|
2000
|
|
|
Nola iritsi zen haraino? Zer gertatzen
|
ari zen
han. Galdera horiek guztiak niretzat gorde eta, Armando Bonilla ez asaldatzearren, disimuluz, platera ondo-ondo garbitu eta eraztuna iren  tsi nuen.
|
|
|
" Orain moda-modan dagoen tximino haragia izango duk", neure artean pentsatu nuela gogora  tzen naiz, eta besterik gabe ekin nion atzera jaki benetan zaporetsuari. Handik minutu eskasera aurkitu nuenak, ordea, ilea laztu ez ezik, han zer gertatzen
|
ari zen
jakiteko ere balio izan zidan: platerean hatz puska bat aurkitu nuen bigarren hartan, bai, hatz zati handi samar bat, baina bere eraztun eta guzti!
|
|
|
bai, ez, bai, ez, bai, ez... Otsotzarmendi jauna barre txikitan hasi zen; Edurtxo Caterpilar azazkalordeez hazka eta hazka
|
ari zen
harkarte aldean, asperduraren asperduraz; Deere jauna zutik zegoen, eskuak sorbalda atzean ezkutaturik, galde eta galde, herraren suak hartuta... " Hil dezatela", esan zuen halako batean Deere jaunak, batere dardararik gabe.
|
|
|
Egoerak, bada, ez zuen barne-sosegurako laguntzen. Gaiztotzen
|
ari zen
giroa guztiz, eta kontzientzia osoa nuen neure burua ez zela mamukeria txatxuetan ari. Hura ez zen behialako nire paranoietako bat.
|
|
|
Baina nireak alboratuz, eta atzera hari nagusira itzuliz, esan behar dut eguraldia ez zela ez hotz ez bero, Armando Bonilla zutik zegoela, erronkan, itzalita zegoen kamera bati finko-finko begira, eta berak hartu zuela hitza aitorpen edo hustuketa bati ekiteko asmo sendoarekin; eta esan behar dut, zinez esan ere, Deere jaunak aurrez iradoki-edo zituen basakeria izugarriak ez zirela inondik ere faltsukeria, Armando Bonillak berak delektazio psikopataz aitortu baitzituen hemen paperean idaztekoak ere ez direnak, bere izugarrian. Nire ustez, hala ere-eta uste hau ziurtasun bihurtzea nahi nuke, baina ez dut horretarako arrazoi nahikorik aurkitu-, Bonilla jauna gezurretan
|
ari zen
, plantak egiten, esan nahian bezala era guztietara larrutu behar zutenez, itaunketekin eta infamiekin eta gezurrekin txikitu behar zutenez, bada, bai, bidea erraztuko ziela, eta haien odol-egarri basatia asetuko ziela denbora puska baterako, ziren astakeriarik beldurgarrienak asmatuz eta bere ahoan jarriz; eta erakutsiz, gainera, egin zituenak gustura egin zituela, eta harro zegoela egindako izu... Nahasi samarrak-edo gertatzen bazaizkio irakurleari, barkamenak aurretik, baina oroimenak ahaztuta nahiago dituen gauzekin ez dago eskakizun handiekin ibiltzerik.
|
|
|
-... eta Kandidok ez du bakean uzten-
|
ari zen
Migel-. Atzo bertan ere, Anjel komunean pixa-beharrean zela, atea itxi zion Kandidok kanpotik.
|
|
|
Hura jo, eta nire maisua azaldu zen minutu ba  tzuetara. Egoera nahasten
|
ari zen
, eta beti izan diet beldur egoera nahasiei.
|
|
|
-Horrela, horrela bakarrik ikasten duk hik, alproja arrainia! -
|
ari zen
maisua.
|
|
|
Gaur psikoanalisiaren modak modu mudakorragoak hartu dituen honetan, neure kabutako dibantxoan harildutako argibidea aurreratu nahi dut nik neuk: 1973 urte inguruetan, Goiko Kale kaleratu zen garaian, lurrikara bortitzena baino sekularizazio bortitzago bat bizitzen
|
ari zen
gure herria. Goiko Kale, besteak beste, sekularizazio garai hartan, literaturaren alde apustu egin zuen pertsona baten lekukotza da:
|
|
|
Denak etxean izango ziren, eta Migelek bazekien norekin alde egina nintzen. Gaua etzaten
|
ari zen
Talai-Mendiko gailurrean, eta urrutiratzen joan zitzaidan pixkanaka-pixkanaka pinudia.
|
|
|
Migelek ekarri zuen kolejiotik, eta irudi bat zuen azken orrialdetako batean: Lutero
|
ari zen
paper ba  tzuk erretzen, eta deabru baten itxura zuen Luterok, eta liburuak deabrutzat jotzen zuen Lutero.
|
|
|
Isilune bat, eta zigarroa piztu zuen. Haren erraina sukaldean
|
ari zen
platerak garbitzen.
|
|
|
Arrosario garaia zen, eta amak zuen hi  tza. Aita arrautza frijitua jaten
|
ari zen
. Nekatuta etortzen zen lanetik eta errespetuz eta erdi isilik egoten ginen, harik eta hark hitz egiteko baimena ematen zigun arte.
|
|
|
Ongi gogoratzen naiz neurekin eraman nuela mezetara, patrikan gordeta. Apaiza sermoian
|
ari zen
, eta nik patrikan sartzen nuen eskua, eta hatza pasatzen nuen zulotik zulora, abesti bat eta bestea jotzen ari banintz bezala. Elizakoak ziren gehienak, eta Meza Nagusiko abestiekin batera mugitzen ziren nire hatzak ahoko soinuaren zuloetan.
|
|
|
Sermoian
|
ari zen
apaiza: " ez pentsa Jesusen basamortuko egonaldia laburra izan zenik"; eta ziur nengoen Andre Madalen eta Altza, Felipe ikasiko nituela, zaila izango zitzaidan noski, baina gelan sartuko nin  tzen;" deabrua azaldu zitzaionean hiru proposamen zikin egin zizkion"; desiratzen nengoen astelehena iristeko, eskolara joango nintzen, eta lagunei erakutsiko nien, nola lortu nuen galdetuko zidaten guztiek, baina nik, harro, hura hutsa zela adieraziko nien;" gizona ez da ogiz bakarrik bizi"; hobe izango nuen, beharbada, astelehenean eskolara ez eramatea, abestiren bat ikasten nuenean eramango nuen; patrikatik atera nuen esku-ahurrean ezkutatuta, eta oso ederra iruditu zitzaidan;" Sanctus, Sanctus, Sanctus", eta meza amaitu zenean, kalera irten, eta aitari galdetu nion:
|
|
|
Egun hartan inoiz baino beharrezkoagoa egin zitzaidan Dabiden presentzia, baina orduan bizkartzain-" luxuzko ertzain", beraren hitzetan-izateko ikastaro bat egiten
|
ari zen
, eta etxera itzuli zen arte ez nuen nire amorrazioa askatzerik izan. Arratsalde beranduan, Dabid heldu, eta dena kontatu nionean, berehala deitu zuen autobus konpainiara (orduan ere, nire ordez berak egin zituen egin beharrekoak).
|
|
|
Bada nik antzeko zerbait sentitu nuen Dabidek egia aitortu zidan gau hartan: itxuraz gure artean ezer gertatzen ez zela (beharbada hori arrazoietako bat izango zen, hau da, gure artean ezer ez gertatzea), amodio istorio ezkutu bat garatzen
|
ari zen
, nik errealitate paralelo hartaz ezertxo ere ez nekiela.
|
|
|
" Zorionak, Zakarias". Jendeak ez zekien kode sekretu bat ote zen, berba horiek mezuren bat ezkututatzen ote zuten edo, beste barik, norbait zorion  tzen
|
ari zen
, baina hala izanda ere, nor zoriontzen zuen, zergatik. Urtetan, X-ek eskaini izan dituen hitzaldi edo elkarrizketetan, Zakariasi buruzko galdera ezinbestekoa izaten zen; baina X-ek beti berdin erantzuten zuen:
|
|
|
Futxo eta errefutxo! Seguruenik Tom papao horrek txizagura izan, eta denda ataritik bertatik egingo zuen, non
|
ari zen
begiratu barik. Amorrazioaren amorrazioz, bihar Grand Canyonera jaistekoa ote den galdegin diot, eta haren baiezkoa entzunda, zenbaki bera dugula ziurtatu eta, gero gura badu nire zapatilak hartzeko proposatu diot, garbitu berriak ditudala esateaz bat.
|
|
|
Noizbait ere edariak lortu, eta bazter batera inguratu gara. Gugandik urrun, Luis Laurarekin dantzan
|
ari zen
, eta Dan Adelarekin (zalantzarik gabe, hura ere gidari hobea da dantzaria baino).
|
|
|
Karmelok, ordea, ezin izan du jarraitu orduantxe agur itzulia egiten
|
ari zen
Dan niregana etorri delako.
|
|
2001
|
|
|
Patrikan sartu zuen eskua musuzapia ateratzeko, eta orduan jabetu zen ezin ziola musuzapiari eutsi, hatzek ez ziotela emandako aginduei erantzuten. Hotzarengatik endurtu zitzaizkiola pentsatzen
|
ari zen
une berean, hari busti lodi batzuk irristatu zitzaizkion kopetatik sudurrera; eta, segituan, gabardinaren patrikatik erortzen ziren lehen tanta gorriak putzu bihurtu ziren, eta emakumeak, behingoagatik, atsekabez beterik baina minik gabe, meza lehenbailehen amai zedila desio izan zuen.
|
|
|
Berehala gogoratu da. Txomin etxeratu denean, hain zuzen,
|
ari zen
letaginak zain harian barrena pasarazten; izan ere, zulotxo bana zuten haiek, euren jabe ikaragarriak sustraietan txantxarra-edo zuelako, nonbait. Erraz pasarazi du, beraz, zaina letagin baten zulotxotik barrena, alderik alde.
|
|
|
Ondorioz, eta handik astebetera, bizkarrean beherako ilea hazi zitzaion. Bizartegia ere txiki Â--txiki gelditu zen; izan ere, jendea eten gabe
|
ari zen
etortzen alde guztietatik-eta. Denek ilea hazten zuen kapela magikoa nahi.
|
|
|
Jakina, dendaria artoaz
|
ari zen
.
|
|
|
Hau entzun eta, tak!, hirugarren aldiz irten ziren Domingo Mariaren begi gazteak neskatilaren bila. Dendan
|
ari zen
hura, gizasemeengandik hiruzpalau metrora, paletatxoaz zaku handitik garbantzuak atera, eta kiloko paper poltsetan sartzen.
|
|
|
1 1973an Mitxelena Salamancan
|
ari zen
lanean, eta handik, etxera baino lehen, Oarso Errenteriako aldizkarira bidaltzen du artikulua.
|
|
|
Eta, guztiarekin ere, ia idatzi zuen guztia" erdaraz" idatzi zuen: aspaldidanik zetorren latinaz, Europako lehengo hizkuntza ikasiaz, eta Europaz zenbait sailetan nagusitzen
|
ari zen
frantsesaz, berri bezain landuaz. Oker zegoen, beharbada eta segur aski, ordutsuko gehienak bezala, baina bazituen bere arrazoiak eta arrazoi horiek, ez gureak, izango dira harekiko azken juizioan erabiliko direnak, gehiegi luzatzen ez baldin bada.
|
|
|
Ezin esan beretzat eta bere laguntzaile Arxurentzat, neurtitz horiek zeharo hortus conclusus direnik, baratze itxia edo zazpi zigiluz giltzatutako liburua. Bazekiten, bai, gutxi gorabehera behinik behin, zertaz
|
ari zen
Oihenart; ahapaldi osoak ere adituko zizkizuten batzuetan. Baina kritikaren oinarri nagusia, hitz eta esaldien mami ezkutua atzematea, gehienetan falta zitzaien12.
|
|
|
" Yo no soy filólogo". Eta ez nion ezer esan, sobra eta gehiegi banekielako zertaz
|
ari zen
eta adierazi nahi zidana beste hau zela: " Yo no soy lingüista".
|
|
|
Aresti ez zen, parnasiano modura, zizel-lanean aritzen bere bertso eta hitz lauzkoekin. Edota, horrela ari bazen ere, bere gisara
|
ari zen
, ez besterenera. Delako" gustu" doi, ez batera ez bestera makurtuko ez den hori, ez zen Arestirena, gehiegizkoa nahiago izaten baitzuen maizenik, neurrizkoa baino.
|
|
|
Aita xextogintzan aritzen zen Goiko kale zaharrean. Ez dut nik horretan batere merezimendurik; bere eskuko zen, gainera, bere gain
|
ari zen
langilea. Ez dakit, beraz, ez ote dugun burges ttipitzat jo behar, zenbaiten iritzien arabera.
|
|
|
lotsagabe xamarra izan zitekeen Larramendi, ez ordea ergela. Mayans-ekin eta, kontu-garbiketan
|
ari zen
, ea zertan genbiltzan zorretan eta zertan ginen hartzekodun. Horrelakoetan agitu ohi denez, esan beharrik ez, zorrak soiltzera jo zuen, eta hartzekoak gehitzera.
|
|
|
Guztiok dakigu Euskal Herria, euskaldunen hizkuntzan landatua eta sustraitua, suharki maite zuela, orduan zabaltzen
|
ari zen
inprenta mires  ten zuen adina, eta honen bitartez jaso nahi eta uste zuela hura. Euskaldunok gaurko gisatsuan ohoretan eduki arren edonon, ez baitzeukaten arrotzek horrenbesteko estimutan gure hizkuntza gu, zabarkeria zela medio, plazara ateratzen ausartzen ez ginelako.
|
|
|
Aspaldi esan zuen aita Donostiak gure artean gure juntek (eta berriz ere foruetara nator) ez zutela liburu eta izkribu kontuan inolako eskurik, esku osoa korrejidoreak zuela. Bera Iztuetaz
|
ari zen
eta Gipuzkoaz. Gero behin aita Villasantek argitara zuen Mogelen liburuxka bat14 eta horretan esplikatzen digu Confesio eta comunioco liburu hau ez zela argitaratzerik izan eta azkenik Urkixo jaunari esker. Urkixo markesari, alegia?
|
|
|
Urkixoren gaia, izenburuak argi eta garbi adierazten duenez, ez zen euskara izan zuzen-zuzenean. Gogoan zuena ez zen hizkuntza eta hizkuntzaren gorabeherak, hizkuntzaren inguruan egina zegoen eta egiten
|
ari zen
ikerlana baizik, filologia eta hizkuntzalaritzaren aldetik hain justu, bi hitz hauek orduan (Urkixoren ingurunean batik bat) edo hitz horiek aditzera ematen dituzten gogoetak aski ongi bereizten ez ziren arren. Ordukoez eta etorkizunekoez ere mintzatu zen, ezinbestean, hizkuntzari buruz, garai hartako eztabaida latzen oihartzuna Oñatira zekarrelarik.
|
|
|
23 Ederki ageri da hori Lezama Limaren Paradiso delakoan, eta bazekien, noski, deiturak berak adierazten du, zertaz
|
ari zen
. Ni, damurik, ez nauzue euskaldun horietakoa, Barojaren harako" mistifikatu" xamar haietakoa baizik (K.M.O.).
|
|
|
Omen handia lortu zuen kazetaritzak borrokan eta bere burua antolatzen saiatzen
|
ari zen
gizarteak erakarritako aldaketetan eman zuen laguntzagatik; horren adibidea dugu irrati berriemailearen boom delako hura. Omen haren ondorioz, modu esanguratsuan duindu ziren hedabideetako profesionalen soldatak eta kontratuak, baina joera honek ez zuen segidarik izan Moncloako Itunak izan zirela medio, ezkerraren utzikeriagatik?, aldaketak egosten ari ziren guneetan, garai hartako enpresetan?, beste diziplina logika bat inposatu zelako.
|
|
|
EAJ eta EA alderdiak berehala ohartu ziren 1997ko uztailaren ondoko dinamika politiko-mediatikoaren bidez, kontrolatzen ia ezinezkoa izango zen gizarte-haustura baten arriskuaz gainera, haizerik gabe utzi nahi zela espazio nazionalista guztia. Ezker abertzalearen eta ETAren beraren kasua, gertakarien emana argi erakusten
|
ari zen
beren estrategiak isolamendu handiagoa eta negoziazio politikoa gatazkaren konponbide gisa bideratzeko aukera gutxiago zekartzala.
|
|
2002
|
|
|
Ia inoiz ez. Beraien arteko harremana lagunartekoa zela
|
ari zen
pentsatzen, eta, Toki-Onako atean, tabernatik irteten ari zen norbaitekin estropezu egin eta euren buruek elkar jo zuten. Paulo zen norbait hura.
|
|
|
Ia inoiz ez. Beraien arteko harremana lagunartekoa zela ari zen pentsatzen, eta, Toki-Onako atean, tabernatik irteten
|
ari zen
norbaitekin estropezu egin eta euren buruek elkar jo zuten. Paulo zen norbait hura.
|
|
|
-Ikusten diat neskatan lehen bezain trebeak zaretela-esaten
|
ari zen
Manuel atarian, ingurura begiratu, eta baiezko zeinuak eginez.
|
|
|
Ez zen artean Abenidara iritsi, gertakari arrunt batek bihotz taupaden erritmoa entzunarazi zionean. Handik berrogei bat metrora, bera ibiltzen
|
ari zen
espaloian aurreraxeago, Stein arma-fabrika zaintzeaz arduratzen zen polizia-taldea txanda-aldaketa egitera zihoan. Gertakaria ohikoa zelarik ere, une batez, ordu arte zaintzen egondako poliziak euren ordezkoak zekartzaten furgoietara hurbiltzearekin batera, fabrikaren atarian pilatutako tresneriaren metal hotsak eta distira nabarrak osoro astindu zuten haren barrunbea.
|
|
|
Josu R-k segituan igarri zion, zertaz
|
ari zen
.
|
|
|
Albistearen xehetasunak ezagutu nahian, denak batera hasi zitzaizkion, galderak egiten. Enkarguak egiten zituen mutikoak buru makur segitzen zuen, eta jaiki zenean, negarrez
|
ari zen
. Berak zekien guztia han bukatzen zela adierazi nahi zien bulegariei, ez galdetzeko gehiago, ez zeukala beste argibiderik, esan nahi zien, baina negar zotinak ezer esatea eragozten zion, eta baietz edo ezetz bakarrik erantzuten zuen, burua gora eta behera mugituz.
|
|
|
Mutikoaren estuasuna gogoratuz, Josu R-ri barre txiki bat erne zitzaion, doi-doi Abenidaren muturrera iristen
|
ari zen
momentuan.
|
|
|
" Egun guztia eguzki-bolari jarraika pasatu diat, eta neure buru gaineko argi hauek noiz piztu diren ez nauk konturatu". Ordurako, Txantoi txikia bueltatua zen alboko lagunartetik, eta fabrikako hitzarmenari buruz hitz egiten
|
ari zen
Fernando etorri berriarekin. Kandido eta Paulo elkarri harrokeriak botaz eta irabazle imintzioak eginez irten ziren jolastokitik.
|
|
|
Lagunak mostradorearen ondoan bilduak ziren, atea gainditu eta bertan, diskoen aparailua eta kanpoaldeko beiraduraren artean geratzen zen txokoa inguratuz. Josu R txoko hartara zuzendu, eta barreneraino sartu zen, erronda ateratzen
|
ari zen
Kandidoren galderari-zer nahi zuen edateko, alegia-" beltza" Â erantzuten ziola. Diskoen aparailuaren aurrean bueltatu, eta hari bizkar emanez, begira jarri zen mostradoreaz harantz, aldi berean Txantoi nagusiak eta Orrondok egingo zuten sarrera zelatatzen zuela.
|
|
|
Dena istant batean jazo zen, Toki-Onako sarreran. Josu R pankartaren egokitasunaz hitz egiten
|
ari zen
Paulorekin multzo ugaritsu baten erdian, tabernatik irteten ari zirenak atera zain barrura sartzeko. Bat-batean, norbaiten hatz puntak sentitu zituen bizkarrean, deika bezala.
|
|
|
Valentinak ere jarria zuen bere partetik, bafleetatik ateratzen zen trikitixaren soinuak adierazten zuenez. Han
|
ari zen
emakumea, jo eta ke edariak zerbitza  tzen, basoak garbitu eta basoak betetzen, baina  gauza harrigarria, irribarre zabala erakusten zuen, ohiko mutur estuaren ordez. Josu R-k bere lagunetara jo zuen zuzenean, sarrerako bezeroen artetik iraganez.
|
|
|
Josu R-k ez zuen bere atzera begiratu beharrik, Kandido zertaz
|
ari zen
jakiteko. Erraz asma zezakeen han zer gertatzen zen.
|
|
|
Baina pistolarik gabe, ezer ez", zioen ardoak erasandako gizon musugorri batek... " Ez iezaiozu hainbeste begiratu, gizona, konturatu egingo da eta", ziotson emazteak, basoa bete sagardo irensten
|
ari zen
senarrari... " Ez nikek hire larruan egon nahi", adineko batek, errukiz bezala begiratuz.
|
|
|
Epaitua izan nintzen; eta kondenatua. Amarauna handitzen
|
ari zen
, eta armiarmak, kar-kar-kar, orain argazkilari moduan mozorroturik orain ertzain gisa, ez zuen ni sarean bildu beste lanik. Laster agertuko zen armiarma berriz ere, auskalo zer nolako forma harturik.
|
|
|
Baina hainbestetan entzun nuenak berri-berria ematen zuen hiz  ketan ari zitzaidan mutilaren ezpainetan. Gertutik ezagutzen zuen zerbaitez
|
ari zen
, nabarmena zen hori; baina, hala ere, ni oso aparte sentitzen nintzen drogazale haren penetatik, banuen hurbilagoko kezkarik. Ezin nuen  asmatu zer eskatu nahi zidan, baina zernahi zelarik ere, okerreko tokira etorri zen ate joka.
|
|
|
Bezero jakinak zituen arren, elizara hurbiltzen ziren guztiei zabaltzen omen zien atea. Nirekin
|
ari zen
mutilak txakurtegi deitu zuena, berriz, ez zen ardi-txabola erdi erori bat baino: bertan, drogazale hura bizi zen, hiruzpalau txakurrekin.
|
|
|
Eguerdia argiagotzen
|
ari zen
, zeruak gero eta ostarte gehiago baitzituen. Ipar beltzetik ipar zurira aldatzen ari zen haizea, eta airea altzairu-koloreko distira fina hartzen ari zen.
|
|
|
Eguerdia argiagotzen ari zen, zeruak gero eta ostarte gehiago baitzituen. Ipar beltzetik ipar zurira aldatzen
|
ari zen
haizea, eta airea altzairu-koloreko distira fina hartzen ari zen. Ukitzeko gogoa ematen zuen.
|
|
|
Eguerdia argiagotzen ari zen, zeruak gero eta ostarte gehiago baitzituen. Ipar beltzetik ipar zurira aldatzen ari zen haizea, eta airea altzairu-koloreko distira fina hartzen
|
ari zen
. Ukitzeko gogoa ematen zuen.
|
|
|
-Autoaren abiada mantsotu, eta non buelta emango hasi zen. Zertan
|
ari zen
galdetu nion. Institutura itzuli eta ikasketa-buruarekin hitz egin behar zuela.
|
|
|
Gero amarengana joango naiz, lisaburdina matxuratu omen zaio eta. Ibiliko zen saka eta saka, zertan
|
ari zen
arrastorik gabe!
|
|
|
Ez zuten askorik iraun nire bakardadeak eta oldozteak: gero eta jende gehiago
|
ari zen
hurbiltzen, eta hasierako berri-mina eta murmurioa kalaka bilakatu zen, jendeak erreparorik gabe eta ozen egiten baitzituen ekarpenak, galderak eta kabalak: tabernaria omen zen hildakoa; urte gutxi omen zeramatzan herrian; uzkurra, isila, ez omen zuen lagunik...
|
|
|
Kanpaien hotsa eta ordua bat zetozen. Arratsaldero bezala, gizonezko bat eliz aurreko burdinazko atetzarra ixten
|
ari zen
, drogazaleek gaua eliz atarian pasa ez zezaten.
|
|
|
Gure road-moviea amaitzen
|
ari zen
. Laster ailegatuko zi  tzaigun etxera bueltatzeko garaia.
|
|
|
Urrezko garai haiek joanak dira dagoeneko, baina aretoak gordetzen du oraindik kutretasun xarmangarri hura. Lehendik edandako hamaika garagardoen poderioz bapo berdinduta sartu ginenean, hilotz itxurako hirukote beldurgarri bat
|
ari zen
distortsioz eta psychobillyz beteriko emanaldia bukatzen. Eta barregarri irudituko zaizue, baina Euskal Herriko gaztetxerik ziztrinena baino ziztrinagoa den areto hartan sartzean, krakaz, grafitiz eta argazki zaharrez mukuru beteriko horma umelak ikustean... pareta horien artean irundako musika, nire bizitzan zehar hainbeste une gozo eta garratzetan lagundu didaten abestiak, hamaika bizipen gazi-gozoren oroitzapenak tropelka etorri zitzaizkidan gogora, eta bat-batean garagardoen lauso apartsua desagertu egin zen nire burutik.
|
|
|
Azken bi mende hauetan indioek, gizon zuriek eragindako lokamutsak uxatu nahian, zenbat amets-harrapagailu ez ote duten erre behar izan, ari nintzen pentsatzen nire kautan. Supituan, gurekin berbetan
|
ari zen
neskak aurpegia jiratu zuen. Gure atzean bazegoen turista alu bat, bere kamera neskari zuzenduta argazki bat ateratzeko asmoz, indioen duintasunerako guztiz mingarria suertatzen den ekintza.
|
|
2003
|
|
|
Emakume bakartia zen, berrogeita hamartsu neure antzera, eta Rayk esango lukeenez, azabatxea ilean. Izterretan pausatua zuen aldizkariaren gainean orri batzuk zeuzkan eta zerbait idazten
|
ari zen
. Gutun itxurako zerbait.
|
|
|
Eta horrek areagotu egin zuen niregan pizten hasia zen desira. Bazirudien poltsako sosek baino gehiago, emakumeak berak erakartzen ninduela, eta, nahiago nukeela gutunean zer idazten
|
ari zen
jakin, edota poltsan zeuzkan objektu pertsonalak ikusi. Argazkiek, eramaten ahal zituen argazkiek ere  jakin-mina piztu zidaten.
|
|
|
Kasik trenarekin batera, beste barrikadetara joandako lagunak itzuli ziren. Haiek ere ikusia zuten geltokira hurbiltzen
|
ari zen
espresa (orain argi ageri zen) eta denak oihuka hasi  ginen: " Herriak ez du barkatuko!"," Presoak kalera, amnistia osoa"," Errepresiorik ez"," Zuek, faxistak, zarete terroristak", eta halakoak (parentesi artean, gure Herrian zeregin handiak eta ugari genituen, eta, Keparen hitzetan, sufrimendu plusa; baina gazte espainiarrek ez bezala, helburu bat genuen:
|
|
|
Horregatik ulertu behar da Ubernako eskolako maisuaren kontrako ekintzaren prestaketan neskak erakutsi zuen adore hura. Egun hartan estimazio bila
|
ari zen
komandoko buruaren aurrean.
|
|
|
Aittona, upelak, Martintxiki... Umeei ipuin bat kontatzen
|
ari zen
, nonbait. Jonek ezer gutxi gogoratzen du, hala ere, ipuin horretaz, nahiz eta tarte batez ate hura zaintzen egon zen, bertatik inor atera ez zedin.
|
|
|
Ezkerreko kaskoa denbora guztian altxatuxe eduki du, badaezpada ere. Tonto-tonto
|
ari zen
programa bat ikusten, denbora-pasa, telefonoa entzun uste izan duenean. Lagun baten esanaz gogoratu da irudiak ikustean:
|
|
|
Txabi Etxebarrieta ziplo gelditu da, ordea, eta haren ondotik Joxerra. Che Guevara isilarazi behar izan dute hurbiltzen
|
ari zen
sirena-hotsa ondo entzuteko. Hondartza aldera doaz, ziztu bizian, Bulebarrera bidean, seguru asko.
|
|
|
Ederra egin duk!", oihukatzen zion Manuk Gabiri, hareatza aldera arrapaladan zihoazela. Tabernan kartetan
|
ari zen
gizon-koadrilla bat asaldatuta atera da kalera jabearekin batera. Â Harriak ez du kristala hautsi, baina kolpeak arrasto nabarmena utzi du kristalaren erdi-erdian.
|
|
|
Handia eta guapoa izateaz gainera, agian beste zerbait gehiago espero zuen berarengandik. Anaia frontoian eta kasinoan barra-barra xahutzen
|
ari zen
dirutza bere bulegari Â-lan xumearekin irabaztea akaso?
|
|
|
" Burutik pasatutako guztia esan izan banio", pentsatu du," etxean ez zuan inoiz giro izango". Ez zen-eta itxura horrela ibiltzea jendea oraindik gerraren ondorioak sufritzen
|
ari zen
garaian. Eta mariloro horrek, Andrexi goxokiak eman eta eman aritzen den kakatua horrek, bere senar separatistarengatik jakin behar zuen hori guztia.
|
|
|
Bukatzen zuen erranez: hemen, terrorismoaren kontra indarrez borrokatzekoa baino pentsatzeko libertatea bermatzekoa da eta lasaigarrien menpe larruz leuntzen eta hantzen
|
ari zen
Txokoren ama zeukan gogoan. Charlotte lagundu nazazu xuxurlatuz, etsipenez burua komisariako bulegoko paperez emokatu bere mahaiaren gainera erortzera uzten zuen.
|
|
|
Komisarian zegoela, Jean Marie Etcheverry bat, Galarretako lepoan Hutx ezizenez ezagutu Eusko Armadako militantea bere buruaz beste eginik hilotz harrapatua izan zela jakin zuenean, argi izpia piztu zi  tzaion kaskoan. Marmar
|
ari zen
. Eta Hutxen laguna Loli?
|
|
|
Latzek, aztalaz lehertu zion sudurra eta odola barreiatu zen sukaldearen zola garbian. Tzarko, aldiz, galdezka
|
ari zen
:
|
|
|
Bizidunetarik ahalik urrunen. Egiazko basa bilakatzen
|
ari zen
. Basa, baina ez Eusko Armadan zenekoaren parekoa, basa piztia zen suz, tiroz eta zaurituen odol usainez ezin asea.
|
|
|
Egitura poliziala zioten bezain egokia baldin bazen, gizon horrek" barnean" beharko zuen derrigorrez. Zer
|
ari zen
Txoko baino libreago hotel eskas honetan. Nor ziren haren aldamenean irriz, elez, zigarro erretzen eta alkohol kario edaten zebiltzan itzal horiek?
|
|
|
Ez baitezpada. Baina emeki Â-emeki xedera mota baten hedatzen
|
ari zen
. Egiaz, satorra buhaka ari zen bulta honetan:
|
|
|
Baina emeki Â-emeki xedera mota baten hedatzen ari zen. Egiaz, satorra buhaka
|
ari zen
bulta honetan: Eusko Armadan" piko" bat jarria zuela ez zion ministerioko ordezkari handiari azaldu.
|
|
|
herria maite zuen euskaldun zintzo batentzat onartezina omen zen jende bat hiltzea. Murmurioa aburu garatzen
|
ari zen
. Eusko  Armada oinarrietan inarrosarazi arte.
|
|
|
Larraburuko ekintzatik landa, bilkura gertatu eta uhinka Eusko Armadako militante suhar saldoek Kerguelen komisario ustelaren hortz zorrotzak pairatu zituzten. Bozek iragarri bezala, errepresioa biderkatzen
|
ari zen
. Nazkagarriak ziren gauetako polizia kontrolak.
|
|
|
Su-ziriak igorriko zituzten dagoeneko, frantses botere zapaltzailearen oinarriak dardararaziz. Denborarekin, Hutx hobera
|
ari zen
nabarmenki eta taldean bere ohiko tokia hartu zuen, ilunpeko juntetan, mahai kantoian, naka-naka choumonté irensten.
|
|
|
Bazkoko ikastaldian Euskal Herriko historiaz mintzaldi baten ematera gonbidatu zuten antolatzaileek, geroago Boz gisa ezagutuko zuena. Terrenta
|
ari zen
gizona: Euskal Herria puskatua zen, Frantzia eta Espainiaren artean urratua, mutilatua, zapaldua, umiliatua eta loak gatibatu jende hasez osatua.
|
|
|
Matraka kolpeka errendarazi zituzten odola kopetan zeriela, garrasika barreiatzen ziren hainbat militante ezagun. Karrika borroka horietan trebatzen
|
ari zen
Txoko, harri, arrautza, tomate hiro eta koktel botatzen, besoek eman ahala eta ihes egiten. Otsabideko komisarioaren arratoi ustelek uda hartan ez zuten hertsatu.
|
|
|
Odola galtzen
|
ari zen
Elge. Prentsaurrekoa kudeatu zuen komandoak lekuak hustu zituen.
|
|
|
Fidelak ez diren emazteak kalitzeko xedea baizik ez zuen Oresten gisako serial killer bat ote zara? Lehen aldikoz adiskidantzaren bideak ikasten
|
ari zen
neure Elpides hura zergatik irentsi didazu. Kafe baten hurrupatzeko hitza eman diot duela bi minutu eta dagoeneko desagertu da.
|
|
|
Hipotesiak ziren. Txoko axolagabetzen
|
ari zen
.
|
|
|
Garay jaunak astea ospitalean pasatu eta kostalderako lantoki aldaketa eskatu zuen. Motel likitsetako ganbara ilunetan, Eusko Armadaren erabilpen" pribatua" Bozek nola onartu zezakeen galdezka
|
ari zen
Txoko. Beharbada, Herria askatu asmoz, borroka armatuaren baliatze" pribatua" egin zen urteetan, zenbaiten miliziano izpirituaren asetzeko.
|
|
|
Gogoratzen zen Otsabideko komisariatik ateratzean, telebista kamera anitzen aurrean, Bozek ukabila altxatuz" Gora Euskadi Askatuta" nola deiadar egin zuen. Aldi berean, erridikulua zen eta bazuen zerbait hunkigarri" fedea" galtzen
|
ari zen
Txokorentzat. Bizi osoa eraman ote zitekeen sekta militar kutsuko sineste murritz horietan bermatuz, zioen, aberria, herria eta hizkuntza, denak ama deituz?
|
|
|
Umiliatze metatu horren zirrikitutik jauki zen, 1959 urtean, ETA, Hegoaldean eta Iparraldean onartu zen mendeku eta zuzentasun lanabes ideologikoa. ETA denentzat, diktaduraren kontra ziren espainol anitzentzat barne, salbatzaile plantan
|
ari zen
orduan, askatasunaren bidea irekiko eta umiliaturiko biktimen kulturari dirdira berezia emanen zuen. Biktimen haurrei.
|
|
|
Inpresio huts bat izan zen, berriz diot, baina gauza da emakumetxoaren erantzunak zalan  tza halako bat piztu zuela nigan, kutsu mikatz bat, hala ere inori jakinarazi ez niona. Esan zidan bezala, patruila bat segituan bidaltzen bazuen, hutsalak gertatuko ziren nire zalan  tzak; aldiz, patruila bat ahal zuen bezain pronto bidaltzen bazuen, zerbait larria gertatzen
|
ari zen
seinale. Zer?
|
|
|
Bizi genuen artegatasunaren adibide bikain, aipa dezaket Teresa poetisa sentibera eta hauskorrari eraso zion zotin basatia; kontaketa zehatzen arabera, berrogeita hamazazpi segundoro oldartzen zitzaion zotina, eta hondartzatik gora bost edo sei zentimetroz altxarazten zuen. Astinaldi bortitz haiek areagotu egin zuten gure egonezina, emakume gaixoa asko
|
ari zen
sufritzen, eta alferrik izan ziren gure erremedio guztiak-hiru susto izugarri ematea eta plastikozko karramarro moldetxo batean ur gazi apur bat eskaintzea.
|
|
|
Kandela baten antzera joan zen itzaltzen elkarrizketa, baina nik, autoa aldatzeko asmoz nenbilenez, ez nuen aukerarik galdu nahi izan-beti kontuan izanik zein larrialdi egoeratan murgilduta geunden-indar handia hartzen
|
ari zen
kontu automobilistiko bati buruz Higiniori galdera bat egiteko.
|
|
|
Laster bildu ginen bertan hamabost edo hogei bat pertsona, denak, ni izan ezik, goiz-ibiltariak. Lehen uneak nahasiak eta kezkagarriak izan ziren; inork ez zekien zuhurtasunez zer gerta  tzen
|
ari zen
, garrasi desesperatu haiek entzun uste izan bagenituen ere guztiok. Lehen begiratuan, ordea, ez zen uretan inor ageri; inork ez zuen itsasoan bainuzalerik ikusten.
|
|
|
Ez zen huraxe guk egin beharreko lana. Nork salbatu behar zuen itotzen
|
ari zen
bainuzale bat. Amona xahar baten ahotik iritsi zen erantzuna:
|
|
|
Jasonek-halaxe baitzuen izena belomarezaleak, alkandoratik zintzilik zeraman txarteltxoak erakusten zuenez-lasaitasuna eskatu zigun. On Belisariok bere burua Jesusen Lagundiko apaiz aurkeztu, eta labur azaldu zion zer gertatzen
|
ari zen
:
|
|
|
" Ile beltz motzeko neska normala" rekin asmatu nuen: Psikologia ikasten
|
ari zen
, donostiarra, Miren.
|