|
2000
|
|
|
Efektu higigarri gehien dituen herria da aberatsena. Estatu bakoitzak eskuratzen ditu horiek, tartean dituela bere ekoizkinen salerosketa, manufakturen ekoizketa, industria eta merkatarien aurkikuntzak eta mentura bera ere
|
bai
.
|
|
|
Soberako iritzi diogu, ostera, beste honi: feudalismoaren aztarna guztiak ezabatu nahian, ondasun higiezinetan
|
bai
zentsu bai errentaren bidezko jabetza ere debekatua izanari. Bata zein bestea ez dira inoiz ere kontratu feudalak izan.
|
|
|
Soberako iritzi diogu, ostera, beste honi: feudalismoaren aztarna guztiak ezabatu nahian, ondasun higiezinetan bai zentsu
|
bai
errentaren bidezko jabetza ere debekatua izanari. Bata zein bestea ez dira inoiz ere kontratu feudalak izan.
|
|
|
Abiatu
|
bai
, bizkor abiatu ziren norabide berrirantz. Iritsi, ostera, nekez eta lorrez iritsi zuten azkena zibilaren arloan.
|
|
|
Ez du Portalisen testuak argibide luzerik ematen ondasun alor horren inguruan.
|
Bai
, ordea, ondasunak eskualdatzeko moduetan, batez ere, kontratu eta oinordetza zeretan.
|
|
|
Legegileak, aginpidean baino, apaizgoan dihardu. ...en atzetik ibili ontasun mugatua izan dezaketen gauza horietan; legea aldatu ordez, erabilgarriagoa da, ia beti, lege horiek estimu handiagotan jartzeko arrazoi berriak herritarrei aurkeztu; historiak berak ere, gizaldi batzuetan zehar, ozta ozta eskain dezake bizpahiru lege zuzenen argitalpena; azkenez ere, soil soilean dagozkiela lege aldaketok proposatzeko aukera izar onaren pean jaioei; hauek,
|
bai
, hauek dira gogo keinu eta bat bateko ongiketa moduko batez, Estatu baten egitura osoa iraularazteko gai direnak.
|
|
|
Azken horiek dira nazio izaera itxuratu eta aldirik onenetarako ere duin direnak. Uko egin diegu horietariko batzuei,
|
bai
, baina soil soilean horien izpiritua beste izpiritu baten aurrean desagertu denean. Jakina, horien idatzia ez litzateke besterik izango eguneroko liskarren iturria baizik, eta hori arrazoimenak eta gure usadioek uxatu egiten dute.
|
|
|
Pentsamenduaren jario bakoitza, segida logiko berria bailitzan behin eta berriro has zitekeela uste zuen. Neurathek ez zuen tesi hau ukatu kasu teorikoan, baina
|
bai
haatik praktikoan:
|
|
|
26 Ez dago euskarazko itzulpenik.
|
Bai
, berriz, gaztelerazkoa: Conceptografia.
|
|
|
Euskaraz, espainolez edo frantsesez ez dago oraindik libururik Carnapen lan eta bizitza osoa aintzat hartzen duenik.
|
Bai
, aldiz, alemanez, Thomas Mormannena hain zuzen ere: 2000, Rudolf Carnap, Beck’sche Reihe Denker, Munich, Verlag C.H.
|
|
|
Arazoa benetan serioa zen, zientziaren filosofiaren baitako lehendabiziko proiektu handia eta anitza uztera behartu baitzituen vienarrak. Ez zen horretarako zio bakarra, baina
|
bai
garrantzizkoa. Beste arrazoi batzuek Zirkulukoek ezagutzaz, esanahiaz eta zientziaz ulertzen zutenarekin izan zuten zerikusirik.
|
|
|
Honek ez du nahi esan bere gogoetak egokitzen ibiltzen zenik kritikekin ongi geratzeko, ezta gutxiago ere. ...uala, hau da, bere emaitzak —idazkiak eta gogoetak— zeharkatu dituzten ezaugarri konstante batzuk badaudela, esate baterako joera antimetafisikoa, tolerantzia linguistikoa eta kontzeptuala, edo eluzidazioaren helburua49 Bere ildo teorikoak Neurath pragmatikoarekin bat ez etortzera eraman zuen, baina harrezkero hobeki ikusiko zenez, Zirkuluaren erreserba ideologikoaren buruan jartzera ere
|
bai
. Zirkulua desagertu eta gero, ikusmolde estandarrak Carnapen aldeko bideak jorratuko zituen:
|
|
|
Carnap, Ronsdorfen sortua —Alemaniako ipar mendebaldean—, ehule umilen semea, naziengandik ospa egin behar izan zuen ere, gaztetan beti mehatxu hori izan baitzuen atzetik, lehendabizi Jenan eta geroago Vienan. Ez zen judua, baina
|
bai
sozialista, eta hori nahikoa izan zen 1936an Estatu Batuetara erbesteratu behar izateko.
|
|
|
Munduak urrats erregular batzuk jarraitu beharrik ez duela baiestean Humerekin ados, eta, horregatik hain zuzen, etorkizunari buruz zerbait esatea erraza ez dela baiestean, Reichenbachek hori egiteko modua indukzioan aurkitu zuen. Ez zehatz mehatz, baina
|
bai
modu probable eta pragmatikoan: etorkizunari buruz ari bagara, razionalena, bere ustez, indukzioaz fidatzea da91 Hautaketa honen aurkako oztoporik handiena, alabaina, aurresateari buruzko beste arau askoren, baita ere razionalen, baliozkotasunean zetzan.
|
|
|
Zer ziren behaketazko txostenak? Neurath ezik, beste partaideak bat zetozen —Schlick ere
|
bai
1917 eta 1918ko liburuez geroztik— esperientzian ‘emandakoa’ zerbait leuna, garbia, bailitzan ezaugarritzerakoan: ‘emandakoak’ ez zuen hizkuntzaren eraginik, beren ustez; teoriak ez zuen ezer aurreratzen, alderantziz baizik:
|
|
|
Zehatzago esanez, beren postulatu politiko liberalaren eta beren filosofiaren arteko urruntasunak ekar zezakeen kontraesanari begira, azken honek arrazoimen iraultzaileari uko egitea besterik ez baitzekarren, bere ordez arrazoimen erreakzionario eta instrumentala jartzeko. Horkheimerrentzat munduaren ikusmolde zientifikoa, hau da, Vienako Zirkuluak aldezten zuen filosofia zientifikoa, muga arriskutsuegia zen pentsamenduarentzat eta, areago, gizarte industrialaren menpe egoteko bide erosoegia ere
|
bai
(122 orr.). Tesi zientifizista horien ustezko funtzio terapeutikoak —toxina metafisikoetatik askatzeko, pentsamenduari zentzugabekeriak garbitzeko— ez zuen balio, gainera, frankfurtarraren hitzetan, eromen politikoari aurre egiteko, are gutxiago superstizioa gainditzeko.
|
|
|
ideiak ezagutzen ditugula dioen tesiak enpirista ugari psikologian murgildu zituela, ideien artean ematen diren asoziazioak azaltzeko mekanismo psikologikoez arduratzera eramanez. Beraz, jarduera psikologista honen arabera, ideiak ziren munduaren eta ezagutzaren azken maila, den dena azaltzen zuten,
|
bai
kanpoko gauzak bai barrukoak, ideia bakunak ideia konplexuen azalpenetan agertzen baitziren. Ezagutzaren multzoak ideia bakunetan zeukan abiapuntua edo, enpiristek onartutako nominalismoak baieztatzen zuenez, ideia unibertsalak hitz bati esker baturiko ideia partikularren multzoak dira.
|
|
|
ideiak ezagutzen ditugula dioen tesiak enpirista ugari psikologian murgildu zituela, ideien artean ematen diren asoziazioak azaltzeko mekanismo psikologikoez arduratzera eramanez. Beraz, jarduera psikologista honen arabera, ideiak ziren munduaren eta ezagutzaren azken maila, den dena azaltzen zuten, bai kanpoko gauzak
|
bai
barrukoak, ideia bakunak ideia konplexuen azalpenetan agertzen baitziren. Ezagutzaren multzoak ideia bakunetan zeukan abiapuntua edo, enpiristek onartutako nominalismoak baieztatzen zuenez, ideia unibertsalak hitz bati esker baturiko ideia partikularren multzoak dira.
|
|
|
Hau da, Machentzat zientziaren etapek jite iragankorra zeukaten, ez finkoa ez betikoa; zientziaren baieztapenek, proposizioek eta teoriek garapena jasan behar zuten historian, askotan beraiek errefusatzerainoko garapena. Zentzu honetan, beraz, Machen helburuetako bat zientziari, eta filosofiari ere
|
bai
, arrasto dogmatikoak kentzean zetzan. Kantiarra bere hasierako urteetan, Kanten doktrina errefusatzera heldu zen geroxeago, filosofia hura aurreiritzi metafisikoz eta dogmatikoz beterik agertzen zela ikusten baitzuen.
|
|
|
Einsteinen erlatibitatearen teoria eta Vienako Zirkuluaren artean eraikitzen ari ziren loturak xarmangarriak bezain konplexuak aurkezten zaizkigu egun. Erlatibitatearen teoria zio filosofikoetan sustraiaturik zegoela egia izanda ere —Leibniz eta Machek prestaturiko bermea—, ez da gutxiago Vienako Zirkuluaren filosofia ulertezina litzatekeela erlatibitaterik gabe14 Bazegoen
|
bai
interesezko bestelako gairik fisikan, mekanika kuantikoa batez ere; baina teoria hau ezin izan zen positibisten postulatuekin identifikatu hura 1926an Heisenbergek estandarizatu arte. Gainera, inoiz ez zuen lortu erlatibitateak izandako eragina Vienakoen pentsamenduan.
|
|
|
Doktrina konbentzionalistaren oinarri teorikoa munduaren deskribapen baliokideen proposamenean zetzan. Errealitatearen zati bat —errealitate osoa ere
|
bai
ahal izanez gero— teorikoki deskribatzen dugu, tresna batzuk edo beste erabiliz; baina gakoa honako hau zen: badaude beste deskribapen alternatibo batzuk lehendabizikoarekiko bateraezinak, baina gauza bera deskribatzen dutenak, hau da, behaketetan kointziditzen dutenak.
|
|
|
zenbakiak —naturalak, positiboak, negatiboak, zatikiarrak, errealak, konplexuak—, analisi matematikoaren kontzeptuak —limitea, deribatua, zatidura diferentziala, segida, integrala, etab.— eta multzoen teoriaren nozioak. Horrela, bada, matematika logikaren adar gisa garatu zuten, eta, ondorioz, logikaren analisian baliozkoa zena, matematikarenean ere
|
bai
.
|
|
|
Hau finkatzeko, Vienako Zirkuluko kideentzat nuklearra zen egiaztagarritasun printzipio, irizpide edo metodoa erabiltzen da. Hori
|
bai
, proposizioa ez bada oinarrizkoa, orduan bere egiaren balioa eta esanahia oinarrizko proposizioen menpe daude (Tractatus, 5: Perpaus elementalak perpausaren egiargumentuak dira).
|
|
|
Esan zuen, halako" arrazoiak" ematean, beste norbaitek" norberak ikusten duena ikus dezala" lortzen bada, baina, hala ere, horrek ez badu bestea erakartzen, hau eztabaidaren" amaiera bat" dela; eta berak, Wittgensteinek," funtsean" defendatzen zuena" eztabaida estetikoen eta auzitegietako eztabaiden arteko antzaren ideia" zela, izan ere, auzitegi batean, epaitzen den ekintzaren" gorabeherak argitzen" saiatzen da, bukaeran" epailea erakartzeko" itxaropenez. Esan zuen" arrazoi" mota bera ematen dela
|
bai
Etikan, bai Filosofian.
|
|
|
Esan zuen, halako" arrazoiak" ematean, beste norbaitek" norberak ikusten duena ikus dezala" lortzen bada, baina, hala ere, horrek ez badu bestea erakartzen, hau eztabaidaren" amaiera bat" dela; eta berak, Wittgensteinek," funtsean" defendatzen zuena" eztabaida estetikoen eta auzitegietako eztabaiden arteko antzaren ideia" zela, izan ere, auzitegi batean, epaitzen den ekintzaren" gorabeherak argitzen" saiatzen da, bukaeran" epailea erakartzeko" itxaropenez. Esan zuen" arrazoi" mota bera ematen dela bai Etikan,
|
bai
Filosofian.
|
|
|
Putnam, kasu. Denetarik aurkitzen dugu (hori
|
bai
, filosofia analitikoaren tradizioaren barruan). Bi artikulu bakarrik dira desberdinak, Martin Stone-ren" Wittgenstein on Deconstruction" eta Alice Craryren" Wittgenstein’s Philosophy in Relation to Political Thought".
|
|
|
Biografiarik hoberena eta biribilduena. Oreka handikoa da,
|
bai
bizitzaren analisian, bai pentsamenduaren ikerketan. Biografia hau egiteko, testu, gutun eta datu sekretuak eskuratu zituen filosofo honek.
|
|
|
Biografiarik hoberena eta biribilduena. Oreka handikoa da, bai bizitzaren analisian,
|
bai
pentsamenduaren ikerketan. Biografia hau egiteko, testu, gutun eta datu sekretuak eskuratu zituen filosofo honek.
|
|
|
Biografia hau egiteko, testu, gutun eta datu sekretuak eskuratu zituen filosofo honek. Gai guztietan, apurkor eta delikatuetan ere
|
bai
(homosexualitatean, politikan, Ingalaterrarekiko erlazioan, bere bizitza pribatuan), modu leunean sartu da, sakontasuna eta eraginkortasuna galdu gabe. Gomendagarria da, bai kontsulta gisa, bai sarbide gisa.
|
|
|
Gai guztietan, apurkor eta delikatuetan ere bai (homosexualitatean, politikan, Ingalaterrarekiko erlazioan, bere bizitza pribatuan), modu leunean sartu da, sakontasuna eta eraginkortasuna galdu gabe. Gomendagarria da,
|
bai
kontsulta gisa, bai sarbide gisa.
|
|
|
Gai guztietan, apurkor eta delikatuetan ere bai (homosexualitatean, politikan, Ingalaterrarekiko erlazioan, bere bizitza pribatuan), modu leunean sartu da, sakontasuna eta eraginkortasuna galdu gabe. Gomendagarria da, bai kontsulta gisa,
|
bai
sarbide gisa.
|
|
|
Baina oztopo guztiak pasatuz gero, probetxu handikoa izango da. Bestalde, Wittgensteinen pentsaera,
|
bai
logikarena, bai mistikarena, kontuan hartzen du Cacciarik.
|
|
|
Baina oztopo guztiak pasatuz gero, probetxu handikoa izango da. Bestalde, Wittgensteinen pentsaera, bai logikarena,
|
bai
mistikarena, kontuan hartzen du Cacciarik.
|
|
|
Zorrotza eta fidagarria, 30 urte beterik ere. Esan dezakegu ia liburu zientifikoa dela Habsburgen kulturan sartzeko,
|
bai
historia intelektualean, bai historia sozialean. Wittgensteinen bizitza ikasten hasteko, irakurleari labur geratuko zaio, ikerketa estimagarria den arren.
|
|
|
Zorrotza eta fidagarria, 30 urte beterik ere. Esan dezakegu ia liburu zientifikoa dela Habsburgen kulturan sartzeko, bai historia intelektualean,
|
bai
historia sozialean. Wittgensteinen bizitza ikasten hasteko, irakurleari labur geratuko zaio, ikerketa estimagarria den arren.
|
|
|
Danubioko hiriaren irudia apurtzen du erabat Riedlek, Austriako politikan eta artean adituak.
|
Bai
, Viena hiri jeniala zen, baina zitala ere bai —azpimarratu nahi du erreportari vienar honek— Hoberena eta txarrena hor zeuden. Irakurleak sumatu gabe, kasik baltse erritmoan, Riedlek Jorg Haider eta Kurt Waldheimen Austria ilun eta arriskutsua deskribatzen du mende honetako historian zehar.
|
|
|
Danubioko hiriaren irudia apurtzen du erabat Riedlek, Austriako politikan eta artean adituak. Bai, Viena hiri jeniala zen, baina zitala ere
|
bai
—azpimarratu nahi du erreportari vienar honek— Hoberena eta txarrena hor zeuden. Irakurleak sumatu gabe, kasik baltse erritmoan, Riedlek Jorg Haider eta Kurt Waldheimen Austria ilun eta arriskutsua deskribatzen du mende honetako historian zehar.
|
|
|
politika eta psikea (Schnitzler eta Hofmannsthal), Ringstrasse eta hirigintza modernoa, politika eta parrizidioa (Freud), pintura eta krisi liberala (Klimt), politika austriarra (sionismotik antisemitismora), Kokoschka eta Schonberg (pintura eta musikaren arteko konparazioa). Tamalez, Wittgenstein ez da liburuan azaltzen, baina
|
bai
bere Vienako kultura. Liburu zaharra izanik ere, klasikoa da.
|
|
|
Vienarako sarrera ezin hobea da. Kulturaren arlo guztiak, Wittgensteinen filosofia eta bizitza ere
|
bai
, agertzen dira. Mendebaldeko historiaren kapitulutzat hartzen du Viena.
|
|
|
" nora heldu nahi duen ikusten dut, baina nola arraio lortuko du?". Berriro, egin ahal dudan guztia da pazientzia handikoak izan zaiteztela eskatzea, bukaeran
|
bai
bidea bai horrek iritsi nahi duen helmuga ikusiko dituzuelako esperoan.
|
|
|
" nora heldu nahi duen ikusten dut, baina nola arraio lortuko du?". Berriro, egin ahal dudan guztia da pazientzia handikoak izan zaiteztela eskatzea, bukaeran bai bidea
|
bai
horrek iritsi nahi duen helmuga ikusiko dituzuelako esperoan.
|
|
|
[Urrezko abarra, I bol., 251 orr.17 Zenbat egia gehiago dagoen hor,
|
bai
arimari bai gorputzari aniztasun bera ematen zaien lekuan, teoria moderno nahasi batean baino!
|
|
|
[Urrezko abarra, I bol., 251 orr.17 Zenbat egia gehiago dagoen hor, bai arimari
|
bai
gorputzari aniztasun bera ematen zaien lekuan, teoria moderno nahasi batean baino!
|
|
|
Urrezko abarra, II bol., 289 orr.19 Ez du deusek azaltzen zergatik inguratu behar den sua halako aureolarekin. Eta, hau
|
bai
arraroa!, zer esan nahi du egiaz" zerutik etorritako itxura zuen" adierazpenak. Zein zerutik?
|
|
|
Edo badago beste arrazoirik, introspekzioaz lortutako arrazoirik? Baina,
|
bai
ohituraren jatorri aurrehistorikoa bai aurreko ohitura baten eratorpena historikoki probatu arren, guztiarekin ere, ohiturak batere lazgarrikeriarik ez edukitzea posible da, ezta ohituraren eta lazgarrikeria aurrehistorikoaren arteko parekotasunik ere. Agian gaur egun lehiaketa batean pastelak egin eta botoiez apaintzen dituzten haurrekin lotuta dago, besterik ez.
|
|
|
Edo badago beste arrazoirik, introspekzioaz lortutako arrazoirik? Baina, bai ohituraren jatorri aurrehistorikoa
|
bai
aurreko ohitura baten eratorpena historikoki probatu arren, guztiarekin ere, ohiturak batere lazgarrikeriarik ez edukitzea posible da, ezta ohituraren eta lazgarrikeria aurrehistorikoaren arteko parekotasunik ere. Agian gaur egun lehiaketa batean pastelak egin eta botoiez apaintzen dituzten haurrekin lotuta dago, besterik ez.
|
|
|
norbait sutara botatzeko mehatxuaren aukeraren plazerra lortzeko egin dute zozketa, eta hori ez da atsegina, orduan Beltaneko jaiak dibertimentu baten antza edukiko luke, hots, halako dibertimentuetan taldeko kide batek, —dauden bezala— beharren bat asetzen duten ankerkeria batzuk jasan behar ditu. Eta, azalpen honen bidez, Beltaneko jaiak benetan bere misterioa galduko luke, baldin eta polizia eta lapurrena bezalako joko arruntetatik bereizten ez badugu
|
bai
ekintzan bai izaeran.
|
|
|
norbait sutara botatzeko mehatxuaren aukeraren plazerra lortzeko egin dute zozketa, eta hori ez da atsegina, orduan Beltaneko jaiak dibertimentu baten antza edukiko luke, hots, halako dibertimentuetan taldeko kide batek, —dauden bezala— beharren bat asetzen duten ankerkeria batzuk jasan behar ditu. Eta, azalpen honen bidez, Beltaneko jaiak benetan bere misterioa galduko luke, baldin eta polizia eta lapurrena bezalako joko arruntetatik bereizten ez badugu bai ekintzan
|
bai
izaeran.
|
|
|
Modu berean, egun jakin batzuetan haurrek lastozko panpina erretzeak, azalpenik eman ez arren, kezkatu ahal izango gintuzke.
|
Bai
arraroa gizon bat erre behar izatea jaialdi baten atal gisa! Hurrengoa esango nuke:
|
|
|
Ez du pentsamenduak zerbait izugarririk? —Bai, baina kontakizun hauetan ikusten dudana ebidentziaz lortzen da, baita kontakizunekin harreman zuzenik ez duen ebidentziaz ere; gizakiaren eta bere iraganaren pentsamenduaren bidez ere
|
bai
, baita ikusi ditudan gauza arraro guztien bidez ere, niregan zein besteengan ikusten edo ikusi ditudan gauzen bidez ere.
|
|
|
Ziurraski, hura pittin bat ikasiz gero, filosofia, unibertsitatea, etika, zientzia, mundua eta, batez ere, gu geu, erabat desberdinak izango ginateke. Ez dakit okerragoak ala hobeak, baina
|
bai
desberdinak.
|
|
|
Etikari buruzko hitzaldian Wittgensteinek baiesten du balioa munduaren harriduratik sortu dela, adibidez, munduaren existentziak harritzen gaituenean (hori da erlijio eta filosofia gehienek ‘Izate’ edo ‘Esse’ bezala pentsatu dutena). Harridurak harrapaturik, hizkuntzaren ildoa hartzen dugu (eta geroxeago zientziaren eta teknologiaren ildoa ere
|
bai
). Bide hori hartzera kondenatuak gara, ez baitugu beste biderik.
|
|
|
Frazerri egindako kritika hortik dator.
|
Bai
Tractatus ean, bai etikari buruzko hitzaldian, etikari buruzko liburu bat idaztearen arazoa ikusi dugu, hau da, nola adierazi balioen mundua gertakarien hizkuntzaren bidez. Hots, nola elkartu balioak eta zientzia, nola bildu mistika eta arrazoia, nola batu isiltasuna eta hizkuntza eztanda etiko batean. Etikari buruzko liburu bat idaztearen arazoa aztertzeko, Wittgensteinek 1931tik aurrera The Golden Bough (Urrezko abarra) aukeratu zuen zehazki.
|
|
|
Frazerri egindako kritika hortik dator. Bai Tractatus ean,
|
bai
etikari buruzko hitzaldian, etikari buruzko liburu bat idaztearen arazoa ikusi dugu, hau da, nola adierazi balioen mundua gertakarien hizkuntzaren bidez. Hots, nola elkartu balioak eta zientzia, nola bildu mistika eta arrazoia, nola batu isiltasuna eta hizkuntza eztanda etiko batean. Etikari buruzko liburu bat idaztearen arazoa aztertzeko, Wittgensteinek 1931tik aurrera The Golden Bough (Urrezko abarra) aukeratu zuen zehazki.
|
|
|
|
Bai
, ez gara sasifisikariak, animalia zeremoniatsuak baizik: ez ditugu erritoak eta zeremoniak egiten fisika ikasteko.
|
|
|
metafisikaren aurka jotzea ere beste metafisika bat da. Aurreko sinesmena primitiboa baldin bazen, gaurkoa ere
|
bai
, filosofo austriarrak leporatu zion bezala:
|
|
2001
|
|
|
Gizarte orok sufrimendua sortzen du, gizartearen partaide guztiek egin behar diote uko zenbait desirari falta zaiena ordainean jaso eta elkarbizitza hobetzeko. Batzuetan galdutakoaren sentsazioa areagotu daiteke,
|
bai
gizartea premia kolektiboei erantzun ezinean dabilelako, bai zenbait taldek edo banakok gainerakoen gain gehiegizko presioa egiteagatik (ekonomikoki, sozialki edo izaera aldetik), edo baita banakoren bat gaizki integratzeagatik eta populazioaren batez bestekoaren gaindiko sufrimendua pairatzeagatik ere. Hemen sortzen da sufritzen duen pertsona zuzenaren irudia, literatura guztietan agertzen dena.
|
|
|
Gizarte orok sufrimendua sortzen du, gizartearen partaide guztiek egin behar diote uko zenbait desirari falta zaiena ordainean jaso eta elkarbizitza hobetzeko. Batzuetan galdutakoaren sentsazioa areagotu daiteke, bai gizartea premia kolektiboei erantzun ezinean dabilelako,
|
bai
zenbait taldek edo banakok gainerakoen gain gehiegizko presioa egiteagatik (ekonomikoki, sozialki edo izaera aldetik), edo baita banakoren bat gaizki integratzeagatik eta populazioaren batez bestekoaren gaindiko sufrimendua pairatzeagatik ere. Hemen sortzen da sufritzen duen pertsona zuzenaren irudia, literatura guztietan agertzen dena.
|
|
|
ezaugarri honek banakoaren emozio momentuak besterik ez ditu aintzat hartzen. Hau da, lon hunkitu egiten da, barre egiten du, negar ere
|
bai
, baina ez daki zertaz ari den hizketan eta ezta zer egiten duen edota non antzezten ari den ere; eta hauxe da hiritarrei kutsatzen dien portaera, norberaren kontrolik eta argitasunik gabeko portaera itsua. Erabakigarria hemen kutsadura da, eta honen bitartez autonomia eta urruntze intelektual oro galdu egiten dira.
|
|
|
Baina munduan guk aurkitu ditzakegun errealitate motak edozein direla ere, errealitate oro bi osagairen ondorio da. Batetik, pentsalari edo gizakiek asmatu ez duten muin jakin bat, itxuragabea, mugagabea, sortzailea, etengabe irakiten egonik bere baitatik errealitate berriak sortuz gainezka egiteko joera duena; mugagabea da,
|
bai
handirantz (infiniturantz) bai txikirantz (infinitesimorantz). Baina honek, beste gabe, ez du mundua den gisakoa azaltzen, ezin izango baititugu udareondo eta sagarrondo bat bereiztu, gizon eta emakumea ezberdindu, edo hegaztia eta narrastia.
|
|
|
Baina munduan guk aurkitu ditzakegun errealitate motak edozein direla ere, errealitate oro bi osagairen ondorio da. Batetik, pentsalari edo gizakiek asmatu ez duten muin jakin bat, itxuragabea, mugagabea, sortzailea, etengabe irakiten egonik bere baitatik errealitate berriak sortuz gainezka egiteko joera duena; mugagabea da, bai handirantz (infiniturantz)
|
bai
txikirantz (infinitesimorantz). Baina honek, beste gabe, ez du mundua den gisakoa azaltzen, ezin izango baititugu udareondo eta sagarrondo bat bereiztu, gizon eta emakumea ezberdindu, edo hegaztia eta narrastia.
|
|
|
Gaur egun ez bezala, Atenasen ez zegoen epaile talde espezializaturik. Aitzitik, epaitze lanak gizartearen goiko maila guztien adierazgarri ziren bostehun hiritarrez osaturiko asanbladak betetzen zituen (hemendik at geratzen ziren
|
bai
etorkinak —urte luzez Atenasen bizi izandakoak ere— bai esklaboak). Nahiz eta epaiarekin ados ez egon eta ihes egiteko aukera izan (Atenasen espetxe zaintzak oso ahulak ziren), ihesaldiaren aukera baztertu zuen, bere printzipioei eta Atenasi bere gazte garaian (hiritarrak zerbitzu militarra hasten zuen unean) egindako fideltasun zinari leial mantentzearren.
|
|
|
Gaur egun ez bezala, Atenasen ez zegoen epaile talde espezializaturik. Aitzitik, epaitze lanak gizartearen goiko maila guztien adierazgarri ziren bostehun hiritarrez osaturiko asanbladak betetzen zituen (hemendik at geratzen ziren bai etorkinak —urte luzez Atenasen bizi izandakoak ere—
|
bai
esklaboak). Nahiz eta epaiarekin ados ez egon eta ihes egiteko aukera izan (Atenasen espetxe zaintzak oso ahulak ziren), ihesaldiaren aukera baztertu zuen, bere printzipioei eta Atenasi bere gazte garaian (hiritarrak zerbitzu militarra hasten zuen unean) egindako fideltasun zinari leial mantentzearren.
|
|
|
Gainera, oinarri eta baliorik gabeko eredu kulturalak daude indarrean: jainkoak adulteriogileak dira, gezurtiak ere
|
bai
, eta elkarren aurka borrokatzen dute. Eta, hau gutxi balitz, hipokrisia orokorra zabaldu da:
|
|
|
Lurra gutxi batzuen eskuetan geratu zen, eta txikiek beraien hiritar aske izatea mantentzeko lurra saldu eta lanean hasi behar izan zuten. Baina(
|
bai
landan edo bai hirian) lana esklaboei eginarazi zieten, eta hiritar asko lanik gabe pobrezian murgildu ziren. Era honetan, aberatsenen eta pobreenen arteko zuloa handituz joan zen, bigarren gizarte taldea ikaragarri ugarituz.
|
|
|
Lurra gutxi batzuen eskuetan geratu zen, eta txikiek beraien hiritar aske izatea mantentzeko lurra saldu eta lanean hasi behar izan zuten. Baina (bai landan edo
|
bai
hirian) lana esklaboei eginarazi zieten, eta hiritar asko lanik gabe pobrezian murgildu ziren. Era honetan, aberatsenen eta pobreenen arteko zuloa handituz joan zen, bigarren gizarte taldea ikaragarri ugarituz.
|
|
|
Hiri estatuaren irudia kraskatua dago, eta ondorioz Grezia klasiko gisa ulertzen dugunarena ere
|
bai
. Mazedoniak Heladea menperatzeak prozesu horri amaia emango dio.
|
|
|
olerkaria ez da olerkari ezagutzaz, jainkozko inspirazioz baizik; eta rapsoda ez da rapsoda ezagutzaz edo teknikaz, inspirazioz baizik. Eta inspirazio honen eraginpean aurkitzen dira
|
bai
olerkaria, bai rapsoda, hala nola publikoa bera ere. Olerkaria jainkoaren bitartekari soila da eta ez daki ezer hitz egiten duen horri buruz; rapsodak, bere aldetik, inspirazio honek hartuta, esaten dituenak ez ditu esaten jainkozko inspirazio kate horren menpe dagoelako baizik.
|
|
|
olerkaria ez da olerkari ezagutzaz, jainkozko inspirazioz baizik; eta rapsoda ez da rapsoda ezagutzaz edo teknikaz, inspirazioz baizik. Eta inspirazio honen eraginpean aurkitzen dira bai olerkaria,
|
bai
rapsoda, hala nola publikoa bera ere. Olerkaria jainkoaren bitartekari soila da eta ez daki ezer hitz egiten duen horri buruz; rapsodak, bere aldetik, inspirazio honek hartuta, esaten dituenak ez ditu esaten jainkozko inspirazio kate horren menpe dagoelako baizik.
|
|
|
lon.
|
Bai
, eta gai asko dira gainera.
|
|
|
lon.
|
Bai
, Sokrates, baina ez Homeroren modu berean.
|
|
|
lon.
|
Bai
noski, Zeusarren.
|
|
|
lon.
|
Bai
.
|
|
|
Ondorioz, pertsona bera da bi gai hauetan aditua. lon.
|
Bai
.
|
|
|
Sok. Ondorioz, nire kuttuna zaren hori,
|
bai
Homerorenean, bai gainerako olerkarienean lon trebea dela esaten badugu ez dugu hanka sartuko; zuk zeuk aitortzen duzulako pertsona bera epaile egokia izango dela gai berIWN. Nai.
|
|
|
Sok. Ondorioz, nire kuttuna zaren hori, bai Homerorenean,
|
bai
gainerako olerkarienean lon trebea dela esaten badugu ez dugu hanka sartuko; zuk zeuk aitortzen duzulako pertsona bera epaile egokia izango dela gai berIWN. Nai.
|
|
|
lon.
|
Bai
.
|
|
|
Gauza hau nola diodan aditu behar duzu, lon. lon.
|
Bai
, Zeusarren, Sokrates, entzungo dizut; zuei, jakintsuei entzuteak zorionez asetzen nauelako.
|
|
|
lon.
|
Bai
.
|
|
|
lon.
|
Bai
, Zeusarren, niri behintzat honela iruditzen zait, nolabait zure hitzez arima hunkitzen baitidazu, Sokrates, eta iruditzen zait jainkoengandik datozkigun gauzak, jainkoen borondatea dela bide, interpretatzen dizkigutela olerkari onek.
|
|
|
lon.
|
Bai
froga argia eman didazuna, Sokrates, eta ezer ezkutuan utzi gabe erantzungo dizut; izan ere, niri, pena adierazten duen zerbait abesten dudanean, begiak malkoz busti, eta zerbait ikaragarri edo beldurgarria denean, ileak beldurraren beldurrez tente jarri, eta bihotza saltoka hasten zait.
|
|
|
lon.
|
Bai
.
|
|
|
lon.
|
Bai
.
|
|
|
Horrela, bada, nik badakit, zure antzera, honako hauek bost hatz direla eta, gainera, ea teknika berari esker, aritmetikari esker alegia, biok gauza bera dakigun galdetuko banizu, ziur aski baietz erantzungo zenidake. lon.
|
Bai
.
|
|
|
Rapsoda zarelako eta ez auriga, agidanez. lon.
|
Bai
.
|
|
|
Gainera, rapsodikaren artea zaldien gidaritzaren artearen ezberdina da. lon.
|
Bai
.
|
|
|
Eta ezberdina izanik, gauza ezberdinez diharduela ondorioztatzen da. lon.
|
Bai
.
|
|
|
lon.
|
Bai
noski, Sokrates, gauza hauek epaitzea arrantzari dagokio.
|
|
|
lon.
|
Bai
.
|
|
|
lon.
|
Bai
.
|
|
|
lon.
|
Bai
, gauza horiek rapsodak jakingo ditu.
|
|
|
Beraz, zitara ongi eta gaizki jotzen dutenak ere bereiztu ahal izango bazenitu, zitarajolea zarelako bereizten dituzula baieztatuko zenuke, baina ez zaldun ona zarelako. lon.
|
Bai
.
|
|
|
Ideiak gauzak berak dira beren agerpenean. Ideia betierekoa denez Platonek ideien teorian errealitatearen aberastasun joria bildu du (beste errealitateekiko bere ordena sailkatzailea ere
|
bai
). Honela, kosmos sentikorra existitzen den izaterik eder eta hoberena denaren baieztapenarekin guztiz koherentea da Platon.
|
|
|
Beraien lanbidearen erregelak ikasteko beharrezkoa duten heziketa intelektual gutxia besterik ez dute jasotzen, eta arimaren alde begetatiboa da beraien baitan nagusi. Bigarren gizarte premia defentsarena da,
|
bai
kanpo defentsarena (hiria menpean hartu nahi duten etsai arrotzen aurka), bai barne defentsarena (artisauen arteko liskarrak ekidin, artisauek prestaturiko matxinadak aurreikusi, gizarte ordena egonkortu... Laburbilduz, justizia mantendu eta Platonen beldur handiena den gizarte zatiketaren handitzea agertu orduko ahalik eta azkarren ekidin).
|
|
|
Beraien lanbidearen erregelak ikasteko beharrezkoa duten heziketa intelektual gutxia besterik ez dute jasotzen, eta arimaren alde begetatiboa da beraien baitan nagusi. Bigarren gizarte premia defentsarena da, bai kanpo defentsarena (hiria menpean hartu nahi duten etsai arrotzen aurka),
|
bai
barne defentsarena (artisauen arteko liskarrak ekidin, artisauek prestaturiko matxinadak aurreikusi, gizarte ordena egonkortu... Laburbilduz, justizia mantendu eta Platonen beldur handiena den gizarte zatiketaren handitzea agertu orduko ahalik eta azkarren ekidin).
|
|
|
Naturalismoa da gizarte irudi honen irizpideetako bat. Arotz jaiotzen da, edo gerlari, eta gizarte klase batetik besterako jauzia(
|
bai
gora egiteko, bai beherago jaisteko) salbuespen kasu gutxi batzuetan soilik izango da posible. Klaseen arteko mugikortasunik gabeko gizarte bat da.
|
|
|
Naturalismoa da gizarte irudi honen irizpideetako bat. Arotz jaiotzen da, edo gerlari, eta gizarte klase batetik besterako jauzia (bai gora egiteko,
|
bai
beherago jaisteko) salbuespen kasu gutxi batzuetan soilik izango da posible. Klaseen arteko mugikortasunik gabeko gizarte bat da.
|
|
|
lon.
|
Bai
, oroitzen naiz.
|
|
|
Kolorea, beroa eta Natur Zientzietan aztertzen diren ezaugarri gehienak aipa daitezke adibide gisa. Ezin ditugu aitzinatu nolakotasun ezberdinak, ezin ditugu aldez aurretik asmatu, sentsazioa beti a posteriori baita, baina
|
bai
edozein nolakotasunek maila bat izango duela. Aitzinapenek handitasun intentsiboaren eraikuntza oinarritzen dute.
|
|
|
Agerpen oro, beraz, handiera jarraitua da,
|
bai
bere begiespenari dagokionez handiera hedakor gisa, baita bere hautemapenari dagokionez ere handiera intentsibo gisa (A170/ B212 (E199)).
|