|
2003
|
|
|
...en.ÉliséeReclus ekLesBasques, unpeuplequis' envaartikulua argitaratuzuen1867an, etaizenburuakberakdioskunez, progresoakdesagertzerakondenatutakoEuskalHerriaaurkeztuzigun, penazblai.Artikulu horrek, ManexGoihenetxekazpimarratuduenez, garrantziizugarriaeduki izanzueneuskaldunenirudiareneraketanordukomunduzientifikoan; izan ere, hondar herriarenirudiakontsakratu zuen (peuplerésiduel), alegia,
|
handik
aurreraeuskaldungoa, osomaiz, aspaldikoleinurua iraungietaezabatuzdoan populuarenirudinostalgikoarekinbegietaratzenda.
|
|
|
...penxumeenarabera,, etxeluzeaphalbat, zeukaten,, lastozestalia, biixurkirekin; sahetsakbeltz, ihiaabereongarriarekin gogortuzeginak?. Etxeziztrinhorretatik zenbaiturratsetara, eskortazegoen,, burdinharizetapaxetgorabatzuezhetsirik, barriottipia, zaldiena; zaldibasa xeheandanahanzagon, arduragizonek, zalthutsiganeta, handikbaitzeramatzatenazpianputarka?. Horrezgainera, bazutenerehandikhurbil, barrio
|
handia
–, ardientzat, eta, etxetikurrunxagoginduenzipua, zabaletabarna. Edatekoalazerbitzukourahandikginaukan.Noiztenka, sokabatgerrian estekaturik, hartarikdilingo, gizonbatzuzolaratbazoazkion, urazerheinetanzenikertzekoarabez?. Horrelakoxea zen, beraz, aitarenarrantxoa.
|
|
|
Protomyxaaurantiacada Haeckel ekdeskribaturiko moneroetarikobat,
|
handik
lasterkomunitatezientifikoakespekulaziohutsgisara jozuena.Haeckel eninterpretazioan, kreaturanukleobakohaugorri laranjakolorekoazen, etasoilikprotoplasmazosotua.Lamina honetanizakiarenbizi zikloa ikusdaiteke, betiereHaeckel eninterpretazioarenarabera: 11, moneroheldua, gosedelarik; 12, moneroa pseudopodoezelikatzen (harrapakinbatgeldiarazten eskuinaldetik, etabeste zenbaitzukgorputzzelularreanlis...
|
|
|
Misiolari gaiakXotroeneanbertanegin zituen lehen mailakoikasketak, etxekobarnebateanbermatzenbaitzenauzoko errientahaurrenargitzerat. GeroLarresororabidalizuten, eta, antza, hanpiztuzitzaionaldudarestudiantearitokisalbaietaratjoatekobokazioa, jakinaPierreDurisburu (18251890) beskoiztarmisionista aipatuarenbizitzairakurriz.Larresoronamaitutaetasoldadutzaeginetaostean, urtebizegonzenBaionakoSeminario
|
Handian
eta1903ansartuzenParisekomisionistegian.
|
|
|
Era berean, 1911nbizpahiru herritarrek hartugogo zuten, telefonoarenharia euren etxeraino ezartzeko; haietarik bat Erreka, ostatu nagusikoa. 1912an, dioskunez,, plazako bi etxerik
|
handienetarat
bidatua izan da tutetan, handik goraxago pentze batean sortzen zen iturria. Orai delako bi etxek badute ura ausarki, beherean bezala estai guzietan?. Antza, Baigorri eta Donibane Garaziko laborari etxe anitzek ezarri zuten.
|
|
|
Era berean, 1911nbizpahiru herritarrek hartugogo zuten, telefonoarenharia euren etxeraino ezartzeko; haietarik bat Erreka, ostatu nagusikoa. 1912an, dioskunez,, plazako bi etxerik handienetarat bidatua izan da tutetan,
|
handik
goraxago pentze batean sortzen zen iturria. Orai delako bi etxek badute ura ausarki, beherean bezala estai guzietan?. Antza, Baigorri eta Donibane Garaziko laborari etxe anitzek ezarri zuten.
|
|
|
Lerrookirakurritakoan, zertaz jabetugara. Bada, hamaika gerlarihildakoek?, bertzealdudarandanabatekin?, badutelainongomerezimendurik
|
handiena
, gainditueginbaitzutenihesjoatekotentazioa, Etxeparektentaziorikukanezzutelabadioskuere.Baina, nireustez, pasartearenazkenesaldiakdaroaEtxeparerenkolkoandagoenkonbentzimendua, alegia, eginbideabetetzerajoanzirenak, bihotzakhalaxeagindutajoanziren, bai, eta, jakina, defektuzulergenezakemoduberean, bestealdudarbatzuekhanka eginzutela,, bihotzakmanatzenzakotenbezala, Frantziarenihesliar?.
|
|
|
Halaber, Eskualdunakokroniketatikjakinizandugu, herrikokontseiluak hainbaturratseginzituelagerlanhilzirenenoroitarriaren lanaabianjartzeko, etabaihorretarakobeharkozendirutzabiltzeko?, bakotxakbereahalarenaraberaemandezala??. Geroagodioskunez,, zubixokoandaberazeginenharrizkoobrapollit bat; ezespantagarririk deus, ahalakezbaitirahain
|
handiak
–. Kontseiluaren azkenhitzaizanzenhori, bainakontatuduenez, herrianezzenadostasunik egon:. Batzueknahizutenhilerrihegian, bestek zubixokoan, andanabatosokiezazol zagon?. Azkenean kontseiluaktrenkatubeharizanzueneztabaida, etazubiarenaldeagertuzuenberegogoa.Oroitarriahilerritiklekoraezartzea, hauda, elizatik kanpoplantatzeaerabakidelaikusitakoan, baten batekatzeraeskuratunahiizanzuenmonumentua erai...
|
|
|
Idurizautzurelaguntzarekinbateanene. Buruchkak, eregarbikiagojorranitzazkela, legunt, heinoneanluza.Ezdut bertzenazurriki
|
handiagorik
[?] zathibatezinbertzezgaizkiapaindurikedogordinkiegi ezarririkbaizen.
|
|
|
Orixe euskararenlehenliberatuadugu: Aberriarenpizkundeanlagundukozuen poemanazionala egiteko. Euskaldunak?, Aitzolen enkarguzerretiratuzenBilbotikOrexara, 1931n. 36ko gerlapiztuzenean, Orixek bukatuazuenliburua, ez ordeaargitaratua.Faxistek gartzelansartuzuten; askatueta, berrizbilazihoazkiola, IparEuskalHerrianezkutatuzen.1950eanAmerikara jozuen, eta, handikseiurteraitzulizelarik, jadagiroa arrasaldatutazegoenHego EuskalHerrian.Orixekonartzenezzituenideiaetajoeraberriakzeudenindarrean, etapolemikaetakritika
|
handiak
piztuzituen.Noizbaitizanzuenospeagaldu eginzuenbelaunaldiberrienaurrean.
|
|
|
Denadela, Darwinen lasaitasunakezzueniraupen handirikeduki.Izan ere, 1866.urteanWilliamThomsonfisikariak, hots, ordukotermodinamikarenaditunagusietarikoaetaetorkizuneko lordKelvin (gehienokizen horrekinezagutugenuenbatxilergoaikastean), uniformitarianismoaren kontrakoartikulubatargitaratuzuen, beresasoianosoeragin
|
handikoa
eta gerora osoospetsu bihurtudena (The' Doctrine ofUniformity' inGeology BrieflyRefuted). Gould eniritziz, pasartebakarreko artikuluhori, zientziarenhistoriaosoaninoizplazaraturikoidazlanikharroputzenetarikoada. Nolanahi, artikuluhorrekhasieraemanzion, lordKelvin enbizitzanberrogeiurteziraungozuenLur, gazte, batenaldekodefentsari, horretarako matematikarenlilurazerasoeginezorduraartekogeologiari.
|
|
|
Mayr ekespeziazio prozesuaaztertzeanaurkituzuen, filopatriaizendatuzuenfenomenohori.ErnstMayrkonturatuzenez, barrerageografikoak, mendi-kateak, ibaiak, itsasoak, etaabar, osogarrantzi
|
handikoak
izaten diraespeziaziorako, gene fluxuaoztopatzen baitute, eta, izatez, espezie aberastasunanabariki emendatzendabarrera askodituzten lurraldeetan. Adibidez, irletanespeziazioaosoaktiboaizatenda.Alabaina, kanpokofaktore mekanikohoriezgainera, Mayr ekbestelakofaktoreintrintsekoakaurkitu zituen, espeziebakoitzakinguruneko barrerenaurreanmodudesberdin bateanerantzuteaeragitenzutenak.Filopatria dafaktoreintrintsekohorietarikobat, eta, konturazaitezkeenez, nabarmenkimurriztuahalduespezie batenbanaketa, nahizetabarrerageografikoekberezezoztopatusakabanaketazabalagoalortzea. HorisuerteaNonnahikoakdirenhoiena! Sasiguztien gainetikanDabiltza hegan?. Alegia, zenbaitkasutanfilopatriara eta jobehar izandaespezieosohigikorbatzuenbanaketageografikoarrasmurritza azalduahalizateko.
|
|
|
Osookerezbanago, aipuarenhasierako, nahasi, horiEtxepareknazi adieraztekodarabil.Edozelanere, badirudiEtxeparerenaldarriakezzuela arrakastahandiriklortu, eta, esatebaterako
|
,
handik hamarurtera, 1944ko ekainean, aliatuakParisensartuzirelarikEskualdunabetikoklausuratuzen. Izanere, astekariakSalbatArotzarena edukizuenzuzendari1937tikaurrera, etaberoribehinetaberriroagertuzenPétain enaldeetafrontepopularrarenkontra.Etaaurrekozuzendariak ere, DomingoSoubeletek, gorazarrezkobiografiaeginziongerla denboranbertanVichy kogobernu buru kolaborazionistari:. Petainmarexala?.
|
|
|
Langilehandibalinbazen, jakintsunbalinbazenetaberejakitateaalderdiorotaratbethiaintzinahedatzenetazabaltzen harizena, ezzendengutienekorikbereburuazhartua, handiekinhandi, jakintsunekinjakintsunbezala, jendechehearekin baitzakienbereburuacheheegiten, erleak loreguzietarikeztiabiltzenduengisan,
|
handi
, jakintsunedoargituetarikbezala, jende chehearenahotikberdinhautemanik, zakielakotzegiarenkausitzeneta berechten.
|
|
2006
|
|
|
Zaharrenazetaitzalik
|
haundiena
izan duenaz aurrera hasiko naiz. On
|
|
|
32 Nafarroako Artxibo
|
Handia
, Sententziak, erref.zkia.: 165313
|
|
2007
|
|
|
Lagunkideen lanbideaz aipatzearekin jarraituz, hamalau legegizon ziren, hamabi mediku; zortzi artzibozain, historialari edo etnografo ziren eta lau funtzionario moduan ari izan ziren; baditugu bost enpresari, bi politika gizon, bi ingeniari, bi publizista, bi arkitekto, itsasgizon bat, margolari bat, diplomazialari bat, musikari bat eta militar bat ere. Kontuan harturik zerrendaturiko ehun eta hamahiru lagunkideetatik1 hamalauk bakarrik zutela bizibide ezezaguna, esango dugu maila intelektual
|
handiko
kideek osatu zutela aztertu nahi dugun La, tteren lagunartea, 1920tik 1944ra bitartekoa.
|
|
|
Atzera joz lagunkideen bizitzan, begira diezaiogun La, tteren eta lankideen prestakuntza kulturalari hasiera eman zion ikas tokiari. Haietariko hiruk Larresoroko apaizgaitegi txikian ikasi zuten, hamalauk Ustaritzekoan, hiruk Belokekoan eta hamaikak Baionako apaizgaitegi
|
handian
; hiruk Baionako Saint> Louis> de> Gonzague> ikastetxean, hiruk Saint Cyreko eskola militarrean eta batek Lilleko Kazetaritza fakultatean. Hainbat lagunkideren ikastokia ezagutu ez arren, ikusten da Piarres La, tte eta lagunkideen intelektualtasunaren iturri nagusia Eliza izan zela.
|
|
|
Hain betebehar neketsua burutzeko Elizaren buruek beharrezko ikusi zuten apaiz gaiak prestakuntza inelektualaz hornitzea. Horrela, Victor Dubarat apaizak, Trabaux> > historiques> > Ministerioaren urgazle izandakoak, proposatu zuen 1895ean apaizgaiek irakaspen teologiko sakonagoak jaso zitzatela, Tolosako Institutu Katolikoan3 Apaizgaiak kulturizatzeko erabaki hori aurrepauso
|
handia
eta erabakigarria izan zen euskal kulturarako, ordutik aurrera kultura jasoko irakaskuntza gune izan baitzuten euskaldunek, Elizaren pean garatu bazen ere. Jean Goyhenetchek horren berri ematen du:
|
|
|
Aztergai bihurtu ditugun elkarte kulturalak aukeratu orduko, entzute
|
handieneko
sozietateetara jo dugu. Iparraldeko zein Hegoaldeko elkarteak ziren. Société> Sciencies, > ttres> Arts> Bayonne, > Eskualzaleen Biltzarra, Eusko Ikaskuntza, Euskaltzaindia, Gure Herria elkartea eta Euskal Museoa?, Piarres La, tte abiapuntua izan baita, harremanetan egon zena Pirinioen alde bietako euskaltzaleekin.
|
|
|
Lan agiri bilketa
|
handia
Lazkaoko Beneditarren komentuko liburutegian burutu genuen. Bertan adeitsu lagundu zigun Juan José Agirrek.
|
|
|
Azkenez, ez bereziki, mila esker Piarres Xarrittoni, tesi honen gaiaren ezagutza
|
handienetarikoa
duenari, eskerrik asko eskainitako informazio baliotsuagatik. Eskertzekoa da eskaini didan harrera ona ere berarengana jo dudan guztietan, eta ez da gutxitan izan, pazientzia handiz galderei erantzun izana eta zekien hainbat datu eskuratu izana.
|
|
|
Azkenez, ez bereziki, mila esker Piarres Xarrittoni, tesi honen gaiaren ezagutza handienetarikoa duenari, eskerrik asko eskainitako informazio baliotsuagatik. Eskertzekoa da eskaini didan harrera ona ere berarengana jo dudan guztietan, eta ez da gutxitan izan, pazientzia
|
handiz
galderei erantzun izana eta zekien hainbat datu eskuratu izana. Eskerrik asko, bene benetan.
|
|
|
Eta nola ez, eskerrik asko Piarres> La, tteren> ekintzabideak>() > kultura> jasoko> euskaltzaleen> sarearen> baitan> tesia osatzeko laguntza
|
handia
eskaini didaten Joseba Agirreazkuenaga eta Javier Díaz Noci zuzendariei; esker mila jakinarazi didaten gaiari buruzko ezagueragatik eta nirekiko izan duten begiruneagatik.
|
|
|
1919an Baionako Apaizgaitegi
|
Handian
sartu zen batxilergoa iragan arte. Lehen Mundu Gerraren garaia baitzen, apaizgaiek espero zuten baino lehen hasi zuten ikasturtea, Gobernuak ez zezan eraikina eritetxe bihur.
|
|
|
1920an, ume denboran, poesia idazteari ekin zion Piarres La, ttek, Jean Saint Pierre Apaizgaitegi
|
Handiko
irakasleak bultzaturik49 Bide batez, esango dugu La, tteren hasierako asmoa Afrikara misiolari joatea izan zela, bertako hizkuntzak ikasteko; baina osasun txarra zela eta, Euskal Herrian geratu zen. Horrela, euskara ikasteari ekitea erabaki zuen50 1923an, apaiz ordena hartzeko gazteegia zenez gero, urte osoa eman zuen euskara ikasten, apaizgaitegian zegoen Inchausperen biblioteka txikian.
|
|
|
Euskarazkoak begiratzen nituen denak eta besteak saltzen. Zenbaitek ez zuten balio
|
handirik
, pizura saltzen nituen eta balio zerbait zutenak ontsa paga arazten nituen... Nahiago nituen doblezka edo hirunazka izan.
|
|
|
Gerra amaiturik, Eskualduna> debekatu eta Herria> astekaria sortu zuten, 1944an. Piarres La, tte Herria> astekariaren zuzendari aukeratzearekin batera, amaiera ematen hasi ziren erresistentzia ekintzei64 Ordutik aurrera, La, tteren emaitza intelektualek oihartzun
|
handiagoa
izan zuten, aurrekoak bezain garrantzitsuak izan baziren ere: 1967 arte irakaskuntza lanean aritzearekin batera, 1949an euskaltzain izendatu zuten (urgazle zen 1928tik), Georges Lacomberen ordez; 1961ean ohorezko kalonje bilakatu zen; 1968tik 1976ra Centre> National> de> la> Recherche> Scienti, querako egin zuen lan, Linguistique> Général> sailean, eta 1982an Euskal Herriko Unibertsitateak doctor honoris causa izendatu zuen.
|
|
|
Iruzurrak, ekonomian baino gehiago, politika alorrean izan zuen eragina. Ezkertiarrak izan ziren kalte
|
handiena
jasan zutenak, Garat eskandaluaren eragileetariko bat izan baitzen. Egoerari aurre egiteko, Frantziako komunistak, sozialistak eta erradikal ezkertiarrak elkartu ziren eta Front> commun> osatu, 1936an Front> laire> bilakatu zena75.
|
|
|
Staviskyren iruzurraren ondorioz bereziki ezkertiarrak suertatu ziren kaltedun,, nantza ministroak Garat ezkertiarra aurkitu baitzuen errudun eta giltzapetu. Ybarnegarayk, ostera, arrakasta
|
handia
lortu zuen manifestaldian, jendetza laudatu egin baitzuen Gobernu frantziarrari kontra egitearren; lana, ordena, autoritatea eta ohorea85 berreskuratzeko itxaropena jarri zuten Ybarnégarayrengan. Manifestaldiaren arrakasta handi hori 1936ko hauteskundeetan islatu zen:
|
|
|
Ybarnegarayk, ostera, arrakasta handia lortu zuen manifestaldian, jendetza laudatu egin baitzuen Gobernu frantziarrari kontra egitearren; lana, ordena, autoritatea eta ohorea85 berreskuratzeko itxaropena jarri zuten Ybarnégarayrengan. Manifestaldiaren arrakasta
|
handi
hori 1936ko hauteskundeetan islatu zen: Indépendant> Républicaine> taldea ordezkatu zuelarik, Mauleko 16.439 botoetatik 11.053 lortu zituen Ybarnégarayk86.
|
|
|
1894ko bozketen ostean astekariak aurrera jo zuelarik, arduradunek adierazi zuten hauteskundeak amaiturik zeuden legez, politika pixka bat alde batera utziko zutela, laborari eta familien gaietara mugatuz125 Horrela, Eskualdunaren hedapena eta eragina herritarrengan
|
handia
izatera heldu zen, sortu zenetik irakurleen kopuruak gorantz eginik: 850 1880ean, 950 1889an, 1200 1890ean eta 1300 1891n126.
|
|
|
ordura arteko ohiturari jarraituz, Soubeletek apezpikuaren hitzak goratu egin zituen, Espainiako Errepublika arbuiatu, soldadu frantziarrak adoretu, etab. Piarres La, ttek ia zenbaki guztietan idatzi zuen Ebanjelioaz; liburu berrien aurkezpena ere egin izan zuen noizbehinka, P.L. sinaturik. Hala ere, esan beharra dago La, ttek ez zuela harreman
|
handirik
izan Soubeletekin; izan, ere La, tte aurrezalea zen eta abertzalea eta Ybarnégaray ultraybarnegaraista eta frantses frantsesa181.
|
|
|
La, tte, P.: Galtze
|
handi
bat: Arotçarena jaun kalonjea, Herria, 1966ko ekainaren 30a.
|
|
|
Pierre Broussainen euskalkien ezagutza
|
handia
laudatu zuen Etienne Decreptek 1920an216; eta 1928an euskal idazleei laguntza eskaintzeko eskaera egin zuten Eskualzaleen> Biltzarra> aldizkarian, euskararen erabilera egokiaren eredu batziren idazleak217.
|
|
|
Laburbilduz, Constantin, Dassance, Diriart, Dufau, Eizagirre, Etchepare eta López de Mendizabalek 1926, 1928 eta 1929 urteetan egin zuten topo; era berean, Ariztimuño, Dassance, Eizagirre eta Elissaldek 1932, 1933 eta 1935ean; Dassance, Dufau eta Eizagirre 1926, 1928, 1929, 1933 eta 1935 urteetako bileretan elkartu ziren; Dassance, Eizagirre eta Elissalde 1929, 1932, 1933 eta 1935 urteetakoetan; azkenez, Dassance, Eizagirre eta Moulier 1926, 1932, 1933 eta 1935 urteetakoetan. Beraz, Louis Dassance eta José Eizagirre izan ziren harreman estuak lortzeko aukera
|
handienak
izan zituztenak Eskualzaleen Biltzarraren bilerak zirela medio, sarrien parte hartu zutenak izan baitziren. Azpimarratu beharra dago Eizagirreren leialtasuna; azken baten, gainerako guztiek karguari zetxikion erantzunbeharra zuten, baina Eizagirre, urte bat baino ez zen buru izan eta zazpi bileretara joan zen.
|
|
|
Iparraldeko partaidetza, ostera, askoz
|
handiagoa
izan zen: Ahetz, Laurent Altabe, Jean Barbier, Joseph Basterretche, Béguerie, Beignatborde, Bernard, Bouquillard, Chiki, Chilar, Alexander Diesse, Michel Diharce, Doyhenart, Duguine, Jean Duhart, Etienne Durruty, Mayi Elissalde, Elissetche, Jean Errecart, Alexander Etcheverry, Bertrand Fagalde, Louis Fargeot, Louis Galan, Eugène Goyheneche, Gaston Grattau, Jean Baptiste Halsuet, Jean Baptiste Heuty, Jean Jauréguiberry, Lacoste, La, ont, Mayi Lazcanoteguy, Pierre Lhande, Nogues, Armand Ordosgoity, J. P. Passicot, Rotaetche eta Jean Saint Pierrek behin; Adolpho Alzuyeta, Maurice Amestoy, Laurent dAndurain de Maytie, Hippolyte Daguerre, Etienne Decrept, Michel Delgue, Hirigoyen, Iriart, Georges Lacombe, Piarres La, tte, Martin Landerretche, Jean Pierre Larregain, Jean Lissar, Jean Pierre Menditte, Salaberry, Sebastien Sancinena, Dominique Soubelet eta Jean Ybarnégarayk birritan; Albert Constantinek hirutan; Dominique Dufau, Jean Elissalde, Henri Heugas eta Maurice Souberbiellek lautan; Jean Baptiste Diriart, Jean Etchepare eta Jules Moulierek bostetan; eta Louis Dassancek zazpitan.
|
|
|
Argi dago, beraz, Eskualzaleen Biltzarra eta Société> des> Sciencies, > Lettres> et> Arts> de> Bayonne> elkarteetako partaideen artean harreman
|
handirik
ez zegoela, behinik behin elkarteon bilerak zirela medio.
|
|
|
Gure lanerako lehenengoaren informazioaz baliatu gara, Eusko Ikaskuntzaren batzarren berri ematen duelako. Intelektualen idatzizko lana neurtzeko, ostera, azkenengoa iruditu zaigu egokiena, lauretatik idazlan kopuru
|
handiena
jasotzen baitu.
|
|
|
Resurrección Mª de Azkue, Euskeran 41 artikulu argitaratu zituena; ostera, RIEVen 3 baino ez eta gainontzeko aldizkarietan ezer ere ez. Sebero Altubek eta Juan Bautista Eguskitzak Euskeran asko idatzi ez bazuten ere, lankidetza
|
handiagoa
izan zuten Euskaltzaindiaren agerkarian Eusko Ikaskuntzarenean baino, azken honetan hiruzpalau artikulu baino idatzi ez baitzituzten. Azkenez, Nicolas Ormaetxeak, hurrengoa Euskeran idatzitako artikulu kopuruaren aldetik, aztertu ditugun lau argitalpenetan gutxi idatzi zuen, kopuru berbera argitaratuz RIEV> eta Euskeran.
|
|
|
Semenario
|
handiko
istudiantetarik mozkin hoberik athera dugu... osoki zuzen izaiteko, erran behar dugu haatik zonbat sustatu, lehiarazi, lagundu eta eskutik dituen atsiki P. La, tte, beren kide jakitatez nola adinez eta guziz eskuararen amodioz gehienak... Horiek hola, gauden ephe labur P. La, tte apezgei geroztik apeztuaren itzulkuntzari beha.
|
|
|
Ez dugu guk eskuen zabaltzea baizik ukhan. Horra zertako hemen bihotzaren erditik milesker
|
handi
bat erraten diogun jaun aphez maiatzagarri eta langile handi horri352.
|
|
|
Ez dugu guk eskuen zabaltzea baizik ukhan. Horra zertako hemen bihotzaren erditik milesker handi bat erraten diogun jaun aphez maiatzagarri eta langile
|
handi
horri352.
|
|
|
Ikusten dugun legez, kritikatuak izan zirenetatik, Julien Vionsonek jaso zituen kritiken kopururik
|
handiena
, lau kontrakoak izanik eta zazpi aldekoak. Kritikarietatik, Philippe Veyrinek besteek baino kritika gehiago egin zituen, hain zuzen ere Michel Etcheverry, Guillaumie Reicher eta Vinsoni buruz.
|
|
|
Louis Colasek, kritiken kopuru
|
handiena
jaso zuenak (9), bi kritika ezkor baino ez zituen jaso; Jean Baptiste Daranatzek seitatik bat baino ez; eta Henri Gavelek ere bakarra bostetik. Etienne Decrept eta Maurice Olphe Galliard, aldiz, ez ziren Laurent Apestéguy kritikariaren gustukoak.
|
|
|
Bi akats handiskoak edireiten daizkogu, baina gaineratu zuen: Antze
|
handieneko
idazlea da Barbier... adimendu bat badu orotarat zabal idekia432 Piarres> La, ttek ere, Barbierez zuen iritzia agertu zuen:
|
|
|
Izan ere,
|
handia
izan zen aranazaleen pentsamoldearen pisua garai hartako Euskaltzaindiaren erabakietan, Iparraldeko idazleen ikuspuntuetatik urrunduz. Horrela, La, tte aranisten idazkera atsegin ez zuenetariko bat izan zen eta, atsekabez adierazi zuen Aranaren ortogra, a berritzailea, adoptée on ne sait pourquoi par lAcadémie Basque470?
|
|
|
...ekin jarraituz, Jean Etcheparek proposatu zuen sortu berri zegoen euskara testuetan erabiltzen hastea, hala nola, Gure> Herria> aldizkarian eta erlijio liburuetan; hau da, irakurleria intelektualari zuzenduriko testuetan erabili, herritarrei eskaini baino lehen481 Ados agertu zen La, tte Etcheparerekin erlijiozko testuez baliatzeari zegokionez, azpimarratuz erlijio liburuek eginkizun
|
handia
zutela euskal hizkuntza iraunaraztearen alorrean482.
|
|
|
Gora, biziki gora baitabiltza ordean idazle horiek. Gaudela gu, chumeen, aphalen zerbitzuko; euskaltzainburuak, aldiz,
|
handienen
argitzale, Bertzen irakurgaietan, Gure> Herria, 1922ko urtarrila, 49 orr.
|
|
|
Ulergarria da, zeren eta Euskaltzaindia burutzen saiatu zen lana konplexua baitzen, hau da, euskalkien arteko hurbilketa zela medio, euskara batua sortzea. Iparraldeko hiztunentzat arazoetariko bat aranisten pentsamoldearen eragin
|
handia
izan zen, Iparraldeko euskalkien pisua murrizten baitzuen. Beraz, iparraldeko intelektualek bazuten esatekorik Euskaltzaindiaz, eta esan egin zuten Gure> Herria> aldizkarian.
|
|
|
Lehen Mundu Gerraren ostean garatu ziren elkarteez gain, eskautismoak ere bultzada
|
handia
ezagutu zuen Frantzian, Britainia Handiko ereduari jarraituz.
|
|
|
Lehen Mundu Gerraren ostean garatu ziren elkarteez gain, eskautismoak ere bultzada handia ezagutu zuen Frantzian, Britainia
|
Handiko
ereduari jarraituz.
|
|
|
Talde euskaltzalearen lehendakaritzarako laiko bat aukeratu nahi zuten eta Jean de Jaureguiberryri eskaini zioten postua, gazteegia ez zen kide bakarra baitzen594 Hala ere, ezetza jaso zuten berarengandik, zama
|
haundiegia
litzatekeelakoan595 Beraz, Pierre Amoçain idazkariarekin eta Jean Duboscq kudeatzailearekin jo zuen aurrera taldeak, lehendakaririk gabe. Baina 1935 urtearen hasieran Pierre Amoçain Txilera joan zen, euskal ekintzak zirela eta, arazoak izan zituelako polizia frantziarrarekin596 Haren ordez Charles Hiribarren597 ari izan zen idazkaritzan, 1935 urtearen amaieran Pontlevoyra joan zen arte, eskribau ikasketekin jarraitzeko.
|
|
|
Era berean, taldekideen karnetak euskaltzaleen pentsamoldea islatzen zuen: Eskual herri Zaleak hizki
|
handiz
, euskal gurutzea, Eskualzaleen Biltzarraren zigilua eta JEL siglak (Jainkoa eta Lege Zaharra) 603 Esan genezake, beraz, Piarres La, ttek mugimendu euskaltzalea sortu zuela, alde batetik, Elizari eta antzineko ohiturei atxikia eta, bestetik, Hegoaldeko euskaltzaleen eraginpean, Jainkoa eta Lege Zaharra Hegoaldeko jelkideen lema hartu izanak erakusten duen moduan.
|
|
|
Bretaniakoekin on dugu mintzatzea. Bainan hitzaldi bat gauza
|
handia
da eta segur izan zite polizako uli bat edo bertze kausituko zaitzula barrandari... Beraz mintzatzekotz, Espainiako Eskualdunez mintza zite nasaiki; hemengoez ahal bezain guti, izenik gabe...
|
|
|
Ekonomiaren arloan, talde euskaltzalea nekazarien alde lerratu zen. Horrela, Gobernuari leporatu zion hirietako langileei herritarrei baino laguntza
|
handiagoa
eskaini izana676 Greben bidez lagileek hobekuntzak lortzen zituztela azaldu zuten Aintzinan, soldaten igoera, berrogei orduko lan astea, oporrak?, laborarien kalterako, hobekuntzok nekazarien lan prozesua kariotzen baitzuten.
|
|
|
Aldizkaria saltzeko egin zuten propaganda
|
handia
izan zen697, Camille Dargainsi adierazi ziotenari jarraituz:
|
|
|
Emile Larrerren ikuspuntutik: Momentuan aldaketa
|
handia
izan zen, zeren eta ordu hartan zen piska bat kontserbadoreak, eta La, ttek ekarri zuen giro berri bat, ekarri zuen orduko sozial aldetik eta politiko aldetik; sozial aldetik lankidetzarekin eta sindikalismoarekin konpontzen zen ongi La, tte, horiekin zabilan, eta gero politika aldetik ere berdin; orduan ziren lehenbiziko demokratak eta orduan Mouvement> Republicaine, MR P Mouvement>... Bainan gero Eskual Herria barnean, horrek hemen, Iparraldeko Eskual Herrian, ez zuen horrek aldaketa izugarri bat ekartzen; hemen irakurle berririk gabe berdin segitu zuten aurrekoek, gehien gehienik; zenbait politizatuagoak ziren, zenbaitek nahi zuten berritze hori, baina beste asko....
|
|
|
Emile Larrerren ikuspuntutik: ...arekin eta sindikalismoarekin konpontzen zen ongi La, tte, horiekin zabilan, eta gero politika aldetik ere berdin; orduan ziren lehenbiziko demokratak eta orduan Mouvement> Republicaine, MR P Mouvement> Republicain> Populaire, eta holakoak ziren eta gero haiekin, heiei loturik sortu ziren Europako federalistak eta La, tte giro hortakoa zen, hats hortakoa zen, eta hori aldaketa
|
handia
izan zen. Bainan gero Eskual Herria barnean, horrek hemen, Iparraldeko Eskual Herrian, ez zuen horrek aldaketa izugarri bat ekartzen; hemen irakurle berririk gabe berdin segitu zuten aurrekoek, gehien gehienik; zenbait politizatuagoak ziren, zenbaitek nahi zuten berritze hori, baina beste asko....
|
|
|
Are gehiago, Aljeriako gerraren garaian, un coup de béret aux Fellagha821 artikulua argitaratu zutenean, prefetak La, tte eta Lartzabal atxilotu nahi izan zituen; Philippe Olphe Galliard hartu zuten abokatu eta ez ziren giltzapetuak izan, eskandalu
|
handiegia
izan ez zedin822.
|
|
|
Hala ere, Andiazabalek dioenez, gazte denborako ideiak baino ez ziren izan, 1919an 18 urterekin Apaizgaitegi
|
Handian
sartu zenekoak; ikusirik gaia zer nolako norabidea hartzen ari zen (Vatikanoak 1914an debekatu zuen Action> Française> aldizkaria, 1920an Association> Catholique> de> la> Jeunesse> Françaisek Action> Française> gaitzetsi zuen eta 1926an Vatikanoak mugimendua debekatu zuen), La, ttek Action> Françaiseren pentsamoldea utziko ...
|
|
|
Esprit> eta Ordre> Nouveau> taldeek bereziki 1930.eko hamarkadan izan zuten eragina; gazte intelektual katolikoak bildu zituzten eta pertsonalismoa, deszentraliazio sozial eta kulturala eta tokiko berezitasunen babesa defendatu zituzten, garaiko arazo ekonomiko eta sozielei aurre egitea helburu izanik. Ikusten dugun legez, 1930.eko hamarkadako talde ez konformista deituriko mugimenduok eragin
|
handia
izan zuten La, tteren pentsabidean: Gobernu frantziarrarekiko deszentralizazioa La, tte euskaltzalearen eskaera nagusienetariko bat izan baitzen, herrietako ezaugarriekiko atxikimendua bultzatzearekin batera.
|
|
|
Baina atzera joz, 1924an Jean Saint Pierre bera izendatu zuten Eskualdunaren zuzendari, Adémaren ordez. Aipatu dugu jadanik eragin
|
handia
izan zuela Saint Pierrek La, tterengan ikasketak burutu orduko. Jakina, Saint Pierre Eskualdunaren zuzendaria izan zen garaian Piarres La, ttek asko idatzi zuen Eskualdunan.
|
|
|
Aranart, > Philippe.> Baionako Apaizgaitegi
|
Handian
ikasi.
|
|
|
La, tte, > Piarres>(). Baionako Apaizgaitegi
|
Handian
ikasi(). Letra Klasikoak goi ikasketak ikasi Tolosako Institutu Katolikoan(,).
|
|
|
Mathieu, > Clément.> Uztaritzeko Apaizgaitegi Txikiko irakaslea. Baionako Apaizgaitegi
|
Handiko
zuzendaria (1928).
|
|
|
Saint Pierre, > Jean>(). Baionako Apaizgaitegi
|
Handiko
irakaslea. Gure> Herria> sortu 1921ean.
|
|
|
Aranart, > > Philippe.> > Baionako Apaizgaitegi
|
Handian
ikasi. Eskualzaleen Gure Herria elkartearen bileran parte hartu (1937).
|
|
|
La, tte, > Piarres>(). Baionako Apaizgaitegi
|
Handian
ikasi(). Goi ikasketak ikasi Tolosako Institutu Katolikoan(,).
|
|
|
1932ko martxoa apirilaren Gure> errian adierazi zuen La, ttek Georges Lacombe zela, Julio Urquijorekin batera, gizon jakintsuena euskal gaietan. 1932ko maiatza ekainaren Gure> Herrian La, ttek Jean Etchepareren maila intelektual
|
handia
goraipatu egin zuen. 1932ko azaroa abenduaren Gure> Herrian La, tte ados agertu zen Jean de Jaureguierryrekin gra, a zuberotarraren murrizketaren beharraz euskara batuan.
|
|
|
Mathieu, > Clément.> Ustaritzeko Apaizgaitegi Txikiko irakaslea. Baionako Apaizgaitegi
|
Handiko
zuzendaria (1928). Gure Herria elkartearen burua().
|
|
|
Saint Pierre, > Jean>(). Baionako Apaizgaitegi
|
Handiko
irakaslea. Gure Herria sortu 1921ean.
|
|
|
Jean Claude Larronderen ustez komenigarria da ez nahastea 19321937ko mugimendu eskualerrizalearen, lehendabiziko Aintzina eta, bigarren Aintzina(), zein irabio
|
handiko
ingurunabarren artean... sortuko baita851 Gure ikuspuntutik, ostera, pentsamolde berdin antzekoa islatu zuten lehenengo zein bigarren Aintzinak. Bai lehenengo bai bigarren Aintzinaren lankideek orduko boteredunen pentsamoldea onartu behar izan zuten, Ybarnégarayrena lehenengo Aintzinan, Pétainena bigarrenean.
|
|
|
Aranart, > Philippe.> Baionako Apaizgaitegi
|
Handian
ikasi. Eskualzaleen Gure Herria elkartearen bileran parte hartu zuen (1937).
|
|
|
La, tte, > Piarres>(). Baionako Apaizgaitegi
|
Handian
ikasi(). Goi ikasketak ikasi Tolosako Institutu Katolikoan(,).
|
|
|
1932ko martxoa apirilaren Gure> Herrian adierazi zuen La, ttek Georges Lacombe zela, Julio Urquijorekin batera, gizon jakintsuena euskal gaietan. 1932ko maiatzaekainaren Gure> Herrian La, ttek Jean Etchepareren maila intelektual
|
handia
goraipatu egan zuen. 1932ko azaroa abenduaren Gure> Herrian La, tte ados agertu zen Jean de Jaureguierryrekin gra, a zuberotarraren murrizketaren beharraz euskara batuan.
|
|
|
Mathieu, > > Clément.> > Uztaritzeko Apaizgaitegi Txikiko zuzendaria. BaionakoApaizgaitegi
|
Handiko
irakaslea (1928). Gure Herria elkartearen burua (19301938).
|
|
|
Saint Pierre, > Jean>(). Baionako Apaizgaitegi
|
Handiko
irakaslea. Gure Herria sortu 1921ean.
|
|
|
La, tte, > Piarres>(). Baionako Apaizgaitegi
|
Handian
ikasi(). Goi ikasketak ikasi Tolosako Institutu Katolikoan(,).
|
|
|
1932ko martxoa apirilaren Gure> Herrian adierazi zuen La, ttek Georges Lacombe zela, Julio Urquijorekin batera, gizon jakintsuena euskal gaietan. 1932ko maiatza ekainaren Gure> Herrian La, ttek Jean Etchepareren maila intelektual
|
handia
goraipatu egin zuen. 1932ko azaroaabenduaren Gure> Herrian La, tte ados agertu zen Jean de Jaureguierryrekin gra, a zuberotarraren murrizketaren beharraz euskara batuan.
|
|
|
Saint Pierre, > ean>(). Baionako Apaizgaitegi
|
Handiko
irakaslea. Gure> Herria> sortu 1921ean.
|
|
|
Julio Urquijo eskualzain eta jakintsun
|
handia
itzali zaiku, Faux centenaire,.
|
|
|
Galtze
|
handi
bat: Arotçarena jaun kalonjea,.
|
|
|
1919 Baionako Apaizgaitegi
|
Handian
baxilergoa ikasi du.
|
|
|
1944 Grekera eta Literatura irakatsi dizkie Baionako Centre> Universitaire> Lavigerieko lizentziatugaiei. Euskara irakatsi du Baionako Apaizgaitegi
|
Handian
.
|
|
2008
|
|
|
Aditzak hautatzeko, taldean eskura dugun EEBS4 corpusetik 22.000 hitzeko lagin bat hartu eta 622 aditz zerrendatu ditugu, maiztasun gehienekotik gutxienekora; zerrendatutako guztietatik 110 aditz hautatu ditugu irizpide desberdinen arabera: bate tik, maiztasunari begiratu diogu, maiztasun
|
handienekoak
hartuz lehenik, baina horie kin batera, azpikategorizazio jokamolde aldetik ustez interesgarri izan zitezkeen beste batzuk ere hautatu ditugu. Hona hemen osatutako zerrenda:
|
|
|
Ondoren, esan dugun bezala, atera zaizkigun balio desberdin horietan, kasu bakoitzak zein izaera semantiko duen aztertuko dugu, eta horren arabera, balio semantiko berak edo antzekoak dituzten aditzekin multzo koherenteak osatzen saia tuko gara. Honen bidez, uste dugu, sintaxia eta semantikaren artean dagoen harreman horren berri ematen dugula neurri
|
handi
batean. Horretaz gain, aditzak multzokatze ak duen garrantzia ukaezina da, lexikoia (edota hiztegia) modu orokorrean antolatze ko, eta horrela informazioa alperrik ez errepikatzeko.
|
|
|
Hain zuzen ere, hizkuntzalaritzaren azken joeretan, semantika horrek aditzak erakusten duen jokaera sintaktikoarekin lotura
|
handia
duela defendatzen da. Hale & Keyser (1986, 1991) izan ziren semantika eta sintaxiaren artean lotura planteatu zuten lehenengoetariko autoreak.
|
|
|
Autoreak eginkizun hau etorkizu nerako uzten du, hizkuntza gehiagotan egiten diren azterketen zain. Bere lanean, orduan, dirudienez garrantzia
|
handiagoa
eman dio oinarrizko egitura eta horiei lotu riko egitura sintaktikoak aurkezteari. Honenbestez, Levinen gonbitea jarraiki, euska raz ere saio bat egitea erabaki dugu.
|
|
|
Horrek esan nahi du, kasuotan laguntzaile iragangaitzak balio anitz izan ditza keela eta gure ikuspegitik aztertuta, anbiguotasun
|
handia
sorraraziko lukeela. Hortaz, momentuz ez ditugu inongo modu bereziz markatuko erreflexibotasunari dagozkio nak:
|
|
|
Ordea, kasuen artean hautaketa bat egin dugu, batetik azterketaren konplexuta suna arintzeko, eta bestetik, azterketa xeheegia ez gertatzeko. Hautaketa egiteko, berriz ere gure baliabide automatikoetara jo dugu, eta taldean eskura dugun Eus > n> ko corpusetik3, maiztasun
|
handienarekin
agertu diren lehenengo
|
|
|
Eta?? esaten dut zeren eta Administrazioak bere komunikazioetan egiten duen okerrik
|
handiena
hauxe baita: teknolektoan oinarritutako mezuak kaleratzea; hau da, Administrazio barruko diskurtsoa, eta horrek askotan dakarren guztia (testu korapilatsuak, akastunak, uler gaitzak)?
|
|
|
Izan ere, ez al da errazagoa testu, txikiak? elikatuko dituzten testu?
|
handien
–kalitatea zaintzea?
|
|
|
ordenagailurik ez duten administrazioak, eta berdin gertatzen da internetekin. Erakunde
|
handienek
beren orrialdeak zabaldu dituzte sarean, eta horrek, nahitaez, aldaketak ekarriko ditu zerbitzuak ematean, kudeatzean eta baita Administrazioak erabiltzen duen hizkeran ere. Makina elektronikoekin batera, hizkuntza kontrolatua?
|
|
|
Orain arte Administrazioarekin konturen bat hasi nahi zuen edozein herritarrek bulego batera joan, leihatila aurrean jarri eta funtzionarioren laguntzaz bete behar zituen hango inprimaki korapilatsuak. Gauzak, ordea, aldatzen hasi dira, eta abiadura
|
handiz
aldatu ere. Gizarte esparruak kudeatzeko leiho bakarra eta birtuala izatea da Administrazioaren asmoa.
|
|
|
Administrazioaren ohiko etiketa hankaz gora geratu da neurri
|
handi
batean, eta horrek ondorioak izan behar ditu nahitaez administrazioko hizkeraren bilakaeran.
|
|
|
Orain dela zazpi urte hasi ginen HAEEn, besteak beste, garai hartako administrazioko hizkeraren gehiegikeriak salatzen. Lagun askoren izerdiari esker administrazio
|
handi
eta txiki gehienek, komunikazio beharrak bultzaturik, lanak egin dituzte hizkera hori sendabidean sartzeko; baina, saio horiek, orain arte bederen, komunikazio arruntenetan edo erabilienetan egin dira, testu, estrategikoak?, momentuz, kanpoan utziz. Kalitatea, ordea, ez da erabatekoa izango, testu, handi?
|
|
|
Lagun askoren izerdiari esker administrazio handi eta txiki gehienek, komunikazio beharrak bultzaturik, lanak egin dituzte hizkera hori sendabidean sartzeko; baina, saio horiek, orain arte bederen, komunikazio arruntenetan edo erabilienetan egin dira, testu, estrategikoak?, momentuz, kanpoan utziz. Kalitatea, ordea, ez da erabatekoa izango, testu?
|
handi
–horiek euskara jatorrez eta erdararekiko morrontzaren hautsa astinduz idazten ez ditugun bitartean.
|
|
|
une honetan, euskararen normalkuntzaren zamarik astunena Administrazioak hartzen du bere gain; gehiago esango nuke: gure hizkuntzaren iraupena eta sustapena, neurri
|
handi
batean, Administrazioaren eskuetan daude.
|
|
|
Alde horiek derrigorrezko orraztuñoaren ondorio dira. Areago, aldeak
|
handiagoak
lirateke (A zutabeko) transkripziotik audio zintara joko bagenu. Audio zintan paperean agertzen ez diren hamaika ñabardura antzemango genituzke.
|