|
2022
|
|
|
Azken denboretan, franko arrenküratürik agertzen hintzan gure lürraldearen egoeraz eta geroari bürüz. Hala dük badügüla oraino lan hanitx egiteko Ipar Euskal Herri hontan,
|
gure
gazteriari ütz dezagün lürralde bizi bat eta prefosta euskaldüna!... Hire oritzapenak lagün gitzala xede horren eraikitzen.
|
|
|
Han hemenkako berriak zituen zabaltzen. Egia erran, ez
|
guk
nahiko genituen bezainbat. Alde horretatik, aitor dezagun Herria astekaria aski pobrea izan dela betidanik, edo" praubea" han dioten bezala.
|
|
|
Eta zenbait urte laburrez artoski jo zuen kazetaren itxura hobetzeari, kazetaren ezagutarazteari. " Nork ez du ikusi
|
gure
Lahargou bertsularietan, antzerki, kirol edo kristau bestetan, Herria azaoa besoan?" zioen oraino Emilek. Zerbitzu horien guzien ordaintzarik sekula onartu gabe.
|
|
|
Erran niolarik, orduan, menturaz beste zuberotar berriketari batzuk Panpeia behar luketela lauzkatu, Allandek erran zidan haren ustez zoritxarrez zuberotar guti zela zubereraz behar den bezala idazten zakienik. Horretan gelditu zen
|
gu
bien arteko orduko solasa, Herriari doakionez.
|
|
|
Kopuru apalagoko beste ihardespenetan: plazerez,
|
gure
kazeta da, goxoa da, herrikoia, etxekoa, familiakoa, ondoko belaunaldiari zerbait uzteko, maitagarria da, gabe ez nuke nahi, ene adinean ohartzen naiz euskara ez dakidala ontsa, Euskal Herria sartzen zait ene ganbaran (eri batek), herrietako berriak jakiteko, ohiduraz, aita amekin beti irakurri dugulako, 50 urte hauetan irakurtzen dut, ama zena bezala egiteko, aspaldikoa delakoz, ez du politikare...
|
|
|
Kopuru apalagoko beste ihardespenetan: ..., etxekoa, familiakoa, ondoko belaunaldiari zerbait uzteko, maitagarria da, gabe ez nuke nahi, ene adinean ohartzen naiz euskara ez dakidala ontsa, Euskal Herria sartzen zait ene ganbaran (eri batek), herrietako berriak jakiteko, ohiduraz, aita amekin beti irakurri dugulako, 50 urte hauetan irakurtzen dut, ama zena bezala egiteko, aspaldikoa delakoz, ez du politikaren trabarik, pilota aipatzen du,
|
gure
inguru hurbileko gauzez arduratzen da, berrien jakiteko, euskaldun berriak ematen ditu, erlijiozko artikuluentzat, denbora pasa, kuriostasunez...
|
|
|
Lehen urtetan, Paxkalin senpertarra eta nihaur denbora erdiz ari ginen lanean Herriarentzat. Eta
|
gure
nahia zen har pidedunen sarea, ez bakarrik mantentzea, baina ahalaz emendatzea ere. Hala nola Zuberoan.
|
|
|
Paxkalin eta biak harat joan ginen, hitzartutako tenoreko, baina nehor ez zizaigun agertu, bat salbu, beranduago, errateko ez zela harritzen gisa horretako urratsa biharamunik gabe egotea. Eta etxera itzuli ginen, besterik gabe, ulerturik iniziatibak han beretik behar zuela etorri eta ez
|
gugandik
.
|
|
|
Argi da Herria astekariak ez duela jakin zuberotarrei hurbiltzen, zuberotarren baitan merezi zukeen interesik pizten. Alta, hango berriak, ez baziren ere
|
guk
nahiko genuen heinean heldu, beti gogotik zabaldu ditu Herriak.
|
|
|
Abiatu aitzin jada, patruilako batek ez zuen bertara upatu nahi, beldurtuta. Eta hegan gindoazelarik,
|
guk
baino beldur handiagoa zuten berek! Izugarriko burrunba egiten baitzuen traste hark!
|
|
|
Horiek segur trenez itzuli zirela! Eta bai
|
gu
ere!
|
|
|
Egia erranik, ber trena har genezakeen, berehala etxeratu baikinen, inolako frogarik gabe ez gintuztelako epaitu ahal izan. Betti Bidart izan zen
|
gutariko
bakarra, hiruzpalau hilabetez Parisen egonarazi baitzuten; deitura ez zuelako edonorena. Erabakia errotik politikoa izan zen, gure kasu berberean baitzegoen.
|
|
|
Betti Bidart izan zen gutariko bakarra, hiruzpalau hilabetez Parisen egonarazi baitzuten; deitura ez zuelako edonorena. Erabakia errotik politikoa izan zen,
|
gure
kasu berberean baitzegoen.
|
|
|
IKren barnean, borroka izugarriaren erdian, sekulako umorea ibili dugu beti, baina bagenekien serioski aritzen ere. Umoreari beti lekua ematen jakin izan dio
|
gu
.
|
|
|
Borroka armatua egiazko borroka da! Eta
|
guk
erantzun egin genion: Apo armatua [dortoka] egiazko apoa!
|
|
|
Ez naiz hautetsi abertzale bat. Baina Etxebarren, 2001ean, ez ninduten abertzale naizelako hautatu,"
|
Guk
ez diogu gure historia inori zor, guhaurek egin dugulako" 90 ni naizelako baizik. Lurralde Elkargoaren kasuan, besteak dira hurbildu abertzal eengana.
|
|
|
Ez naiz hautetsi abertzale bat. Baina Etxebarren, 2001ean, ez ninduten abertzale naizelako hautatu," Guk ez diogu
|
gure
historia inori zor, guhaurek egin dugulako" 90 ni naizelako baizik. Lurralde Elkargoaren kasuan, besteak dira hurbildu abertzal eengana.
|
|
|
Sekulako akatsa egin du Frantziak ezetz erantzutean, bertako gehiengoak eskatzen duelako, abertzale ez direnek ere sentituko dutelako injustizia bat. Nolatan Frantziak Lurralde Elkargoa onartu dio Lyon eskualdeari, eta
|
guri
ez. Ezin du esplikatu, erabakia erabat politikoa izan delako!
|
|
|
Atarratze tik sei kilometrotan kokatutako Etxebarre herriko seme naiz eta betidanik su matu dut Atarratzeko merkatarien munduak gutxiespenez hartu duela bere inguruko nekazari mundua. Atarraztarrak beti izan dira
|
guretzat
" hühü handiko jankillot frantximantak" eta hau ez da gaur egungo kontua, euskara aspaldidanik baztertua baita Atarratzeko saltegietatik. Hala ere, atzoko eta gaurko giroak bai badaukala ezberdintasun nabari bat.
|
|
|
Euskara, beraz, ez da gaur egun lotsaz hartzeko gauza
|
gure
Ipar Euskal Herrian. Bai baina, hara paradoxia kezkagarria, gaur egun atzo baino gutxiagok hitz egiten dugu euskaraz.
|
|
|
Ez dut mirakuluzko errezetarik baina uste dut jokabide egokienetatik bat izan dai tekeela euskararen zokoratzeko baliatua izan den argudio nagusi bat al derantziz erabiltzea lortu behar genukeela. Euskarak ezertarako ez zuela balio sinetsarazi zieten
|
gure
aitetamei, frantsesa zela aurrerakuntzarako eta lorpe nerako hizkuntza, alegia.
|
|
|
Badakit eskas ugari eta euskararen kalterako jokaera asko daudela, bai Euskal Aut onomi Erkidegoan zein Nafarroako Foru Erkidegoan, baina, hala ere, euskarak estatutuak badauzka, hobetu beharrak baldin badira ere. Oraingoz, horre tatik oso urruti gaude Ipar Euskal Herrian, kontu hau lotuta baita
|
gure
onarpen juridiko instituzionalari.
|
|
|
Diru publikoarekin eraikiko da honezkero Atharratze inguruko ikastola, Zuberoan dagoen bestea —Sohütako Eperra ikastola— ez bezala, hau aldiz
|
gu
rasoen eta laguntzaileen lanez, diruz eta, oro har, konpromiso osoz altxatua izan baitzen. Eperra ikastola eraiki zelarik, Herri Elkartea ez zen sortua, baina hala izan balitz ere, ez da erabat ziurtatua Zuberoa osoko zinegotzien batzarre batek aho batez ontzat hartuko zuenik euskarazko erakaskuntzako egitura bat sustatzea.
|
|
|
Onartutako eta sustatutako ikastola horrek euskararen erabilera esparrua zabalduko duelako esperantzaz hazi behar gara, zeren eta,
|
gure
hizkuntzaren egoera etengabe larriagotuz baitoa Ipar Euskal Herri osoan oro har, eta Zuberoan bereziki. Eta horra hor, hain zuzen ere, paradoxa:
|
|
|
Orain, haatik, gehiago berantetsi ezin den borroka saila da
|
gure
hizkuntzaren ofizialtasuna eta honek deragitzan ondorio guztiak behingoz onar ditzan estatu frantziarrak. Euskara hizkuntza ofiziala bihurtzearekin, eskola publikoetan euskarazko irakaskuntza nahitaez onartu eta obratu dute irakasle eta gu rasoek.
|
|
|
Orain, haatik, gehiago berantetsi ezin den borroka saila da gure hizkuntzaren ofizialtasuna eta honek deragitzan ondorio guztiak behingoz onar ditzan estatu frantziarrak. Euskara hizkuntza ofiziala bihurtzearekin, eskola publikoetan euskarazko irakaskuntza nahitaez onartu eta obratu dute irakasle eta
|
gu
rasoek. Ez dela demokratikoa, esango du baten batek?
|
|
|
Euskara da zokoratua eta baliabiderik gabe utzia den hizkuntza eta, aldiz, euskaldunak, euskal hiztunak gara erdaldunen zokoratzaile bezala agertzen garenak euskaraz mintzatzeagatik... Edo, beharbada,
|
guk
geuk geure buruari zokoratzaile izatea egozten diogu oharkabean. Kolonizatuaren sin dro mea nonbait...
|
|
|
Asko aipatu da —nire aldetik ere egin dut behin eta berriro— Ipar Euskal He rrian euskararen inguruan azken urteotan nabaritzen den" giro ona", hau da, hain luzaz eta horren gogorki gutxietsia, baztertua eta borrokatua izan den
|
gure
hizkuntzari buruzko oniritzia eta haren onespena, jendartean eta maila ezberdinetako hautetsi edo agintari politikoen aldetik. Giro ona bai, hala nahi bada...
|
|
|
Jakin en zenbaki berezi honetarako urtero egin ohi dudan aipamentxo honetan, aldi bakoitz edo, adierazi izan dut euskararen aldeko" giro on" horrek, dohakabez, argiune baino itzalalde gehiago dauzkala. Beste behin ere hotz eta motz esatearren, euskararen aldeko giro hori nabaritu daitekeenetik,
|
gure
hizkuntzaren eguneroko erabilera neurria beti eta gutxiagotuz joan da. Badirudi —eta hau ere uste dut jada adierazi dudala— euskararen egoera nolabait" hobea" zela haren alde gogor borrokatu behar zen garai haietan.
|
|
|
Gaur egun, euskararen gutxiesle handienetarik agertzen direnak tokiko hau tetsi batzuk dira, auzapez nahiz zinegotzi batzuk.
|
Gure
hizkuntzarekiko axo lagabezia horren agerpen agerizkoenak karrika edo bide bazterretan ikus di tzakegu, hots, herri batzuetan jarrarazi dituzten etxaldeen edo auzoen izenen idazkerarekin. Itsuskeria edo itsukeria... ez dakit zein den hitzik egokiena, eta
|
|
|
Euskarari errespetu eza agertze horren aurrendaria Sohüta herria izan zen, hango udal zinegotziek, orain dela zenbait urte, euskararen idatzizko arauez jakinean izan zitekeen inori ere argibideak eskatu gabe, Hoki auzoko etxaldeen izenak ustez euskaraz ezarrarazi baitzituzten. Oraindik ere bide bazterrean age ri dira ohol horiek,
|
gure
hizkuntzarekiko ezaxolaren eta begirunerik ezaren seinale. Makurbide honetan, urte andana geroago, jarraitzaile izan da Urdatx Santa Grazi herria, han ere etxaldeen baina auzoen izenak ere sasieuskara batean jarrarazi dituztelarik.
|
|
|
Baina ez naiz batere purista; ez diet latinetik eratorritako hitz guziei uko egiten. Zuberera
|
gure
berezitasun esparrua da; haren alde egin behar dugu, beste euskaldunen kontra joan gabe. Batuak, ez barka, Komunikaziozko Euskara deitzen diot, badu huts bat:
|
|
|
Beraz, liburua idazteko ez dut inolako duda edo zailtasunik bizitu. Zubereraz idaztearen marka bakarra ü da,
|
guri
baizik ez dagokigulako. Bestela, liburuak euskara komunikaziozkoaren arauak errotik errespetatzen ditu.
|
|
|
Liburuko berezitasun bat da kronikak bi orrialdetan ematen ditugula, ezke rreko orrian jatorrizkoak agertzen dira eskaneatuta, orduko ortografian, eta, eskuinean,
|
guk
geuk eman ditugu egungo idazkeran. Horrek aukera ematen du ikusteko zer nolako aldeak izan diren euskara idazteko moldean.
|
|
|
Herri gehienetan, ez, erranen nuke.
|
Gure
etxean euskaraz ari ginen beti, eta ene gurasoek euskaldun kontzientzia bai, baina politika kontzientziarik ez zuten.
|
|
|
" Iraultza eta bizi!", behar du. Ikus pegi hits eta ilun hori eskuin muturrak izatea, ontsa liteke, baina
|
guk
–Otoi!
|
|
|
Mixel Labegueriek ez ninduen Euskal Herrian erre nahi, eta Biarnora eraman ninduen. Oroitzen naiz, han ginelarik, galdegin ziotela kantatzen zuen kantu haietarik bat kanta zezan, eta berak, niri begi keinua egin eta"
|
Gu
gira Euskadiko, gazteri berria..." hasi zen kantatzen. " Zozoilo horiek ez dute tutik ulertuko!", erranez bere baitan.
|
|
|
|
Gure
militante baitan dagoen zauri sendaezina da. Bilatu genuen Popo, bai, bilatu genuenez!
|
|
|
Bilatu genuen Popo, bai, bilatu genuenez!
|
Gure
militante bat desagertu zela zabaldu aitzin, zurrumurruak baziren. Ihes egin zutela kide gehienek, eta, haietarik batek, basora buruz ihes egin zuela.
|
|
|
Ez, beharbada, poliziaren aldetik etorriak; ez denak. Gertatu ziren berri faltsu ho rien hedatzeak
|
guri
bitxi iruditu zitzaizkigun. Zurrumurru horietarik batzuek pentsarazi ziguten ez zutenez gure laguna harrapatu, edo tirokatu.
|
|
|
Gertatu ziren berri faltsu ho rien hedatzeak guri bitxi iruditu zitzaizkigun. Zurrumurru horietarik batzuek pentsarazi ziguten ez zutenez
|
gure
laguna harrapatu, edo tirokatu. Popo ez zegoen ar matua, hori segurtatzen ahal dugu.
|
|
|
Eta IK k eraman duen borrokaren ondorio ere bai. Baina
|
guk
ikusi ez genuen zepoa da hori: frantses sistemaren barruan gara beti, eta, hor," elebitasuna" da lelo nagusia.
|
|
|
Gaur egun Euskararen Erakunde Publikoak bultzatzen duen politika hori da. Euskaraz bakarrik zegoena ere, gorde genituen
|
gure
eremu zaindu horiek ere frantsestea. Hori ez da elebitasuna, hori diglosia da.
|
|
|
" Ez dugu inoiz jakin zenbat militante ginen. Badira zifrak, baina ez dira
|
guk
emanak. Poliziak erraten zuen IK ko komandoko kide bakoitzaren inguruan bospasei militante bazirela.
|
|
|
Eta nonbait han ziren. Zifra hori atera zuen
|
gure kontra
borrokatzen zen edo Frantziaren zerbitzuan zen Charles Sanz kapitainak, gero koronel bihurtu zenak. Aita, espainiar errepublikarra zuen, gerla denboran Frantziara ihes egina.
|
|
|
Paternalismorik gabe, beti errespetuz eta berotasunez, telefono elkarrizketa luzeak izaten genituen, egunero
|
gure esku
zeuden bizpahiru orriak nola bete erabakitzeko: Aturritik iparralderakoak (eta Barkoxetik ekialderakoak) haren esku, Ebrotik beherakoak niretzat.
|
|
|
Kuadrilla bitxia eta bizia; euskaldunak batzuk — aupa Christophe—, frantsesdunak beste batzuk; abertzaleak eta frantximentak... eta ingeles bat edo beste. Ahaztezina izan zen entzutea Jojo zuberotarra eta Tolosako Eguzkitza sagardotegiko nagusi zaharra elkarrekin bakoitza bere euskaran elkarrekin lasai asko hizketan; hamaika lelo eta manifestazio baino eraginkorragoa euskararen herria egon badagoela eta
|
gure
txokoa baino zabalagoa dela uste dugunontzat.
|
|
|
Neurri batean bizitza bezala den mendia, zabala hasieran, eta helmugara iritsi ahala, estuagoa, amildegi latz batekin alde batera eta bestera. Hara igo gabe amaitu zen Allanderen bidea, nahiz eta
|
gutako
batzuen gogoan oraindik han dabilen, bere txapelarekin, mutiko gaiztoaren irribarrearekin, eta mingain aldi berean gozo eta aldi berean zorrotzarekin.
|
|
|
|
Gure
herriaz handizki maitemindürik, eta haren alde borrokatü nahian, lagün andana batekin, IK erakundean sartü zen. Militante sühar bezala atxilotü züen 1989an.
|
|
|
Etxebarreko haütetsi izatez, Allandek Züberoako Herri Alkargoan (egitüra ohia) lehendakaritza ordea ardietsi züan. Ordüan züan bai
|
gure
gizonak bere jakitate eta eüskararen joria zügünki lankider hedatü, elebitarzünaren Herri Alkargoan sarraraztez. Bai eta eüskara teknikalariak hüllantik jarraikitzez eta aholkatzez ere, bereziki ützülpenetan.
|
|
|
hura Ahüzkiko ütürritik bezala, hitzak ahotik jelkitzen zeitzaion!
|
Gure
kantütegiko altxorrak ere Beñat Larrorirekin jorratzen zütüen, orai kasik ahatzerik diren erranaldiak eta hitzak berriz arra oritaraztez. Aisantzia bat ere bazüan erranaldi gordeen edireiteko eta aztertzeko.
|
|
|
Sü Azia alkartearen xedea hatsarrez eüskarazko argitalpenen süstengatzea beita, sail hortan ere amiragarria izan da
|
gure
adiskidea. Inprimatü aitzin, obra bakotxa zügünki miratzen züan, bereziki idazkera, ttittadüra etb.
|
|
|
Eüskara" plaña", beste eüskalki zonbait eta batua errotik menperatzen eta idazten balin bazütüan, frantses erdaraz ere alabadere zirikazale zen
|
gure
gizona! 2016az geroz haren webgünean edirengari zelarik" Hitza Pitz" kronika.
|
|
|
" Eta maita Herria üken dezadan plazera 116 eüskalkialat! Haren mintzoa, hiztegi aberatsa," rr" eta" r" horien erabilteko manerak, bizi gireno aranatüren dira
|
gure
beharrietan...
|
|
|
Ardürenean hoinez bazabilan, botüra edo autoa ez züalarik behar ordü gorrietan baizik erabilten, hala nola, etxondoalat edo Baionarat joaite ko, eta orano, noiztenka baizik.
|
Gure
gizonaren egün oroztako akodiña goxoenetarik bat zelarik, bere aüzüneko adiskide hüllanenekin (haboroxeak andereak), ühaitz bazterreko gatü, ez sobera dohakabeen bazkatzea!
|
|
|
Igaran abentüko berri latzetik landa aski goibel izanik, orai, belhixetan ari gi ra.
|
Gure
bidealdi lüzeetan, holako nahigabeak ügari izan dira, eta beti hor gira... Beraz, geroari begira, mügerki bühürtü behar dügü, eta egingeiak arraplazaratü arraheinki.
|
|
|
Beste hainbat etxetara bezala,
|
gurera
ere heltzen zen Ekaitza astekaria, bere ziki Euskal Herri kontinentaleko giro politikoaz eta gertakariez ari zena. Ar tikuluak ez ziren izenpetuak.
|
|
|
Hil aitzineko astean mezu bat idatzi zidan, euskaltzain urgazle izendatua izateagatik goresmenak emateko. Pentsatzen nuen
|
gure
bideak hor elkartuko zirela berriz... Beste elkarrizketa luze bat ere egitekoa nintzen harekin, oraindik kontatu gabeko istorio batzuei buruz.
|
|
|
"
|
Guk
ez diogu gure historia inori zor, guhaurek egin dugulako"
|
|
|
" Guk ez diogu
|
gure
historia inori zor, guhaurek egin dugulako"
|
|
|
Enbata zen kaseta abertzale bakarra Iparraldeko gertakariak aztertzen zituena. Ikuspegi arras alderdikaria zuen, Iparraldeko gertakari politikoak desitxuratzen zituen eta
|
guk
hori ez ginuen soportatzen. Beste aldizkari bat ez ote ginuen plazaratu behar hasi ginen asmatzen, Iparraldeari leku osoa emanen ziona eta Iparraldeko ikuspegi batekin gauzak aztertuko zituena.
|
|
|
Eta ondoren Bayrourenganat joan zen, Xan Coscarat. "
|
Guk
ez diogu gure historia inori zor, guhaurek egin dugulako" han bide labur bat zentristekin egiten zuela. Gero, argazkigintzaren estakuruz, Hegoaldean partikulazki, 1978 urtetik landa iragan gertakariei hurbiletik interesatu zen.
|
|
|
Eta ondoren Bayrourenganat joan zen, Xan Coscarat. " Guk ez diogu
|
gure
historia inori zor, guhaurek egin dugulako" han bide labur bat zentristekin egiten zuela. Gero, argazkigintzaren estakuruz, Hegoaldean partikulazki, 1978 urtetik landa iragan gertakariei hurbiletik interesatu zen.
|
|
|
Garai gogorrak ziren, ETAk IKri bidea trabatzen ziolako, bainan ez zuen sekula lortu IKri bidea moztea...
|
Guk
ez diogu gure historia inori zor, guhaurek egin dugulako".
|
|
|
Garai gogorrak ziren, ETAk IKri bidea trabatzen ziolako, bainan ez zuen sekula lortu IKri bidea moztea... Guk ez diogu
|
gure
historia inori zor, guhaurek egin dugulako".
|
|
|
Autonomia zendako?
|
Gure
aferak eskuetan hartzeko, gure oraina bai geroa guhaurek finkatzeko, deliberatzeko eta egiteko ahalak eskuetan ukaiteko. Iparraldean, egitura horren ardiesteko eskubidea badugu eta honen ibilarazteko ahalak behar ditugu.
|
|
|
Autonomia zendako? Gure aferak eskuetan hartzeko,
|
gure
oraina bai geroa guhaurek finkatzeko, deliberatzeko eta egiteko ahalak eskuetan ukaiteko. Iparraldean, egitura horren ardiesteko eskubidea badugu eta honen ibilarazteko ahalak behar ditugu.
|
|
|
Xan Coscarat. "
|
Guk
ez diogu gure historia inori zor, guhaurek egin dugulako"
|
|
|
Xan Coscarat. " Guk ez diogu
|
gure
historia inori zor, guhaurek egin dugulako"
|
|
|
Egun batez buru arinen batek murru batean zera idatzi zuen: " Borroka armatua egiazko borro ka da"... eta
|
guk
erantzun egin genion: " Apo armatua egiazko apoa...".
|
|
|
" Etxebartar seme eta iparreko anaiaren bizia ez beita beti izan lasaiezko ibai luze bat... ororen gainetik arraileriant handi bat beitzen, txirtoa maite zuan eta bere arrapru gogokoena" Herriak Bizi behar du" balin bazen ere," Irriak bizi behar du" ezpainetan erria emaiten zeion. Apurka apurka abertzaletu zen
|
gure
laguna. Osoki abertzaletu, egintza publikoetan nahiz itzalpekoetan parte hartuz...
|
|
|
segatzen eta kolte bati itzatü ondoan, herriko izenak euskaraz tintatzen eta ber gaüaldian denak herrietako ateetan lantatzen. Erran behar da Frantziako aministrazioari bigabostetan galteginik izan zeiola
|
gure
herrietako izenak euskaraz jartea bena beti bezala, euskalzaleen galtoak, jakobinen lanoetan galtzen ziren. Arren, norberak ez badü egiten ez beita sekülan eginik izanen, abertzaleek beren gain hartü züen herriko izenen euskara hütsean agerreraztea.
|
|
|
Ez dakit apaiz askok onartuko zuten bromaz jokatzea erlijioari lotutako gai batekin; Junes bai ordea, Zuberoan, erran ohi dugun bezala, arrailerianta baita. Luzaz iraun beza
|
gure artean
, lan anitzez betetako bizibide luzean!
|
|
|
Ipar Euskal Herriko esparru politikoan. Baina hemengo borrokabideen al de tinko egoteak ez du ikuspegi nazionala ez dugula esan nahi,
|
gure
lehentasuna hemengo errealitateari lotua da. Aspaldiko militantea...
|
|
|
Nor nahik beno hobeki ezagützen zütüan; ez haietaz zerbait irakurri edo pantailetan ikusi züalakoz bena bai kurritü zütüalakoz, artzaineki harremanetan sartü, kartieleko jenteeki mintzatü. IGN mapa eskü batean, makila bestean, zaküa bizkarrean eta argazki tresna soinean zoan
|
gure
bortükaria. Ororen bürü hola deitzen zen hainbeste urtez parte hartü züan Bortükariak alkartean.
|
|
|
Le kü bakoitxarentako bazüan hixtoriako herexa bat edo anekdota bat edo izadiak eskentzen deigün berezitarzün bat kontatzeko. Arren ez da harrigarri
|
gu
re bortükariak ibilaldi libürüa idatzi balinbazüan: " Xiberoko Xendak.
|
|
|
Karrikan gutxiago entzuten da. Ihardukitzerik gabe ez ditugu
|
gure
arazoak konponduko. Instituzioek ez dute arazoak gainditzeko eskuduntzarik, gogoetatzeko balio dute, hein batean, baina ez dute baliabiderik.
|
|
|
" Allanderen emankizüna Xiberoko Botzean: ‘Egün bat, hitz bat’ behar züen izentatü ‘Egün bat, hortz bat’ ez zaizüe üdüri?" Eta gü,
|
gure
gizontto eta emaztetto itxüra nokügabekoeki, hala üdüriarazi nahi pürü, gü bai gü, txirtokoiak, erri karkazaz prefosta...
|
|
|
Ata, ahapeka erraitea ez zen beharrezko, berartaz erri egitea ez züalakoz kexaraziko, txirtoa, hitz joküak maite zütüalakoz eta Allanderen gogoa,
|
gurea
mügatürik den eremütik harat zoalakoz. Haatik, bizia antzerki bat beita, Allanderen antzezoihala, apür bat baizik ere baztertzen balinbazen, nahiz eta lehenlehenik erri bat ikusi, ez zen erri ozen bat.
|
|
|
Ez Allande, ez hintzan ertzo, bena bai ertzotürik maite
|
gure
lürraldea eta gure hizkuntza. Gazte denboran azkarki borrokatü hintzan, gei horien üngü rüan.
|
|
|
Ez Allande, ez hintzan ertzo, bena bai ertzotürik maite gure lürraldea eta
|
gure
hizkuntza. Gazte denboran azkarki borrokatü hintzan, gei horien üngü rüan.
|
|
|
Zonbait aldiz, gaüzak ez ziren aski zalhe aitzinatzen hiretako, eta jakinarazten hüan (ez hintzan gizon epela!...). Bena bahakian ere,
|
gure
hizkuntzan salbatzeko güdüka lüzea izanen zela eta egün oroztako lana dela...
|
|
|
Azken denboretan, franko arrenküratürik agertzen hintzan
|
gure
lürraldearen egoeraz eta geroari bürüz. Hala dük badügüla oraino lan hanitx egiteko Ipar Euskal Herri hontan, gure gazteriari ütz dezagün lürralde bizi bat eta prefosta euskaldüna!...
|
|
|
Hain zuzen ere, hemendik aurrera, badia bazterreko oinezkoentzako ibilbi detik ibiltzearekin amaituko dugu
|
gure
txango hau, hemen bai aldiz eraikin itsusien konpainiari ezin izango diogula ihes egin. Diruaren legeak zelako zatarkeriak eginaraztea zilegi egin duen gogoetatzeko aukerarik bada, beraz, Santa Barba eta Donibane Lohizuneko portua bitartean ia ordu erdi batez ibil tze honetan.
|
|
|
" Domingo Garat pastoralaren eskentzeko,
|
gure
haidürü da Pagola!"
|
|
|
Ezi, Sü Aziako kideek dioen bezala: " ez ote dea hanitxez ere goxoago entzütea" Maddi etxen dük, etxen dün, etxen düzü", eziz eta,
|
gure
ustez ja puzkaz praubeagoa den" Maddi etxen da?" hori beno?".
|
|
|
" ontsa entelegatürik izan gitean: ez deiogü jenteari erran nahi" hola behar da mintzatü eta ez beste gisaz"... bai aldiz gük eta
|
gure
gizaldikoek bai aitzinekoek eüskararen ahozkatzea nola ikasi dügün entzünarazi. Gero, bakoitxak nahi düan bezala eginen dü...".
|
|
|
Asko ez dira harrituko eta nolabait ohizkotzat joko dute ere aukera hori. Haatik, Jakin entzat egin dudan lehendabiziko idazlan honekin asmoa daukat zuberotar gisako
|
gure
berezi tasunak ez duela bereizkuntza erran nahi azaltzeko. Horretarako, bizpahiru gairen aipatzetik eta aztertzetik joko dut.
|
|
|
Eta zertarako borroka hori, bada? Beste euskal herrialdetako euskaldun guztientzat arauzko direnak
|
guretzat
ere erregela izan zitezen, besterik ez. Ezen, ikastoletan, gau eskoletan, he dabideetan, itzulpengintzan edo plazaratu beharreko edozein idazlanetan jarduten dugun Zuberoako euskaldun alfabetizatuentzat zinez mingarria zen ikustea Euskaltzaindiak zubererarekiko eta, batez ere Zuberoako herrien idazke raren kontuarekiko zeraman jokabidea.
|
|
|
Aurretik zehaztu ditudan sailetan gabiltzan euskaldunontzat ulergaitza, tamalgarria eta onartezina ere zela erran nezake, Euskaltzaindiak,
|
gure
bere zitasuna bereizkuntza bihurtu zuela hautemateak. Nola besterik azaldu zitekeen Euskal Herriko beste herrialde guztietan idazkera arau bezala finkatuak di renak, guk, Zuberoan, jarraitu ez beharra?
|
|
|
Aurretik zehaztu ditudan sailetan gabiltzan euskaldunontzat ulergaitza, tamalgarria eta onartezina ere zela erran nezake, Euskaltzaindiak, gure bere zitasuna bereizkuntza bihurtu zuela hautemateak. Nola besterik azaldu zitekeen Euskal Herriko beste herrialde guztietan idazkera arau bezala finkatuak di renak,
|
guk
, Zuberoan, jarraitu ez beharra. Hizkuntza aditu eta arau egile gi sa, nola ontzat eman, Zuberoan, ahomintzozko H-ak atxiki beharra edota ea idatzi beharrean ia izkiriatzea?
|
|
|
Lehenbiziko artikuluan, 1998koan, beretzat biziki garrantzitsua zen Zuberoari buruzko ikusmoldea irakurleari ohartarazten zion: " lehendabiziko idazlan honekin asmoa daukat zuberotar gisako
|
gure
berezitasunak ez duela be reizkuntza erran nahi azaltzeko". Hau da, Zuberoak eta zubererak berezitasu nak baldin badituzte, Euskal Herriko eta euskararen parte dira.
|
|
|
Ziberoko Egünaria (18871914) liburuaren aitzinsolasa dugu. Urtean behin agertzen ziren almanak horiek zubereraz idatziak ziren lexiko aberats eta orain baino mailegu
|
gu
txiekin. Hilabeteetako izenak adibidez:
|
|
|
" Zonbait aldiz, gaüzak ez ziren aski zalhe aitzinatzen hiretako, eta jakinarazten hüan (ez hintzan gizon epela!...). Bena bahakian ere,
|
gure
hizkuntzan salbatzeko güdüka lüzea izanen zela eta egün oroztako lana dela..." Hau da, lan horretan Allande lehene tan izan zen.
|
|
|
Peio Jorajuria Herria astekariaren arduradun ohiak xehetasunez erakusten di
|
gu
aldizkari horretan Zuberoak izan zuen eta duen lekua eta izan zituen azken berriemaileak, Jean Louis Davant, Panpeia Etxebarne eta azkenik Allande 2016tik 2021era, gorago ikusi dugun bezala. Peiok kontatzen digu ere nola Herrriaren harpidedunak guti diren Zuberoan, zer ekimenak eraman zituzten zuberotarren ikusmoldeak ezagutzeko, Herriara zer berri mota eta nondik etortzen diren Zuberoatik, berri orokorrak nagusiki (pastorala, maskaradak...), no la ere Allande abertzale ateoak Herria astekari katolikoan idazten ahal zuen.
|
|
|
Bortükariak deitu den mendizale taldean ere Allanderen ekarpena handia izan zen, ibilaldia prestatzea maparekin aitzineko proba eginez (GPSik ez zen orduan), bezperan telefonoz ibiltari oroen arteko lotura eginez, ibilaldian argazkiak eginez eta jakitatea partekatuz, etab." Allande, pentsatzen ahal düzüen bezala, Xiberoko bidexka eta xendeetan ezinago laket zela. Bide erakusle haütüa ere günüan bai bazterren, edo orokorki
|
gure
herriaren aipatzeko".
|
|
|
" Laudoriotan ari tzea ez zuen Allandek maite; ekintzetan, ordea, hor han hemenka ekimenak antolatzen eta ekitaldiak moldatzen, maisu eta eragile gorena zen Socarros(...) Zuberoako lurrak ematen dituen giza seme alaba aparteko horietarik euskararen mundura etorria". Andresek erraten du orain
|
guri
zaigula Allandek ireki dituen lan ildoak jarraikitzea eta, Lehen hola, orain hala, gero ez jakin nola Bela zaldun zuberotarraren atsotitzaren azken zatia ezeztatuz, badakigula, partez bederen, Allanderi esker zer egin etorkizunean.
|
|
|
Aurretik asmatua zen legez, eskaera handia izanez gero, akziohartzaile pribatuen esku jartzeko heina 38,6 milioi akziora gehituko dela zehaztu zuen atzo Edmond Alphandery Ekonomia ministroak. Herritarren esku izan go den kapital kopuruaren gehitze hau instituzioei banatutako zatiaren
|
gu
txitze batekin gauzatuko da. Hala eta guztiz ere, Elfen pribatizazio honetan nabaritutako arrakastagatik, hartzaile bakoitzak 12 akzio baino ez ditu eskuratuko, hasiera batean 30 akzio erosteko aukera izan bazen ere.
|
|
|
Hori ere, zer ahalgea!
|
Gure
Euskal He rrian, euskal kulturaren hitzordu garrantzitsu baten karietara menderatu gai tuztenen hizkuntza erabiltzea. Norat joango gara horrela jarraituta?
|
|
|
Norat joango gara horrela jarraituta?
|
Gure
herriaren sendotzerat bederen ez.
|