|
2010
|
|
|
Esan ohi denez, hizkuntza aglutinatzailea da euskara. Hortaz, Vinsonek aldi prehistoriko batean kokatuta begietaratu
|
zituen
euskara eta euskaldunak. Vinsonen iritziz euskararen lexikoak egiaztatu egiten ditu bai hizkuntzaren primitibotasuna eta bai euskaldun populuarena ere.
|
|
|
Politiko, idazle eta filologo alemaniar honek bi bidaia egin
|
zituen
Euskararen Herrira, 1799an eta 1801ean, mintzairan zuen interesak bultzaturik. Bere ikerketen ondorioa eusko iberismoaren teoria izan zen; liburu hauetan plazaratu zuen:
|
|
|
Arte de la lengua japona, Mexikon argitaratua 1737an, eta Tagalismo elucidado, Mexikon 1742an. Baina desagertu diren hiru idazlan ere egin omen
|
zituen
euskarari buruz: Arte de la lengua vascongada, 1715ean idatzia; Diccionario trilingue tagalo castellano cdntabro, hau da, euskara; eta Cantabrismo elucidado.
|
|
2015
|
|
|
Bestalde, nazionalismoak artikulatu
|
zituen
euskara eta lurraldea edo, zuzen esan, lurraldeak. Gaur Euskal Herria diogunean irudikatzen dugunetik asko nazionalismoak mapa baten gainean egindako lanari zor diogu.
|
|
2016
|
|
|
Azkue bere hiztegiaren argitaratze lanak zaintzeko Parisa 1903an joan zenean, Bilboko ikastegian ematen
|
zituen
euskarazko ikastaldiak beste norbaiten esku utzi behar izan zituen eta Bizkaiko Diputazioari zuzendu gutun batean bere ordezkoa Bustintza izatea eskatu zuen. Bustintzak orduan hartu zuen lana; alta, luzaroan mantendu zuen, lehenbizi Azkueren partez, gero Azkuerekin batera, eta azkenean, berriz ere bakarrik, 1928ra arte.
|
|
|
Edozein modutan, euskaraz ere zer edo zer utzi zigun, eta 1875.ean poesia liburu bat atera zuen euskaraz zein gaztelaniaz, Gaci guezac izenburuarekin. Ezkail berekoak izan ziren 1878 eta 1879 urtetarako ondu
|
zituen
euskara gaztelaniazko almanakak, Santo Tomasco feriya eta hiru ekitalditako Pudente opera zekarzkigutenak hurrenez hurren. Euskaraz taxuturikoen artean ere Cecen suzcoa, Asto contuac edo 1882.eko Hirmi arma alabac bi ekitaldidun bertsozko antzerkia litezke.
|
|
|
" Belaunaldiko azken ordezkaritzat jo dezakegu: apaiza, euskaltzalea, Hazparneko harrobi aberatsekoa, erlijio gaiak eta istorio errazak idatzi
|
zituen
euskara gozo, malgu eta aberats batean". Hiru dira Leonen lanetan bilbatzen diren hari nagusiak:
|
|
|
1884 urtean Afrikako iparraldera aldatu zuen bizitokia, eta seme bat Tunisian abokatu izan zuen. Arteka marteka, lanak uzten zizkion txolarte bakanetan, gogotik izkiriatzeari ekin zion, eta aipatuaz gainera, 1879 urteko apirilaren 11tik aitzina Le Courrier de Bayonne egunerokoan agertu
|
zituen
euskara eta euskal gaiei buruzko artikulu andana bilduma gisa atera zuen 1880 urtean Paueko Menetiere baitan Legofe de Gascogne, Pays Basque, Pyrenees, Pau, Bayonne, avec une carte du departement des Basses Pyrenees izenburuaren azpian. Hiru urte beranduxeago, eta euskal lurretatik Ameriketarako joaldiak asaldaturik, Recit Basque, Mendigor Içareder liburukia argitaratu zuen Baionako Lasserrerenean.
|
|
2017
|
|
|
Andrews Universityko irakaslea zen, eta zuzentzen zuen sailean, besteak beste, hizkuntza amerindioen eta euskararen ikasketak garatzen ziren. Euskaltzain urgazlea zen, eta 50 eta 60eko hamarkadetan zenbait lan ondu
|
zituen
euskararen inguruan.
|
|
|
Sakon aztertu
|
zituen
euskararen ustezko senideak, iberiera eta Kaukasoko hizkuntzak, batik bat. Iberieraren kasuan, onartzen du kidetasunak badirela fonologian, morfologian eta lexikoan, baina ez direla nahikoa bien arteko senidetasuna edo harreman genetikoa aitortzeko, iberieran ez baita ia ezer ulertzen euskararen bidez. Kaukasokoez, berriz, egiturazko zenbait kidetasun badela aitortu arren, bestelako antzak oso txikiak direla dio, eta asko jota duela milaka urteko senitasun harremana edo ukipena salatuko omen lukete.
|
|
|
Leku arrotzenean ere norbere kulturaren transmisioa ziurta daitekeela frogatu zuten etxartarrek: Nikok Parisko etxean ikasi
|
zituen
euskara eta Xiberoko kantu tradizionalak; karriketan, aldiz, modako musika berriak. Etxe barruko kultur transmisio horren arrakastan, zerikusi handia izan zuen, behin ilunduta, sendi hartan ez zela inor telebistari begira egoten:
|
|
|
lana, zer bada bestela. Gailegoa eta portugesa dakazkio bati gogora, baina trabaillu, trabaillatu, trabaillari... hitzak dotore aski beregandu
|
zituen
euskarak ere latinetik, batez ere ekialdeko euskalkietatik honuntz. Honatx Axular aipatuaren pasarte xoragarri batzuk garbizaleen tentagarri:
|
|
2018
|
|
|
2006an idazlearen heriotzaren 50 urtemuga bete zenean, Iruñeko Udalak eta Nafar Ateneoak idazlearen omenez hitzaldi sorta bat antolatu zuen, eta bertan Joxemiel Bidador idazleaz eta haren aitaz aritu zen. Izan ere, Serafin Barojak bi opera eta zenbait komedia idatzi
|
zituen
euskaraz, eta olerki, kopla eta bertso ugari ere bai: " Gizon ona eta alaia, bizitzaz gozatzen zekiena, semearen izaera goibel eta ilunagoarekin talka egiten omen zuena".
|
|
|
Basurtuko erietxean eman zituen bi urte, barne mediku lanetan; ondoren Iruñera bueltatu zen sendagile. Nafarroako Diputazioak antolatu
|
zituen
euskarazko eskolak hartzeko izena eman zuen 1952an, eta F. Tirapurekin eginiko lehen urtean, bazekien euskaraz mintzatzen. Principe de Viana erakundearen barruko Euskeraren Aldeko Saileko bokala; beraz, Principe de Vianako Batzorde Iraunkorreko kide.
|
|
|
Euskera Bizkortzeko Sailaren dirulaguntza honako hauek ere jaso zuten: Iruñeko Euskalerriaren Adiskideak elkarteak, Diez de Ultzurrunek eman
|
zituen
euskara eskolek, hiri bereko" Kiroletako eta Jakintzarako" Muthiko Alaiak taldeak, eta Ximenez de Rada Institutuan Etxandi apaizaren eskutik astean hiru egunez eman ziren eskolek.263
|
|
|
P. Diez de Ulzurrunek Euskera Bizkortze Sailaren sorreratik hamabi urte bete
|
zituen
euskararen alde etengabe lanean (berak egindako lanarengatik ez zuen inoiz dirurik jaso). Bokal zelarik dimisioa eskatu zuen, nahiz eta beste hainbat arduratan jarraitu zuen, hala nola Euskera Gehigarria aldizkariaren zuzendaritzan.
|
|
2021
|
|
|
Munduko beste bazterreraino urrundu arren, Joanes Xabaño misionistak ez zuen Euskal Herria ahaztu, eta, Japoniako gaztainak bidaltzeaz gain, berri asko agerrarazten
|
zituen
euskaraz Eskualduna astekarian. Halaber, Pariseko Euskaltzaleen Biltzarrak euskara irakasteko ikastaroak antolatu zituenean, irakasle aritu zen anitz urtez aita Xabaño.
|
|
2022
|
|
|
49. Kapitulu honen erredakzioa amaitu eta gero irakurri dut (kontsulta) euskarazko Wikipediak oraintsu() jaso duen" Mayi Elizaga" artikulua. Bertan dakarrenez, Le Courrier de Bayonne egunkariak" Artzaina" eta" Saldu eta..." ipuinak plazaratu
|
zituen
euskaraz 1938ko abuztuan, bi biak Mayi Elissaguek izenpetuta. Zerbitzarik itzulitako beste bi silueta dira nire ustez.
|