|
2000
|
|
|
Ume garaian jotzen ikasi ondoren, urte askoan geldi eduki dut, armarioan gordeta. Orain dela 10 urte sagardotegi batean hasi nintzen jotzen, eta bertan entzuten
|
ari zen
batek deitu zidan ondoren Oiartzungo Madalensoro pilotalekuan kontzertu bat emateko. Handik aurrera Donostiako Victoria Eugenia antzokian jo dut, eta baita Irungo Amaia aretoan ere, baina beti taldeen kontzertuetako etenaldietan.
|
|
|
Imanol Laspiur eibartarra" Eibarko euskeriaren deklinabidia eta entonaziñua" idazten
|
ari zen
, 1998ko Gabon egunez zendu zenean. Euskarari egingo zion ekarpen ugarietako bat gehiago.
|
|
|
Molina Ugarte abokatuaren esanetan, epaia lotsagarria izan zen. Gertakaria izan zelarik euria burrustan
|
ari zen
; karrikan argirik ez zen ia. Hil-hurren geratu zen poliziak identifikatu zuen Filipe.
|
|
|
Une honetan badirudi erabat ezinezkoa dela. Alderdi sozialista
|
ari zen
Ardanza Planaren aldeko adierazpen publikoak egiten, eta Ardanza Plana Lizarrakoaren oso antzerakoa da. Orain, aldiz, sozialistak bidegurutze larrian dira.
|
|
|
Anartean, jatorrizko ARPANET proiektua beste sare batzurekin (satelite bidezko, lur gaineko irrati bidezko... beti ere paketeen trukatzean bat egiten bazuten) batzeko prestatzen
|
ari zen
. Robert Kahn-ek 1972an sortu zuen mekanismo ireki hau, eta INTERNETING deitu zioten, sareak lotzeko balio baitzuen.
|
|
|
ARE gehiago, euskal gizartean bildutako indarrak PPko gobernua mugiarazi egin du, jasotzen
|
ari zen
presio sozial eta politikoak hainbat mugimendu egitera behartu du, inmobilismoaren irudia apurtzeko besterik ez bada ere. Hor dugu gaixo sendaezinen kasua, edota irletan eta Afrikan barreiaturik zeuden presoak, edo azkeneko" 105 presoen mugimendua".
|
|
|
ORDURAKO, hala ere, beste liburu batean
|
ari zen
lanean Mark Kurlansky. Euskaldunen historia izan behar zuen aztergai eta zirenak eta ez zirenak elkarrizketatuak zituen.
|
|
|
Urruntzean, Sitkako" tlingit" herriaren kultur etxea atzean aurkitu dut, ustekabean, eta barruan sartu, nola ez. Bilera zuten orduan, eta jendea iristen
|
ari zen
artean, batzuekin hizketan hasi naiz. Net pozgarria zait berenak iraun dezan nahi dutela ikustea, baina beranduegiko ahalegina deritzat:
|
|
|
Errentagarritasunaren bila, Ingalaterrara abiatutako ontziak ez ziren handik esku hutsik itzultzen; altzairutegiek beharrezko zuten erregaia ekartzen zuten trukean eta horrek hazten
|
ari zen
euskal altzairugintzari bultzada garrantzitsua eman zion.
|
|
|
Ordutik garbi nuen animazioa egin nahi nuela, baina ezinezko iruditzen zitzaidan pelikula bat egitea. Euskal Herrira bueltatu nintzenean, Berasategi ekoizlea" Haizearen erronka" filma prestatzen
|
ari zen
. Ez nuen filman esku hartu nahi, baina animazioaz gehiago ikastea nuen helburu, beraz, taldean sartu eta sei hilabeteko ikastaroa egin nuen.
|
|
|
Lan istripu hori martxoaren 23an gertatu zen, eta, ordurako, gutxienez, beste 24 langile hilak ziren Hego Euskal Herrian (18 EAEn, 5 Nafarroan eta 1 Iparraldean). UGT sindikatukoa zen eta ACB sortu zenetik, hau da, 1996az geroztik, bertan
|
ari zen
langile honek ordurako UGTko ordezkariari esana zion" langile urritasunaren ondorioz bazter guztietara korrika ibili behar izaten zutela beti".
|
|
|
" Garai batean isildu bearra zegoan", baina," Konzilioa ezkeroz gauzak erabat aldatu dira eta egia esateko bat baiño geiagoren pena eta zoritxarrerako. Erriko eskubideak, gizonarenak, nor bere izkuntzarenak eta abar" etaz
|
ari zen
. Zergatik aitatu ote zuen Kontzilio sakrosaindu hori?
|
|
|
Arazo kezkagarri franko zeuzkan Lurra deritzan planeta honetako biztanlegoak, eta Z. ARGIA ere oso kezkatuta ageri zen. " Ego-Amerika, une larrian" gaiari eskaintzen zion bere lehenengo orrialdea, hango herrialdeetako gobernu gehientsuenen eskuineko joera garbia azpimarratuz eta egunetik egunera ugaltzen
|
ari zen
bertako populazioaren gehiengo nagusiak jasaten zuen mixeria gorria nabarmenduz. Bide batez, Nazio Batuen Erakundeari errepasotxo bat ematen zion.
|
|
|
Nire inpresioa da bertso eskolak Amurizaren teorian oinarrituta sortzen direla, ahozkotasunaren berezko transmisioan sortzen
|
ari zen
arazoari erantzun asmoz edo. Beraz, bertsolaritzak iraun nahi badu derrigorrezkoa da irakaste-ikaste prozesua bermatzea.
|
|
|
ASKI DA! Plataformaren aurkako kontramanifestazio batean Donostian" informazio biltze lanetan"
|
ari zen
C.A.D guardia zibila absolbitu du Donostiako Bigarren Instrukzio Epaitegiko epai batek. Ertzaintzaren aurrean erresistentzia erakutsi izana ez dela frogatu argudiatu zuen fiskalak eta ez zuen salaketarik jarri.
|
|
|
–Son tareas tan oscuras como eficaces si se quiere establecer la normal colaboración entre territorios contiguos y con elementos sociales comunes?. Eta, ondo
|
ari zen
esaten zuelarik: –Lo lingüístico, lo cultural y lo económico deben tener un papel primordial?.
|
|
|
1931an bere lehen alaba jaio zen, bere lan terapeutikoa O. Fenichel-en gainbegiradapean egiten
|
ari zen
artean. Garai hartan, Alemaniako egoera juduentzatlatza zen, naziak boterean zeudelako.
|
|
|
Beraz, linboetatik ezin jalgiz
|
ari zen
erle-kofoin bikoitz horretan irakasle sartunintzen 1961eko lehen egunetan. Ez nekien orduan urte mordo batez borrokatubeharko nuela halako. Far West?
|
|
|
Honela ulertuko da zer-nolako emozioa sentitu nuen, berak gogoratu ere ez dugogoratuko seguruen? urte asko beranduago (86 edo 87an), eta manifestazio batenondoren (edo aurretik, nola gogoratu?) Donostiako Barandiaran tabernako terrazanzenbait pertsonarekin batera geundela, idazten
|
ari zen
nobelari buruz nire iritzia eskatuzidanean, profesio-kide bati galdera luzatzen zaion naturaltasun berberaz: –Laura, zukzein narratzaile erabiliko zenuke nobela honetarako, hirugarren pertsonakoa edolehen pertsonakoa??.
|
|
|
1939ko lehen seihilabetean, Amundarain kronikaria ez zen astez aste edo bederatziurrenez bederatziurren arazoaz beti esanak errepikatzen ibili, baina urte hartakoekainera iristean ondoko ohar hau idatzi zuen, Donostiako elizetako une hartakoegoera adierazten diguna. Aurreko eta ondoko pasarte gehienak baino esanahitsuagogertatzen da berori; esanahitsua, diogu, artean Gobernu-Gotzainen arteko negoziaketakbere emaitza ez baitzuen eman, eta, gainera, Donostiako hiriburuan
|
ari zen
jazotzenesaten zaiguna, ez nonahiko zokotan (Cronica: I, 453, 510):
|
|
|
Garai hartan itxaropenaz beterik abian zegoenUnibertsitate Publikoa aukeratzea begi-bistakoa bazen ere, Txillardegiren berezkotokia Filologia Fakultatean zegoen; baina, askotan legez, erbestea egokitu zitzaionberari. Hau da, orduko Unibertsitate publiko berria aukeratu zuen, nahiz eta berarentzat aproposena ez izan Deustuko euskal filologiaren aldean, akademikoki behintzat.Eta sortzen
|
ari zen
Unibertsitate hartan Pedagogia aukeratu zuen (orduko HizkuntzarenPedagogia, zehazkiago esanda) Hizkuntza-Filosofiaren kaltetan, askoz euskaldunagoaeta euskal gizartearentzat eraginkorragoa-edo iruditzen baitzitzaion, nahiz eta garaihartako Filosofia Fakultateak hasi berria zen Zorroagako ospe eta prestigioa gehienabildu.
|
|
|
1930 urtean, Crosley-k. Cooperative Analysis of Broadcasting? (CAB) izeneko elkartea sortu zuen dei telefonikoak eginez entzule-indizeei buruzko datuak lortzeko. 1934an, Hooper bigarren metodoa burutzen hasi zen, elkarrizketa telefonikoa baliatuz, irratsaioa antenan
|
ari zen
une berean egindako elkarrizketa telefonikoa preseski. Irratiaren industria berehala konturatu zen analisi horieksalmenta-tresna garrantzitsuak zirela, baita entzuleek informatzeko eta dibertitzeko zituzten desira eta interesen alde egiteko mekanismo hobea ere.
|
|
|
Lehen esan dugunez, jauzi hau ere-hezkuntza-sistema eratzearena alegia-, Estatu-Nazio espainiarraren eraikitze-prozesuaren markoan gertatzen
|
ari zen
Estatuko Administrazio osoaren antolakuntzaren testuinguruan kokatu behar da. Alde horretatik oso adierazgarri iruditzen zaigu Sanchez-Prieto-k Estatu espainiarraren izaera nazionalari buruz dioena:
|
|
|
Ez diogu zuzenean heldu, garai honetan (mende osoan esango genuke) nagusienetarikoa izan zen irakaskuntza-askatasunaren arazoari, baina honekin lotura estua zuen Estatuaren aldetik bultzatzen
|
ari zen
hezkuntza-alorreko monopolioaren gaia islatzen saiatu gara. Azken finean, irakaskuntza-askatasunaren arazoa nahitaez hezkuntza-sistema nazionalaren eraikitze-prozesuak osatzen zuen testuinguruan ulertu behar dela uste dugu.
|
|
|
Mendearen lehenengo erdialdean gertaturikoaren azalpen azkarra egin badugu, mendeko lehenengo berrogeita hamar urteetako zipriztinak azalduz, oraingo honetan hurbilpen sistematikoagoa egitea merezi duela uste dugu. Beraz, egituratzen
|
ari zen
sistemaren zutabe nagusiei banan bana helduko diegu, horiek baitira, gure iritziz, edonolako alternatiba edo jarrera kritikok (euskal nazionalismoarenak, adibidez) egin beharreko-hori pentsa zitekeen behintzat-analisiaren ardatzak, nahiz hezkuntza-sistemaren barruan jokatzeko (lor litezkeen kontrol-aukerak zirela medio), nahiz bultza zitekeen eraldaketaren bila joateko, edota beste hezkuntza-s...
|
|
|
Eraikitzen
|
ari zen
makineria fintzeko, aipatutako probintzia-mailako juntei, udaletan zeuden oinarrizko irakaskuntzakoak gehitu behar zaizkie. Hauek ere probintziako buru politikoak-gobernadoreak-izendaturiko pertsonez osatzen ziren (elizbarrutiko ordezkaria ezezik, alkatea,, regidor?
|
|
|
Gai honi dagokionez, Moyano legeak, ezer asmatu baino areago, ezagunak ziren irakaskuntzaren hiru mailak arautu zituen(. La enseñanza se divide en tres periodos, denominándose en el primero, primera; en el segundo, segunda, y en el tercero, superior? zioen jadanik aipatu dugun oinarri-legeak199), arestian esan dugun moduan, koherentzia eta kohesioa zituen egitura osoaren barruan200 Irakaskuntzaren hiru mailen arteko lotura garrantzitsua izanik-oinarrizko baldintza baita sistema osoa eraikitzerakoan201?, aurreneko atalean aztertutako egitura-corpusaren logikaren barruan kokatzeak, aparteko sendotasuna eman zion eraikitzen
|
ari zen
hezkuntza-sistemari. Hauxe da, izatez, Moyano legeak zuen ezaugarririk garrantzitsuenetariko bat:
|
|
|
delakoa sortu zuen, zeinak-gobernuaren autoritatearen pean-irakaskuntza publikoko ikuskaritzaren ardura hartuko zuen bere gain. Baina hau, ikuskaritzarena alegia, pixkanaka egiten edota fintzen
|
ari zen
mekanismoa dugu; Jimenez-ek245 gogoratzen digun moduan, XIX. mendeko lehenengo herenean ikuskaritzak izaera nahiko lokala zuen, herriko juntaren eta batzordearen ardurapean baitzegoen; geroago, 1825eko. Plan Calomarde, izenekoaren arabera,, junta superior?-ak hartu zuen, herriko juntekin batera, ikuskaritzaren ardura; 1834ko Martinez de la Rosa-ren aginduak izaera lokal hori mantendu bazuen ere, probintzia,, partido?
|
|
|
Baina Estatuak-eta hau da guk azpimarratu nahi duguna-bere presentzia politikoa ziurtatzeaz gain, kontrola ezartzeko helburu garbiarekin, hezkuntza-arloko kontrol-tresna espezifikoa garatu zuen, kontrol-mota zehatz hori benetan eraginkorra izan zedin, bere hezkuntza-politika gauza zedin hain zuzen; ondorioz, probintzia bakoitzeko ikuskariak bere espazioa zuen, eraikitzen
|
ari zen
hezkuntza-sistema nazionalerako funtsezko zutabea zen aipaturiko. Juntas de Instrucción Pública, delakoan252 Beste aldetik, eta ez du garrantzi txikiagorik, ikuskarien erakundeak bere onespen legala izan zuen, baita ikuskarien, cuerpo?-aren eraketa hasiberriak ere, azken alderdi honek, irakasleriarekin gertatzen zen eran, Estatuaren zerbitzurako eraiki eta funtzionario-estatusa zuen administrazio-sareko zutabe nagusiaren aurrean jartzen gaituelarik.
|
|
|
Hobsbawn-ek zioena gogoratuz, herritarrak fabrikatze-prozesuaren testuinguruan sartzeko ahaleginean kokatuko genuke curriculum nazionalaren garrantzia; edo beste era batera esanda, irakasten denaren bidez ere egiten dira herritarrak, eta herritar horiek eraikitzen
|
ari zen
nazioaren partaide konsziente izan zitezen irakaskuntzaren curriculumari izaera nazionala eman behar zitzaion255 Curriculuma erreformatzeko joera garai ezberdinetan oso bizia izan bazen ere256, Moyano legeak inflexio-puntu nagusia markatu zuela esan daiteke; Villacorta-k257 dioen moduan, aurretik izandako liberalen erreforma-saiakera ezberdinek Moyano legean aurkitu zuten burutze-unea, lege ho...
|
|
|
...Curriculuma erreformatzeko joera garai ezberdinetan oso bizia izan bazen ere256, Moyano legeak inflexio-puntu nagusia markatu zuela esan daiteke; Villacorta-k257 dioen moduan, aurretik izandako liberalen erreforma-saiakera ezberdinek Moyano legean aurkitu zuten burutze-unea, lege horrek ikasketen antolakuntza hierarkikoaren eskema osatzen duen heinean, eta hau zuzenean lotu behar da eraikitzen
|
ari zen
gizarte-mota berriarekin, zeinak Estatu-nazioaren testuinguruan izango zuen bere kokagunea.
|
|
|
Abiapuntua, beraz, eraikitzen
|
ari zen
-edota eraiki nahi zen-gizarte berri hura izan zen. Antzinako Erregimeneko gizarte tradizionalari amaiera eman zion trantsizio-garaia zen, non gizartearen modernotze-prozesuak behar ezberdin batzuk ezarri zituen (estatu zentralizatua, mugikortasun soziala, herritarren arteko komunikazioa, kultura zentralizatua, gizartearekiko identifikazioa, ezagutza modernoen inguruko formazioa, alfabetakuntza, etab.), irakaskuntzaren arloan ere erantzuna izango zuten beharrak hain zuzen.
|
|
|
Librería de D. Gregorio Fernando (3 arg.); IV. alea, 1). Izan ere, eraikitzen
|
ari zen
nazioaren,, aberriaren?, etorkizuna zegoen jokuan eta Estatuarekiko atxikimendua, lotura, bultzatu behar zen: –¿ Y qué ha de hacerse para salvar a la patria?
|
|
|
Historiaren irakaskuntzari dagokionez, garbi asko antzeman daiteke horren helburua herritarrak-herritar espainiarrak, alegia-egitea zela. Lehen azaldu dugunez, hizkuntzaren inguruko uniformizazioak eta sistema metrikoaren irakaskuntzak eraikitzen
|
ari zen
Estatu berriaren beharrari erantzuten bazioten,, historia patria, delakoaren irakaskuntzak testuinguru honetan jokatzen zuen:
|
|
|
–la contrucción de la uniformidad del naciente ámbito nacional, como base de actuación de la clase social burguesa a nivel estatal? 283 Peset-ek, Garma-k eta Pérez Garzón-ek284 Moyano legearen aurretik eta geroztik erabilitako eta gehien berrargitaratuak izandako testuliburu batzuen analisia eskaini digute, nazioaren irudiaren transmisio ideologikoan, historia patria?-ren irakaskuntzari buruzko azterketa plazaratuz. Adibidez, Caballero de Rodas-en Compendio dialogado de la Historia de España desde los tiempos primitivos hasta nuestros días testuliburuan historia espainiarraren hainbat topiko jaso ziren, burgesia penintsulako prozesu historikoaren inguruan sortzen
|
ari zen
ideologia nazionalista eta bateratzailea proiektatuz. Ez dira gutxi zeharo ahistorikoak diren interpretazioak (abertzaletasuna edo independentzia nazionalaren zaletasuna, adibidez, hauek betidanik egondako balioak bailiren) edo indartu ziren mitoak(. Reyes Católicos?
|
|
|
Antzeman daitekeenez, urteen poderioz ehotzen
|
ari zen
sarea asko ari zen fintzen, eta aipatutako adibide hauek Estatuaren enborretik adarrak nola sortzen ari ziren ikusteko aukera eskaintzen digute. Izan ere, Estatuaren kontrolpean dagoen lurraldearen antolaketak (probintziak) administrazioaren eskusartzea errazten du; eta Burgos-ek154 aipatzen zuen, el dogma político de la unidad?
|
|
|
Antzeman daitekeenez, urteen poderioz ehotzen ari zen sarea asko
|
ari zen
fintzen, eta aipatutako adibide hauek Estatuaren enborretik adarrak nola sortzen ari ziren ikusteko aukera eskaintzen digute. Izan ere, Estatuaren kontrolpean dagoen lurraldearen antolaketak (probintziak) administrazioaren eskusartzea errazten du; eta Burgos-ek154 aipatzen zuen, el dogma político de la unidad?
|
|
|
Espainiako hezkuntza-sistema nazionalaren zutabea izango zen Moyano legeak bere egingo zuen. Bestalde, lege horrek gizartearen modernotze-prozesuan hezkuntza-sistema eraikitzeko emandako urratsa-pixkanaka finkatzen
|
ari zen
Estatu burgesaren sendotzean-guztiz garrantzitsua izan zela ikusteko adibide aparta eskaintzen digu. Beharbada urte berean aipatutako legeari bidea irekitzeko asmotan aldarrikatu zen araudiak161, diogunaren arrazoia emango digu; esate baterako, hona hemen, en todas las escuelas públicas de Instrucción primaria del Reino?
|
|
|
Lagunekin elkartu zen, hain zuzen ere gaua ordu askoko promesa egiten
|
ari zen
une berean. Denboraz hastea komeni zen, modu horretan alkoholak efektua egin zezan musuak zer ziren ezagutu nahi zuen mutilaren buruan.
|
|
|
Zuzen begiratzen zien, euren poza gorrotatuz edo. Harrera-lekuko neskarekin
|
ari zen
hizketan scoutetako bat, hain zuzen denen burua zirudiena, bai itxuraz eta bai imintzio aldetik ere. Neskak pozik ematen zuen, batek daki zein txikikeriaz berbetan.
|
|
|
Eta Txema ez. Txema hildako bategatik
|
ari zen
bidaia egiten, existitzen ez zen norbaitengatik, eta ez dago hori baino lotura absurduagorik. Bera ere, Txema ere, Eiderren gustura ari zen bidaia egiten.
|
|
|
Txema hildako bategatik ari zen bidaia egiten, existitzen ez zen norbaitengatik, eta ez dago hori baino lotura absurduagorik. Bera ere, Txema ere, Eiderren gustura
|
ari zen
bidaia egiten. Unibertsoko txotxongilorik patetikoena zela pentsatzen zuen sarritan bere buruaz.
|
|
|
Ordena gogoratzen ez badut ere, Rocíoren belaun batek igurtzi egin dit atseginaren okelan, eta nik haginka egin diot bere azala baino are ilunagoa den titiburuetako batean. Nire ezpain txikienek musu ematen zioten sabelpe horretaraino ailegatu den bere esku jostariari; eta musu ematen zioten, hain zuzen ere, esku horrek abileziaz aurkitu duelako bilatzen
|
ari zen
garau txikerra. Ez dakit noiz, ez dakit nola, nire mingainak ez du gehiago Rocíoren aurpegia ukitu, bat-batean hantxe behean baitzegoen, musu ematen eta lehenago inoiz sentitu ez dudan lurrikara bat sortzen nire erraietan barrena.
|
|
|
Fergus ez zen ari Dinglekoaz. Atentatu horri, Dinglekoari, ez zion batere garrantzirik eman istorioa kontatzen
|
ari zen
gizon handiak, eta Txema prest zegoen lealisten abenturatxoaren amaiera entzuteko, baina jarrera indiferenteago batez. Gogo gutxiagoz, nahi bada.
|
|
|
Bidaian aurrera segitzeak egia ezagutzea inplikatzen zuen, eta horrek min gehiago jasotzea, eta horrek oroimenaren gurpilari indartsuago eragitea, eta horrek gorrotatzea, eta inoiz ez onartzea Eider hilda zegoela zeren beti izango baitzuen tokitxo bat Txemaren buruan, sargori, beti sargori... Pentsatu zuen, alde batetik begiratuta barregarria ere izan zitekeela ezerezaren bila ibiltzea, bera
|
ari zen
moduan, ezerezaren atzetik nekerik gabe.
|
|
|
Clifdeneko taberna batean hiru zahar zeuden musika jotzen: garagardoz mozkortzen
|
ari zen
andre bat pianoan, osaba Pedroren antz ikaragarria zuen biolinjolea, eta serioagoa zen beste gizon bat azkenik, whistleak eta bohdram izeneko pandero eta danborraren arteko zer hori joaz. Itzel pasatu dugu.
|
|
|
Suabe, e? Eider garai txar bat
|
ari zen
pasatzen, eta ziur naiz heriotzaren aukera egin bazuen ondo hausnartutako erabakia izan zela.
|
|
|
Begiak itxi zituen gero, Rocío García de Mainuetaren irudia burura ekartzeko, eta Euskal Herrian zain izango zuen neska puska harekin gogoratuta plazerraren gailurretara ailegatzeko. Bitartean, zast eta zast hasi zitzaion, malguki guztiek oihu egiten zuten ohe zahar hartan, eta begiak itxita ahalegina egin zuen, ukitzen
|
ari zen
azal hura Rocíorena zela imajinatzeko; eta titi haiek, atzera eta aurrera dantzan zebiltzanak, bere ametsetako neskarenak zirela, eta txiliotxo lizun haiek.
|
|
|
Zeren ene haragi zutak gehiago baitzirudien, bertze ikusmolde batetik, lakioz atrapatu txoria, korapilo hartarik ihes egin nahi eta ezinean zebilena, jostetan edo joste-lanetan
|
ari zen
ofizialaren hatza baino...
|
|
|
Eta buruzagia oilarrei buruz
|
ari zen
, baina nik gogoan nituen bertze hitz haiek, buruzagiak berak lehenago erranak eta adierazten zidatenak ezen esklabo batek bezala egin beharko nuela lan, zeren esklabo gisa salduko baininduten, segurtki eta gertuki, berant baino lehen. Eta gogoan nituen, halaber, untzian ordu arte entzunak, zeren eta kontatu baitzigun, konparazione, gurekin Sibilian itsasoratu zèn kapitain espainiar batek, zeina ekaitzaren ondorez hil baitzen, itsas kolpe batek eramanik, ezen izugarriak zirela bukaneroak, filibusteroak eta suerte hartako jendeak, gehienek ere La Tortugako uhartea gordelekutzat zutenak; halako moldez non erraiten baitzuen ezen bazegoela filibustero bat, Jean David Nau zeritzana, Frantziako Olonnen jaioa eta hargatik L’Olonnais deitua, zeinak egun batean bere egin baitzuen La Habanako gobernariak haren kontra igorri zuen untzia, baita untzian zihoazen laurogeita hamar gizonak ere; eta, kontu-kontari, kontatu zigun ezen, mendeku gisa, guztiei trenkatu ziela burua, lekat haietarik bati, zeina baitzen untziko borreroa eta zeina igorri baitzuen La Habanako gobernariarenganat txalupa batean, non baitzeuden untzikideen buruak; eta kontatu zigun, halaber, ezen bertze egun batean Maracaibo bereganatu zuela eta sekulako triskantza egin zuela han ere, gizonak hilez eta haien emazteak bortxatuz; eta kontatu zigun, finean, ezen haren menekoek, usterik azkenean ezen zorte txarreko gizona zela, uharte batean utzi zutela, non indiar batzuek harrapatu eta jan baitzuten, haren gorputza mila zati egin ondoren, nola ezin izan baitzitekeen bertzela, Jainkoaren justiziaren arauaz.
|
|
|
" Hobe, bai, jigant Gargantua banintz...!" Ordea, nola bihur nintekeen ni Gargantua, baldin hain eskastua banuen neure haragizko tresna, pixa egiteko ere ez -gai...? Eta nik burutaldi burugabe hura izan nuen, eta guardia burua bere sermoi harekin
|
ari zen
... noiz eta atso zahar bat etorri baitzitzaigun ustekabean, beso bakoitzean saski handi bat zekarrela, non baitzeuden gure beztimendak.
|
|
|
Eta nik neure izen-deituren eta neure jaioterriaren berri eman nion, eta, adarretarik ibili gabe, galdegin nion, segidan, zer
|
ari zen
irakurtzen.
|
|
|
Eta zeren Tomas Mororen Utopiaren orriak eta Utopiako mapa hura izan baitzitezkeen nik behar nuen bidea eta nik behar nuen argia, neure kezkak eta antsiak aterabidean jartzeko... Eta nola sentitu nintzen, orduan ere, Hiponako saindua bezala, zeinak aurkitu baitzuen bere aterabidea jondone Pauloren epistola hartan, behakoa Alypio irakurtzen
|
ari zen
liburuan pausatu ondoren!
|
|
|
"(...) artista batek, bere koadrorako, eskuak, oinak, burua eta gainerako menbroak modelo diferentetarik hartu behar izanen balitu bezalakoa da, halako moldez, non zati bakoitza ezin hobeki marraztua egon daitekeen, baina gorputz osoarekiko eta haren osotasunarekiko loturarik gabe; eta nola zatiak ez datozen bat eta ez duten bat egiten, hala, munstro bat izanen da guztiaren emaitza, gizon bat baino gehiago". Ptolomeoren sistemaz
|
ari zen
Koperniko, eta zientziaz, azken finean, baina zenbatetan pentsatu izan dudan ezen hitz haiek ongi isla dezaketela gizonaren barrena, haren muina eta arima! Baina bertze interpretazino honetan balegoke alderik, zeren nik ez bainuke gizona munstrotzat hartuko, bere bakarrean eta bere osoan anitz moldetakoa delako eta bere aniztasunean osoa eta bakarra; aitzitik, ez al duzu uste ezen, noiz eta aniztasun horretan zati batek bertzeak irensten baititu, bihurtzen dela gizona, edo bihur daitekeela, nehoiz baino munstroago, zeren jabetzen baitzaio orduan osorik ideia bat eta behako bakar bat eta zeren, behako horretan itsuturik, hartzen baititu ondoren armak bertzeen hiltzeko, nola gertatu izan baita Europako lurrak urte luzeetan hondatu eta esteialdu izan dituzten gerla erlijionezkoetan...?
|
|
|
Eta Nenbo kantari
|
ari zen
, eta beltz guztiak hasi ziren haren ondotik kantari, lurraren baitarik...
|
|
|
Eta harritu nintzen, halaber, ez zitzaiolako aitari berorika ari, ohi bezala, baina zuka. Eta erraiten
|
ari zen
: " Ubarneko dama eta Ubarneko damatxoa...
|
|
|
Izan ere, imajinazino beroa behar da, zozoa adimendutsu idurikatzeko, zeren kantari apartak dira zozoak, baina ez oso argiak. Osaba Joanikotek erakutsi zidan hori, urtxintxen ohiturak studiatzen
|
ari zen
aldi hartan, urroztarren goiko bordan.
|
|
|
Andere doña Ines Urrozez
|
ari zen
, bere emaztea izan zenaz eta gure amonaz, zeina ez Mattinek ez nik ezagutu baikenuen, aitona ezkondu eta handik zortzi urterat hil zelako.
|
|
|
Ordea, aitona Nikolasek ez zuen laket izan aitak hartu erabakia. Izan ere, jauregiaren errespontsabilitatea gure aitaren esku utzi zuenetik, bere baitan zatiturik zegoen aitona, zeren, miretsirik bazegoen ere, alde batetik, gure aitaren kemenarekin eta haren suarekin, baita negozioen oihanean aitzina egiteko erakusten
|
ari zen
trebeziarekin ere, ez zituen, bertzetik, haren modu eta manera haiek guztiak guztiz azeptatzen eta ontzat hartzen. Eta bazkalorduan diskutitzen aritu ziren biak, aitona Nikolasek ez zuelako begi onez ikusten zein modu desegokian egotzi zuen aitak etxetik Xalbador lehengusua, urte erdiz jauregiko skribatzaile izan zena, oihuka eta ostikoka:
|
|
|
Zeren, aitona Nikolas ez bezala, zeina entseiatzen baitzen, ororen buruan, etxeko iragan ilun haren ulertzerat eta onartzerat, aitak ezin ikusi zuen eta, ezin ikusi zuelako, haren estaltzerat entseiatzen zen nola edo hala, egunez egun lantzen
|
ari zen
bere bertze iduri haren bidez. Halakoa baitzen aita guztian, iduria izanaren gainetik balu bezala. Eta, nola bere iduria jauregikoa ere zen, hala hartzen zituen jauregiko sehiak ezin zorrotzago eta arautzen zituen haien harremanak ezin hertsikiago, orain dela guti erran dizudan bezala, baita gizon eta emaztekien arteko bertze harreman haiek ere, gizon emakoien eta emazteki gizakoien jokamoldea gaitzesten zuela:
|
|
|
Ordea, zer irri suerte zen hura? Aitak osabari bere estimua adierazteko modu bat ote zen, erakusten
|
ari zen
injenioarengatik, edo bertze zerbait ote zen. Baina, galdegite horri lotu aitzin, jakinen al nuke erraiten noraino eta zer puntutaraino estimatzen zuen aitak osaba Joanikot?
|
|
|
" Ene anaia hori ume bat duzu, eta badakizu, umeak beti umekeriak...", orduan irri egiterat deliberatu zen aita jesuita ere. Jesuitaren irria, ordea, ez zen aitarena bezalakoa izan, naturala eta bere-berezkoa, baina behartua, zeren ete aitak baitzekien zer joko jokatzen
|
ari zen
, eta apeza, aldiz, guztiz zegoen jokoz kanpoan...
|
|
|
dinnn... dannn... Behatu nuen goiti, eta istant hartan hodei bat
|
ari zen
eguzkia estaltzen. Eta, ez dakit zergatik, baina hil-kanpai haiek anaiaren heriotza iragartzen ari zirela iduritu zitzaidan, nahiz eta banekien ezen ezinezkoa zela, harekin egon berria nintzelako...
|
|
|
Izan ere, zeruan baduk argi argitsu bat, oraino ere ezjakintasunaren eta inorantziaren hodeiak estalia, baina hago segur ezen argi horrek guztiok argituko gaituela egunen batean, katolikoak eta protestantak, haiek eta gu... —eta, skribatzen
|
ari zen
liburuaren orri bat eskuan hartzen zuela, erran zuen—: Zientzia duk argi hori, Joanes!
|
|
|
Izan ere, zein laster eta zein fite doan denbora, atseginak bere atea zabaltzen digunean, eta zein geldi eta baratx, zorigaitzak eta malurak atrapatzen gaituenean! Zeren, nola aldi batez esklabo izan baitzen, eta bertze aldi batzez libre, bere baitaren baitarik jakin baitzezakeen Publilio Siriarrak berak ere zertaz
|
ari zen
.
|
|
|
Eta iritsi nintzenean, solasean hasi zen. Baina enekin baino areago, bere buruarekin
|
ari zen
, eta hala erran zuen:
|
|
|
Eta nik ez dakit zer gertatu zitzaidan orduan. Bertsetez bertset
|
ari zen
korua, eta bertset haiek argi-uhin batzuk bezala iristen zitzaizkidan, neure barren iluna besarkatzen zutenak eta neure fedezko zalantzak argitzen. Eta, halako batean, hain hunkiturik sentitu nintzen, non, begiak bustirik, erran bainuen:
|
|
|
Eta, handik aitzina, eztabaidaz eztabaida ibili ziren, osaba Joanikotek arre eta Pedro Huizik so, eta haien eztabaidak gero eta sutsuagoak egin ziren, zeren eta Pedrok, osaba Joanikoten asmoetarik haratago, Urbiainen irabazten
|
ari zen
famaren gerizan ediren baitzuen bere doia eta bere neurria, gero eta gogarago sentiarazi zuena: zenbatenaz jauntxoen begien aitzinean gorago, hainbatenaz bere buruarekin gogarago; eta zenbatenaz bere buruarekin gogarago, hainbatenaz osabaren ideien aurkago.
|
|
|
" Zer erran behar ote diot nik orain Iruñako Konpainiako aita na gu siari? Zeren errana bainion ezen jauregia, gertuki eta segurtki, Konpainiarena izanen genuela noizbait, zeure testamentaren arauaz..." Nola inarrosi ninduten hitz haiek errai-erraietan, eta nola ohartu nintzen bat-batean aita jesuita enekin jokatzen
|
ari zen
joko ezin makurragoaz...! Zeren ni Urbiain izurrite hartarik libratzeko ahaleginetan ari bainintzen, eta hura, berriz, kontutxo harekin baitzetorkidan, bere probetxu pertsonala eta Konpainiarena urbiaindarren salbazionearen gainetik paratzen zuela...
|
|
|
Baina, Bibliaz denaz bezainbatean, zer aldaketa eta zer mudantza izan ote zituen, eta ote ditu, Jainkoaren hitzak, Haren baitarik jalgi zenetik guk Liburu Sainduan irakurtzen duguneino? Zeren, hasteko, ezagutu bainuen Parisen Teologia ikasten
|
ari zen
judu bat, rabbi baten iloba zena eta hebreera zekiena, zeinak aitortzen baitzidan, kasik ahapeka, ezen Biblia ez zela autore bakar batek skribatua, eta stiloak ere halakoak zirela, autoreen araberakoak. Eta, nola iturrian garbi eta garden den ura lohitzen eta zikintzen den hainbat lur iraganez gero, eta edaten duguna, azkenean, lohia eta zikina egon daitekeen, hala, etorkiko hitza berdin kutsa daitekek eta berdin kutsatzen duk bitartekoen ahotik eta arartekoen lumatik iragan ondoren, eta desitxura daitekek, ondorez, eta desitxuratzen duk, finean.
|
|
|
—San Jenaro handia begirale ez bagenu, bai...! —osabari hats hartzeko betarik eman gabe ihardetsi zion napolitarrak, gartsuki eta ozentki, betartea guztiz aldatzen zitzaiola— Baina atzerritarrak zarete —sualdiaren ondoren, neurriz
|
ari zen
berriro—, eta ez dakizue, beharbada, san Jenaroren erlikiaren berri: sainduaren odol xorta iduriz lehor bat da —edo bi, hobeki—, beirazko bertze hainbat anpulutan gorde eta urtero urtzen direnak, irailaren 19an, saindua martirizatu zuten egunean.
|
|
|
jazoera horietan guztietan nahasitakoen izen-deiturak —mihi kulunkariaren, beso-zango zurtz barreiatuen nahiz ebakiondo odolduaren jabearen— lerro bat baizik ez ziren nire ordenagailuko pantailan antolatu beharreko paragrafoan, haien artean trukagarria eta niretzat esanahi bakoa," albiste" delako eremu hotz eta inpertsonaletik kanpora. Abuztuko larunbat gau horretan, dena diferentea izaten
|
ari zen
. Izerdiz eta odolez ari nintzen gatzatu nahirik, Togasek" Azken ordukoen" orrialdean niretzat utzitako lekua beteko zuen bukaera.
|
|
|
aitzin eguneko gertakizun anitz eta ezberdinei loturiko irudiek kuku egin zidaten kaxko barnean, hodei jostari eta anker baten moduan, zein baino zein urragarriago. Argia ez ezik, beroa goraka
|
ari zen
gela barnean, eta egarriak —ginebrak eztarrian uzten duen lorratz zakarrak— jarrarazi ninduen ohe gainean. Aitzineko ispilu arrailduko nire bizki zirriborrotsuari ihes egin nion, mamu bati bezala, zangoak zoru karraskariaren gainean pausatuz.
|
|
|
Egundaino hain luze solastu ez zitzaidana tarrapataka
|
ari zen
, behin mintzatzen ahalko eta aukerari muzin egin nahi ez dionaren itxuran. Bitartean, errieta-emailearen oharkabean, haren bularra dardarika ari zitzaidan, neskaren mintzoari erritmikoki lagun eginez.
|
|
|
Muntarik ere ez zuen. Ama niri eder egitera saiatzen
|
ari zen
, eta hori ez nuen egunero ikusten.
|
|
|
Nirekin atsegina izateko egiten
|
ari zen
ahaleginaren bertze froga bat. Gure ama ez zen behin ere nire lanaz axolatu, torloju lantegi batean ari banintz baino areago.
|
|
|
Zabalgunean molde zaharreko gelditzen diren azken ostatuetarik hautatu genuen, olio errearen eta ardo merkearen erresuma. Ikasle sos gabeen eta errondari adinekoen behialako bilgune, bere bezeria goratzea lortzen
|
ari zen
aspaldi horretan, sofistikazio aizunik gabeko zapore" egiazkoen" usman. Zabor-jendeak ez bezala, andre-gizon gisakoek halako gider koipetsuei kontzen diete, beren kolesterol tasak bihotz-kargarik gabe gainezkatzekotan.
|
|
|
Kristina eta Ximurra gure ondoan ziren berriz, eraikuntza sektorearen garapenak gure Erkidegoari dakarzkion onurez aspertuak nonbait. Nire andreak azkena aditu bide zidan; bafaka
|
ari zen
ozenki. Errana naiz:
|
|
|
Ez nengoen bakarrik. Gizon bat mahaiaren gaineko aldizkariak nahaspilatzen
|
ari zen
, beltzuri, odoluzki gaiztotu baten jabe bezain. Berrogeita hamar urteren iraulieran, lodia, handia eta, haize girotua gorabehera, lepoko korbataren atzetik izerdika.
|
|
|
Ebakinaren beheko aldera luzatu zuen hatza. Ez nuen irakurri beharrik, banekien zertaz
|
ari zen
: " Lurrorotako igarlea".
|
|
|
Zenbait hilabete lehenago aurkituko nuen zer erranik gerri-izterrak hain ongi markatzen zizkioten galtza fin udatiarrez edo txaleko gorriztaren gibelean kukuketan
|
ari zen
top distiratsuaz. Gisako ateraldi batek, ordea, ongi etorri eskasa hartuko zuen orain.
|
|
|
Kaskoa jarlekuaren azpiko kofretxoan sartzen
|
ari zen
motorraren gidaria. Handik zerbait atera eta txiskero baten sugarrak argitu zuen haren aho ingurua.
|
|
|
Marihuanaren urrin nahastezina auto barneko zoko guztietara hedatzen
|
ari zen
.
|
|
|
Lagunak, nonbait. Orain, bertze gautiar bat
|
ari zen
, gizaseme bat, leku berean ate joka, ez hain zorte oneko.
|
|
|
Isiltasuna jarraiki zitzaion Charlyren irteerari. Musika aparatuan, Mick Jagger
|
ari zen
beti, xuabe, burua gorputzetik bereizten denean bezala. " Wild horses".
|
|
|
Tenperatura igotzen
|
ari zen
, trabagarri izerditsua bilakatzeraino jaka mehe kirastuna. Autotik kanpora, gari soro soilduak eta pinudi urriak tartekatzen ziren autobideko bi aldeetara.
|
|
|
Telefonoaz bertzaldera, zuzendariordea purrustaka
|
ari zen
beti. Berriz ere buruko minez nengoen.
|
|
|
Bazen mugimendu ibai aldean. Zubiaren erdian garabi-ibilgailu handi bat
|
ari zen
, gorri mina; haren besotik behera, kable gotorra ugaldearen erdira zintzilikatzen zen, kanabera erraldoi bateko hariak eginen lukeen gisa berean. Kablearen muturretik tiraka, zenbait suhiltzailek ahaleginean ziharduten, arrantzari-bota luzeetan balantzaka, ibai-zola hil agorrak tipituan.
|
|
|
Telefonoak jo zuen bulego barnean. Gizabidez, leihotik harata apaltzen
|
ari zen
arratsaldeari ezarri nizkion begiak. Togasek karrika bat, atari bat eta etxebizitza zenbaki bat ahoskatu zituen, berekiko bezala, lineaz bertzaldeko solaskideak jakinarazi berri zizkionen errepika iduri.
|
|
|
Itxarongelaz
|
ari zen
, aitzin egunetan bitan izan baitzen nire egonaldiaren lekuko. Hango atetik, Isabel Sanjoseren irriño erreak hormatu ninduen.
|
|
|
Unaik are eta kemen handiagoz eragin zien bere robotaren beso-zangoei. Munstroaren etsai ikusezina sekulako harroaldia hartzen
|
ari zen
.
|
|
|
Sukaldean, kafesne beroa zain nuen mahai gainean, eta irekiak marrubizko eta mertxikazko erreximenta poteak. Sutara behar baino makurtuagoa, tostada gurindunak prestatzen
|
ari zen
ama.
|
|
|
Gero eta ozenkiago mintzo, bezero urrien arreta bereganatzen
|
ari zen
. Antonio bera ere, arruntean ororendako ezaxola, bere begi beltzen asperdura malenkoniatsu guztia eskaintzen ari zitzaigun, programatu gabeko sugetzarraren ikusle.
|
|
|
Oihuka
|
ari zen
abantzu, eta ni larritzen hasia. Gogotik tapatuko nion ahoa, baina premia handiagokoa iduritu zitzaidan begietatiko errekastoa geldiaraztea.
|
|
|
Barnean, atezaina zoru-garbigailuari eragiten ari zitzaion, mandarra soinean loturik. Boladako aire bat kantatzen
|
ari zen
, aski goraki, harmonia nolabaitekoaz. Txortxorrak xurxur egin ziren ni ikusi bezalaxe.
|
|
|
Filme berean antzezle batek bi paper ezberdin jokatzen dituenean bezala
|
ari zen
: atezainak berea eta nirea jokatzen zituen, gidoi bereko osagai bakar.
|
|
|
Mahaiaz bertzaldera, poliziaren urde hats latza aditzen ahal nuen, hain bainuen gertu. Haren ezker eskua eskuineko eri-kozkorrak igurzten
|
ari zen
. Jakako mahukak bilduak zituen.
|
|
|
Erran gabe doa ez nintzela hara agertzeko amorratzen: buruz buru izan ginen azkenekoan oihu batean ari zitzaidan, eta ikusi, berriz, ikusi nuen hondarrekoan, nire adiskide baten autotik jausten
|
ari zen
, harekin asteburua iragan ondotik. Semearekiko utzikeria ere, igande arrats berean agerian jarri zuena, ez nuen ahanzteko.
|
|
|
Hitz erabiliegiak gure artean sorrarazi zuen isiltasunak harlauza baten pisua zuen. Ez nuen gehiago errateko eta Unai Maiterekin
|
ari zen
, bere ganberan jostetan. Atea ireki nuen.
|
|
|
Egun osoan lantokira agertu gabe egon ondotik, Eskalatzailearekiko kalapita hainbat kilometrotara entzuten ahalko zen, baina nengoen-nengoenean hori eta iazko haizea axola bera zitzaizkidan jada. Ailegatu nintzenetik Togasekin eleketan
|
ari zen
bulegoan, eta ez nuen neurez otsotegian sartzeko inolako asmorik. Zetorrena zetorrela, mahaira jarri eta lanari lotu nintzen.
|