|
2001
|
|
|
PPko Oyarzabal de Miguel jaunak pixkanaka pixkanaka, kikaraka kikaraka pozoitzen duen plana deitu dio. PSE EEk interbentzionismoa eta bi
|
hizkuntzetatik
pobreenarekin gelditzea salatzen dizkio Planari.
|
|
2002
|
|
|
Guztiz berezia da «Senez» itzulpen aldizkariaren azken zenbaki hauxe; izan ere erdal
|
hizkuntzetatik
geurera itzulitako lanak agertu ohi ditu, baina oraingoan uzta zaharreko aleak bildu dituzte, hamar hamabi urteotan «Senez»en orrialdeetan argitaratutakoak, eta frantsesera edo ingelesera itzulirik eskaini dituzte, euskararik ez dakienari, eta geure kultur esparrua hurbiletik ezagutzen ez duenari, euskal itzulpengintza zertan den aditzera eman nahian. Xabier Mendiguren Bereziartu, Jesus Mari Zabaleta, Gotzon Egia, Anjel Lertxundi, Juan Garzia, Koldo Biguri, Manu Lopez Gaseni, Lurdes Auzmendi Ayerbe, Josu Baranbones Zubiria eta Oscar Gonzalez Atxa dira frantsesera edota ingelesera itzuli dituzten lan horien egileak.
|
|
|
desberdinak sortzen dira, eta horrek asko zailtzendu euskara zientifikoaren normalizazioa. Horregatik uste dugu funtsezkoa dela unibertsitateko oinarrizko testuliburuak, euskaraz idatzitakoak zein beste
|
hizkuntzetatik
itzulitakoak, euskaraz edukitzea.
|
|
|
Ez dut uste, hala ere, aukera hori erraza denik. Nik, horrelakokasuetarako, beste
|
hizkuntzetatik
–ingelesetik, adibidez; edo latinetik, preposiziorik mailegatzea deritzot egokiena.
|
|
|
Munduan hitz egiten diren 6.000
|
hizkuntzetatik
gutxienez 3.000 desagertzeko arriskuan daude, neurri handiagoan edo txikiagoan, hizkuntzen arteko gatazka egoerak ugaritu egin direlako, Hezkuntza, Zientzia eta Kulturarako Nazio Batuen Erakundearen arabera (Unesco). Arriskuan dauden hizkuntzen atlasaren bigarren edizioa, 1996ko edizioan baino askoz zehatzagoa, gaur zabaldu zen, nahiz eta bihar ofizialki aurkeztu, Unescok 2000 urtean eratutako Ama Hizkuntzaren Nazioarteko Egunarekin batera.
|
|
2003
|
|
|
Horixe lortu nahi izan dau oraintsu Euskal Herriko jakitun talde batek: Kerexetak bere Biblia itzulpena gaztelaniatik egin badau, talde honek jatorrizko
|
hizkuntzetatik
egingo dau zuzenean, gaur egin ohi dan legez. Ganera, azken urteotan Euskara batua nagusitu da gure artean, eta eskabide barri honi erantzun nahi izan jako, Elizen arteko Biblia (1994) argitaratzean.
|
|
|
Horrekin guztiarekin batera, gaztelania euskara eta euskara gaztelania aurkibide analitikoak eskaintzen dira, bi
|
hizkuntzetatik
edozeinetan hitz sarrerak errazago bilatu ahal izateko.
|
|
|
Kontraesanen artean funtsezko bat aipa genezake: gizarte elebidunaren arriskua bi komunitateen haustura denez gero, arriskuaekidin nahiak egileak bultzatu ditu esatera euskal idazlea dela bi
|
hizkuntzetatik
edozeinetan idazten duen egilea. Eztabaida hori, ordea, gaindituta behar luke aspaldian:
|
|
|
Beste
|
hizkuntzetatik
euskarara itzulitako lanen artean, Literatura Unibertsaleko 100 tituluak aipatu behar dira. Lan mardula eta kalitate handiz egina.
|
|
2004
|
|
|
Orain arte horrela izan bada ere, egun askoz konplikatuago gertatzen da erronka, hain zuzen komunikazioa globalizatu »mundializatu» egin baita eta hizkuntza batzuen eta besteen garapeneko abiadura ezin daiteke berdina izan, galtzaile nor den asmatzea ariketa samurra delarik. Aditu batzuen iritziz, gaurko
|
hizkuntzetatik
%90 desagertu egingo dira XXI. mendean zehar. Polita, ezta?
|
|
|
Bai. Duela 6.000 urte inguru indoeuroparren inbasioa gertatu zenean, Europan hitz egiten ziren
|
hizkuntzetatik
asko desagertu ziren eta ez dakigu haietaz ezer. Euskarak, finierak eta hizkuntza kaukasiarrek bakarrik iraun zuten bizirik, eta horrela jarraitzen dute, baina finiera eta hizkuntza kaukasiarrak muga mugan daude, ez Europa barruan.
|
|
|
Interesdunak edo horren legezko ordezkariak hala eskatuta, Erregistroko arduradunak haren izen berezia ordeztuko du, horrek Espainiako
|
hizkuntzetatik
edozeinetan duen onomastika baliokidearekin.
|
|
|
Izen berezia Espainiako
|
hizkuntzetatik
edozeinetan hark duen onomastika baliokidearekin ordezteko, beharrezkoa da, nabarmena ez bada, baliokidetasun hori eta eskatutako izenaren grafia zuzena bide egokietatik egiaztatzea.
|
|
|
Nahitaezko denbora murrizten duten inguruabarrak; gaztelaniaz edo Espainiako beste
|
hizkuntzetatik
batez hitz egiten duen; espainiarren kultura eta bizimodura egokitzeko inguruabarretatik edozein, hala nola, ikasketak, ongintza nahiz gizarte jarduerak, eta egokitzat jotzen dituen gainerakoak.
|
|
|
Arrainen arteko jan beharra, handiak txikia irentsi arteko onik eza Xabier Kintanari kendutako hizkerari dagokio: . Soziolinguistek diotenez, gure planetan mintzatzen omen diren hiru mila inguru
|
hizkuntzetatik
, gehienek ez dute mende berria amaitzen ikusiko, globalizazioarekin betiko galduko baitira, populazio handieneko mintzairen fabore. Hemen ere arrain handiak txikiak jaten ditu, eta, bistan denez, gurea txipia edo ezkailu ñimiñoa besterik ez da inguruko marrazo beldurgarrien artean?. 140
|
|
|
Whatmaugh’en ustez, mendebaldeko Logika, mendebaldeko
|
hizkuntzetatik
atera da; eta ez da, horregatik, Afrika’ko edo Asia’ko Logika berbera.
|
|
2005
|
|
|
Elkarte honek nahi du gaztelania hiztunen ahotsa inork ez hartzea, hau da, «gu ere gaztelania hiztunak gara, baina nahi dugu katalana». Proposamena da gaztelaniatik abiatuta edo Katalunian hitz egiten diren gainerako 200
|
hizkuntzetatik
abiatuta katalanarekin bat egitea.
|
|
|
Egunotan, azkena: Unescoren ustez, gaur egun munduan hitz egiten diren sei mila
|
hizkuntzetatik
ia gehienak hilda egon daitezke mende hau bukatzerako, eta prozesu horretan Internetek eragin sekulakoa izango omen du. Aurreikuspen apokaliptiko horren aurrean nik ez daukat hemen aldarri bat egitea beste biderik:
|
|
|
Unea da orain hau bera hizkuntza bezala deskribatzeko eta, honetarako xehetasunez arduratzen den diskurtso lehor bat ezinbestekoa denez, zilegi bekit hizkuntz ikerketa hutsetan interesik ez dutenei agur esatea. Helburua ez da hemen Euskal Hizkuntza bera irakastea, baizik eta bakarrik adieraztea, nola berau beste
|
hizkuntzetatik
, zahar zein berri, nabarmentzen den. Honengatik, asmo honen arabera egituratuko dut nik aurkezpena:
|
|
2006
|
|
|
Roma devoró a Cartago" 229 Beraz, inzibilizatua omen zen basajende gerrazale horri, zibilizazioa ere dexente aitortu ahal dakioke: bere literaturatxoa, handia ez bada ere (baina beste
|
hizkuntzetatik
anitz itzultzen duena, esate baterako; eta Aitor edo Lekobideren faltsifikazioak ere kultura dexente gabe ez dira egiten); bere ezagupideak itsasoan: " El vasco ha domado al mar. Marinos intrépidos desafiaron los peligros del océano glacial; bogaron hacia el Ártico..., llegaron, después de diferentes tentativas[" trial and error"!], hasta las costas de Islandia y Groenlandia; equiparon flotas de 50 a 60 buques" 230; ingeles eta holandesei beraiek irakatsi diete ozeanoan ibiltzen.
|
|
|
Euskararen eta gaztelaniaren arteko nahasketa osoa eta orekatu samarra. Bi
|
hizkuntzetatik
hartzen ditu osagai lexikoak eta sintaktikoak, nahiz eta agian sintaxian gaztelaniaren oinarria handiagoa izan. Erabiltzaile asko ditu, eta baita trebe askoak direnak ere.
|
|
2007
|
|
|
Koldo Mitxelenaren ustean, bizirik iraute horrek zerikusi estua eduki behar du euskara egituraz beste
|
hizkuntzetatik
guztiz diferentea izatearekin; beste jatorri batekoa izatearekin, hau da, auzo hizkuntzekin etorkiz zerikusirik ez edukitzearekin. Hala ere, iberiera eta etrusko hizkuntzak ere guztiz galdu ziren erromatarren hedatzearekin, hizkuntzok latinarekin loturarik ez zutenak izan arren.
|
|
|
Indoeuropar hizkuntzak bata besteagandik guztiz urrun dauden lurraldeetan egiten dira, eta baldin antzekotasun garbiak badira euren artean, enbor beretik sortuak direlako da, ez geroagoko elkarreraginen ondorioz. Hala, esaterako, tokhariera, orain mila urte Txinako bazter baten egiten zena, centum multzokoa zen, eta eredu horretako beste
|
hizkuntzetatik
milaka kilometro askotara urrundurik zegoen.
|
|
|
Nos anciens poëtes avoient voulu faire des vers sur les mesures d. Horace, comme Horace en avoit fait sur les mesures des Grecs: cela ne nous a pas réussi, et il a fallu inventer des mesures convenables aux mots dont notre langue est composée? 140 Frantsesari era berean esamolde eta hitz asko falta zaio, beste
|
hizkuntzetatik
hartu beste erremediorik ez du (ingelesa eredu hartuta). Baina tentuz jokatu da:
|
|
|
Rossi Landi ren ustez orobat erlatibitate linguistikoaren tesia ez da burgesia kapitalistaren operazio bat gehiago besterik; Whorf-en hizkuntza amerindiarren gorazarrea bera, inperialismoaren kontzientzia txarraren erreparazio modu bat, aldi berean indiar haiek hala hobeto euren
|
hizkuntzetatik
gabetzeko. Sapir Whorf-en ildoari, kritikoki, baina interesez hurbildu zaion autore marxista «ofizial» bat A. Schaff poloniarra izan da, entzute handikoa Frantzia eta Alemanian ere (marxismoak oraindik entzuterik zuen urteetan) 1217.
|
|
|
Frantsesari era berean esamolde eta hitz asko falta zaio, beste
|
hizkuntzetatik
hartu beste erremediorik ez du (ingelesa eredu hartuta). Baina tentuz jokatu da:
|
|
2008
|
|
|
noski; joera da bilaketen hizkuntza kopurua handitzea. Gertatzen dena da pixkanaka pixkanaka egiten ari garela, eta hiztun gehien dituzten
|
hizkuntzetatik
hasi ginela. Orain, bilaketak 10 milioi hiztun inguru dituzten hizkuntzetan egin daitezke Yahoo! n; hortik beherakoak oraindik ez.
|
|
|
Tubal, Bibliaren arabera, Noeren biloba zen eta Babelgo dorrean egotea egokitu zitzaion. Esteban Garibairen Los cuarenta libros del compendio historial de las chronicas y universal historia de todos los reynos de España liburuak azaltzen du Babelgo dorrean sortutako 72
|
hizkuntzetatik
bat euskara dela eta hizkuntza horixe hitz egiten hasi zela Tubal bat batean. Euskara, hain zuzen.
|
|
|
Egin dudan lan batzuk gaztelaniari dagokion garrantzia bilatzen eginik dira, baina arazo honek badu bere alderantzi, hau da, euskarak beste
|
hizkuntzetatik
hartu dituen hitzak zein bidetatik, zein denboratan, zein modutan eta abar, hizkuntzaren bihotzeraino ailegatu diren. Besteak beste:
|
|
|
(b) Egunero sortzen diren edo albo
|
hizkuntzetatik
etengabe hartutako hitzen euskal ordaina eman da (chupete, > biberón, > móvil, > monovolumen...). Horretan ere arazo bat baino gehiago izanen dugu, zenbaitetan kontzeptu edo objektu bera esa teko bi hitz erabiltzen baitira mugaren bi aldeetan.
|
|
|
Horrela, bada, haurrak hiru multzotan bereizi dira, entzuten duten euskararen arabera: 1) haurraren inguruko
|
hizkuntzetatik
euskararen presentzia% 90 edo gehiagokoa denean, 2) euskararen presentzia% 60tik% 90era bitartekoa denean, eta 3)% 60 baino gutxiagokoa denean.
|
|
|
Deskulturizazioa, aldiz, kontrako fenomenoa genuke, hau da, ahultze fenomenoak sortutakoa eta kulturaedo bizimodu aldaketak eragindakoa: gaztelania edo beste
|
hizkuntzetatik
mailegatutako hitzak, kontzeptuen desagerpenak. Esan beharrik ez dago gure gurasoen belaunalditik gure belaunaldira jasandako aldaketa sozialak eragina izan duela horretan.
|
|
|
Immigrazioaren eraginak itzultzaileen lana biderkatu du Espainian, era askotako tramiteak egin ahal izateko. Europako Batasunean sartu diren azken herrialdeetatik (baita urte batzuk lehenagotik ere, sektoreko profesionalen arabera), Europako ekialdeko
|
hizkuntzetatik
zinpeko itzulpenen eskaera handitu egin da, hala nola errumanieratik edo poloniarretik. Belmontek azaldu duenez, azken urteotan errusiar eta ukrainar itzulpen eskaeren jarioa ere nabaritu da.
|
|
|
Hizkuntzak trukatzea Hizkuntzak trukatzeko webguneek sare sozial espezializatuak eraikitzen dituzte, pertsona batek hitz egiten dituen eta ikasten dituen
|
hizkuntzetatik
abiatuta Hizkuntzak trukatzeko erabiltzen diren Interneteko guneek sare sozial espezializatuak eraikitzen dituzte oinarrizko bi datuetatik abiatuta: pertsona batek hitz egiten dituen hizkuntzak eta ikasten dituenak.
|
|
|
Ingelesak duen arrakasta beste
|
hizkuntzetatik
hartu dituen maileguetatik datorkiola uste du Crystalek: «Ingelesak 350 hizkuntzetako maileguak dauzka; izaera aldatu du, bai, baina horrek esan nahi du edertasuna galdu duela?».
|
|
2009
|
|
|
Eta, beste hizkuntzekin konparatzeko, ikusi behar da hizkuntza bakoitza hiztun kopuruaren arabera. Nik uste dut euskara nahiko gertu dagoela gehien hitz egiten diren
|
hizkuntzetatik
. Alde handiena erabiltzen diren corpusen tamaina txikia da; nik uste dut hori dela gabezia nabarmenena euskaraz.
|
|
|
Ikerkuntzaren ikuspuntutik, euskara ez dago beste
|
hizkuntzetatik
oso urrun, batez ere metodoei eta teknikei begiratzen badiegu. Bestelakoa da egoera ikuspuntu komertzialetik (ezagutzaren arloan, batez ere):
|
|
|
Une honetan munduan diren 6.000
|
hizkuntzetatik
, erdiak baino ez bide dira geratuko mende bat barru. Salvador Giner soziologo katalanak honakoa deitoratzen zuen oraindik orain:
|
|
|
beste hizkuntzetan jaso dut nire formazio literarioaren guztiz gehiena, eta horrek etengabeko joan etorriak egitera behartu nau: ezinbestekoa dut tradizio batetik bestera ibiltzea, beste
|
hizkuntzetatik
neurera etortzea. Beste hizkuntzetan irakurtzen baitut interesatzen zaidan gehiena, bidaiatzen ari naiz etengabe.
|
|
|
Modu horiei esker, mugimenduzko ekintza bat modu askotara deskriba daiteke euskaraz: aditz sinple batez (etorri, ibili), aditz elkartu batez (igeri egin, buelta eman), aditz eratorri batez (aideratu, inguratu), sinonimoen bidez (atera, irten) eta inguruko
|
hizkuntzetatik
hartutako maileguen bidez (ailegatu, segitu).
|
|
|
Irratien kopuru handia Ekipo horien alde egiteko puntu nagusia Interneten dauden irrati kopuru izugarria da. era askotako herrialde eta
|
hizkuntzetatik
, eta kopuru handiarekin estiloak, generalistak nahiz generoak espezializatuak musikalak edo gaikakoak. Unibertso hori, irratiaren zaleek dagoeneko beren ordenagailuan dutena, tradizionalak.
|
|
|
Argitaletxe guztiek onartzen dute kostu handikoak direla album ilustratuak eta ilustrazioa nagusi duten liburuak, eta koedizioak dira nagusi. Edo atzerriko
|
hizkuntzetatik
zuzenean itzulitako liburuak. Euskal Herrian ez dago merkatu egokirik, dio Daniel Martin Euskadiko Ilustratzaileen Elkarte Profesionaleko (EIEP) lehendakariak.
|
|
|
Izan ere, hainbat adituren arabera, David Crystalen aburuz esaterako, munduan diren hizkuntzen %90 desagertzeko arriskuan dira. Astero astero, munduan dauden 6.000
|
hizkuntzetatik
bi desagertzen dira. Gurean, euskararen desagerpena ziurtatzen zuten iragarpen ezezkor haiek gero eta gutxiago diren honetan, eta oraindik egiteko lan handia dugun arren, gipuzkoar askoren euskararekiko eguneroko ahalegina eta konpromisoa gure hizkuntzaren biziraupenaren oinarria da.
|
|
|
Batasuna osatzen duten estatu hizkuntzen aniztasunetik harantzago jarri lituzke begirada eta interesa Europar Batasunak, Europaren hizkuntza pluraltasuna estatu
|
hizkuntzetatik
haratagokoa baita. Europaren eraikuntza politikoa arrakastatsua izango bada, proiektu horren onurez herritarrak liluratzea eta europarren bihotzak irabaztea da beharrezkoa, nahitaezkoa esango genuke; eta langintza horretan, ezinbestekoa da milioika europarrek ezagutzen eta neurriren batean erabiltzen dituzten dozenaka hizkuntzen biziraupenaz eta hazkundeaz europar erakundeak ere arduratzea.
|
|
|
Europako estatu
|
hizkuntzetatik
haratagoko hizkuntza pluraltasuna babesteko eta sustatzeko borondate eta konpromiso irmoa lituzke, ezbairik gabe, Europar Batasunak. Hutsegite biribila egingo lukete Europar Batasuneko erakundeek beren hizkuntza pluraltasunarekiko sentsibilitatea ingelesaren indarraz kezkaturik dauden estatu hizkuntzei indarra ematera mugatuko balute.
|
|
|
Euskaraz idazten hasi nintzenean bezain garbi daukat, berrogei urte pasatu eta gero ere, zein zirkunstantziatan naizen idazle: literatur sorkuntza batere axola ez dion herri bateko idazlea naiz, eta, gainera, bertan egiten diren
|
hizkuntzetatik
prestigio literario eta sozial gutxien duen hizkuntzan ari naiz.
|
|
2010
|
|
|
Literatura Unibertsala Eusko Jaurlaritzako Kultura Sailaren eta EIZIEren lankidetzaz sortutako bilduma da. Hango eta hemengo 153 ale, orotariko
|
hizkuntzetatik
euskarara itzulitako literatur lanak denak ere, ekarri dizkigu ekimenak 1990etik 2010era bitartean. Lehen aroko liburuak Ibaizabal argitaletxeak emanak dira; bigarrenekoak, Alberdania eta Elkarrek.
|
|
|
Alde nabarmenarekin euskara da, orokorrean, puntuazio altuena jaso duena, hau da, gipuzkoarren iritziz euskara da lau
|
hizkuntzetatik
zailena, nahiz eta gazteetan beste hizkuntzekiko aldea dezentez txikiagoa izan. Adin tarte guztikoentzako da euskara politizatuena.
|
|
|
Edorta Bergua, Estepan Plazaola, DavidIzaga, Garbiñe Loiarte, Nekane Jauregi, Joxpi Irastortza –Gipuzkoarren hizkuntza pertzepzioen inkesta kuantitatiboaren interpretazioa an, puntuazio altuena jaso duena, hau da, gipuzkoarren iritziz euskara da lau
|
hizkuntzetatik
zailena, nahiz eta gazteetan beste hizkuntzekiko aldea dezentez txikiagoa izan. Adin tarte guztikoentzako da euskara politizatuena.
|
|
|
euSKararen eTorKizuna rlSri buruzko azterlan guztietako betiko leloa da haurren tarteak hizkuntzaren berreskurapenean betetzen duen funtzioari buruzko eztabaida. bat nator hizkuntzaren biziraupena gazteen bizkar jartzea bideraezina dela dioen korronte kritikoarekin. ...perientzien eskutik. hortaz, akatsa litzateke, nire ustez, gazte elebidunei beren kabuz portaera soziolinguistikoak aldatzeko gai izan daitezen exijitzea, are gehiago portaera horiek sakon errotuta daudenean gure gizartean. gazteak oso elebidunak izanagatik ere, gizarteak erakusten eta eskaintzen dizkien jarraibideak betez jokatuko dute, hizkuntzari dagokionez. eta, zoritxarrez, beren gizarteak bi
|
hizkuntzetatik
soilik batean bizi eta harremanak izateko gonbitea egin ohi die sarritan: hizkuntza normalizatuan. bistakoa da eskolaren bidezko berreuskalduntzeak hazten jarraitzearekin batera, beste hainbat neurri ere behar direla, hizkuntza gutxituak historikoki jasan duen diskriminazioa konpentsatzeko. beraz, eta egia hori ahantzi gabe, berebizikoa baita rlS guztietan, 2001eko erroldaren mapan hamabost eta bost urte bitarteko biztanleriari behatuko diogu, grosso modo eskola adineko biztanleria izendatzen duguna:
|
|
|
...kuntzek bizirauteko aukera bakarra idatzizko araudi bateratu bat sortzea izango da eta, horren ondorioz, dagokion lurralde historikoan normalizatzea, betiere lurralde hori barne hartzen duen/ duten estatuaren/ estatuen babes irmoarekin. zoritxarrez, berrehun baino gutxiago dira egoera horretan dauden hizkuntzak. horrek izugarrizko deskalabrua ekarriko liguke; izan ere, oraindik munduan diren 6.000
|
hizkuntzetatik
gehienen heriotza ekarriko luke (ia seguru, egungo mendea amaitu baino lehen). deskalabru hori jada iragarri zuten itzal handiko zenbait hizkuntzalarik, duela zenbait hamarkada. XX. mendearen bigarren erdian, haugen, soziolinguistika klusterra martin ugalde, kp/ 20140 andoain breton eta Fishmanen lanek1 aurreratu ziguten nondik zetozen iraganeko inposaketak eta, batez ere, zer ondorio ari ziren sorrarazten hizkuntza gutxituetan. irakaspen mugimendu horren arabera, une honetan bertan abiarazitako jarduera sendo batek soilik geraraz eta itzularaz zitzakeen hizkuntzen galera prozesu horiek. gero eta gehiago, norabide horretako gizarte mugimenduak sortzen joan ziren, indartsu, hizkuntza gutxituko hainbat herritan. dakigunez, euskararen berreskurapen mugimendua izan zen aitzindarietako bat, eta mugimendu guztietan arrakastatsuena izan zen, gainera, zalantzarik gabe, erabileraren ehunekoen bilakaerari dagokionez behinik behin, jarraian ikusiko dugun bezala. euSKararen aTzeraKada HiSToriKoa azterlan honen xedea ez da euskararen galera prozesuak zer etapa izan dituen aztertzea. ezta galera horren zergatiak argitzea ere, hizkuntzaordezkapen gehienetan berdinak izaten direnak, esan dezagun bidenabar. nolanahi ere, gogoratu beharra dago zenbateko arriskuan zegoen euskara joan den mendearen bigarren erdian, prozesu hark izan zuen joeraaldaketa sakonaren ondorioz. hamaika belaunalditan, estatuaren hizkuntzaren inposaketaren eragina birtuala zen, erreala baino gehiago, gizartegeruzarik esklusiboenei soilik eragiten baitzien, eta gizarte geruza horiek ez baitzuten pisu handirik ehunekotan. gaztelaniak euskara ordezkatzeko (egiturazko ordezkapena), zenbait belaunaldi ziren. argi zegoen atzerakada hori mugimendu geldoa zela, eta betiere gaztelaniarekin mugakide zen geografia eremutik abiatuta gertatzen zela. paradigma hori, ordea, goitik behera aldatu zen XiX. mendearen amaieran eta XX. mendearen hasieran:
|
|
|
–Dena oso harrigarria da. (...) Ezin dut taldearen esperientzia zientifikoa zalantzan jarri,(...) baina gustatuko litzaidake jakitea orain arte aurkitutako inperioko material paleografikoetan ba ote dagoen barbaroen
|
hizkuntzetatik
grafia latinora egindako transkripzioen adibiderik, onomastikaz aparte. Nola da posible materiala denboraren kapsula batean III. mendetik babestuta egotea, eta bakarrik lotura gabeko hirurehun zati aurkitzea?
|
|
|
Jakina denez, Olabideren itzulpena izan zen Biblia osoaren bigarren argitaraldia Euskal Herrian, Duvoisinenaren ondotik, baina hori baino bereizgarria garrantzitsuagoak dira beste hauek: lehena jatorrizko
|
hizkuntzetatik
(hebraiera eta grekera) itzulia eta lehena ere nagusiki asmo pastoralez egina, hau da, Euskal Herriko parrokia, ikastetxe eta enparauetan erabiltzeko pentsatua, aurreko bi itzulpen osoak, Duvoisinena eta Uriarterena (1978ra arte argitaratu ez zena) Bonaparte printzearen aginduz eta nagusiki asmo filologikoz egin baitziren. Prefosta, Olabideren itzulpen honek ere ageriko asmo filologikoak zituen, baina esango nuke jatorrizko asmoa erlijiosoa zela, huts hutsean erlijiosoa ez bazen ere.
|
|
|
Geurea garatu eta munduari eskaini, horixe da erronka. Batzuek esaten dute gaur munduan hitz egiten diren bost mila
|
hizkuntzetatik
bostehun bat bakarrik geratuko dela bizirik XXI. mendearen amaierarako; horrek gogoeta eragin behar liguke guztioi. Ziur nago XXI. mendeak ezagutuko dituen hizkuntzetako bat eta kulturetako bat euskara eta euskal kultura izango direla.
|
|
|
Arrotzak ginen, ofizio ezin imitatu hori besterik ez genuen langabeziatik irteteko. Nonbait bizi beharra eta alde egin beharra, haurtzarotik, harrien eta burdinen gau astunetik, deklinazioz eta aditz irregularrez lardaskaturiko
|
hizkuntzetatik
, norberaren larrupetik.
|
|
|
Hizkuntza hori beste hizkuntza batekin konparatzea, bigarren hizkuntza hori ezagutzen ez bada batez ere, egundoko plazerra izan behar du. Baina lau hizkuntza hartzen badira konparatzeko,
|
hizkuntzetatik
bakar bati buruz ere deus jakin gabe, orduan, imajinatu...
|
|
|
% 4k baino gutxiagok hitz egiten ditu. Hasi berria den mendearen amaieran, soziolinguisten pronostikoen arabera, gaur egun hitz egiten diren 5.000 edo 6.000
|
hizkuntzetatik
litekeena da erdia desagertzea. XXII. mendera helduko diren 2.000 edo 3.000 hizkuntzetatik ehunka batzuk baizik ez dira hurrengora bizirik aterako.
|
|
|
Hasi berria den mendearen amaieran, soziolinguisten pronostikoen arabera, gaur egun hitz egiten diren 5.000 edo 6.000 hizkuntzetatik litekeena da erdia desagertzea. XXII. mendera helduko diren 2.000 edo 3.000
|
hizkuntzetatik
ehunka batzuk baizik ez dira hurrengora bizirik aterako.
|
|
|
Hauek ere al barbar150 deitu zieten bertakoei eta al barbariia haien hizkuntzari. Izen horren etimologia arabiartzat zuen Abderraman ibn Khaldunek, jakina, ‘marmarrean jardun’ edo ‘modu ulertezinean hitz egin’ adierazten zuen berberat15 arabierazko aditzetik zetorrelakoan.152 Ibn Khaldun, 1332 urtean Tunisian jaiotako kronista eta historialari arabiarrak, berbereen hizkera berezia zela idatzi zuen, beste
|
hizkuntzetatik
zeharo desberdina, eta modu arraroan hitz egiten dutelako deitzen zaiela berbere.
|
|
2011
|
|
|
40 bat itzultzaile izatetik 10 izatera pasa gara eta finkoak lauzpabost baino ez. Izan ere, kanpo ekoizpena atzerriko
|
hizkuntzetatik
itzulitako ikus entzunezkoak %90 murriztu da: duela hogei urte mila ordutik gora ziren urtean, 2005ean 500 ordura jaitsi zen eta aurten ez da 100era iristen.
|
|
|
Horrez gain globalizazioaren ondorioak izan behar ditugu kontuan. Aurreikuspenen arabera munduan diren 7.000
|
hizkuntzetatik
erdiak 100 urteren buruan desagertuko dira. Asko dira hamar hiztun edo gutxiago dituzten hizkuntzak, kultura baztertuak dira gainera askotan, gutxiago direnaren ustearengatik baztertuak direnak.
|
|
|
ez ohi dira lehen eskuko bertsioak, gaztelania edo frantsesezko bigarren bertsioen itzulpenak baizik. Gutxiegi gara euskaldunok hizkuntza askotatik euskaratze zuzenekin amets egiteko, eta are gutxiago dira bertze
|
hizkuntzetatik
euskarazko testuetan murgil daitezkeen itzultzaileak.
|
|
|
Pero yo creo profundamente que es la lengua española la que con mayor elocuencia y belleza nos da el repertorio más amplio del alma humana, de la personalidad individual y de su proyección social?. Badirudi munduan diren 6.000
|
hizkuntzetatik
Jainkoak espainola aukeratu zuela gizakiaren arima deskribatzeko hizkuntza moduan. Pentsa zer astakeria den hori.
|
|
|
2010eko Unescoren atlasa: . Adituen arabera, munduan egun hitz egiten diren 6.700
|
hizkuntzetatik
erdiek mende honen amaiera baino lehen galtzeko arriskua dute, haien galbidearen aurka gobernuek neurririk hartu ezean?. Iñaki Petxarroman,. Mundu bat galzorian?, Berria, Txosten horretan bertan ageri diren beste datu adierazgarri batzuk:
|
|
|
–Unescok ohartarazi digu: munduko 6.000
|
hizkuntzetatik
2.500 galtzeko arriskuan daude; eta horietako bat euskara da. Munduko sistema politikoak, ordea, ez du hizkuntza horiek babesteko politika eraginkorrik, hizkuntza aniztasuna bermatzeko legeriarik.
|
|
|
–Afrikan mintzo diren 1.800
|
hizkuntzetatik
200 baino gehiago dira arriskupekoen artean sailkatuak. Zehatz mehatz adierazita, 53 arriskupean daude, 12 arrisku bizian, 44 hilzorian, 66 hilda edo erdi hilik eta 47 desagertu berriak dira?
|
|
|
–Kanadako erroldan oinarritutako ikerketa batek erakusten zuenez, 1981 eta 1996 arteko epealdian 50 hizkuntzatatik gehienak etengabeko higaduraren pean zeuden. Orain eskueran ditugun azken datuen arabera, jatorrizko
|
hizkuntzetatik
3 besterik ez dira salbu; hizkuntzok galtzeko arriskua handia da, handia denez? .
|
|
|
6.700eko kopurua darabil Unescok Arriskuan diren munduko hizkuntzen atlasean (2010): . Munduan egun hitz egiten diren 6.700
|
hizkuntzetatik
erdiek mende honen amaiera baino lehen galtzeko arriskua dute?. Iñaki Petxarroman,. Mundu bat galzorian?, Berria,.
|
|
|
–Hizkuntzalarien arabera, gaur egun hizkuntzek 100.000 hiztun behar dituzte, gutxienez, bizirik iraun ahal izateko. Munduan dauden 6.000
|
hizkuntzetatik
erdiek 10.000 hiztun baino gutxiago dituzte eta laurdenek ezta 1.000 hiztun ere?. Abel Irizar Mantzizidor,. Ekolinguistikaren diskurtsoa lan munduan?, Bat Soziolinguistika Aldizkaria, 2009, 73 zenb., 59 or.
|
|
|
Batzuk naufragioaren zurrunbiloan harrapatuak, beste batzuk hilzorian, eta hainbat eta hainbat mehatxupean. Laburbilduz, eta gure kalkuluak zuzen samarrak izatekotan, 5.000
|
hizkuntzetatik
erdiak, 3.000, neurri batean edo bestean desagertzeko bidean daude.
|
|
|
Ez al da zinez adierazgarria, ondo pentsatzen jarrita, gizatasunaren erpina jotzea ahalbideratu duen hizkuntzaren balio antropologikoa ondare sail hautatu horretatik kanpo edukitzea? Ez al da susmagarria, diot, galtzeko arrisku gogorrean dauden
|
hizkuntzetatik
bakar bat ere. Gizateriaren ondaretzat, ez sailkatzea?
|
|
|
Itxuraz, beste honek kezkatzen gintuen gehien: gure
|
hizkuntzetatik
harrapatzeko halako gimnasia literarioak egin ondoren, hain zuzen ingelesaren eta beste hizkuntza atzerritarren bizia eta sasoia indartzeko, ingeles ontzat edo frantses ontzat hartuko al zen emaitza. Ala hizkuntzaren jabeak kritikatu egingo zuen gure erabilera?
|
|
|
Euskara eta gaztelania ez diren bestelako hizkuntzak dituzten ikasleak daude ikastetxeetan, gero eta gehiago. Eskoletan nagusitzen diren 5
|
hizkuntzetatik
, nagusia gaztelania da. Ikasle etorri berrien% 63ren etxeko hizkuntza gaztelania da.
|
|
|
Izan ere, kontrako argudioa ere balegoke: Interneten dauden
|
hizkuntzetatik
askok eta askok Interneten ez dauden hizkuntza askok baino ahozko erabilera tradizional gutxiago gorde dute. Baina historiaren ondarea bide bazterrean utzi duten hizkuntzak ez dira, ezta ere, balio txikiagokoak.
|
|
2012
|
|
|
Itzulpenak, hor dago kakoa. Jatorriz euskaldunak diren testorik ez badago (kalitate minimoa dutenak, noski) zergatik ez dira itzultzen beste
|
hizkuntzetatik
zergatik ene maiteok? (Pott 1978d:
|
|
|
Ezin dugu jakin, beraz, Sarrionandiak antologia honetatik hartu eta euskaratu dituen poemak (eskimala, araukanoa, tuarega, miskitoa, chippewa eta seminola) zenbat hizkuntza eta itzulpenetatik igaro diren Cardenalen gaztelaniazko bertsioan agertu aurretik. Baliteke Cardenal jatorrizko
|
hizkuntzetatik
ingelesera egindako itzulpenetatik abiatu izana Sarrionandiak gerora euskaratutako poemak gaztelaniaratzeko, poema askorekin horrela jokatu duela aitortzen baitu hitzaurrean. Edo baliteke, kasuren batean, poema huitotoekin egin bezala, jatorrizkotik alemanera itzulitako poemen gaztelaniazko bertsioak hartu eta horien gainean hainbat aldaketa eginda osatu izana bere bertsioa.
|
|
|
Egin behar dioten hil edo biziko ebakuntza baten ondoren kontu segurua izango da beti erabili dituen bi
|
hizkuntzetatik
, bat ahaztu egingo zaiola. Medikuak dilema jarri dio:
|
|
2013
|
|
|
Telebista geroz eta gehiago dago mundu osoan testatutako formulen menpe eta Galesko telebista ez da salbuespena. Hala ere, haurrentzako animazioaz aparte, Galesko telebistako fikzio saioek gutxitan kopiatu dute beste
|
hizkuntzetatik
, besterik gabe ingelesezko programak kopiatzea (Erresuma Batutik edo AEBetatik) ez zelako inoiz aukera sinesgarria galeseraz eta ingelesez dakiten ikus entzule elebidunentzat. Galeserazko telebista etxeko produkzioan oinarrituta dago batez ere.
|
|
|
Eta hizkera berriaren ezaugarrien artean aipatzen ditu honakoak: laburdurak (akronimoak, H-a desagertzea, silaben ordez zenbakiak erabiltzea), ikonoak, indargarriak (beste
|
hizkuntzetatik
hartutako hizkien irakurketa, onomatopeiak, letra larriak, puntuazio markak errepikatzea, hizkiak errepikatzea), hizki larririk eta puntuazio markarik ez erabiltzea, akats ortografikoak egitea eta ahozkotik hurbil egotea.
|
|
|
batzuen ustean, guay, flipau eta crack hitzek gazteleraren xarma eta erakargarritasuna adierazten dute. Baina hiru hitz horiek inguruko
|
hizkuntzetatik
hartu ditu gaztelaniak, arabieratik eta ingelesetik, hain zuzen ere. Beharbada, beste batzuen ustean, gaztelania bera zaila, ez praktikoa eta pobrea da eta horregatik hartu behar ditu modako hitzak arabieratik eta ingelesetik.
|
|
|
Hipotesi moduan pentsa dezakegu laguntza (SOS) eskatzen duten pertsona guztiek antzeko mekanismo psikolinguistikoek bultzatuta antolatuko dituztela berbak munduan barrena, komunikazio eraginkorra lortu ezean, porrot eginez gero, heriotza letorkiekeelako laguntza deia modu ez komunikatiboan igorriz gero. Beraz, komunikaziorako eragile edo eragingarri ez diren hurrenkerak
|
hizkuntzetatik
berez desagertuz joango dira (batez ere ahozkotik, idatzizkoan komunikazioa lortzea beti ez delako lege nagusia, bestelako helburu batzuk ere izaten direlako, esate baterako, estetikoak). Aipatu unibertsal horiek euskarari ere ez zaizkio arrotz, eta linguistikak onartzen duenaren arabera, hiru motatakoak izan daitezke:
|
|
|
Orain arte kontatu izan digutenaren kontrakoa. Euskarak beste
|
hizkuntzetatik
mailegu asko hartu ditu, ezta. I.I. Bai.
|
|
|
Kalkoen Behatokia. Beste
|
hizkuntzetatik
hartutako hitz eta esamoldeek euskaraz zer nolako ibilbidea egiten duten aztertzea du xede egitasmoak. Horretarako, EiTBn telebistan, irratian eta Interneten sortutako testuak baliatu dituzte.
|
|
2014
|
|
|
Gainera, historiari erreparatzen badiogu, askotan euskarak bizikide izan dituen hainbat eta hainbat hizkuntzaren maileguak hartu dituela konturatuko gara, eta hein handi batean, bederen, horiek aurrera egiten lagundu diote eta hizkuntzaren biziraupena ziurtatzen. Hizkuntza guztiak aldatuz doaz eta euskara horretan ere ez da atzean geratzen, garaian garaiko
|
hizkuntzetatik
elikatzen jakin izan du eta hori hizkuntza bizirik dagoenaren seinale da.
|
|
|
Askotan euskarak bizikide izan dituen hainbat eta hainbat hizkuntzaren maileguak hartu dituela konturatuko gara, eta hein handi batean bederen horiek aurrera egiten lagundu diote eta hizkuntzaren biziraupena ziurtatzen. Hizkuntza guztiak aldatuz doaz eta euskara horretan ere ez da atzean geratzen, garaian garaiko
|
hizkuntzetatik
elikatzen jakin izan du eta hori hizkuntza bizirik dagoenaren seinale da. ere behin hala galdetu omen zioten: hi Joxemiel ze ein behar diau euskeran alde?
|
|
|
Bata garbizaleke ria zen, eta joera horrek indar handiena Bizkaian zeukan. Ara natarrek euskarak bere historian zehar inguruko
|
hizkuntzetatik
jasoriko hitz guztiak baztertu nahi zituzten, zaharrak zein berriak izan, horien ordez berek nola edo hala asmaturikoak bultzatzeko. Horien eraginez bizkaiera idatzia beste euskalkietatik asko urrun du zen, desitxuratzeraino ere helduz.
|
|
|
Gorte hura guztiz periferikoa zen, ordea, eta euskara periferia horren periferia xume bat besterik ez. Harrezkero, ez du aukerarik izan, besteak beste, hemengo botere guneek eta erakundeek euren eginbeharretan ez zutelako behar berezirik izan inperio
|
hizkuntzetatik
aldentzeko; euskara, eginkizun sinbolikoetarako behar zuten, besterik ez. Eta boteredunek komunikazio beharrik baldin bazuten kanporakoa zen, garai hartako mundu hizkuntza behar zuten (frantsesa edo gaztelera, bistan da) euren negozio eta harremanetarako.
|
|
|
Lurraldea
|
hizkuntzetatik
. Bizipen eta kudeaketa moduak.
|
|
|
Ikuspuntu honetatik lanean, aurkeztu den hausnarketan parte hartzea hartu da oinarri lurraldearen egungoegoera zein etorkizuneko eraldaketarako bideak zuzendu asmotan. Lurralde antolaketarako parte hartze lanenhastapenetan, parte hartzaileen perfil eta
|
hizkuntzetatik
zenbait gogoeta sortu dira. Gure lurraldea sistemakonplexu ireki bat den heinean, bertan sistema ezberdinez osatutako errealitateak topatzen ditugu.
|
|
|
Baina horren ondoan sortzen da gero Lizardi, Euzko Gogoa eta Orixe, Zaitegi eta ingurukoen joera, 50eko hamarkadatik hasita arrakastatsua: horiek ez dute hizkuntza aranistek bezala ‘desegiten’, baizik eta euskarari berari ateratzen diote zuku guztia, hortik landa doana arbuiatuz, beste
|
hizkuntzetatik
jasoriko kultur terminologia aintzat hartu gabe. Txillardegi saiatu da joera horren mugak azaltzen.
|
|
2015
|
|
|
Munduko 7.000
|
hizkuntzetatik
erdiak mende honetan desagertuko direla diote aditu askok. Euskaraz egitea, beraz, denok berdin pentsatu, berdin jantzi, berdin jan eta berdin hitz egitera bultzatzen gaituen globalizazioari iskin egitea da.
|
|
|
– Lurraldea
|
hizkuntzetatik
. Bizipen eta kudeaketa moduak.
|
|
|
Garbi eta puru gura zuen euskara Sabino Aranak, beste
|
hizkuntzetatik
salbu; izan gaztelania, frantses edota ingelesetik. Kasik intuizioz, ordura arte ezezaguna zen kontzeptu bat lau haizeetara zabaldu zuen:
|
|
|
Modernitatearen bidean jarri zuen euskara orduantxe, eta iraultza hasi zuen, ia oharkabean: gainontzeko
|
hizkuntzetatik
eratorritako hitzak kendu, eta horien lekuan euskarazko berriak asmatu zituen, toponimiatik edota gogoeta etimologikoetatik abiatuta.Aparteko oinarririk gabe sorturiko hitzen bidez, erroetara itzultzea izan zuen helburu: hitz laburrak eta euskal doinudunak lehenetsi zituen.
|
|
|
Horrela gertatu da euskal nazionalismoan ere: Euskal Herrian mintzatzen diren hiru
|
hizkuntzetatik
bat, euskara, nazio hizkuntza izendatu da, eta lurralde osora hedatzeko agindua eman izan zaio, naziokide guztien lokarri gisa. Hala ere, euskal nazionalismoaren ekimenak ez dira gauzatu inolako estatu subiranotan oraindik, eta errealitateak oso bestela jokatzera eraman du:
|
|
|
Asko dira, munduan barrena, pidgin
|
hizkuntzetatik
etorri diren hizkuntza kreoleak, baina garbi dago gaur egun tankera horretako hizkuntzek ez dutela lekurik gure artean: ingelesa da alderdi honetako hartu eman tresna.
|
|
|
ortografian zeuzkan irizpideak: a) erraza izatea, eta b) gure inguruko gainerako
|
hizkuntzetatik
ez aldentzea. Ez dirudi, beraz, Sabino Aranak indarrean jarritako tileta, marra eta apostrofoa erabiltzearekin oso bat zetorrenik.
|
|
|
Lehenbiziko hitzaldiak horri buruzko zera batzuk egin ditu eta beraz, ez dizuet errepikatuko. Euskararen Legeak egin zuena izanzen, nolabait norbanakoen hizkuntza eskubideen planoa ezarri, eta hor bi
|
hizkuntzetatik
bat aukeratzeko eskubidea aitortu zitzaien norbanakoei. Eta gero, administrazio jarduerei begira, EuskararenLegeak egin zuena izan zen erregimen orokor bat ezarri, eta erregimen berezi bat.
|
|
|
Alegia, komunitate nazionalaren identifikazio ezaugarria. Ondorioz, nazio horren parte izan nahi duten guztiek onartu dute hori, baita beste
|
hizkuntzetatik
nazio horren parte izan nahi duten guztiek ere. Bere egin dute euskara hizkuntzetatik autoidentifikazio elementu gisa (eta ez era folklorikoan), euskara jakin ez arren.
|
|
|
Ondorioz, nazio horren parte izan nahi duten guztiek onartu dute hori, baita beste hizkuntzetatik nazio horren parte izan nahi duten guztiek ere. Bere egin dute euskara
|
hizkuntzetatik
autoidentifikazio elementu gisa (eta ez era folklorikoan), euskara jakin ez arren. Bestela, nazioa deitzen duzun espazio komunikatibo horretan euskararen hegemonia baztertzen badu euskal komunitateak, ez al ginateke ‘Irlanda’ bihurtuko?
|