|
2002
|
|
|
Ezduguhainzailabidaiahuranolakoegoeraneginzuenasmatzea.Haren poema ederrenakbidaiahorretanidatzizituen, horberebertsobateanadieraziriko herri-minak betetzenzitueneta: Ene bihotzaEkialdeandaetani, berriz, Mendebaldemuturreanl3.AlexandriatikSinaiko basamortua zeharkatzen ahalegindu zen, bainaazkenean itsasozsegitzea erabakizuen, eta 1141.eko maiatzaren14anontziratuzen.EgunhaietanAsqalonera erahonetakobidaia
|
egiteko
hamar bategunbeharziren, etapixkat gehiagoAkrerainoheltzeko. kertzaileenarabera, R.Yehudah4901.ekoMenah.emAb ekohilabeteanhilzen, hauda, 1141.ekouztail agorrilean, Egiptoutzietahandikbihilabetegeroago.
|
|
|
Bainaezdapasartesolteenkontuabakarrik; LiburuSantuetakopertsonaia ezagunadenJosefhandiahartzendueredutzatizenberekojaunbatengoratzarrea
|
egiteko
: JakobensemeJosefgizaldizgizaldi1bidaliduJainkoakjanariemateko:(...)
|
|
2005
|
|
|
Singularreaneta pluraleanazentueradesberdinakdituztenhizkeretan, bereizkuntzahaugaltzendahitzmarkatuekin.Adibidez, Gipuzkoakozenbait lekutanetxíak ergatibosingularraetaétxiak absolutibo ergatibopluralaedo gizónaigízonaidatibosingularraetapluralaazentuarenbidezbereizten badiraere, singularrareneta pluralaren arteko bereizkuntza hori ez da
|
egiten
|
|
|
Eguzkiegun hitzaren etimologiaazaltzeko proposamen desberdinak
|
egindira
(ikusAgud&Tovar en1988, hiztegietimologikoa). Schuchardt ekhitzarenkonposatu batdelaproposatuzuen (egu zki). Azentuera proposamen honenaldedago, hitzhonekazentumarkatuaerakusten baitumendebaldeko hizkeraaskotan.
|
|
|
Hizkuntzalaritza aplikatuan jardutendutenen ikerketak, begiakkanpora begirajarriz, zuzenean edozeharbidez, hiztunen hizkuntza/ hizketaarazo, zailtasun, behar, ezintasunei... buru
|
eginez
, irtenbideakaurkitzenedobideak zabaltzenahalegintzendirenaklirateke.Hizkuntzalarisoilak, berriz, matematikariformalistenantzera, teoriaketa azterbideak modurikabstraktuenean jorratzendituztenak'; hauenversus ak, aldiz, aurrekoenteoriaetairakaspenetan sustraituta aplikatua izenondo erreferentzialez jantzitakoak ditugu, eremupraktikoetan bete lanaegitendutenak, alegia.
|
|
|
Prosodiaz gozatuta ekoizten ditugun hizketa hotsen bidezko esaldiak alde askotatik azter badaitezke ere, horien izaera eta funtzionamendua estudiatzen duen eremuaz gain (eta ikerketa iturri ezinago oparoa da gurean), badira alorrak apenas lur hartu dutenak gure artean. Esate baterako, elkarrekin aritzeko, kontuak elkarri esateko erabiltzen dugun kode digitala eta bidaide den analogikoa (maiz askotan gure keinuek, keinadek, imintzioek, oharkabean (edo ohartuki)
|
egindako
esku, begi edo gorputz mugimenduek onartzen, gaitzesten, gezurtatzen, xamurtzen edo gaiztotzen baitute ahoz esandakoa). Hau da, kinesiaren eta proxemikaren eskutik hartzen dugu ahozkoa bezain adierazgarria eta komunikazio intentzionalitateari begira ezinbestekoa den informazioa ekoizpen oharmen prozesu konplexuen deskribapenerako'.
|
|
|
Hau da, kinesiaren eta proxemikaren eskutik hartzen dugu ahozkoa bezain adierazgarria eta komunikazio intentzionalitateari begira ezinbestekoa den informazioa ekoizpen oharmen prozesu konplexuen deskribapenerako'. Ez da lan honen helburuetan sartzen alderdi horien guztien deskribapena
|
egitea
; hala ere, uste dut, errealitatearen murrizte bortitza egin nahi ez badugu, eta prozesu horien muinera heldu, nahitaezko dela aipatu berri ditudan alderdi horiek aintzat hartzea.
|
|
|
Hau da, kinesiaren eta proxemikaren eskutik hartzen dugu ahozkoa bezain adierazgarria eta komunikazio intentzionalitateari begira ezinbestekoa den informazioa ekoizpen oharmen prozesu konplexuen deskribapenerako'. Ez da lan honen helburuetan sartzen alderdi horien guztien deskribapena egitea; hala ere, uste dut, errealitatearen murrizte bortitza
|
egin
nahi ez badugu, eta prozesu horien muinera heldu, nahitaezko dela aipatu berri ditudan alderdi horiek aintzat hartzea.
|
|
|
Hizketa hotsen azalaren azalari so
|
egiten
badiogu, eta ekoizpen oharmen prozesu eta mekanismoen berri ematen diguten teoriak aintzat hartuta, aztergaitzat hobetsi dugun alderdiaren estudioari edozein ikusmoldetatik helduta ere, hizketaren ezaugarriekin tupust egingo dugu. Besteak beste, ondorengo hauek ditugu nabarmenenak:
|
|
|
Hizketa hotsen azalaren azalari so egiten badiogu, eta ekoizpen oharmen prozesu eta mekanismoen berri ematen diguten teoriak aintzat hartuta, aztergaitzat hobetsi dugun alderdiaren estudioari edozein ikusmoldetatik helduta ere, hizketaren ezaugarriekin tupust
|
egingo
dugu. Besteak beste, ondorengo hauek ditugu nabarmenenak:
|
|
|
Besteak beste, ondorengo hauek ditugu nabarmenenak: aldakortasuna; adierazgarritasuna; kanporatzen ditugun hotsen elkarrenarteko ezaugarrien gurutzatzea, gainjartzea edo elkarrestaltzea; hots asmoa uhin akustiko
|
egiteko
giharren mugimendu bidez abian jartzen ditugun neurona sare eta giharren erabateko sinkronizatzea; malgutasuna edo egoera berrietara moldatzeko gaitasuna (ohiz kanpoko bideak
|
|
|
' Ahozkoaren azterketa
|
egiten
den Jan zientifiko bakanetan, kasurik onenean aipatu baino ez dira egiten hizketarekin hatera datozen proxemika edo kinesia. Alabaina, falta dira azterketa sistematikoak.
|
|
|
' Ahozkoaren azterketa egiten den Jan zientifiko bakanetan, kasurik onenean aipatu baino ez dira
|
egiten
hizketarekin hatera datozen proxemika edo kinesia. Alabaina, falta dira azterketa sistematikoak.
|
|
|
Halaetaguztizere, kasurikonenean, modurik gardenenean etazainduaneanesandakoak, eteneketapausaldiek bainoetetenezduten uhinakustikoetanazaltzen dencontinuum arensegmentazioa burutzea ikaragarri nekeza
|
egiten
hadaS, ezinkizunda elkarrizketa bizian esandakoaren segmentazioa
|
|
|
Hizketarenoharmena, ekoizpenaren etapertzepzioarenlotura gisaplanteatzendute A.Libermanetabesteek (1967) etaLibermanetaMattingly (1985) HizketaOharmenaren Teoria Motoreaizenekoteoria klasikoan. lnterpretaziohonenarabera, transmisioaburutzekoekoizpenareneskutikkanporatzenditugunseinalefisikoakhautemateko berezkomekanismoberezituak ditugula diote deskodatze akustikoa
|
egiteko
, adieraziz hautematen dugun mezufonetikoaren etaigortzendugunseinaleakustikoen arteanezdagoela biyekziozko harremanik. Postulatzen dute, hiztun entzuleokbeste hizketahotseningurumariarikgabeere, edozein kontsonanteedobokal hautemango genukeelabadakigulakonolaekoiztenditugunetabaliabideakditugulako hizketa hots jakinbatidagokion kode motorea hautatzeko.
|
|
|
etaNorman ek, 1975), (PisoniketaSawush ek, 1975) etaondorengourteetan bestehainbatek. Autore hauenaburuz, etalabur labur esanda, entzumen sistemakuhinmezudunak aztertu ondoren behetik gorako prozesatzea
|
egingo
lukefonemaezagutuarte.Hortik aurreraegingolitzateke goitikbeherako prozesatzea, eta gainerakoosagailinguistikoen (sintaxiarenetasemantikaren) laguntzazfonemakateaulertukogenuke.
|
|
|
Gaia herbera edo bederen idurikoa, lehen neurtitza adibidez, hitz baten aldaera bakarrik dauka guziz 1 zahar eta bi kantuak konparatuz ez da dudarik Dibarrart izan zela Iurretako kantuaren egilea eta, aldaketa zenbait
|
eginik
, aurkeztu zuela kantu bera Donibane Lohizunen 1894an.
|
|
|
Taba/ a omen zuten Tubalek
|
eginik
, Taba/ a deitzen baita baren izenetik.
|
|
|
Ez dik gaizki irri
|
egiten
debruak. (bis)
|
|
|
Bainan, dirudienez, Sarara igorrikako kantua jadanik idatzia izan zen; aldaketa batzuk
|
eginik
, agertu zen osoki eztitua, kenduz bertso garratz batzuk hala nola
|
|
|
Gure arbasoetan gaitz
|
egin
duenik,
|
|
|
Nolaz
|
egin
du aldaketa hori Dibarrartek hiru urteren buruan. Zer gerta
|
|
|
Zuben anaiak izango gera bizi artian, Adierazten dizuet gogoz biyotzetikan, Zazpiak bada lotsaz ez gaiten geldi atzian, Pozik alegin
|
egin
dezagun aman gatikan, Izan liteke negar eginaz guregatikan, Arkitutzia buru makurka baztar batían, Korri mutilak jarri gaitian danen gatikan, Barkaziyua eskatutzeko bere aurrian.
|
|
|
Zuben anaiak izango gera bizi artian, Adierazten dizuet gogoz biyotzetikan, Zazpiak bada lotsaz ez gaiten geldi atzian, Pozik alegin egin dezagun aman gatikan, Izan liteke negar
|
eginaz
guregatikan, Arkitutzia buru makurka baztar batían, Korri mutilak jarri gaitian danen gatikan, Barkaziyua eskatutzeko bere aurrian.
|
|
|
Zazpiak bat! Eguo hartan kantatua izan zen Gratien Adema Zalduby k
|
eginikako
olerkia. Titulutzat zeukan Eskualdunen sort herriko kantua, chant patriotique basque compasé a loccasion des fétes intemationales
|
|
|
Zazpi Euskal herriek bat
|
egin
dezagun, Guziak bethi bethi, gauden gu Eskualdun.
|
|
|
IX. Buruzagi gorenek ez zuten sinhesten Berek ikusi gabe Eskualduna zer zen, Ikusiz dantzan eta pilotan aritzen, Biba Eskual herria! oihu
|
egin
zuten.
|
|
|
Erakusten du Dibarrartek zein kartsuki segitzen dituzten dantzariak eta pilotariak eta haien txalo eta oihu beroak. Eskualduna ren aitzin solasarekin bat
|
egiten
du eta agertzen du, denbora berean, urguilu pixka batekin zer den egiazki euskaldun jendea.
|
|
|
«Zazpi Eskual herriek bat
|
egin
dezagun»
|
|
|
Beraz, teoria jakin baten aplikazio aurkitu beharrean, oraingoan, unean uneko gertakizunen azter ketaren ondoren geure teoria sortu behar, jakina, hizkuntza ulergarrian, ikerke ta historikoak parekatu ahal izateko eta ondorioak atera., historia isolaturik ez dagoelako. Mundua bera dugu partikulartasun nagusia eta horrexegatik ezin dugu partikulartasun biltegia
|
eginez
historia burutu dugunik pentsatu. Zerbait gehiago behar da eta euskal historia egiten dugunean saiatzen gara, hein berean historia unibertsala egiten, geure unibertsala delako, unibertsoaren zatia baino ez garelako, eta ez da gutxi.
|
|
|
Mundua bera dugu partikulartasun nagusia eta horrexegatik ezin dugu partikulartasun biltegia eginez historia burutu dugunik pentsatu. Zerbait gehiago behar da eta euskal historia
|
egiten
dugunean saiatzen gara, hein berean historia unibertsala egiten, geure unibertsala delako, unibertsoaren zatia baino ez garelako, eta ez da gutxi. Eta Euskal Herriko historiatik abiatzea iraskas kuntzako curriculumean erabat zilegizkoa da inguruko unibertsoetan txertatuz eta irekiaz pertsona ez eta herri isolaturik ez dagoelako.
|
|
|
Mundua bera dugu partikulartasun nagusia eta horrexegatik ezin dugu partikulartasun biltegia eginez historia burutu dugunik pentsatu. Zerbait gehiago behar da eta euskal historia egiten dugunean saiatzen gara, hein berean historia unibertsala
|
egiten
, geure unibertsala delako, unibertsoaren zatia baino ez garelako, eta ez da gutxi. Eta Euskal Herriko historiatik abiatzea iraskas kuntzako curriculumean erabat zilegizkoa da inguruko unibertsoetan txertatuz eta irekiaz pertsona ez eta herri isolaturik ez dagoelako.
|
|
|
Txillardegiren omenezko liburuan, literatura eta historia gogoko izan dituen gizona dugun heinean, neure saiakera hau historiografiaz
|
egitea
pen tsatu dut. Gonbitea jaso nuenean, euskal Batzar Nagusien elkarkidetza proze zuez, tradizio politikoaz eta, beraz, abertzaletasun politikoaren gihartzeaz XIX. mendean zehar 1877 artekoa lantzea pentsatu nuen, hau da, herrialdee tako Batzar Nagusiak eta bereziki Conferencias izenekoak, herrialdeen elka rren arteko bilkurak3?
|
|
|
Lan entziklopedikoetan, aipatzerakoan baten bat, Bernardo Estornes Lasak Auñamendiko entziklopedia asmatzen eta argitaratzen
|
egin
zuena, azpimarratu behar dugu. 1970eko jakituria eta oraingo ezagutza maila desber dina dugu eta horregatik amaitzear den entziklopedia horretan lehen liburu kiak eta azkenak desberdinak ditugu.
|
|
|
Baina euskal subjektua esaten dugunean orri bat delakoaren bateratasuna ez diogu erantsi behar halabeharrezkoa balitz modua. Subjektua
|
egin
eta desegin egiten baita eten gabe historian barrena eta beharbada euskal subjektuez, pluralean, hobe legoke pentsatzea.
|
|
|
Baina euskal subjektua esaten dugunean orri bat delakoaren bateratasuna ez diogu erantsi behar halabeharrezkoa balitz modua. Subjektua egin eta desegin
|
egiten
baita eten gabe historian barrena eta beharbada euskal subjektuez, pluralean, hobe legoke pentsatzea.
|
|
|
Sarrera Diego Catalán. ...kritiko batez burutua zegoena, berez hiritar talde berri batentzat, erakunde desberdinetan banaturik zegoen jende multzoen komuntasun lotu rak azpimarratzen zituen eta, beraz, diskurtso historiko berria asmatu; sub jektua, diskurtso berrian, euskaldunak ziren, hau da, Vasconiakoak, etni ikus pegi batetik euskaldunak, eta Aro Berriaren modernitateak eskatzen zuen hiritar status hatera jauzia
|
egiteko
, bidea eta ikerlana urratu zuen. lnperio berrien baitan herri nortasuna azpimarratu zuen. Vasconia, lurralde kontzep tua, berriz, hasi zen erabiltzen, horrek definitzen baitzuen euskaldun guztien batasun esparrua, ohizko besteak, dela Nafarroa, dela Bizkaia, gaindituz.
|
|
|
Vasconia, lurralde kontzep tua, berriz, hasi zen erabiltzen, horrek definitzen baitzuen euskaldun guztien batasun esparrua, ohizko besteak, dela Nafarroa, dela Bizkaia, gaindituz. Berak ukatu
|
egingo
ditu mito tradizionalak, kantabrismoa, bereziki, eta beste elementu objektiboetan oinarrituko da, hizkuntza eta kultura amankomunean.Vasconia Euskal Herri kontzeptu euskaldunaren itzulpen zehatz eta ego kia baino ez da erromantze hizkuntzetan eta objektiboki egokien definitzen duena gure lurraldea. Euskara ederki menperatzen zuen A. Oihenartek.Zergatik latinez idatzia?
|
|
|
Dena dela, Xabier Munibek sortu zuen erakunde sozial berria eta bertako kide ziren Euskal Herrialdeetakoek gehi Ameriketan edo Europako beste erresumetan bizi zirenek bascongado izatearen harrotasuna eta nortasuna erakusten dute. Munibe gizon praktiko eta politiko legez ageri zaigu. lrurac bat, laurak bat, zazpiak bat izan dira hari bereko aldarrikapenak gaur egun mundu mundializatuan euskaldunok bat, agian izan luke.Herri Adiskideen elkartean (Real Sociedad Bascongada de Amigos del País) hasieran gogoeta sozialak, historikoak eta politikoak
|
egiten
saiatu ziren, baina aurrerantzean gai hauek bazterturik ageri dira, zientzia aplikatuen eta teknologi gaien mesedetan. 1765eko apirilaren 18ko Herri Adiskideen batza rrean elkarteko idazkariak, M. Olasok memoria bat agertu zuen izenburu honekin:
|
|
|
San Sebastian, 1986, 461 470.39] OSEBA AGIRREAZKUENAGAzuen11 Baina handik lasterrera hiru probientzien mailan planteatu zuen, ondo ren bascongada izendatuz. Harrezkero, hiru probintzien arteko harreman politiko instituzionalak indartu eta estutu
|
egin
ziren. Batez ere, 1793ko urte az geroztik, hiru komunitate jatorrizko kategoria erabiliz, hau da, hiru pro bintzien arteko harremanak erakundetu egingo ziren Batzar iraunkorrenbidez, konferentzia izenez ere ezagunak izango zirenak 12Bergarako HerriAdiskideen egoitzan hiru herrialdeetako Batzar Nagusien ordezkariak biltzen hasi ziren, ekintzabide komunak indartzeko asmoz.Herri Adiskideen elkartean, kantabrismo dogmak nagusi izaten jarraituko du eta horretan Herri Adiskideak ez ziren bat ere berriztatu edo moderni zatu.
|
|
|
Harrezkero, hiru probintzien arteko harreman politiko instituzionalak indartu eta estutu egin ziren. Batez ere, 1793ko urte az geroztik, hiru komunitate jatorrizko kategoria erabiliz, hau da, hiru pro bintzien arteko harremanak erakundetu
|
egingo
ziren Batzar iraunkorrenbidez, konferentzia izenez ere ezagunak izango zirenak 12Bergarako HerriAdiskideen egoitzan hiru herrialdeetako Batzar Nagusien ordezkariak biltzen hasi ziren, ekintzabide komunak indartzeko asmoz.Herri Adiskideen elkartean, kantabrismo dogmak nagusi izaten jarraituko du eta horretan Herri Adiskideak ez ziren bat ere berriztatu edo moderni zatu. Kontraesana dirudi.
|
|
|
buruz goraipamenak
|
egin
arren16
|
|
|
Ohiko euskal zibilizazioa betiko desagertzearen beldurra hedatu zen. Horren aurrean zerbait
|
egin
beharra eta lruñean Revista éuskararen inguruan bildu zen A. Kanpion eta beste historialari kementsuak. Gasteizen Fermín Herránek Revista de las Provincias éuskaras sortu eta eratu zuen eta, Donostian Manterolak Euskal Erria aldizkaria.
|
|
|
Europa mailan bigarren erdian, Ranke historialari alemanak zientzia his toriko berriaren oinarriak ezarri zituen, batez ere lan
|
egiteko
tekniketan indar nagusia ezarriz eta horrela zientzia historiko sorburuen kritika positiboa egi ten zuen eta dokumentuen egiaztasunean oinarritzen zuen diskurtso histori koak benetakotasuna. Baina aldi berean, Ingalaterran, adibidez, historiaren lana halako espekulazio kutsua eta literaturaren atalean edo esparruan koka tzen zen.
|
|
|
Baina aldi berean, Ingalaterran, adibidez, historiaren lana halako espekulazio kutsua eta literaturaren atalean edo esparruan koka tzen zen. Ez da aski erudizio ona izatea historia zuzena
|
egiteko
. Nahietaezkoa da interpretaziorako zioa izatea.
|
|
|
Historialari profesionalen taldea osotzen joan zen, akademien bidez, elkarte berezien sorreraren bidez, unibertsitateko irakasleen bidez edo eta ar txibozan eta bibliotekarien artetik historialarik sortuz. Cánovas del Castillok, Espainian, Guizotek Frantzian
|
egin
zuen antzera, unibertsitateak alde hatera
|
|
|
Esaldi honetan azpimarratu behar da berriztatu nahi zuela euskal histo riografía. Berriztapena lortzeko, oinarrizko abiapuntua sorburu historikoak kritika zorrotzez aztertu behar ziren eta iturrien irakurketa berriak
|
eginaz
, historia berriztatua sortuko zen, dokumentuek berez ez dutelako hitzik egi ten, baina, bestalde, historiarik ezin daiteke buru erudizio enpiriko gabe. Horregatik ez da mugatzen agirien positibismora edo sorburuen kritikaren teknikara.
|
|
|
Horregatik ez da mugatzen agirien positibismora edo sorburuen kritikaren teknikara. Frantziako Augustin Thierry izango zuen eredua eta, beraz, iker keta
|
eginez
, artistaren jitea ere erakutsi behar zela aldarrikatu zuen.
|
|
|
Labayru Bizkaiko historia berria
|
egiten
saiatu zen. 1880an, egunkari tra dizionalistetan, kazetari legez, nabarmendu zen eta horra ondoan bere ikus pegi historiografikoa:
|
|
|
Si de los fugaces sucesos quieren sacarse los hechos permanentes, verdadero objeto científico de la historia, hay que redu cir el orden cronológico del suceder al evolutivo del hacerse, y no caer en prag matismo excesivo21? Labayrurekin ez bezala, Etxegarairen lana Euskal Herriaren egoera Erdi Aroaren bukaerari buruzkoa, goraipatu
|
egin
zuen M. Unamunok, benetako historialari zintzo bezala, imaginazio gutxikoa izan arren, lotuegia ikusten zuen garaian garaiko gertakizunetara. Horregatik, Unamunok, informazio berberean oinarrituz, bestelako interpretazio teoriko agoak egiten ditu.
|
|
|
Labayrurekin ez bezala, Etxegarairen lana Euskal Herriaren egoera Erdi Aroaren bukaerari buruzkoa, goraipatu egin zuen M. Unamunok, benetako historialari zintzo bezala, imaginazio gutxikoa izan arren, lotuegia ikusten zuen garaian garaiko gertakizunetara. Horregatik, Unamunok, informazio berberean oinarrituz, bestelako interpretazio teoriko agoak
|
egiten
ditu. Azken batean, liburuaz zera dio, obra meritísima dela, abiapuntu eta gogoeta berriak irekitzen zituelako historiaren arloan.Arturo Kanpionen lan erraldoia ere testuinguru berean kokatu behar dugu.
|
|
|
Teoría historiografikoan, psikologismoaren esparruan kokatuko nuke, gerta kizun handien azalpena bilatzeko orduan. Adibidez, karlismoaz
|
egin
zuen interpretazioa dugu, besteak beste.Hala ere, mitoak eta leiendak indarra zuten jenderiaren ohiko kosmoaren interpretazioan bat eginda zeudelako. Horregatik Fermín Herrán idazleak eta Biblioteca bascongada bildumako editoreak 1898an zera adierazi zuen:
|
|
|
Teoría historiografikoan, psikologismoaren esparruan kokatuko nuke, gerta kizun handien azalpena bilatzeko orduan. Adibidez, karlismoaz egin zuen interpretazioa dugu, besteak beste.Hala ere, mitoak eta leiendak indarra zuten jenderiaren ohiko kosmoaren interpretazioan bat
|
eginda
zeudelako. Horregatik Fermín Herrán idazleak eta Biblioteca bascongada bildumako editoreak 1898an zera adierazi zuen:
|
|
|
Garaiko lan historiko garrantzitsuena izan zen ezbairik gabe, gure artean gutxi ezagutu eta landu dena, tamalez. Beharbada nazitarrek Parisen kartzelan zegoela, erresistentzian sarturik baitzegoen, ez bazuten hil, euskal historiografiaren erreferentzia nagusia bihurtzeko gaitasun eta prestakuntzaosoa zukeen, 1940 eta ondoko hamarkadetan.FRANKISMO GARAI LUZEKO ARGI ILUNAK1939an, gerra zela eta, aurreko urteetan bideraturiko dinamikak eten
|
egin
ziren. Eusko Ikaskuntzaren inguruan erakundetzen hasi zen azpiegitura zien tifikoa desegin zen.
|
|
|
Historia ikertzeko profesionalizazio bidea irekitzen zen unibertsitateetan. Ordura arte, artxibategi eta bibliotekariak ziren historiazko lanetan profesio nal gisa aritzea lortu zutenak.Giro honetan eta Unibertsitatean ikasia izan arreo, bere kabuz ikerketa lanak
|
eginez
, Eusko Ikaskuntzan eta CSIC erakundearen inguruan ibiliaz, euskal historiazko ikerketak beste pertsonaia handi bat ezagutu zuen: Julio Caro Baraja.
|
|
|
Baina 1956 arte, zalantza barik, bera dugu his torialari sozial garrantzitsuena. Los Vascos izeneko liburua, 1949an argitara tua, Annales aldizkarian, Parisen indartzen zegoen historiazko paradigma berriaren ispilu zena, historia
|
egiteko
modu berriaren erakusletzat aipatua tzan zen.Jakina, teoriari eta aukeraturiko ikerketa esparrura loturik du bere meto dologia. J.C.B.ren lana ulertzeko Pío Barajaren ideiak eta nobelak ezagutzea premiazkoa da.
|
|
|
Zelako trebetasuna, bestalde, gaztelania bizkor, zehatz eta argia erabil tzean. Saiakeraren maisutzat! aster nabarmenduko dute, agian.Dena dela, haren ikerlanak ezagutu ondoren nabari daiteke halako iker keta
|
egiteko
ibilbidea edo metodologia jakina. Baten batzuen ustez, J.C.B. k ez zuen metodorik.
|
|
|
Baten batzuen ustez, J.C.B. k ez zuen metodorik. Eta beharbada egia da, metodo desberdinak erabili zitue lako eta bere bizitzan zehar bere ikuspegiak aldatu
|
egin
baitzituen. Baina hala ka joera finkoak bere lanetan ageri dira:
|
|
|
Baina hala ka joera finkoak bere lanetan ageri dira: lehendabizirik, hizkuntzari buruz zehaztapenak
|
egiten
ditu, erabili behar dituen kategoria eta kontzeptuen erre latibotasuna azpimarratuz. Bigarrenez, kezka epistemologikoa planteatzen du, baina berehala filosofo grekoen garaian, delako kezken berri bazegoela igertzen saiatzen zen.47] OSEBA AGIRREAZKUENAGAOndoren bere diskonformitatea adieraziko du, nahietaezko abiapuntua balitz bezala.
|
|
|
Espiritu etnografikoak dirau bai, baina hori ez da maila teorikoan ez duelako kezkarik, erredukzionismo antzuan ez erortzeko bidea baizik. Deskribapen soila eta formala gainditurik gelditzen da, ikerketa teori koan aukerak
|
eginez
, ez modu abstraktuan, enpirikoan baizik, berez etorri zetorren ondorioa modu naturalean agiriaz.Sozilogismo berriaren ekarpenak jasoko ditu 1950ean, aurkakoa, hurren go hamarkadan, sikologismoan murgilduz. Pertsonen, protagonisten nundik norakoan kezkaturik agertu zen beti, heldutasun intelektuala irabazi ahala.
|
|
|
Pertsonen grinen garrantziaz ere jabeturik zegoen. Horregatik, genero bio grafikoaz gogoeta jakingarriak idatzi zituen bere bizitzaren azken aldian eta modu originalean aplikatu bere buruaren azterketara.Beraz, badugu bai zer ikasi, J.C.B.ren lanetan, ikerketa
|
egiteko
moduaz.AZKEN MENDE LAURDENAXX. mendean paradigma interpretatibo nagusiak, funtzionalismoa, alde batetik, aldaketarena, bestetik, non marxismoa barne kokatzen baitut, egon direla esango nuke. Ikerlariok, beraz, teoria ondo eta sakon ikasi behar genuen eta gero hori aurkitu errealitatean, datuak egokitu eskema teorikora.
|
|
|
Beraz, guztia ulergarria eta jus tifikagarria bihurtzen da testuinguruan, zapalketa arbuiagarriena ere. Dena dela, historia lantzerakoan, datuak ukatu ezinekoak ditugu, erudi zioak hortxe jarraitzen du eta beharbada tokian tokiko eta talderik taldeko teoriak lantzen dira. Baina, bestalde, zientzia konparatu ezean ez dago zien tziarik, orokortasunean
|
egiten
delako zientzia.48EUSKAL HISTORIAN BARRENA, ETORKIZUNARI BEGIRAKultura zientifikoak beti daude aldatzen, aldakorrak dira, izan behar dira. Zientzia produkziorik probisionalena eta eztabaidagarriena gertatzen zaigu, beraz, ziurtasun laburrekoa dugu.
|
|
|
Historiografía moeta ugari dugu Euskal Herrian eta arloz arlo aritzerik ez dago txosten honetan. Bestalde, Euskal Herriari buruz ko historia nagusi edo orokorrak sintesi formatoan edo autore askoren artean ugaldu
|
egin
dira. Atal honek azterketa berezia merezi luke autorez autore.
|
|
|
Ahulak gara eta Espainia gertatzen da; sarritan, erreferentzi gune bakarra balitz beza la. Nire ustez, Europako ikuspegia irabazi genuke, azterketa konpa ratiboak
|
eginez
, ikusiaz historia ez dela gertatu halabeharrez, aukeren arteko alternatibak sortuz joan dela baizik. Beraz, determinismo eta legitimazio sozial eta politiko gehiegi nabari da azterketa gaiak egiteko orduan.
|
|
|
Nire ustez, Europako ikuspegia irabazi genuke, azterketa konpa ratiboak eginez, ikusiaz historia ez dela gertatu halabeharrez, aukeren arteko alternatibak sortuz joan dela baizik. Beraz, determinismo eta legitimazio sozial eta politiko gehiegi nabari da azterketa gaiak
|
egiteko
orduan. Bestalde, historialariok ikasi behar dugu taldeka lanean, zientzietan egiten den bezala.
|
|
|
Beraz, determinismo eta legitimazio sozial eta politiko gehiegi nabari da azterketa gaiak egiteko orduan. Bestalde, historialariok ikasi behar dugu taldeka lanean, zientzietan
|
egiten
den bezala. PI Y MARGALL, Francesc, Las nacionalidades, 1877 Madril, Centro de Estudios
|
|
|
XXI. mendean, Europa berriaren atalean, badaude erregionalismo trans nazionalean oinarritu behar ditugun historia berriak, goi mailako laburpen politiko instituzionalak
|
egiteko
unean, ahaztu gabe Pirinioak direla gure ardatza itsasoarekin hatera. Azken 500 urteotan gure historia mundializazio prozesuaren gunean kokatzen da.
|
|
|
Azpiegieturazko ikerlanen ondoan, nahietaezkoak ditugu diskurritzeko modu kontraesankorrak, horrek
|
egiten
duelako herria. Folklorean murgildu garenok badakigu tradizioa nahaste eta borraste guztien bilgunea dugula.
|
|
|
Eremu urria bai, baina diskurritzeko aukera zabalagoa agian. Nire esperientzian, ez zait berdin euskaraz edo gazte laniaz edo ingelesez idatzi. lrakurle gutxi eduki arren, jarraituko dut euskaraz lantzen historia, itzultzaileen lanak, errespetu guztiz, sarritan gogorregiak eta ulergaitzak
|
egiten
zaizkit eta. Euskaraz idazteak bai ematen du plus berezia eta euskarazko historiografia lantzeko ahalegina hurrengo 20 urteetan erron ka handia izan luke, bestelako hizkuntzak baztertu gabe, ariketa hori premiazkoa duelako edozein ikertzailek, erregistro desberdinak erabiltzeak aberastu egiten duelako geure diskurritzeko ahalegina.
|
|
|
Nire esperientzian, ez zait berdin euskaraz edo gazte laniaz edo ingelesez idatzi. lrakurle gutxi eduki arren, jarraituko dut euskaraz lantzen historia, itzultzaileen lanak, errespetu guztiz, sarritan gogorregiak eta ulergaitzak egiten zaizkit eta. Euskaraz idazteak bai ematen du plus berezia eta euskarazko historiografia lantzeko ahalegina hurrengo 20 urteetan erron ka handia izan luke, bestelako hizkuntzak baztertu gabe, ariketa hori premiazkoa duelako edozein ikertzailek, erregistro desberdinak erabiltzeak aberastu
|
egiten
duelako geure diskurritzeko ahalegina.
|
|
|
Txillardegiren omenez, deialdiari erantzunez, berehala idatzi nuen arti kulu hau eta 1999ko irailaren lSean igorri nuen. Sei urteren buruan, gai honi buruz, argitalpen berriak
|
egin
ditugu eta bat aipatzerakoan, halabeharrez,
|
|
|
Omenaldi liburu honetarako merezimendu osoa duen Txillardegik euskararen etorkizunerako oinarri oinarrizko lana
|
egin
du beti. Guk ere oinarrizko ideia batzuk ekarri nahi ditugu horren heldugabe dagoen Euskal Soziolinguistikaren eremura, Antiguako hizkuntzalari donostiarrak esanen lukeenez, euskararen endoglosiaren alorrera.
|
|
|
·J. A. Letamendiak, M. L. Oñederrak eta K. Zuazok artikulu honi oharrak
|
egin
zizkioten
|
|
|
' Diaf!, losia darabilgunean hiztunak hizkera geografikoen arrean batetik bester edo bat bamo gehiagotara bere mintzoan
|
egiten
duen iragatea adierazi nahi dugu; aldiz, diglosia dio gunean, bi ereduren arteko konkurrentziaz dihardugu; eredu horietarik bat, gainera, nagusi dabilena da. Gure kasuan euskara batua eta norberaren herriko hizkera lirateke bi ereduok.
|
|
|
Adibide inozo batekargitzen ahaldigu kontua: esandaiteke zarauztar gazteek heinbatezZarauzko euskararen jarraipentzat jodezakegun hizkera
|
egiten
dutela; mintzatzendirenean arreta pixka batezartzea askidaegiten dutena euskara batua ezdela jabetzeko. Zarautzen, orain artean Nor Nori aditzsaileanoraineko aldaeretanlehenpertsonan zatzait&aukera izanda, horidadialektologia lanekdioskutena; egungogaztearizaitentzunen diozu eta«hai, gureaitakzatesatendu»erekontatukodizu.Bialdaerakherrikoak izaniketahorietarik batereduestandarrari dagokionez, ulertzekoa daegungo gaztezarauztarrenaukera; halazere, entzunen diozuzarauztar gaztearizakuzaigu rekin rik, hatera, bainabigarrena gehiago.Berebat, erten' irten', ostro
|
|
|
... Guaixealdizkariasortuzenean, herrikohizkerarenaldekoapustua
|
eginzuen
, zenbaitherritakoberriakherrihorietakohizkeranegiteko... egin genuenholakohibridotxikibatedo.Gurehelburuazenherrikohizkerakahaliketafidelenagertzeaorrian, etabestetikeuskarabatutikedo batuadeitzen dugunhorretatikahaliketagertuenegongozensistemabat{ inNafarroako hizkerenazterketaetaeuskaraestandarra: EuskalerriaIrratikomahaiingurua, l.Camino{ arg.), 1998: 173).
|
|
|
... Guaixealdizkariasortuzenean, herrikohizkerarenaldekoapustua eginzuen, zenbaitherritakoberriakherrihorietakohizkeranegiteko...
|
egin
genuenholakohibridotxikibatedo.Gurehelburuazenherrikohizkerakahaliketafidelenagertzeaorrian, etabestetikeuskarabatutikedo batuadeitzen dugunhorretatikahaliketagertuenegongozensistemabat{ inNafarroako hizkerenazterketaetaeuskaraestandarra: EuskalerriaIrratikomahaiingurua, l.Camino{ arg.), 1998: 173).
|
|
|
ingurukoherrietan aldehandia dagoikasketak herritik kanpo Iruñean
|
egin
dituztenetaherrian bereanegindituztenegungo gizon gazteen gaztelanian. Desberdintasun nabarmenak gertadaitezkeikasketakIruñean egindituen batengandik herrian bereanetaberazmailaapalagoanegindituen bereanaiarengana.Herrianfamiliarenetatradiziozko lanenetahizkuntza ohituren inguruan biziizanak edozein pertsona markatzen du, ikasketek etaIruñeko kulturaetagirourbanoagoakloturik daramatzatenhizkuntza erekmarkatzen duten bezala.
|
|
|
Arestian aipatu ditugun lasterbide horiek ezagutzeko etaulertzekodialektologianohikoadenmailazmailakoprozesuaren irudiabaliadezakegu. Hizkera batekezditu bereezaugarri guztiakgaltzen, etagaltzendituenak ez ditudenakbateragaltzen.Ingurunerik ingurune, garairikgarai, gunerikgune, egiturarik egitura etahiztunik hiztun galtzen ditu, besteak beste.V. M. Schirmunski k lehenikbigarreniketaordezkaturikakoezaugarri dialek talen arteko bereizketa aspaldixko
|
egin
zuen: hizkera edo dialekto batean ezaugarri ordezkatuakdauden neurri bereanaldaketariaurreegindioten eta galdu ez diren ezaugarri dialektalak ere badaudela adierazten digu; ikus Bellmann (1998: 33).
|
|
|
Ustedugu gaiahor kokatu behardela, hizkuntzalaritzarenmuin muina denaldakortasunordenatuareneremuan, ezanitzeknahiduten bezalaeuskara batua1euskalkiak ikuspegi soiletakamutsean.
|
Egin
liratekeen azterketei etadatu bilketeiekitekotan oinarrizko gertakarihauekgogoanizanikabiatzeakomenida.
|
|
|
Edozein hizkuntzak bizirik irauteko funtsezkoa da aldaera komun edo estandar bat izatea eta esparru eta maila guztietan erabilia izatea. Euskararen historian zehar behin eta berriro idazleek agertu duten kezka da euskara batuaren beharra, baina euskalki bat edo zenbait euskalki literatur hizkuntza modura erabiltzeko saio ugari
|
egin
badira ere (ikus Villasante, 1970 eta Zuazo,
|
|
|
1988), ez da gertatu horietako bat ere nagusitzea. XX. mendearen lehen erdialdean ortografia bateratua lortzeko saio ugari
|
egin
ziren eta mendearen erdiaren inguruan berpiztu egin zen estandarra nolakoa izango zen behin betiko erabakitzeko beharraren kezka. Euskaltzaindiaren barruan ere piztuta zegoen eztabaida hori eta egun bizi dugun estandarizazio prozesuaren oinarriak jarri ziren 1958 urtean Euskaltzaindiak Bilbon egin zuen Euskaltzaleen biltzarrean'.
|
|
|
1988), ez da gertatu horietako bat ere nagusitzea. XX. mendearen lehen erdialdean ortografia bateratua lortzeko saio ugari egin ziren eta mendearen erdiaren inguruan berpiztu
|
egin
zen estandarra nolakoa izango zen behin betiko erabakitzeko beharraren kezka. Euskaltzaindiaren barruan ere piztuta zegoen eztabaida hori eta egun bizi dugun estandarizazio prozesuaren oinarriak jarri ziren 1958 urtean Euskaltzaindiak Bilbon egin zuen Euskaltzaleen biltzarrean'.
|
|
|
XX. mendearen lehen erdialdean ortografia bateratua lortzeko saio ugari egin ziren eta mendearen erdiaren inguruan berpiztu egin zen estandarra nolakoa izango zen behin betiko erabakitzeko beharraren kezka. Euskaltzaindiaren barruan ere piztuta zegoen eztabaida hori eta egun bizi dugun estandarizazio prozesuaren oinarriak jarri ziren 1958 urtean Euskaltzaindiak Bilbon
|
egin
zuen Euskaltzaleen biltzarrean'. Idazle gehienak etorri ziren bat euskara estandarizatzeko beharrarekin, baina behar hori onartzen zutenen artean ere, askotariko iritziak zeuden euskara batuaren oinarritzat hartu behar zen euskalkia erabakitzeko orduan2?
|
|
|
Txillardegik 1958ko txostenean egokientzat hartu zuena hain zuzen ere. Irtenbide honen alde
|
egin
zuten Villasantek eta Mitxelenak ere 1968 urtean Euskaltzaindiaren 50 mendeurrena ospatzeko Arantzazun egin zen hilera ospetsuan.
|
|
|
Txillardegik 1958ko txostenean egokientzat hartu zuena hain zuzen ere. Irtenbide honen alde egin zuten Villasantek eta Mitxelenak ere 1968 urtean Euskaltzaindiaren 50 mendeurrena ospatzeko Arantzazun
|
egin
zen hilera ospetsuan.
|
|
|
Euskara estandarraren beharra eta sorrera kezka eta eztabaida iturri izan dira mendeetan zehar eta horren berri nahi duenak informazio paregabea aurki dezake Zuazoren (1988) lanean. Era berean, batez ere XX. mendearen bigarren erdialde honetan
|
egin
diren euskara ordura arte landu gabeko espa
|
|
|
Sarasolak (1997a, b) zientzialariek erabiltzen duten euskara narrasa eta chicana moduko bat dirudiena dela idatzi du. Areago, honelako testuak euskararen normalizazioaren alde edo aurka
|
egiten
ote duten zalantza egiteraino heldu da (Sarasola, 1997b): «.., honelako testuak laguntzen ari al dira, ala traba ari dira gertatzen euskara lantzeko, gure hizkuntza egoera normaltzeko lanean?
|
|
|
Hizkuntza handiak dira aro modernoarekin hatera etorri diren teknologiaz, medikuntzaz, zientziaz, eta abarrez mintzatzeko erabilgarri diren bakarrak. Azkenik, mendekotasun kulturalari dagokionez, aipatu beharrekoa da hizkuntza txikiek testu idatzirik edota literaturarik ez izateak ezinez koa
|
egiten
duela hizkuntzen iraupena eta, jakina, eskolan hizkuntza menderatzailea erabil tzeak erabateko garrantzia du hizkuntza menderatuaren galtzean, horrelako heziketa jaso duten hiztunek, idazteko, irakurtzeko eta oro har kultur eginkizunetarako askoz ere hobe to menderatzen baitute hizkuntza handia txikia baino. Azkenean, hizkuntza txikia bizitza modernoaren esparruetarako erabilgarria ez dela pentsatzera heltzen dira hiztunak eta hiz kuntza menderatzaileaz baliatzen dira.
|
|
|
hauetako euskara garatzeko
|
egin
diren saioek berebiziko garrantzia dute euskararen garapenerako eta iraupenerako ere, baina gainera, esparru bakoitzeko zientzialariak edo teknikariak dira esparru horretako euskara gara dezaketen bakarrak. Hau oso garbi islatu zuen Etxebarriak (1972) Anaitasuna aldizkarian hauxe idatzi zuenean:
|
|
|
Hizkuntzalariek lagun dezakete sortuz doan euskara teknikoa aztertuz eta beren hizkuntz ezaugarriak deskribatuz eta, halaber, literatur erabilera eta erabilera komuna aztertuz. Zientzialariei eta oro har hizkuntzaren erabiltzaileei bide berriak jorratzea errazago
|
egingo
dieten baliabideak eskainiko dizkiete horrela. Euskara teknikoaren inguruko azterketek testuak behar dituzte, ordea, eta hizkuntzalarien edozein argibide, proposamen edo kritikak ez du ezertarako balio kontuan hartzen duen zientzialaririk ez badago9?
|
|
|
Baina zein izan daiteke hizkuntzalarien ekarpena? Hizkuntzalarien eginkizuna ezin izan daiteke esparru guztietako testu tekniko zientifikoak idaztea, gehienez ere, lan
|
egiten
duen hizkuntzalaritzaren esparruko euskara lan dezake bakoitzak. Ekarpena, hizkuntzalaritzaren esparruak lantzetik etorriko da, jakina.
|
|
|
Ekarpena, hizkuntzalaritzaren esparruak lantzetik etorriko da, jakina. Zalantzarik ez dago euskarak orain arte landu ez diren esparruetara hedatzeko aldatu
|
egin
behar duela. Hortaz, hizkuntzen aldaketen nondik norakoak ulertzea funtsezkoa da gertatuz doazen aldaketak ebaluatu ahal izateko' 0 Filologia ere funtsezkoa zaigu euskarak mendeetan zehar garatu dituen baliabideak ezagutzeko eta orain arte gertatu diren aldaketen noranzkoa finkatzeko.
|
|
|
Edonola, arreta bereziaz jokatu behar dugu esparru honetan ere, hizkuntzalarion tentazioa baita askotan gure anali sitik ateratzen ditugun ondorioak hiztunen intuizioaren gainean ezartzea: gure analisitik ateratzen diren ondorioak hiztunek
|
egiten
dutenarekin bat ez datozenean gure analisia da egokitu beharrekoa, ez hiztunak.
|
|
|
12 Euskara Teknikoa izeneko gaien irakasleak dira, beste batzuen artean, profesional egokiak mota honetako eginkizunak aurrera eramateko, hizkuntzalaritzarekin eta euskara tekniko zientifikoarekin lan
|
egiten
baitute. Hizkuntzalaritza aplikatuak hizkuntzalaritza teorikoa ren ekarpenak ere kontuan hartu behar ditu eta haren eginkizuna neurri handian erabiltzai leei zuzenduta badago ere, ateratzen dituen ondorioek erkagarriak izan behar dute, hiz kuntzalarien bermea edota kritika jaso ahal izateko.
|
|
|
a) Hizkera komunak eta hizkera tekniko zientifikoek duten gainezarritako eremu horretan, ezinbestean estandarrak izan behar duten fonologia, ortografia eta morfologia flexiboa ditugu. Sintaxiari eta, oro har, testu gramatikari dagokienez, erabilera komunean posible edota gramatikal diren esapide eta eraikuntza guztien artean zenbait aukera
|
egiten
ditu erabilera tekniko zientifikoak, zehatza, neutroa eta inpertsonala izateko helburua dela eta. Testu tek niko zientifikoen ezaugarririk aipagarriena ohiko logika batetik abiaturiko koherentzia da:
|
|
|
azpiatal eta paragrafoak eta idazleak
|
egindako
lotura logikoak garbi ikusten laguntzen diguten testu antolatzaile ugari.
|
|
|
Aldiz, modalitateari dagokionean, neutroa izateko helburuak hizkuntza komunean neutralizazio bidean daudekeen zenbait bereizketa aintzat hartzera' edo nekez erabiltzen diren adizkiak ustiatzera garamatza. Hizkuntza arruntean nekez aurkitzen ditugun gertatu dateke, gertatu bide da/ zen eta gertatu zatekeen adizkien modukoak erruz erabiltzen dira euskara zientifikoaren zenbait esparrutan baieztapen kategorikoetatik alde
|
egiteko
. Omen partikula modala, aldiz, nekez erabiliko dugu euskara tekniko zientifikoan ematen dugun informazioaren iturria eta erantzukizuna ezkutatzea, honelako testuen betebeharren aurkakoa baita19 Hasteko, eginkizun nagusi modura perpausen edo paragrafoen arteko harreman logikoak argitzea duten testu antolatzaileak (beraz, hala ere, gainera, izan ere...) perpausaren hasie ran beteko dute hobeto eginkizun hori tartekatuta edo perpausaren bukaeran baino.
|
|
|
Nominalizazio eta adjektibaziorako joera handia erakusten dute testu tekniko zientifikoek eta, ondorioz, hizkera komunean baino izen sintagma konplexuagoak eratu ohi dira honelakoetan. Batetik, testu lotura bideratzeko erabiltzen da askotan nominalizazioa, lehenago perpaus madura azaldu den ekintza edo gertaera bati berriro ere erreferentzia
|
egin
nahi zaionean izen sintagma madura trinkotuz. Bestetik, izenburuak, zerrendak, irudien oinak eta terminoak beraiek izen sintagma konplexuak izan ohi dira.
|
|
|
Maila honetan garrantzi handia du, ordea, nazioartekotasunak, komunikazioa hizkuntza batez mintzatzen diren hiztunen artekoa baino areago hizkuntza desberdinez mintzatzen diren jakintza esparru bateko adituen artekoa baita. Terminoa sortu duen ikertzailearen hizkuntzaz eratzen da askotan eta bestelako hizkuntzetako zientzialariek mailegatu
|
egiten
dute, edo, batez ere, jatorrizko terminoa zabalkuntza semantikoaz lortu bada, kalko semantikoa egiten dute hizkuntza bakoitzean, nazioarteko mailan adigai baterako antzeko etiketak izateko asmoarekin. Honek eragiten du mailegutza eta kalko semantikoa hizkuntzaren gainerako esparruetan baino ugariagoa izatea, baina,
|