|
2000
|
|
|
Kaleratu
|
zutenean
bera zen barruan denbora gehien zeraman presoa. Aspaldiko urtetan espetxetik espetxera penintsulan barrena bere atzetik ibilitako ama kalera atera baino aste bat lehenago hil zitzaion Mitxeli.
|
|
|
Mungiar hau joan den irailaren 17an utzi zuten libre Basauriko espetxean; 21 urteko kartzelaldia betetzeko 4 hilabete eskas falta zituela. 56 urte ditu eta 35 zituen otsailaren 21ean atxilotu
|
zutenean
. Kartzelan sartu zutenean bi alaba eta emaztea utzi zituen kanpoan.
|
|
|
56 urte ditu eta 35 zituen otsailaren 21ean atxilotu zutenean. Kartzelan sartu
|
zutenean
bi alaba eta emaztea utzi zituen kanpoan. Egun Ainhoak 31 urte ditu eta Araidak 29 Mirentxu emaztea ostera orain hiru urte zendu zen.
|
|
|
Ruper Ormaza zuzendari gerentearen hitzetan," ikusi genuen urtero joaten zela ikasleren bat Castrora bizitzera eta autobusa jarri genuen haiek euskaraz ikasten jarrai zezaten, nahiz eta bidean horrenbeste denbora galdu". Rufino Diaz Helguera Castroko alkatearekin bildu ziren autobusa jartzeko erabakia hartu
|
zutenean
eta honek erabakiari ongi iritzi omen zion. " Guretzat Castro Ibar Ezkerra da nolabait eta lotura hori ez da gaurkoa".
|
|
|
Zubi Zaharra Ikastolak hogeita zortzi urte daramatza Enkartazioetan. Euskara makal zegoen 1972an, guraso batzuek euskarazko irakaskuntza herrian martxan jartzeko beharra sumatu
|
zutenean
. Dena den, indarrak batu eta Zubi Zaharra Ikastola abiarazi zuten.
|
|
|
Euskararen erabilera bultzatzearren egin beharreko jauzia duela bi urte egin zuten, euskara hutsean emititzea erabaki
|
zutenean
, lekeitiarrez batez ere. 8.000 inguru biztanle dituen Lekeition gutxi dira euskaraz ez dakitenak.
|
|
|
Euskal Ikasketei buruzko jardunaldien berri izan
|
zutenean
, Euskal Aste Kulturala antolatzea pentsatu zuten, egingo duten lehena hain zuzen. Euskal Elkarteko kide Galfarsororen hitzetan," paperean behintzat egitarau nahiko ikusgarria proposatzen dugulakoan gaude, eta etorkizunari begira horrek guztiak Euskal Elkarteari bultzada ederra emango diola pentsatzekoa da".
|
|
|
Gau batean argi indar tsu batek zerua sutan balego bezala jarri zuen eta batean sartu zen. Hurrengo egunean, biharamunean, bertakoek leize hura arakatu
|
zutenean
, galdutako neska aurkitu zuten bertan, harri bihurtuta ordea: horixe da Harpeko Saindua l
|
|
|
Eulalik inbertitu du kondairaren kronologia baina ez du bere gogotik arraskanporatu, eta berriz etorriko zaio ahora «Araneko hilbegira»ren bigarren aldiz kontatuzuenean: aldi hartan katu bat etorri zen gorpuaren bila, eta gero, beilariek otoitz egineta inarraz jo
|
zutenean
, gizon ageri zen. Zalantzak salatzen du tradizioari egindakoaldaketa aski efimeroa datekeela eta «jatorrizko» bertsioak gaina hartzeko joera duela.
|
|
|
Ebidentzia objektiboaren indarra duelako. Adibidez, Buesa hezkuntza kontseilari izendatu
|
zutenean
, erraz izan zuen Txillardegik berak, Bosnian hezkuntza ministro serbiarra ipintzearekin konparatu zuenean, eta horrek ezzuen erantzun posiblerik izan salatutakoaren aldetik. Egitekotan, espainolismo sutsueta ultramontanotik egingo zuen, eta, horrela, are eta ebidenteago geratuko zenabertzaleen aurrean.
|
|
|
Hauetako adibide bat da Txillardegiren curriculumarekinzerikusia duena, euskararen ezagutza eta erabileraren arteko erlazioa esplikatunahian fisikako, isotropia teoria? aplikatu zuenean, edo gerorago beste batzukanisotropia teoriara pasatuz erlazio bera aztertu
|
zutenean
.
|
|
|
Esaterako, indoeuroparrek Europako erdialdearen konkista4.400 urtean. Gimbutas en teoria jarraituz? gauzatu
|
zutenean
, lehendik bertankokaturik zegoen Europa Zaharreko kulturak, defentsa militarrerako kezka handirik ezzuela ematen du. Horren arabera, Europako konkistaren kultura, indoeuroparrekekarritakoa litzateke.
|
|
|
Irratirako formula modura musika ematen zuten estazioak hamarkadaren amaieran sortu ziren, diskoak ekoizten zituzten enpresek publizitatea egin
|
zutenean
, beren musika handika saltzeagatik eta jendea musikaren kontsumoan ohitzearren. Irrati komertzialetan jazo zen praktika horretatik ikasiz eta esperientzia hori informazioaren alorrera eraman zitekeela konbentziturik, albistea jainko bakartzat duten irrati estazioak sortu dira.
|
|
|
Xiberoko Botza irratiari dagokionez, esan dezagun Uhaitza izeneko elkartearen ekimenaz sortu zela 80ko hamarkadaren hasieran, nahiz eta 1978an jada ideia hausnartu zen, administrazio frantsesak eta Zuberoako udalek Contrat de Pays ituna egin
|
zutenean
preseski. Irratsaio guztien %30 gutxi gorabehera frantsesez egiten zituen eta zeuzkan helburuak, Lapurdiko Entzun Ikus elkartearenak bezala, hauexek ziren:
|
|
|
Bestalde eta garai bertsuan, 1922an hain zuzen ere, ATT telefono elkarte iparramerikarra bitarteko berria negozio modura hasi zen kontsideratzen, argi edukiz ezen beraiek programazioen kontua albo batera utzi behar zutela, transmititzeari baino ez emanez, carrier soilak, alegia?. Baina, ideiak ez zuen arrakasta handirik izan, zeren New Yorkeko WEAF estazioa sortu
|
zutenean
inor ere ez baitzen joan irratsaioak egiteko tarte edo denborak alokatzera. Ez zegoen lar inzentiborik ekoizle beregainak programak sortzera anima zitezen.
|
|
|
Baina eguneroko erlazioetan beti igartzen zen nork norekin zuen nahiago. Beste monitoreek erdi txantxetan esaten zutenez, Jabi eta ni lagunak baino gehiago omen ginen, eta askotan harritu egiten ziren gure arteko musurik ikusten ez
|
zutenean
. Guri, ordea, inoiz ez zitzaigun bururatu koadrilako lagun izatetik harago joatea.
|
|
|
Baina esan dut, eta beraz neure burua salbatu dut, hori guztia kursia egiten zaidala orain. Dublinen nago; zerutik ikusi dut, gure hegazkinarekin gurutzatzen ziren hodei kargatuek hala nahi
|
zutenean
. Zoriak, destinuak edo langile klasearen beharrak aginduta, nahasia ematen du hiri honek goitik.
|
|
|
Oreinaren begi galdu haien zirrararen eraginpean nengoen, beraz, hatsalboka, bigarren oreina atxiki
|
zutenean
—arra—, labana lepoan sartu... Eta, bat batean, ikusten ari nintzena ezin onarturik edo, ateskarat abiatu, hura ireki, eta barnerat sartu nintzen, oihuka, hirugarrenak —emeak— ihesari eman ziezaion.
|
|
|
Zeren, sasoin hartan, azpialde kasik osoa gartzelatzat hartua izan baitzen. Gero, jauregia berreraiki
|
zutenean
, espazio ilun hura birmoldatu, eta bi partetan partitu zuten: bata sototzat eta etxeko upelategitzat hartu zuten, berdintsu eta orobatsu utzi zutelarik bertzea, norat igortzen eta zigortzen baitzituen aitak —edo amak, bakanago— egun baterako, bitarako edo berak zuzen irizten zion aldirako, gaizki portatzen ziren sehiak eta zerbitzariak, haien hutsen eta falten arabera, eta gure gurasoen aldartearen.
|
|
|
Eta jauregiaren aitzinaldeko planotik harat, bertzalde, bi lur eremu errektangular bereiz zitezkeen, elkarri zerraizkionak eta jauregiaren ataria osatzen zutenak: ...a, hain baitzen oinezkoen oinek zein zaldizkoen zaldiek erabilia eta aurizkia; eta harrizko bideska batzuk zituen —hiru—, jauregiko ateetako aterabide zirenak, baita harrizko bertze bide bat ere, apur bat zabalagoa, jauregiaren aitzinaldeari paraleloki zerraiona, nondik sartzen eta iltkitzen baitziren orgak eta gurdiak, kotxeak eta karrozak, etxerat etorri edo etxetik jalgi behar izaiten
|
zutenean
, eta norat biltzen baitziren arestian aipatu bertze bideska guztiak; bigarren lur eremua, berriz, jardina zen: bertan, belardiak, ezpel hesiak eta loretokiak ikus zitezkeen, iduri geometrikoetan bilduak eta simetrikoki banatuak, frantses stilorik ortodoxoenean; eta erdigunean iturri eder hura zegoen, bi plater zituena, behekoa zabalagoa eta handiagoa, eta goikoa tipiagoa, biak ere emakumezko estatua batek loturik, erdiz erdi, kariatide baten eredurat; eta urzurrusta batek plater tipian goiti egiten zuen, eta gero beheiti, plater tipiaren beraren gainerat, nondik, gainezka egin ondoren, askarat erortzen baitzen, zirkular bat iduri.
|
|
|
Eta iritsi zen freskoa estaltzen zutèn zapiak kentzeko ordua, eta guztiak gelditu ziren harri eta zur hura ikusi
|
zutenean
, lekat osaba Joanikot.
|
|
|
Sententzia hartan guk ere izan genuen geure partea, zu ongi ohartu zinen bezala, zeren jaun inkisidorearekin genituèn harremanak ezin hobeak baitziren, eta hala joan zen sententziaren exekuzionea ere modu ezin bereziago hartan, aita Bartolomeren esku luzea bitarteko. Eta ikuskizun hartan... ai, nola gozatu nuen borreroak osaba Joanikoti zigorkada haiek eman zizkionean, baita txakurra erre eta xispildu
|
zutenean
ere, hura infernuko deabrua balitz bezala, neure buruari erraiten niola: " Merezia, guztiz merezia!" Zeren Jainkoaren izenean baitzen hura, eta hura zen gure eginkizuna eta obligazinoa, Jainkoaren amoreakatik.
|
|
|
Hamaika pena eta sufrimendu iragana nintzen ni orduko, baina ez nuen nehoiz gibela egin: ez osaba Joanikot bere kalbario hartarat kondenatu
|
zutenean
; ez Amsterdamen eritu, eta frantsesen edo napolitarren gaitza harrapatu ote nuen beldur izan nintzenean; ez Alain Coup d’Œil itsas lapurrarekin herstura ezin hertsiagoan egon nintzenean; ez oihanean indiar gorriekin triskantza hura ikusi nuenean, eta ez don Fidelen plantazionean ikusi nituen izugarrikerien aitzinean ere; aldiz, gartzela hartan behin baino gehiagotan egon nintzen gibela ...
|
|
|
Eta jaun Marcelek, handik aitzina, mistikoen esperientzia aipatu zuen... eta hala ibili ziren biak egun hartan, eta hala ibiltzen ziren ahal
|
zutenean
, batak arre eta bertzeak so, baina beti ere begirunez, bakean eta harmonian.
|
|
|
Maddalenek —zeina osabaren erranetarat ari baitzen, nik orduan ez banekien ere— afariko saltsa bati baino gehiagori egotzi purgak edo haiei nahastu belar urak ere izanen zuten hartan zer erranik, zeren Maddalenek, kozinari aparta zen neurrian, baitzekien jan edanei nahastu beharreko belarren eta espezien berri, baina segur nago ezen bertzela ere berdintsu eta orobatsu gertatuko zela. Izan ere, ez ote gara, bada, halakoak, jaun André, Adan eta Ebaren denboratik, zeren zuhaitzetik ez jateko debekua jaso
|
zutenean
piztu baitzitzaien haiei ere hartarako gogoa eta desira, halako suertez, non egin behar ez zutena egin baitzuten hondarrean. Eta afaldarrei ere bertze hainbertze, zeren, nola baitzekiten ezin joan zitezkeela kakategi hartarat, uste zutelako ezen sugegorriek habiatzat hartu zutela, hala etorri zitzaien guztiei, handik berehala, harat joaiteko gogoa, baina nola ezin joan baitziren, haurdun geratzeko perilean jarri nahi ez bazuten bederen, hala barreiatu eta sakabanatu ziren jauregiaren gibelaldeko landetarat, hertze aharratuen kolerari bide baten emaiterat osaba Joanikotek haiei guztiei oihuka adierazten zien bitartean egin zezatela egin beharrekoa lasai, zeren segur baitzen ezen gauaren hotzak kikiltzen zituela kanpoko sugeak eta behartzen beren gordelekuetan egoiterat.
|
|
|
Markos Fabian baino bi urte zaharragoa zen, Mattinen adinekoa, eta nik, beraz, Fabianek baino urtebete gutiago nuen. Haien aita Ezpeldoiko jauna zen —gure amaren anaia eta gure osaba—, zeinari Bernabe baitzeritzan eta zeinak gonbidatu baikintuen hiruzpalau urte haietan bere jauregirat, norat joaiten baikinen Mattin eta biok amarekin eta hiruzpalau morroi neskamerekin; baita aitarekin ere, negozioek bakean uzten
|
zutenean
... baina nola negozioek bakean uzten zutenean aitak ez zituen negozioak bakean uzten, uste dut ezen behin bakarrik etorri izan zela azkenean eta ez egonaldi osorako. Ama gogara joaiten zen, bere ahizparekin —zeina baitzen gure izeba Emiliani, bertze nonbait ere aipagai izan dudana, zeren eta amak osaba Joanikotekin ezkondu nahi izan baitzuen gure izeba hura— egoiteko gogoz, eta gurekin ere nehork ez zuen erreguka ibili beharrik harat joan gintezen, osaba izebek ongi tratatzen gintuztelako eta lehengusuekin gogaitzeko astirik izaiten ez genuelako.
|
|
|
Markos Fabian baino bi urte zaharragoa zen, Mattinen adinekoa, eta nik, beraz, Fabianek baino urtebete gutiago nuen. Haien aita Ezpeldoiko jauna zen —gure amaren anaia eta gure osaba—, zeinari Bernabe baitzeritzan eta zeinak gonbidatu baikintuen hiruzpalau urte haietan bere jauregirat, norat joaiten baikinen Mattin eta biok amarekin eta hiruzpalau morroi neskamerekin; baita aitarekin ere, negozioek bakean uzten zutenean... baina nola negozioek bakean uzten
|
zutenean
aitak ez zituen negozioak bakean uzten, uste dut ezen behin bakarrik etorri izan zela azkenean eta ez egonaldi osorako. Ama gogara joaiten zen, bere ahizparekin —zeina baitzen gure izeba Emiliani, bertze nonbait ere aipagai izan dudana, zeren eta amak osaba Joanikotekin ezkondu nahi izan baitzuen gure izeba hura— egoiteko gogoz, eta gurekin ere nehork ez zuen erreguka ibili beharrik harat joan gintezen, osaba izebek ongi tratatzen gintuztelako eta lehengusuekin gogaitzeko astirik izaiten ez genuelako.
|
|
|
Osaba Joanikot eraman
|
zutenean
bezala, guardiak ikusi bezain fite zaunka itsuan hasi zen katez loturik zegoen txakurra. Guardiek muturreko bat zekarten, eta eskatu zidaten ezen ipin niezaiola nik muturrekoa txakurrari.
|
|
|
Eta handik gutirat Ofizio Saindukoak dorretxerat heldu, eta hala eraman zuten osaba... eta hura eraman
|
zutenean
, ez dakit zer gertatu zitzaidan, barrenean huts hura egin baitzitzaidan, erraietarik haragi puska bat kendu balidate bezala.
|
|
|
Baina osabari, artean, bi urte falta zitzaizkion infernu hartarik ateratzeko, orduantxe eraman berri zutelako Inksizionekoek harat. Eta, hura eraman
|
zutenean
, aita Bartolome ere desagertu egin zen Urbiaindik, ordenako aita nagusiak kargu berri baten ardura eman ziolako, Iruñako ospizio bateko kaperau izendaturik, handik gutirat jakin genuenez. Eta ama ere hainbatetan joaiten zen harat, zeren aita jesuitaren gidaritza spiritualaren erranetarat baitzegoen.
|
|
|
Hiru espainiarrek ez zekiten frantsesez, eta ez zuten deus ere ulertzen, baina ikusi
|
zutenean
ezen jantzien bila gindoazela, berehala elkartu zitzaizkigun eginkizun ezin beharrezkoago haietarat. Eta, arestian biluzik geundenok eta norat behatu ere ez genekienok, irri zabal bat egin genion elkarri, janztekoak jantzi bezain sarri duintasun galdua berreskuratu izan bagenu bezala.
|
|
|
Nik ez dut inoiz xanpainarik edaten, bihotzerrea eragiten baitit, baina Jennyren mihiak nire aho barnean egin zuen sarraldi ustekabekoak isilarazi zituen botila barra gainera agertzeak sorrarazten ahal zizkidan arrangurak. Hura erretiratu eta berria ekarri
|
zutenean
, erdia ere ez genuen edanik. Deus axola niri, une horixe hautatu baitzuen nire lagun berriak ene esku herabea bere izter artera eramateko.
|
|
|
Gero, Klararen ezpain gorri minak nireetan itsatsi ziren. Antonio Musu tristeren adierazgabetasun geldoa guregan finkatua zegoen garagardoaren eta martiniaren zaporeek bat egin
|
zutenean
gure ahoetan.
|
|
|
Tomas eta bion artean azken putz, forentsea zetorren, Gomez de Segura, jubilaziotik hurbil zegokeen gizontto ttaparra, nahitaezko gonbidatua hirian aldian aldian gertatzen diren bortxazko heriotzetan. Aitzineko ortzegunean ere, atso hila ugaldetik atera
|
zutenean
, zubi ondoan zen, Potzolorekin ele melean. Harrigarria, inoiz ez baitzuen bere jarioak famatu.
|
|
|
Eta halaxe sortu ziren berriz ere komeriak zoritxarrez, ezen, nik zuzen antzeman bezala, hiena hura ez baitzen gizaseme mozorrotu bat, benetako hiena bat baizik. Eta, mozorroa kentzea erabaki
|
zutenean
, bada hiena gizajoak alferrikakoak izan zituen giza ahotsa imitatuz bota zituen silaba bakar gero eta larriagoak. Ni, egia esan, ahalegindu nintzen hienaren alde egiten, hura ez zela mozorro bat esaten, baina ahots hari ahul eta beldurti bat besterik ez zen irten ene eztarritik.
|
|
|
Lurrera bota
|
zutenean
, nire gorde lekutik irten, eta etxera alde egin nuen, Migelen zain gelditu gabe.
|
|
|
Ireki  tzeak hausten digu, ordea, utzi genuena baino hobea aurkituko dugun itxaropena. Eta abeslariek Ego sum luze hura amaitu
|
zutenean
, ireki nituen begiak. Amonaren heriotza baino lehen hainbestetan izana nintzen elizan, eta ez nuen aingeru tripoil hura behin ere ikusi.
|
|
|
Zuloaren erdia hondarrez estali
|
zutenean
bakarrik lortu nuen zulotik irtetea.
|
|
|
Hala ere, denek onartzen zuten osaba Andoniren jokabidea. Amonak ere, gabon esaten zien, atea danbatekoz ixten
|
zutenean
, gabon besterik ez, eta ez zen egokia ni egoera hura zalantzan jartzen hastea.
|
|
|
Baina amonaren alboan bizi zen familiak txakur bat izan, eta katua begitan baitzuen, amorratzen ibiltzen zen hura harrapatu nahian. Egun batez, amona asteburua igarotzera norabait joana zela, familiakoak larritu egin ziren txakurrak katua hortz artean zekarrela ikusi
|
zutenean
: amonak bihotzondoko handia hartuko zuen katua beren txakurrak akabatu zuela jakitean...
|
|
|
Baina bigarren egunerokoa irakurri dut, eta baita ohar batzuk hartu ere, eta, bigarrena diotsut, gaur merkatalgune batean gelditu garenean, erosketen artean beste koaderno bat ikusi diodalako, baina honezkero horrek ez dit batere pizten. Edozein modutan, irakurri dudanaren arabera, jakizu Rakelek Tom birigarro susmagarri horren bidez lortu duela erantzungailuko mezuak entzuteko aparailua, eta susmagarria diot, Rakelek eta gainerakoek Grand Canyoneko jaitsiera egin
|
zutenean
, behe behean Tom beste gizon batekin elkartu zelako, eta gizon hark pistola bat eman ziolako eta, attention!, elkar agurtzerakoan, gizon hark Tomi Ray deitu zion, hau da, amesgaiztoetan ahoskatzen zuen izena... Eta, bref, Dabid, esango nuke gure geletan ibili den morroi hori Tomen atzetik dabilela.
|
|
|
Iskanbila hau lehertu
|
zutenean
, honen azpian interes makur ugari baitago, Billek egia osoa aitortu, eta barkamena eskatu zidan. Nire bizitzako unerik hunkigarrienetakoa izan zen:
|
|
|
Heriotzarekin geroztik ere zenbaitzuetan topatu naiz: Polikarpo bera garbigailuan itorik agertu zenean, aitona eta gero amona zendu zirenean, Dabiden ertzain adiskide bat atentatu batean hil
|
zutenean
... Baina heriotza, sentitu, larrualdietan sentitu izan dut niregandik inoiz baino hurbilago:
|
|
|
Hil
|
zutenean
hain handia izan zen gure mina ezen emakumea salbatu nahi genuen gure barne muinetan. Momentu hartan, Iñaki Esnaolak oihu egin zuen" Ez zen prexixo Santa Teresa de Jesus".
|
|
|
Lege erromatarrek osaturiko zuzenbide idatziak Europa eraman du goiko mailara. Gure arbasoek Justinianoren Bilduma idoro
|
zutenean
, halako goi argibidea izan zuten. Aldi hartan hartu zuten gure epaitegiek molde arautuagoa, eta epaitzeko botere ikaragarria ere oinarri batzuen menpe jarri zen.
|
|
|
Higidurari buruz dioena ez da ez egiazkoa ezta faltsua ere zentzu absolutuan, baizik eta baliokideak diren sistema erreferentzialen artean aukeratzen dugun bati dagokionez bakarrik. Erlatibitatearen teoriaren garapen historikoak, hortaz, funtsezko lana bete zuen Vienako partaideek esanahiaren egiaztagarritasun irizpidea eratu
|
zutenean
, zerbaitek —enuntziatuek— zentzurik baduen edo burugabekeria absurduena den ikusteko. Ikusiko dugunez, enuntziatuak egiari baino gehiago, esanahiari lotuta agertuko dira.
|
|
|
Antxon gaztea zenean, urruti baino urrutiago ikusten omen zuen 2000 urtea, eta milurte hasiera horretan non eta nola egongo ote zen galdetzen omen zion bere buruari, etorkizun asmaezinari begira galdetzen den moduan, ia fantasia denari begira aritzen garen bezala. Duela hemezortzi urte ere, atxilotu
|
zutenean
, artean urrun eta ia harrapaezin ikusiko zuen seguru asko 2000.aren muga hori; baina iritsi zaigu, eta hemen gaude, muga horren atarian, muga askoren atarian beharbada. Eta zutik gaude, eusten.
|
|
|
Patioan ezkutatuta uzten zuen tabakoa, teilatu ertzean, ahal zuen tokian, gu irtendakoan eskura genezan. Irratiak eta, aldiz, bizitza normala egiten ari ziren lagunek uzten zizkiguten bisitetako kabinetan, eurek bisita egiten
|
zutenean
. Irratia neurtuan erabili behar zenuen, berriak entzuteko doi doi; behin pilak ahituz gero, ez baitzeneukan besterik erosterik.
|
|
|
Goizean jaiki orduko, leiho ondoan jarri zenuen zutik, esku ahurrak aurrera begira, errekuentoa pasatzeko. Gosaria, bazkaria... hamar minututan; txaloa jotzen
|
zutenean
, dena bertan utzita jaiki. Galerian lagunekin hitz egitea debekatuta zegoen.
|
|
|
Ordiziako neska bat omen da. Antxon atxilotu
|
zutenean
, duela hemezortzi urte, umea izango zen artean neska ordiziar hori, baina bide luzea egina du geroztik. Ez zuten elkar ezagutzen lehendik, baina kartzelan egoteak, kolektiboko kide izateak loturak sortzen ditu, adiskidantzak eta harreman berriak, belaunaldi bitakoak izanik ere.
|
|
|
Otaegiren oinetakoez pentsatu nuen. " Mendiko botak zauzkak jantzita baina bizkar zorroan izango ditik behatzak mingarri estutzen zizkioten zapata beltzak, amak emandakoak, fusilatu
|
zutenean
jantzita zituenak", pentsatu nuen neure artean, Hamaika pauso ren irakurketa gogoan. " Lepoa egingo nikek." Hiru gizon haien atzetik joan eta bilera haren lekuko izan nahiko nukeen, Txikik aipatutako" besteak" nor ziren jakin, zertaz mintzatuko ziren...
|
|
|
1937an hila zen, gogoan zituen Gasteizko hilerriko fusilamenduko xehetasunak. Orain, ezerezetik bat batean jalgia, ezkutuko indar batek heriotzaren ilunpeetatik biziaren argira itsumustuan erauzia, plaza bateko bankuan eserita berpiztu berria zen, gerra aurreko traje dotorez jantzita, gorbatadun eta betaurrekodun, baina fusilatu
|
zutenean
aurpegia estaltzen zion bizarraren aztarrenik gabe; eta ez zekien non eta noiz berpiztua zen, zein herritan eta zein urtetan, ez zekien noiz arte, eta, batez ere, ez zekien zertarako.
|
|
|
" Hori esan zuten", esan zuen Mariak. " Beste batzuek", esan zuen amatxi zaharrak," esan zuten gizon hura hil
|
zutenean
, Henri ez zela hirian". " Formalki salatu zuten", esan zuen Mariak.
|
|
|
" Orduan nork hil zuen?", galdetu zuen Ivanek. " Jainkoak bakarrik daki", esan zuen amatxi zaharrak;" garai hartan", segitu zuen," jendeak jendea hiltzen zuen; kaserna hartan gizon hura hil
|
zutenean
, ba, Henri hemen ez zenez, bere burua defenditu ezin zezakeenez, ba... berari leporatu zioten". " Nor zen hildakoa?", galdetu zuen Ivanek.
|
|
|
Gero azkenean kale hartatik irten, zenbait etxe apalen artean mendian gora jo
|
zutenean
, Xani hanka huts egiten hasi zitzaion. Hartan Pititak zerbait esan zuen.
|
|
2001
|
|
|
Parke eolikoaren kokapena ere kontuan hartzekoa da. Izan ere, Tarifan parke eolikoa egin
|
zutenean
50 hegazti akabatu ziren 2 urtetan. Parkea zabortegi eta sai kolonia baten habi gunearen artean zegoen, zabortegia itxi zenean arazoa konpondu zen.
|
|
|
Western zinean bezala (belarria lurraren kontra jarriz, indioek bufalo multzo baten hurbiltasuna igartzen
|
zutenean
), Felix, bere belarria elektrizitate zutoin metalikoaren ondoan jarri, begiak itxi, eta jasotako zarataren indarragatik trenaren hurbiltasuna igartzeko gai zen. Horrela, giza radar honek egoera ziurtzat jotzen zuenean, hesia igo eta beso mugimendu ikusgarriekin ibilgailuei igarotzeko baimena ematen zien.
|
|
|
Maniobra hauek guztiak milaka aldiz burutuak zituen Felix Bolinagak ez zuen trenarekiko komunikaziorik eta inoiz ez zen ezer txarrik gertatu. Trena kendu
|
zutenean
umea jostailurik gabe bezala geratu zen. Berau izan zen Vasco Navarroren heriotzarekin negar gehien egin zuenetakoa, bere baserriko eta Gure Ametsa geltoki jatetxeko lanetara itzuli aurretik.
|
|
|
Mendia, mendia eta mendia zegoen. Egarria
|
zutenean
, nola edo hala edan egin behar eta inguruko baserrietara ere joan izan ziren ur eske.
|
|
|
Beste dena zoria izan da. Momentu hartan ni bezalako pertsona bat behar
|
zutenean
pare parean suertatu nintzen. Munduko bazterren batean bada norbait zu bezalako baten zain dagoena.
|
|
|
Marta Sebestyen abeslariak eta Albokako kideek elkar ezagutu
|
zutenean
zera galdetu zien: " Zeinek jotzen du alboka?".
|
|
|
Bakarrik bihotzik gabeko militar gaiztoen txarolezko botena. Unerik txarrena Bilbo konkistatu
|
zutenean
izan zen. Gure eskuetan zegoen bitartean potentziaren gisa bizi ginen.
|
|
|
Bermeo Bizkaia osoan izendaturiko lehen hiria da, Lope Diaz de Haro k 1239an foru hori eman baitzion. Horregatik, Gernikako juntetxean lehen aulkia eta botoa zituen, eta bere ordezkariek hitz egiten
|
zutenean
, besteek txapela kendu ohi zuten. Horra hor bada, hiri arrantzale honen garrantzia historian zehar (Bizkaiko buru izan zen 1602a arte).
|
|
|
Kazetaren eragileek bere finantziazioa aztertu
|
zutenean
, tamaina honetako proiektu bat gauzatzeko bertako kazetal enpresak ez zirela aski sendoak ohartu ziren; egitura sendoagoa bat behar zuten. Frantziako Estatuko «Hachette» bezalako enpresa editorial inportante bat, kasu.
|
|
|
1930 bitartean Teodoro Hernandorenak" Euzkadi" luzemetrai dokumentala zuzendu zuen, gertaera folkloriko eta politikoz josia. Lehenengotik imaginen 20 minutu soilik gorde dira; bigarrengoa 1978ko zaharberritze baten ostean osorik gordetzen da; hirugarrengoa osorik desagertu zen tropa frankistek bereganatu baitzuten Donostia hartu
|
zutenean
.
|
|
|
Eta zergatik orain bai eta ez 1991n, helburua eskura izan
|
zutenean
–
|
|
|
batetik, Palestinako estatua sortuko lukeen bake prozesua bultzatzeko interesa dute, nahiz eta estatu hori zentzu guztietan Israelen menpe legokeen; eta bestetik, Sharon eta halakoek bultzatzen duten politikaren menpe dago, eta gainera, azken finean bere politika erasotzailea legitimatzen du, Israelek defentsa legitimoa egiten duela esanez. Arafaten egoera larria da orain, baina seguruenik larriagoa zen 80ko urteetan, Arafat Beiruten inguratua zegoenean, eta amerikarrek eta frantsesek atera behar izan
|
zutenean
.
|
|
|
Sunniak eta xiiak banatu ziren unean, orduan agertu ziren jariyies izeneko taldeak, eta puritanismoari dagokionez haiek izan daitezke gaur egungo Bin Ladenen taldearen antzekoak, hauen aurrekariak nonbaiten bilatu behar baditugu; talde hauek agertu eta desagertu egiten dira, eta adibidez mongolek Bagdad hartu
|
zutenean
berriz agertu ziren... Honekin esan nahi dut ez daukagula EEBBetara jo beharrik halako taldeen sorrera ulertzeko, Islamak bere historian dituela.
|
|
|
Ahulezia koiunturetan, Ximenotarren dinastiako kideek Kordobaren nagusitasuna aldarrikatzen zuten, eta menpekotasun aitorpen horren truke, kalifak Iruñeko erregeen subirotasuna onartzen zuen. Abdar Rahman III.ak bi aldiz lortu zituen horrelako aitorpenak (934ean eta 958an). Beste zenbaitetan, zirkunstantziek alde jokatzen
|
zutenean
, Leongo erregeekinaliantza bilatuz edo barneko istiluez baliaturik, iruindarrek jarreraerasokorragoa agertzen zuten musulmanen aurrean. Noizean behin eraso ekimenakarrakastatsuak ziren:
|
|
|
Almantzor entropek iruindarren eta gaztelarren arteko aliantza bat garaitu zuten Cervera n (1000 urtean). Azken erasoa 1002an gertatu zen, musulmanek Donemiliaga komonasterioa suntsitu
|
zutenean
.
|
|
|
deiturikoan taldeka zitezkeela, eta sinesmen orokorrak eta normatiboak aldi berean,, sinesmen exozentrikoak? deitu
|
zutenean
taldeka zitezkeela. Gainera,, sinesmen egozentrikoak?
|
|
|
faktore genetiko batzuek eritasun psikiatriko arruntak izateko joera dute, eta gaixotasun horiek garatzeko oinarri biologikoak ematen ditu. Duela 10 urte hasi ziren ikerketak, Itsas Ospitaleko zientzialariek antsietate nahasteen eta artikulazioen laxotasunaren arteko lotura ikusi
|
zutenean
. Gaitz horrek artikulazioen malgutasun handia dakar, herentziazko osagaia du %10i eragiten dio.
|
|
|
Elkarte hori gerora Bartzelonako herri batean egindako 1.300 bat biztanleko ikerketa lan batean berretsi zen. Ikerketa honetan, antsietateak lotura izan du artikulazioen laxotasunarekin, Itsas Ospitaleko erreumatologoek ikusi
|
zutenean
pazienteen %70ek patologia horren erasoak zituztela.
|
|
|
Barazki honen jatorria ekialdekoa da, zehazki Indiakoa. Europan Erdi Aroan sartu zen, arabiarrek Espainiara eraman
|
zutenean
. Hala ere, Europan sartu zenetik eta mendeetan zehar, berenjena apaingarri exotikotzat baino ez zen hartu, barazki hori kontsumitzeak hatsa, lepra eta minbizia sortzen zituela uste zelako.
|
|
|
Jaitsiera horrekin, Cepsak Espainian dituen 1.500 zerbitzuguneetan 95 oktanoko berunik gabeko gasolinaren batez besteko prezioa 128,9 pezetakoa da; superprezioa 136,9 pezetakoa; berunik gabea, 98an 137,9 pezetakoa, eta automobilgintzako gasolioa, 112,2 pezetakoa. Aurreko asteko asteazkenean, Espainiako merkatuko hiru operadore nagusiek (Repsol, Cepsa eta BP) erregaien prezioak 1 eta 3 pezeta artean jaistea erabaki
|
zutenean
gertatu zen beherapena, nazioarteko kotizazioen prezioak asko jaitsi zirelako. Orduan, Repsol YPFk, Campsa eta Petronor markak barne, hiru pezeta jaitsi zuen batez beste gasolinen prezioa, eta bat eta bi pezeta artean automobilgintzako gasolioarena.
|
|
|
Intsektizida organo kloratuak. 1939an DDTa aurkitu
|
zutenean
sortu ziren, baina horietako asko debekatu egin dira, ingurumenean irauteagatik. Hondakin organokloratu gehienak esnearen gantz zatian daude; beraz, gaingabetua da hondakin horiek ezabatzeko modurik eraginkorrena.
|
|
|
Intsektizida organo kloratuak. 1939an DDT aurkitu
|
zutenean
sortu ziren. Horrelako substantziak oso erabiliak izan ziren, oso eraginkorrak zirela erakutsi baitzuten, eta nekazaritzako ekoizpen egonkorra ahalbidetu zuten, belar txarrik gabe.
|
|
|
Kolonaurreko zibilizazioentzat, patata, artoarekin batera, funtsezko elikagaiak ziren. Espainiarrek Inca inperioa konkistatu
|
zutenean
, lurralde osoan hazitako eta kontsumitutako aita santua aurkitu zuten. Hala ere, Espainiako konkistatzaileek ez zuten aita santua jan berrehun bat urtez.
|
|
|
Nik hemen jende askori buruz hitz egiten dut eta guztiak lagunak konsideratzen ditut, nahiz eta batzuekin askotan ez naizen egoten, beste horrenbeste arrazoiengatik. Miren, adibidez, nire lagun baten zelako nire laguna bihurtu zen, eta gero, utzi
|
zutenean
, harremana dezente hoztu zen, baina ez maitasun faltagatik, aukera faltagatik baizik. Duela astebete elkartzea erabaki genuen, batak bestearen berri izateko. Gauza askotaz hitz egin genuen, gure gaur eguneko bikotekideetaz barne, eta, hemen, bitxiena dena:
|
|
|
Filosofia eta letrak ikasten hasi zen, baina ez zuen karrera amaitu latina beti suspenditzen zuelako. Horregatik, unibertsitatetik bota
|
zutenean
, irakasle partikular bat kontratatu zuen eta egunean 6 ordu pasatzen zituen latinarekin bueltaka. Azkenean ikasi zuen, bai horixe!
|
|
|
Edo ezezagun hau ez zen atzetik edo etorritako auto bateko gidaria... Eroegia al da pentsatzea pertsona hori Armendarizekin batera zihoala autoan istripua izan
|
zutenean
–Bera izan zela, hain zuzen, kopilotuaren atea irekita utziz, telefono kabinaraino korrika abiatu zena?
|
|
|
Bai, erantzun du Tasiok, ez diote kontratua berritu tailerrean. Bi urte eta erdi madarikatzen igaro eta gero, fijo egin behar
|
zutenean
, nahiago izan dute kaleratu eta beste bat hartzea. Putakeria.
|
|
|
Putakeria ez, enpresako lanpostuen behin behineko berregituraketa, argitu zion Anartzek berak duela bi egun kasualitatez kalean topo egin
|
zutenean
. Irribarre ironiko batekin kontatu zizkion Tasiori enpresako nagusiak kontratua ez berritzeko eman zizkion arrazoiak:
|
|
|
Romak ere ez). Eta Mariak kontatu zien asko maite zutela osaba eta diruduna zela eta kuriosoa; pipa erretzen zuela, Angelek bezala, Matiasek bezala; hamabi alaba zeuzkala eta herriko tren zaharra kendu
|
zutenean
min handia hartu zuela, edo hori zioela berak behintzat, eta tren zaharreko bagoi bat erosi zuela eta etxe ondoan jarri eta hiru igande eman zituela hura garbitzen eta atontzen, eta han ibiltzen zirela jolasean auzoko ume guztiak. Berrogeitaka urte zituenean gaixorik egon zela osaba aldikada batez, gripea edo, eta ohetik kalenturaz altxatu zen batean su eman ziola bagoiari.
|
|
|
Ahotik kanpora esaten zuena, neskena eta, aitzakia zela esaten zuen Lucasek" neskena eta aitzakia da; zerbait darabil horrek buruan". Negar egin zuen Lucasek tranbia kendu
|
zutenean
. Handik urtebetera hil zen Matias.
|
|
|
kaleko giroa eta aroztegiko ate ondotik pasatzen ziren lagunek zerbait esatea eta barre egitea. Eta anaiarekin, Angelekin, diskutitzea eta, astebururako txalupa egin
|
zutenean
bezala, elkarrekin haserretzea eta ez niretzat ez zuretzat, eta erdi bana egitea, zerra hartuz eta ris ras ris ras txalupa erditik ebaki eta handik pare bat egunera adiskidetzea, lagunei kontatzea eta barre egitea eta, Angel, noiz hasiko gara txalupa berria egiten. " Haizea dabilenean baino ez dut nik tailerra ixten".
|
|
|
Sikhekin ere bai. Sikhek Indira Gandhi hil
|
zutenean
, hinduen mendekua izugarria izan zen. Milaka sikh eho zituzten.
|
|
|
Tenplua zegoen tokian, hain zuzen ere, hindu jainko bat sortu omen zen. Musulmanek India azpian hartu
|
zutenean
, tenplua desegin eta toki horretan mezkita eraiki omen zuten.
|
|
|
Hamar egun igaro, lurra kendu eta hilobia ireki
|
zutenean
kiratsa jasanezina zen. Harrez beteriko gorpu ustel bat besterik ez zuten ikusi.
|
|
|
1947an alde egin
|
zutenean
Indiak atzerantz egin zuen ekonomian eta bizimoduaren erosotasunean. Komertzioa moteldu egin zen.
|
|
|
Edifizio asko lur jo eta suntsitu zen. Gauza bera gertatu zen Kongon eta Hego Afrikan zuriek agintea galdu
|
zutenean
. Antolabidea eta zartada, ments zituzten.
|
|
|
Ez pentsa gero, gauzak handitzen ari naizenik. Egunkariek gertakizun honen berri eman
|
zutenean
halaxe zioten: " Emakumea Indiako zenbait tokitan euliaren pareko da.
|
|
|
1984an, sikhek Indira Gandhi hil
|
zutenean
, India osoan sikhen kontra asaldatze beldurgarria izan zen. Delhiko jende arruntak kalera irten eta bazterrak odolez zipriztindu zituen.
|
|
|
Haietako emakume baten gorpua nola zegoen ikusi eta garbi ageri zen, hil
|
zutenean
hiltzaileari hankak ukitzen ari zela, arren haurrak hil ez zitzan. Pertsonaren bati zangoak ukitzea ohore eta aintza erakustea da.
|
|
|
Lar goiz zen arren, ume ugari zegoen eskolako ate handien aurrean, bakoitza bere maletarekin, bere aurpegi garbiarekin, bere ile orraztu eta arraia artezarekin, bere amarekin, bere haur seriotasunarekin. Eskolako atea ireki
|
zutenean
amak Goio barruraino eraman zuen, han egurrezko pupitrean eserita utzi eta musua emanda joan zen. Eta ume batzuk negarrez geratu ziren, amek horrela uzten zituzten umeak.
|
|
|
Esteban Oiz Arrizabalaga, gero Itoa esaten geniona, aurreko udan nasatik erorita denek bertan hilko zela uste
|
zutenean
uretatik ia itota atera zutelako.
|
|
|
Lau edo bost urteren buruan, sandinistek Managuako gobernua galtzean, beste errefuxiatu euskaldun batzuek alde egin
|
zutenean
, Goiok ez zuen berehala ihes egin beharrik izan. Ez zen iraultzaile edo euskaldun etiketa paparrean ibilia eta ez zuen gero desbandadan alde egin.
|
|
|
Ez du, ordea, lokartzeko astirik: atzera Smith jaunaren ahotsa entzun du, hil
|
zutenean
esan zituen mendekuzko hitzak behin eta berriro errepikatzen, ozen, bertan, ukitzeko moduan garden eta gertu... Izudardaraz, azkar, kriseilua piztu du bisitariak:
|
|
|
1 Artikulu hau gaztelaniaz idatzi zuen Mitxelenak El libro blanco del Euskera (1977) libururako eta" El largo y difÃcil camino del euskara" izenburupean. Liburua euskarara itzuli
|
zutenean
, Mitxelenaren artikulua Juan Antonio Letamendiak euskaratu zuen. Mitxelenak eman omen zion azken begirada, baina liburu hartako itzulpen guztiei azken orrazketa Dionisio Amundarainek eman zien.
|
|
|
Batzuek eta besteek, nik uste, ez bide dakite, gerokoak geroko, Frantziako kondairaren 1789 urteari 1868 dagokiola Espainian, alde huts batekin, halaz guztiz: Espainiakoek kolpe huts egin zutela Frantziako kideek burutik burura erdietsi zutena eskura nahi izan
|
zutenean
.
|