealitate soziolinguistikoa bere hartan antzeman ahal izateko. Onartu behar dugu, ostera, oso interesgarria dela metodologiaren ikuspegitik ikusteko
|
nola
aldatzen diren pertsonen erantzunak balioztapen inkestak egiten direnean (EUSTATek 1989).
|
|
|
Tipologia estatistikoari atxikiturik, behingoz badugu behintzat gutxienezko hiztunen sailkapena, 39 hain zuzen ere, baina ez da hemen amaitzen, orain hiztun mota horiek udalerri jakin batean
|
nola
banatzen diren aztertzen badugu, orduan udalerrien sailkapen bat (edo hamaika) egin dezakegu.
|
|
|
Esaterako behin edo birritan aipatutakoS oziolinguistikazko Mapan (1989) agertzen direnak, hala
|
nola
, udalerri erdaldunduak/ euskaldunduak, berreskurapen biziko/ moteleko
|
|
|
"
|
Nola
ote 1986ko 20 eta 64 urte bitarteko 288.860 euskaldunetatik %5’08a 1991 urterako galtzea?"
|
|
|
Garrantzitsuena, ostera, irabaziak eta galerak non eta
|
nola
ematen diren jakitea da"
|
|
|
VII. Taulan agertzen den modukoa, hain zuzen ere, zenbait kasutan hiztunak irabazi (erdaldungoaren bizkar) eta bestetan galdu. Garrantzitsuena, ostera, irabaziak eta galerak non eta
|
nola
ematen diren jakitea da.
|
|
|
Merkatu horretan, kapital kultural handiena dutenek, arduradun karguak betetzeaz gain, beraien ikuspegiak derrigortzen dituzte. Indar harreman horretan, nagusi direnak esaten dute
|
nola
hitz egin behar den, zein hiztegi erabiltzea komeni den baita zein azentu baliatu behar den ere.
|
|
|
Baina, kasu gehienetan, hizkuntza formala ez ongi menperatzeak arazoak sortzen ditu eta gabezia bat gisa bizi da. Bourdieu ek erakusten du
|
nola
hizkuntza ezsegurtasuna sentitzen den, hizkuntza legitimoaren kodeak ez direlarik ongi menperatzen. Labov ek agerian uzten du burgesia txikian aurkitzen dela hizkuntza ezsegurtasunik handiena eta eskolak hedatzen duen frantsesaren ikuspegi garbi bezain garden bati lotua dago.
|
|
|
Merkatu horretan, kapital kultural handiena dutenek, arduradun karguak betetzeaz gain, beraien ikuspegiak derrigortzen dituzte. Indar harreman horretan, nagusi direnak esaten dute
|
nola
hitz egin behar den, zein hiztegi erabiltzea komeni den baita zein azentu baliatu behar den ere.
|
|
|
1980 hamarkadan sortutako erakundeek, bi itxura hartu dituzte funtsean: 1) Lehen Ministroari loturiko barne instituzioak, esaterako Hizkuntza Frantsesaren Ordezkaritza Orokorra ala Hizkuntza Frantsesaren Goi Kontseilua, eta 2) kanpoari begira dauden erakundeak, hala
|
nola
, Frankofoniaren Goi Kontseilua eta, beste maila batean, Kultura eta Teknika Lankidetzaren Bulegoa.
|
|
2007
|
|
|
Nabarmena da
|
nola
mugitu den ikasleriaren adina, 21 urtez beherakoak urritu ahala, 36 urtetik gorakoak ugalduz. 16 urte bitarteko ikasle multzoari erreparatzen badiogu, argi azaltzen da EAEn adin horretako gazteen euskararen ezagutza mailan izan den jauzia.
|
|
|
Nabarmena da
|
nola
mugitu den ikasleriaren adina, 21 urtez beherakoak urritu ahala, 36 urtetik gorakoak ugalduz. 16 urte bitarteko ikaslemultzoari erreparatzen badiogu, argi azaltzen da EAEn adin horretako gazteen euskararen ezagutza mailan izan den jauzia.
|
|
|
Azken urteetan Nafarroan helduen euskalduntzean beherako joera dugu, gero eta ikasle gutxiago dugu. Milaka eta milaka erdaldun huts izanik
|
nola
liteke jende gehiago ez etortzea euskara ikastera. Nonbait hurbil dugun jendea, euskara ikasi eta maite duena, etorri da.
|
|
|
Milaka eta milaka erdaldun huts izanik
|
nola
liteke jende gehiago ez etortzea euskara ikastera. Nonbait hurbil dugun jendea, euskara ikasi eta maite duena, etorri da.
|
|
|
3 NORK,
|
NOLA
, ETA NON IKASI?
|
|
|
Lehen erran bezala, euskara ikasten duten heldu gehienek AEKrekin ikasten dute. Halere, beste egitura batzuek kurtsoak eskaintzen dituzte, hala
|
nola
, Angeluko Ikasleak Angelun edo Maite dugulako Miarritzen. Aipamen bat egin behar da ere Angeluko ikastolako esperientziari buruz.
|
|
|
Horrez gain AEK k harreman jarraikiak atxiki eta elkarlan iraunkorra eramaten du Euskal Herritik kanpoko herri batzuetan euskara klaseak ematen dituzten elkarteekin, hala
|
nola
, Sustraiak Erroak Parisen, Lagun eta Maita Pauen, Bordaleko Euskal Etxea eta Toulouseko ikasleekin. Orotara urtez urte, 120/ 150 ikasle biltzen dira zentro horietan.
|
|
|
Lehenago ere hainbat esperientzia batzuk izan baziren ere, arlo hori iraunkortu da azken urte hauetan, euskararen presentzia jendarteko zenbait alorretan hedatu arau. Hala
|
nola
, 2002tik Euskal Konfederazioak Herriko Etxeei proposaturiko hitzarmenaren ildotik euskararen presentzia bermatzen hasi da herri administrazioan eta ondorioz bertako langileen formakuntza garatzen. Gisa berean duela 2 urte Departamenduko agintariek euskara ikasteko parada (parte batez lan denboran eta dohainik) eman diote beren langileei.
|
|
|
Emaitzak direla eta, 2001eko inkesta soziolinguistikoak pista batzuk ematen dizkigu. Hala
|
nola
inkestaren momentuan jendearen hizkuntzen ezagupena, bere lehen hizkuntzarekin parekatzen da. Horrela irabaziak eta galtzeak agertzen dira:
|
|
|
Hala
|
nola
, 2002tik Euskal Konfederazioak Herriko Etxeei proposaturiko hitzarmenaren ildotik euskararen presentzia bermatzen hasi da herri administrazioan eta ondorioz bertako langileen formakuntza garatzen. Gisa berean duela 2 urte Departamenduko agintariek euskara ikasteko parada (parte batez lan denboran eta dohainik) eman diote beren langileei.
|
|
|
(HABE, 1997), 1456 irakasleren lagina baliatuta," ikasleak
|
nola
motibatu" gaiari aitortu zitzaion lehentasunik handiena.
|
|
|
Esan beharrik ere ez dago, jatorrizko hiztunak plangintzaren erdigunea izan behar dira. Eurek emango diete euskalduntze prozesuan daudenei beharrezkoa duten elkarreragina, eredua eta,
|
nola
ez, motibazio integratzailea. Hauekin harremanetan sentituko dira euskaldun ikasleak arlo ezberdinetan.
|
|
|
Euskaltegietan matrikulatutako ikasleen helburuei erreparatzen badiegu (gehienetan titulua), azkar ikusiko dugu gure ikasleak klasera bultzatzen dituen testuinguru nagusia ez dela herria, arloa edo esparruak baizik. Horretaz gain, argi dago zenbait esparru oso arrotzak zaizkiola euskarari eta eragin handia dutela lurralde osoko biztanleengan, hala
|
nola
komunikabideak, arlo sozio-ekonomikoa, osasungintza eta abar. Era berean, kontuan hartu behar dugu, arlokako lanak, egoera soziolinguistiko ezberdina duten guneetako herritarrak harremanetan jartzea ahalbideratuko digula.
|
|
|
Hiru oinarri nagusi ditu: zer,
|
nola
eta non. Batetik, euskara ikasten duen ikasleak zer ikasten duen zedarritzen laguntzen du.
|
|
|
Azken urte hauetan hala administrazioan
|
nola
euskalgintzan nolabaiteko kezka sortu da euskararen erabileraren inguruan. Garai batean zegoen ustea eta desioa (ezagutzak erabilera ekarriko zuela) ez zela zuzena ikusi da:
|
|
|
Euskara Elkarteek gizarte esparru guztietan euskararen erabilera sustatzea izan dute beti helburu nagusia. Gizarte esparru guztietan sustatu behar da euskaren erabilera, hala legez arautu daitekeen horietan
|
nola
erabilera askeko guneetan. Biak dira garrantzizkoak baina orain arte gure ustez erabilera askeko guneetan egin beharreko lanari ez zaio duen garrantzia aitortu.
|
|
|
Motibazioari dagokionez, esan behar dugu arlo konplexua dela.
|
Nola
asmatu motibazioetan eragiten. Pertsonen aukera eta jokabidetan hizkuntza ohituren aldaketa eragin nahi dugu, baina nola egiten da hori?
|
|
|
Nola asmatu motibazioetan eragiten? Pertsonen aukera eta jokabidetan hizkuntza ohituren aldaketa eragin nahi dugu, baina
|
nola
egiten da hori. Daniel Golemanek" emoziozko adimenaren" 3 teoria bultzatu du.
|
|
|
Eta
|
nola
laguntzen da helburu horiek lortzen. Programen funtzionamendu sinple baina eraginkorraren bitartez:
|
|
|
Bestalde, elkarlana hitzetik hortzera erabiltzen den kontzeptua izaten da sarri, baina askotan ez dugu asmatzen
|
nola
eta zertarako egin. Mintzapraktika egitasmoek aukera paregabea eskaintzen digute, egitasmo zehatz baten gainean (guztion helburuetan ondo egokitzen dena gainera) elkarlan ariketa praktiko bat egiteko.
|
|
|
Mintzapraktika programak euskararen erabileran eragiteko egun dugun egitasmo eraginkorra eta preziatua da. Beraz, Euskara Elkarteetan eta Topagunean mintzapraktika egitasmoak eskaintzen duen aukera lantzen jarraituko dugu, tokian tokiko sustatzaileekin (hala
|
nola
euskaltegi sarea, ikastetxeak, elkarteak...) elkarlanean gisa honetako egitasmoak martxan jar daitezen lan egiten.❚
|
|
|
Baina euskaltegietan jarduera nagusia ikasgelan gertatzen da, eskoladenboran. Euskararen status eta erabileran
|
nola
eragin ahal dugu geuretik?
|
|
|
Baina euskaltegietan jarduera nagusia ikasgelan gertatzen da, eskola denboran. Euskararen status eta erabileran
|
nola
eragin ahal dugu geuretik. Ez da galdera berria, eta erantzun batzuk egon dira dagoeneko.
|
|
|
Kezka hartatik abiatuta etorri zen fruitua ez bada, kezkari heltzeko bidea ez da inondik inora baztertzekoa. Irakas jardueratik normalizazio prozesuan
|
nola
eragin galdera hura bera etengabe planteatuz adibidez.
|
|
|
Helduen euskalduntze alfabetatzea konbentzimendu eta proiektu kolektibo batetik abiatu da, eta proiektu horri erantzun behar dio.
|
Nola
integratu beraz hizkuntzaren normalizazioa hizkuntzaren irakaskuntzan. Artikulu honetan galdera horri erantzuteko bideen gainean hausnarketatxoa plazaratzen saiatuko gara.
|
|
|
Legezko dokumentua izanda, epe baten barruan EAEko euskaltegi guztiek haren gainean euren Euskaltegiko Kurrikulu Proiektua (EKP) eraiki behar izan zuten.
|
Nola
ikusten du HEOK honek normalizazioa. Alderdi soziokulturala atalean (27 orr.) aurkitu dugu zerbait:
|
|
|
Beharbada, lehenengo pauso modura, ikasleak lortu lukeen gaitasunarekin batera, zer nolako jarrerak lortu eta erabilera esparruetan
|
nola
eragin nahi genukeen ere planteatu genuke.
|
|
|
Zer esan nahi da azken batean? Curriculumetan hizkuntza zer den ondo definitzen saiatzen garen modura, geure hizkuntza
|
nola
egotea nahi dugun ere zehazten saiatu dugula. Honek inplikazio argia dakar, hizkuntzaren pedagogia ez ezik, normalizazioaren ingurukoak ere landu beharra dagoela, eta horretarako seguruenik laguntza du HEAk.
|
|
|
|
Nola
eragin?
|
|
|
Hau da, helburuen eta edukien formulazioan hori aintzat hartu litzateke. Beharbada, lehenengo pauso modura, ikasleak lortu lukeen gaitasunarekin batera, zer nolako jarrerak lortu eta erabilera esparruetan
|
nola
eragin nahi genukeen ere planteatu genuke. HEOKek planteatzen duen" paradigma aldaketari" beste buelta bat, alegia.
|
|
|
HEOKek planteatzen duen" paradigma aldaketari" beste buelta bat, alegia.
|
Nola
adibidez?
|
|
|
" Zenbat" da, hortaz, hartu den galdetzailea, eta ez" noiz" edo"
|
nola
". Izan ere, datu kuantitatiboak jasotzera jo baita ikerketan.
|
|
|
Gipuzkoako% 25 ezagutza tipologiako udalerriak baliatu ditugu portzentaje orokorrak
|
nola
kalkulatu diren azaltzeko. Era berean kalkulatu dira ezagutza tipologia guztien eta Hegoaldeko lau herrialdeetako udalerrien emaitzak.
|
|
|
Ikusi dugu
|
nola
multzokatu diren udalerriak lau ezagutza tipologiatan, eta nola kalkulatu diren udalerri mailako portzentaje orokorrak neurtutako udalerrietatik. Metodo hori berria izan da V. Neurketa honetan.
|
|
|
Ikusi dugu nola multzokatu diren udalerriak lau ezagutza tipologiatan, eta
|
nola
kalkulatu diren udalerri mailako portzentaje orokorrak neurtutako udalerrietatik. Metodo hori berria izan da V. Neurketa honetan.
|
|
|
Gorabehera horiek metodologiari berari egotzi ezean ez dira ulergarriak. Demagun, adibidez, gero eta arabar gehiagok dakitela euskaraz (estatistika guztiek erakusten duten bezala); egoera –erreal– horretan, litekeena da erabilerak,
|
nola
edo hala, gora egitea edo bere horretan mantentzea, baina ez jaistea. Zergatik, ordea, 2001eko atzerapausoa?
|
|
|
Hazkundea, kasu gehienetan, eskolan edo euskaltegian euskara ikasi dutenek eragin zuten, hau da, euskara bigarren hizkuntza dutenek. Hori oso positiboa bada ere, zaila da euskaldun berri horiek euskararen kale erabileran
|
nola
eta zenbateraino eragiten duten jakitea. Eragin eragiten dutela badakigu eta, batez ere, euskara lehen hizkuntza dutenek euskaraz egitea
|
|
|
|
Nola
eragiten du, baina, faktore horietako bakoitzak euskararen kale
|
|
|
Arestian ikusi bezala, Nafarroan kale neurketa, biztanleen arabera
|
nola
euskararen ezagutzaren arabera, tipologia arrunt ezberdineko 13 udalerritan egin da. Ditugun datu horien interpretazio taxuzkoa egitearren, udalerriak multzokatuko ditut, ahal dela Nafarroan diren elkarbizitza gune sozio geografiko naturalen arabera.
|
|
|
Atentzioa ematen du gazteen erabilerak aurreko neurketatik izan duen beherakadak: ( [2001] 5,1_ [2006] 2,9), kontuan hartuta 2 taulan agertu bezala, belaunaldi berrien artean euskararen ezagutza
|
nola
emendatu den: Tafallak ez bertze denek 15 urte beheitikoen artean euskararen ezagutza 21,7tik 33,1 bitartekoa zuten 2001ean.
|
|
|
Hemen Baztan6 (Elizondo), Doneztebe eta Altsasu ditugu. Biztanle
|
nola
hizkuntza araberako udalerri hagitz ezberdinak dira. Hiru udalerriek euren inguruko herriburuak dira eta beraz, erreferentzialak, hurrenez hurren, Baztango, Malerrekako eta Burundako erabileren joerak ezagutzeko.
|
|
|
Euskara Nafarroako karriketan 2006ko kale neurketaren emaitzen azterketa – Paula Kasares erabilerarik onena eman duten adin taldeak gazteena eta haurrena dira. Izan ere, Donezteben
|
nola
Baztanen belaunaldi berrietan 10etik 9k ongi egiten du euskaraz. Helduen erabilera aldiz, bi kasuetan apalena da.
|
|
|
Lizarra da eskualde honetako erreferentzia udalerria. Lizarrak duen ezagutzak
|
nola
biztanle tipologiak Iruñerriko udalerriekin bat egiten dute, baina Lizarrak harreman gune sozio geografiko berezia osatzen du (berriki errepide berriak Iruñerrira hurbildu badu ere). Erabilera eskema ere berezia du Iruñerriko udalerrien aldean
|
|
|
Tipologia soziolinguistikoagatik Tafalla Tuteraren aldean para genezake baina ikusiko dugu
|
nola
azken honek 2006ko neurketan izan duen emaitzak bereziki azaltzeko bide ematen duen.
|
|
|
Daturik makurrena gazteen artean dago. Gazteen erabileraren gainbehera Iruñean
|
nola
Iruñerrian (10.000 – 25.000 biztanle bitarteko udalerrietan) antzeman da, eta bietan nabarmen. Horrek Iruñerriko haur eta gazte euskaldunen erabilera baldintzen eta aukeren gainean gogoeta egitera bultzatu gintuzke bai eta, komunitate gisa, belaunaldi gazte euskaldunek dituzten erabilera beharrei erantzuteko bideak modu estrategikoz jorratzera ere.
|
|
|
Eskolak eskolaz kanpoko eta eskola aldiaren ondoko loturak eta indargarriak behar beharrezkoak ditu, haurrak eskolan jasotako trebetasun eta ezagutza horiek indartuz eta barneratuz joanen badira. Horretan dago erabileraren gakoa, ez euskaraz ikasten duten haur eta gazte anitz izatean, gazte horiek euren bizitza sozial, emozional
|
nola
intelektualean euskaraz ere ongi, eroso eta egoki komunikatzeko gaitasuna izatean baizik. Eta hori eskolak soilik ez du ematen.
|
|
|
• Arestian aipatutako hiztun berrien kalitatea ez ezik, kantitatea ere dugu kezka. Irakaskuntza da Nafarroako lurralderik gehienean euskal hiztun berriak sortzeko bide nagusia eta egun bide hori Nafarroako lurralderik gehieneko sistema publikoan itxita dago hemengoen
|
nola
berriki etorritakoen seme alabendako. Hori berebiziko eragozpena da eta ez du iduri hurrengo urteotan konponbide politikoa emanen zaionik.
|
|
|
Nafarroan irakaskuntzaren bidez euskara pixka bat ezagutu edo euskalduntzeko bideak hain murriztuak izatea larriagotzen da jakinda azken urteotan Nafarroara etorritakoen eraginez populazioa% 8,3 hazi dela. Egun kanpotik etorritakoei
|
nola
gure artean sortu diren haien seme alabei euskararen bidez bertakotzeko aukera eman behar zaie eta horretarako bide eraginkorrena irakaskuntza dugu, helduena (euskalduntzea) nola haurrena (Hezkuntza sistema).
|
|
|
Nafarroan irakaskuntzaren bidez euskara pixka bat ezagutu edo euskalduntzeko bideak hain murriztuak izatea larriagotzen da jakinda azken urteotan Nafarroara etorritakoen eraginez populazioa% 8,3 hazi dela. Egun kanpotik etorritakoei nola gure artean sortu diren haien seme alabei euskararen bidez bertakotzeko aukera eman behar zaie eta horretarako bide eraginkorrena irakaskuntza dugu, helduena (euskalduntzea)
|
nola
haurrena (Hezkuntza sistema).
|
|
|
Nafarroako Administrazioak hori probestu du euskararen kaltetan. Hori horrela, babes instituzionalik gabe, Nafarroako jendea, hemen sortuak
|
nola
hona etorriak, euskarazko ikastereduetara erakartzeko elebitasunaren diskurtsoa gainditu eta geure produktua euskara soilik izatetik eleaniztasuna eta kalitatea izatera igaro behar dugu. Honezkero euskarazko irakaskuntzan diharduten hainbertze ikastetxe erreferentzia da horretan baina hori denendako izanen da nahitaezkoa Nafarroako
|
|
|
• Euskarari presentzia publiko handiagoa ematea, idatzizkoa
|
nola
ahozkoa, erabilera aztura eta jarreren aldatzea ekarriko lukeen dinamika berri baten aldera.
|
|
|
Garatzen den euskararen irakaskuntzak kale erabileraren beherakada ez du osoki oztopatzen haurren taldean, nahiz azken neurketa horren arabera gazteen taldean erabilera goratzen den ere. Bi talde horien arteko norabide desberdinak
|
nola
esplikatu ez dakit. Belaunaldi horren zati bat ausartago litzateke eta eskolan ikasi duen euskara eskolatik kanpo erabili lukeela, euskara nortasun eta ezberdintasun ikurtzat hartuz, gazteagoek nahikari hori ez luketelarik oraino?
|
|
|
Alderantziz, zenbaki gordinak diren bezala hartzen baldin baditugu, gazte taldearen kale erabileraren ehunekoa igo dela iduri luke.
|
Nola
esplikatu haurren taldearen erabileraren beherakada txikia eta, aldi berean, gazteen taldearenaren gorakada hori. Euskararen irakaskuntza bereziki lehen hezkuntzan garatzen dela Ipar Euskal Herrian eta gutxi bigarrenean jakin behar da.
|
|
|
Izan ere, euskararen erabilera %11, 3koa da 1993an, %10, 5ekoa 1997an, %8, 9koa 2001ean eta %7, 6koa 2006an. Joera horren arrazoiak anitzak dira, hala
|
nola
, ez dutela euskara eskolan ikasi, ez daukatela eguneroko bizian euskara erabiltzeko aukera handirik geroz eta pertsona gehiago kostaldeko hirietan bizi baitira eta lana zein zerbitzuak bertan aurkitzen direlako, eta ez dutela euskara baliatzeko premiarik, ez lanean, ez administrazioarekiko harremanetan, ezta ere familiarekiko loturetan.
|
|
|
Joera horren arrazoiak anitzak dira, hala
|
nola
, ez dutela euskara eskolan ikasi, ez daukatela eguneroko bizian euskara erabiltzeko aukera handirik geroz eta pertsona gehiago kostaldeko hirietan bizi baitira eta lana zein zerbitzuak bertan aurkitzen direlako, eta ez dutela euskara baliatzeko premiarik, ez lanean, ez administrazioarekiko harremanetan, ezta ere familiarekiko loturetan. beraien erretiroa ipar Euskal Herrian igarotzeko, bizi kalit... Horietariko frango, Lapurdiko herrietan kokatzen dira, Urruña ala Ziburu adibide direla.
|
|
|
Datu hauek nahiko baikorrak badira ere, ereduak izandako gorakadarekin batzuetan ezin ulertu dugu
|
nola
erabilera datuek ere ez duten gehiago gora egiten.
|
|
|
Zentzu honetan aztertu egin dugu, batetik zein den gurasoek ematen ahal duten eredua, zein diren gazteek erabiltzen dituzten kodeak eta kode horien artean zein diren euskaldunak. Eta bestetik
|
nola
ez zein baliabide dauden jarriak gizartean administrazioen aldetik gazte horiek eskura dutena euskaraz izan dadin: lanbide heziketaz ari naiz, unibertsitateaz, etab. luze bat.
|
|
|
Liburugintzaren erronka nagusia da
|
nola
gaztetxoekin iragan eskolako ariketa aspergarrietarik atseginezko irakurketa eta idazketara. hezkunde Ministeritzak kultura heziketa sartu du eskolan Idazleak eskolan programarekin. programa horretaz baliatuz 8 idazle ibili dira 15 eskola eta ikastola ezberdinetan. eskola anitzetan ikasleek ipuin bilketak egiten dituzte, bai eta ere ipuin asmamena eta idazketa bi kontalari profesionalen laguntzar... Aterabidea da idazle gazteak formatzea, hori baita Gazteluma lehiaketaren helburua, elkar fundazioa eta ekeren laguntzarekin.
|
|
|
Musika, kantua eta dantzaren eremua biziki zabala da eta aspaldiko tradizio hau belaunaldiz belaunaldi jarraitzen da familietan eta bereziki herriko bestak antolatzerakoan. Lehen etxekoz etxeko egiten zen transmisioa orain ikastetxeetan egiten da edo ikasgune berezietan
|
nola
musika eskoletan hala dantza konpainietan eta abesbatzetan.
|
|
|
Y da gazteek darabilten belarrietako entzungailuen itxura eta ikurra. teak ikastola inguruko bertso eskoletan formatzen dira eta ekimen asko antolatzen dira: Bertsulari ttipi, Bertsu eskolen besta, Bertsoz bertso, txapelgoak eta bertso afariak gainera. ohargarri da hain tradizionala den kultur ohitura hau
|
nola
berritu den eta zein arrakastatsua den gazteen artean. zuberoako pastoralek eta maskaradek, Nafarroa Behereko libertimenduek, Lapurdiko inauteriek jarraitzen dute herrietan. Aldaketa da aspaldiko tradizio hauek eskoletan sartuz berritu direla. pastoral itxuran eman dira Jesüs Mauleko San Frantses kolegioan, Luis XIV erregea donibane Lohizuneko donamaria ikastegian, Euskamerikan zuberoko kolegioan, kaliforniako gazte batzuk Sohütara gomitatuz. egia da pastoralak programatuak direla datozen 10 urteetarako. egia da ere gero eta gutiago direla aktore euskaldunak. pastoralak ikastoletan eta eskola elebidunetan sartuz transmisioa segurtatzen da eta kultur gai berezi hau berritzeko eta biziberritzeko bidean da.
|
|
|
Iparraldean festibalek arrakasta handia dute gazteak eta ez hain gazteak bilduz. Batzuk osoki euskaldunak dira, hala
|
nola
aste kulturalak, baina maizenik euskal kulturak bere tokia egin behar du, pozgarri euskaldunentzat eta agian erakargarri erdaldunentzat. urtean zehar festibalak badira bakoitza bere gunean eta unean: Bi harriz lau xori, Dilin dalan, Errobi, Euskal Herria zuzenean, Hartzaro, Jazz in college, Uso pop, Xirula eta kultura asteak edo egunak Baigorrin, Bidarten, Donibane Lohizunen, Donapaleun, Hazparnen, Hendaian Kanbon, Maulen... euskal ondarea, herrietako eraikinek eta edergailuek bai eta ere herriaren historiak eta mitologiak osatzen dute. herritar eta kanpotar anitz ibiltzen dira euskal erakustokietan, Baionan, donibane Garazin ala donapaleun.
|
|
|
Familia asko erdaldunduak ziren eta hizkuntzaren jarraipena segurtatzeko ikastolak eta gela elebidunak baliatu dituzte eta hezkunde Ministeritzaren onarpena erdietsi manifestaldi eta aldarrikapen askoren bidez. Baina euskara eskola hizkuntza egonez ez du eragin handirik. hizkuntza atseginarekin uztartu behar da, kulturgintzaren bitartez. oro har oraingo kultura lehenagokoa baino askoz aberatsago da, bereziki bertsolaritzari eta gazte liburugintzari esker. Nabari da euskalgintza eta kulturgintza elkarren lagungarri direla. datorren desafioa da
|
nola
bi dinamika hauek aitzinatuko diren informazio eta komunikazio teknika berrien aroan. l
|
|
|
Maila guzietako botere politikoa, hezkunde ministeritza barne, elkarteen aldarrikapen ozenei jarraiki da, elkarteekin erakunde ofizialak kudeatuz adibidez euskal kultur erakundea eta euskararen erakunde publikoa. oro har elkarte bizitzaren dinamika da familien eta ikastetxeen lagungarri eta erakundeen akulatzaile. Gazteekin euskarak garapenaren bidea hartu du, bereziki kulturgintzaren bidez" hizkuntza gozamenarekin uztartuz". etorkizunari begira erronka da
|
nola
Y belaunaldia dinamika honetan sartuko den hain maite dituen informazio eta komunikazio tekniken bidez. • Hitz gakoak: transmisio kulturala, elkarte bizitza, hizkuntzaren gozamena.
|
|
|
Sentsu hertsiagoan, kultura ministeritza aduratzen den gaiak dira ekintza intelektualak eta artistikoak hala
|
nola
literatura eta liburugintza, antzerkia, dantza eta musika, pintura, eskultura eta arkitektura, zinema eta entzun ikusgaiak, monumentuak eta beste ondare mugiezinak. definizio praktiko honek objektibotasunaren itxura dauka, edukinaren mugak mugikorrak badira ere.
|
|
|
Maiztasunaren ordenan agertzen dira euskara, kantua, dantzak, pilota eta ohiturak. Jarraian aipatzen dira musika, gastronomia eta jaiak, maila berdinean. urrunago monumentuak eta euskal kirolak. eta zerrenda buruan aurkitzen ditugu hizkuntza erabiltzen duten ekintzak hala
|
nola
mitologia, antzerkia, ahozko eta idatzizko literatura. herritarrek kultura bizimolde bezala ulertzen dute eta definizio subjektibo hau aldatzen da adinaren, hizkuntza gaitasunaren edo herritasunaren arabera. euskal kulturak baditu bi ezaugarri nagusi: alde batetik diglosikoa da eta bestalde herri nortasunari lotzen da molde berezi batez. diglosia kulturala diglosia linguistikoaren ondorioa da.
|
|
|
|
Nola
uler dezakegu kulturaren transmisioa?
|
|
|
Gurasoek eta haurrek antolatzen dituzte lehen ariketak, kiroletan ala kulturgintzan. Transmisio hau familiako hiru belaunaldietan egiten da, maizenik plazer eta amodio giro batean. eskolan ikasten dira, molde gogorrago batean, gizarte bizitzarako arauak, elkarrekin
|
nola
joka eta denek onartu beharreko arrazoibideak. erreferentzia kulturalak denentzat berdinak dira, baina ekoizpen kulturalak molde lehiakorrean neurtzen dira, neurria ikasgaien errepika zuzena delarik. definizio honek balio du eskola orokorrarentzat, eskola berezientzat, arte eder, musika ala bertsolaritza bai eta ere beste kulturgintza erakundeentzat.
|
|
|
inauteriak, asto lasterrak, berdurak, toberak. Antolaketa gehiago eskatzen duten ekintzak badira hala
|
nola
" Baiona kantuz", Angeluko mutxikoak, zuberoko maskaradak eta pastoralak.
|
|
|
baserri girotik hiri ingurura aldatzea. Euskal kulturaren ezaugarri nagusiak lehen sektorean izan ditugu azken urteetan, hala baserrian,
|
nola
itsasoan. Urteak igaro ahala, eta nik, data mugarri legez, 1970eko urteetako hamarkada ipiniko nuke mugarri gisa ondokoa esateko:
|
|
|
Euskara elkarteek bizipen hori transmititu nahi dute kultur eskaintzaren bitartez, euskarazko kultur adierazpenen sorkuntza eta hedapenean eraginez nagusiki. Euskarazko emanaldiak programatzen dituzte, ez euskaraz direlako bakarrik, euskaraz izateak euskal komunitatearen erreferente egiten dituelako, komunitate bezala bizi ditugun kezka, arazo eta ikusmoldeak erakusten dituelako eta,
|
nola
bizi garen erakutsi nahi dutelako. Euskaraz egiten dugunoi, euskaraz bizi garenoi, euskaraz bizi nahi dugunoi, euskal komunitatearen ateko giltzak eskaintzen dizkigute euskara elkarteek.
|
|
|
Horrelako erauntsiari ezin zaio eutsi kultura programatuz bakarrik, irakurketa kritikoa egiten hasi genuke. Kultur arloan prestatzen hasi, geure buruari galderak egin, kultura
|
nola
, zertarako, norentzat, zer harreman izan genuke handi deritzan albo kultura horiekin...
|
|
2008
|
|
|
|
NOLA
ALDATU DIRA GAUZAK HAMAR URTEOTAN?
|
|
|
|
Nola
aldatu dira gauzak hamar urteotan?
|
|
|
Hortik abiatu naiz eta hipotesitzat hartu dut hori edozein hizkuntzatan berdintsu gertatuko dela, baina kontuan izan dut hizkuntza guztietan ez dela beti blog hitza erabiltzen. Horregatik Wikipediara jo dut hizkuntza bakoitzean termino hori
|
nola
erabiltzen den jakiteko
|
|
|
Besteak beste, Europan bizi gara eta Europa hizkuntza teknologien eta itzulpen automatikoaren merkaturik aurreratuenetako bat da. Europar Batasunak erabakita dauka Europak informazio gizarte eleaniztuna izan behar duela14 Horregatik, produktu eta zerbitzu eleaniztun asko behar dira, hala
|
nola
informazioa bilatzeko sistema eleaniztunak.
|
|
|
Nazioartean, Information Technology (IT) izenaz ezagutzen dira. Ikus dezagun
|
nola
definitzen duen kontzeptu hori Information Technology Association of Americak: " the study, design, development, implementation, support or management of computer based information systems, particularly software applications and computer hardware...".
|
|
|
Erabilera publikokoak direlako eta aurreko atalean aurkeztu ditugun aplikazioetako oinarri direlako merezi du ekartzea hona analizatzailea morfologikoa eta lematizatzailea. IXA taldeko Demoak orrira joz (ixa.si.ehu.es/Ixa/Demoak), praktikan ikus dezakegu nolakoa den esaldi bateko hitzen analisi morfologikoa (Alegria et al., 96), eta programa lematizatzaileak
|
nola
murrizten dituen gero analisi aukerak.
|
|
|
Zer egin daiteke atzean ez geratzeko?
|
Nola
ekin erronka honi. IXA taldean urteetan jarraitu izan dugu estrategia bat, urrats kate bat hizkuntzaren teknologiari metodo batekin ekiteko.
|
|
|
Gaur egun badira testua edo hizketa lantzeko zenbait hizkuntza aplikazio eskuragarri, hala
|
nola
: ortografia zuzentzaileak, estilo zuzentzaileak, hiztegi kontsultak on line, itzulpen automatikoa eta itzulpen laguntzak, hizketa testua bihurtzen duten sistemak, testuak irakurtzen dutenak, bigarren hizkuntza ikasteko sistemak, aplikazio informatikoak gure hizkuntzan erabiltzeko interfazeak, Galderetarako erantzunak bilatzeko sistemak (Question Answering), dokumentu bilatzaileak (IR, Information Retrieval), informazio erauzketa dokumentuetatik (IE, Information Extraction), laburpen automatikoa (Summarization), dokumentu sailkatzaileak, dokumentu bideratzaileak (Routing), dokumentu multzokatzaileak (Clustering), dokumentu iragazleak (Filtering) edo testu sorkuntza automatikoa.
|
|
|
Artikulu honetan aztertu nahi dugu hizkuntzateknologiak
|
nola
lagundu dezakeen euskararen erabilera errazteko eta sustatzeko. Hasieran zenbait produktu aurkeztuko ditugu bide horretan lagungarri suertatu direnak.
|
|
|
Artikulu honetan aztertu nahi dugu hizkuntza teknologiak
|
nola
lagundu dezakeen euskararen erabilera errazteko eta sustatzeko. Hasieran zenbait produktu aurkeztuko ditugu bide horretan lagungarri suertatu direnak.
|
|
|
Euskaldunak bere hizkuntzaz idatzi gura duenean zalantza ugari aurkitzen ditu. Batetik, eskolak toki guztietan oraindik idazteko gaitasuna bermatzen ez duelako, edo bestetik, belaunaldi zaharragoek euskaraz ikasteko aukerarik izan ez dutelako, sarritan euskaldunak badaki esaten hitz bat baina ez daki
|
nola
idatzi behar den batuaz; esate baterako, ondoko hitzen artean zein da batuaz erabili behar dudana arbola adierazteko, zuhaitz?
|
|
|
Zeren adierazgarri?
|
Nola
lortuko dugu populazioaren lagin adierazgarri bat, edo nola hurbil gaitezke. Zein da populazioa?
|
|
|
Zeren adierazgarri? Nola lortuko dugu populazioaren lagin adierazgarri bat, edo
|
nola
hurbil gaitezke. Zein da populazioa?
|
|
|
Obrazatiak badira, zenbat obra bakoitzetik?
|
Nola
lagindua, jarraitua, ala lagin etenak. Zenbat hitzekoak?)
|
|
|
|
Nola
lortu corpusa etengabe elikatzea eta adierazgarritasunari edo orekari eutsi?
|