|
2000
|
|
|
Herrien arteko harremanak biderkatu dira eta ulertu bide da, herritar izan eta gizarte partikular bati lotua dela gizabanakoa. Alabaina, gizabanako berbera, gizaki
|
moduan
, gizateriari dagokio. Horren ondorioz, erakunde politikoak Estatu bakoitzaren kideenak badira ere, atzerritarrak onartuak dira, zabal nahiz estu, erakunde zibiletan, erakunde horiek askoz sakonago ukitzen baitituzte gizakiaren eskubide pribatu horiek, herritarraren egoera publikoa baino.
|
|
|
Ondasun mota asko dira; orobat, badira eurak eskuratzeko eta eskualdatzeko ere
|
modu
desberdinak.
|
|
|
Halaber, efektu higigarri batzuk higiezin
|
moduan
har daitezke, norberak ere efektu horiek har ditzakeelako funts eta beste objektu zibilen gauza erantsi eta menekotzat.
|
|
|
Kontratuak eta oinordetzak dira nork berea ez duena eskuratzeko eta jada norberarena den hori eskualdatzeko
|
modu
nagusiak.
|
|
|
Jatorria du horrek Frantziako Iraultzan. Orduko saio eta ahaleginak aipatu behar dira, beraz, ordukoek baldintzatzen baitituzte egungo hauek, urte luzeetan baldintzatu dituzten
|
modu
berean. Baldintzatu eta beharbada, baldintzatuko ere, kodearen aroa ez baita agortu, aurkakoa aspalditik aldarrikatu bada ere1.
|
|
|
Esan legez, Frantziako Iraultza dugu aitzindari dema horietan. Hantxe gorpuztu zen, historian lehendabizikoz eta
|
modu
sistematiko batez, zuzenbidearen arlo bakoitzeko arauak batera jarri eta kodetuta aldarrika eta argitaratzea. Hartara, Kode Zibila, Zigor Kodea, Merkataritzako Kodea eta Prozedura zibil zein kriminaleko kodeak Napoleon Bonaparteren armadak hedatu zituen Europan zehar, sarri askotan, hango eta hemengo hizkuntzetara ere itzuliak eta bihurtuak2 Horiek ere, Bonaparteren meneko hainbat herrialdetan lege aldarrikatu eta indarrekoak.
|
|
|
Hori oso osorik baztertu gabe, bada osterantzekorik ere euskaratze lan horretan, batez ere, euskaratze hori egungo euskal irakurleari
|
modurik
hurbilenean eskaintzeko orduan. Gure kasuan, bestelako horri ekin diogu langintza honetan.
|
|
|
Ezkontzaren betierekotasunerako gogoak, izadiarena berarena dela ere, ezinbestean dakar grinak geldiarazteko muga;
|
modu
horretan, legeek dute, eduki ere, halako indar eta boterea, kontraturik santuena nahikeriaren edo iraungabekeriaren joko hutsa izan ez dadin; areago oraindik, inon dagoen eskuerarik indartsuena ere berea dute legeek, kontratu hori grina zital baten harat honat lotsagarrien objektua izan ez dadin.
|
|
|
Dibortzioa eskuratu duen ezkontideak gorde behar ditu,
|
moduan
, ezkontza kontratuan itundutako abantailak. Arrazoi sustraidunak tartean direla erdietsi zuen hark dibortzioa; ordutik hona, haren egintzak, ordura arteko gaitzak menderaturik, beraren egoera hori ezerezten dio eta ordaindu beharreko kalte handiak ere egiten.
|
|
|
Bada, arauzko ezkontza, moldeaz eta zuzenbideaz burutua, bakarra da seme alabak legeztatzeko bidean. Ostera, seme alaba legezkotzat hartu dira itxurazko ezkontzarenak, hau da, ezkontideek legezkotzat hartu duten ezkontza horrenak, baldin eta ezkontza hori alderdiek
|
modu
askean egin badute, euren egoerari dagokiona betetzeko eta ordenapean bizitzeko, ezkontza amodioaren bertute eta garbitasunean.
|
|
|
Dirua balio guztien zeinua da; onura edo fruituak ematen dituen oro eskuratzen du. Zergatik, bada, zeinu baten beharra duenak, horren erabilera ordaindu ez, premiazko dituen objektu guztien erabilera ordaindu duen
|
modu
berberean. Beste gauzen antzera, dirua dohainez, mailegutan, akuran edo salerosian eman daiteke.
|
|
|
Inork ez zukeen landaketarik egingo, ezta erein edo eraikiko, lurrak banatuak izan ez balira eta norbanako bakoitza seguru egon ez balitz bere jabetza
|
modu
baketsuan edukitzeaz.
|
|
|
Arazo horietan, Estatuaren esku hartzea ezin utzizkoa dugu, behar beharrezko baita baten bati oinorde izateko eskubidea ematea eta zatiketa
|
modua
ere finkatzea. Jabearen heriotza dela eta, ondasun jabegabe horietan ez da ikusten, lehen so batean bederen, bestelako jaberik Estatua baino.
|
|
|
Idatzi, maisuki eta dotore idatzi zuela ezin uka. Hainbatez, Portalisen testu hori klasiko egin zaigu zuzenbide munduan, dela kodegintza berriaren filosofia erakusle
|
moduan
, dela iraultza frantsesak ekarri zuen gizarte burges horren antolamendu zibilaren agertoki gisa.
|
|
|
(...) ulertu bide da, herritar izan eta gizarte partikular bati lotua dela gizabanakoa. Alabaina, gizabanako berbera, gizaki
|
moduan
, gizateriari dagokio. Horren ondorioz, erakunde politikoak Estatu bakoitzaren kideenak badira ere, atzerritarrak onartuak dira, zabal nahiz estu, erakunde zibiletan, erakunde horiek askoz sakonago ukitzen baitituzte gizakiaren eskubide pribatu horiek, herritarraren egoera publikoa baino.
|
|
|
Kode Zibil berriaren lorratzetik, berori garatzeko puntu puntuan, Portalisek XVIII. mendeko Domat eta Pothier legelarien sailkapena berpiztu eta aurreko hori
|
modu
egituratu batean ematen du, oso osorik eta zehaztuta, zuzenbide zibilari dagokionez behinik behin.
|
|
|
Molde berri horren sustraiak Erromatar Zuzenbidean ziren. Bereizten zituen horrek lehentasunez norbanakoak, hurrenez ondasunak eta, azkenez ere, ondasun horiek eskuratzeko
|
moduak
, hau da, kontratuak eta oinordetzak. Horren irudira ere, liburu bana ematen zaio sail bakoitzari lege testu berrian.
|
|
|
Kontratuak eta oinordetzak dira nork berea ez duena eskuratzeko eta jada norberarena den hori eskualdatzeko
|
modu
nagusiak.
|
|
|
Ezkontza, familiaren gobernua, seme alaben egoera, tutoretzak, egoitzaren kontuak, absenteen eskubideak, ondasunen izaera desberdina, aberastasuna eskuratu, gorde eta gehitzeko
|
modu
ezberdinak, oinordetzak, kontratuak, horiek dira Kode Zibil baten objekturik beharrenak.
|
|
|
Ezkontzari dagokio, ez beste edozeri, seme alaben egoera zibila zehazteko
|
modu
bakarra. Legezkoak dira arauzko ezkontzaren barneko seme alabak, baldin eta ezkontza hori publikoa eta erazkoa bada:
|
|
|
Ez du Portalisen testuak argibide luzerik ematen ondasun alor horren inguruan. Bai, ordea, ondasunak eskualdatzeko
|
moduetan
, batez ere, kontratu eta oinordetza zeretan.
|
|
|
Dirua balio guztien zeinua da; onura edo fruituak ematen dituen oro eskuratzen du. Zergatik, bada, zeinu baten beharra duenak, horren erabilera ordaindu ez, premiazko dituen objektu guztien erabilera ordaindu duen
|
modu
berberean?
|
|
|
Lege hauek indarrean dauden egun beretik, Erromako legeak, ordenantzak, ohitura orokor zein bereiziak, estatutuak eta araudiak indargabe geratzen dira, lege nagusi nahiz lege banandu
|
moduan
, lege hauen objektu diren gai guztietan.11
|
|
|
Gizakiak eurak bizitzen ikasten baino aurreragokoak dira.
|
Modu
bertsuan, bizitzaren azken aldietan ere, sarri sarri, bizitzari agur egiten diote, heriotza gertatu aurretik. Umearen seaska babestu behar da gaitz eta beharretatik.
|
|
|
Aldi guztietan ulertu ohi da, arriskutsu bezain ezgizatiar dela senar emazteak atzera egiteko
|
modurik gabe
uztartzea, batak bestea itoa eta zanpatua. Hortik dator, modu berean ere, ezkontzaren hautsezintasuna lege zibiletan duten herrietan euretan, banantzearen erabilera, horrek leundu egiten duelako ezkontzaren lokarria, berori oso osorik askatzeke.
|
|
|
Aldi guztietan ulertu ohi da, arriskutsu bezain ezgizatiar dela senar emazteak atzera egiteko modurik gabe uztartzea, batak bestea itoa eta zanpatua. Hortik dator,
|
modu
berean ere, ezkontzaren hautsezintasuna lege zibiletan duten herrietan euretan, banantzearen erabilera, horrek leundu egiten duelako ezkontzaren lokarria, berori oso osorik askatzeke.
|
|
|
Dibortziaren on gaitzak
|
modu
desberdinetan aurkeztu dituzte gai horren inguruan aritu diren idazleak.
|
|
|
Esan ohi da, dibortzioaren alde, ezkontzan gozorik ezabatzen dela, horren hautsezintasuna adierazten denean; ezkon lotura gehiegi estutzen bada, argaldu egiten dela; etxeko neke eta lorrak lazgarriak direla, begi bistan osterantzekorik ez denean betierekotasuna baino; elkar ulertzen ez duten senar emazteen bizimodua,
|
modu
hautsezinean loturik badaude, galdua dela ondorengotzarako; ohitura onak kolokan jartzen dituztela senar emazte horiek, euren arteko konpondu ezak eta hautsi ezinak direla eta; era berean senarrak, betiko emazteaz aspertuta, andre lardasketan diharduela eta horrek, ezkontzaren objektua bete gabe, ez dio besterik erakartzen plazerra baino; seme alabek ere ez dutela zertan gehiago sufritu dibortzio...
|
|
|
Bat gatoz ondoko honetan, alegia, inork ez du eskubide natural eta berezko baten bidez, hil osteko halako aginpiderik;
|
modu
batean esateko, testamentu baten bidez, heriotzaren ondoan bere burua biziarazteko. Ados gaude, berebat, legeek oinordeko izateko aukera edo modua ezar dezaketen horretan.
|
|
|
Bat gatoz ondoko honetan, alegia, inork ez du eskubide natural eta berezko baten bidez, hil osteko halako aginpiderik; modu batean esateko, testamentu baten bidez, heriotzaren ondoan bere burua biziarazteko. Ados gaude, berebat, legeek oinordeko izateko aukera edo
|
modua
ezar dezaketen horretan. Irrigarri eta peril handikoa litzateke legeen egitekoa norbanako batek bere nahikeriaren arabera urratzeko ahalmen mugagabea izatea.
|
|
|
Gobernu baten agindupean izan arren, ez dira klima eta ohiturak eite berekoak. Nola baztertu pribilegio
|
moduan
norberaren izateari atxikita zeuden ohiturak. Hain zuzen ere, halakoak ikusten ziren botere arbitrario baten borondate aldakorraren aurkako behaztoparik sendoenak.
|
|
|
Hamabi Taulen legeak aipatu ohi dira, etengabe, eredu
|
moduan
. Egiatan, aldera al daitezke herri hasiberri bateko erakundeak, aberastasun eta zibilizazio mailarik gorena bere barnean jaso duen herri batekoekin?
|
|
|
Edozer eginda ere, lege positiboek ezin izango dute bizitzaren zereginetan ordezkatu berezko arrazoimenaren erabilera. Gizartearen premiak anitzak dira, gizakien arteko ezaupideak, aberatsak, haien interesak eta harremanak
|
modu
askotarikoak eta zabalak. Legegileak ezin ditu horiek guztiak aurreikusi.
|
|
|
Kode bat, osoena dela eman arren, amaitu berri gertatu eta laster ditu eskura magistratuak mila galdera ustebako. Legeek, behin idatziz gero, izkiriatu diren
|
modu
berberean jarraitzen dute. Gizakiok, ostera, ez dute egundo ere atsedenik hartzen; beti lanean dihardute eta etenik gabeko jarduera horrek, inguruabarrek modu desberdinean baldintzaturik, berez sortzen du, unean unean, halako konbinaketa, egitate edo ondorio berriren bat.
|
|
|
Legeek, behin idatziz gero, izkiriatu diren modu berberean jarraitzen dute. Gizakiok, ostera, ez dute egundo ere atsedenik hartzen; beti lanean dihardute eta etenik gabeko jarduera horrek, inguruabarrek
|
modu
desberdinean baldintzaturik, berez sortzen du, unean unean, halako konbinaketa, egitate edo ondorio berriren bat.
|
|
|
Jabetza auzia edo antzeko beste zerbait ezin daiteke beraien artean zalantzan geratu, ebatzi gabe. Ebatzi beharra dago, edozein
|
modutan
bada ere, auzia bukatu beharra baitago. Alderdiak euren artean adostasun batera iristeko gauza ez badira, zer egin behar du Estatuak?
|
|
|
Badago zientzia bat legegileentzat, magistratuentzat beste bat dagoen
|
modu
berean; eta lehenak ez du bigarrenaren antzik ere. Legegilearen zientziak gai bakoitzean kausitu behar ditu guztion onurarako oinarririk alderakoenak; magistratuaren zientziak, aldiz, oinarri horiek eraginean behar ditu jarri, hedatu eta zabaldu, kasu bakoitzarekin aplikazio zuhurra eta arrazoitua eginez; legearen izpiritua aztertu, haren letra idortu eta ahitu denean eta oro har, aldizka manupeko eta aldizka matxino izateko eta menpekotasun gogoaz desobeditzeko arriskutik alde egin.
|
|
|
Arriskutsua litzateke hori. Edozein
|
modutan
ere, norberak bere burua aska al dezake kontzertu berezko eta ezinikusizko ahalmen horren eragin eta onuragarritasunetik. Horren bitartez, hain zuzen ere, asaldurarik eta iraulirik gabe, herriek lege makurren justizia egiten diote euren buruari, eta halaber, gizartea bera babesten dute, legegileari emandako ustekabekoetatik eta legegilea bera ere bere buruaren hutsetatik.
|
|
|
Ezkontza, familiaren gobernua, seme alaben egoera, tutoretzak, egoitzaren kontuak, absenteen eskubideak, ondasunen izaera desberdina, aberastasuna eskuratu, gorde eta gehitzeko
|
modu
ezberdinak, oinordetzak, kontratuak, horiek dira Kode Zibil baten objekturik beharrenak. Gai garrantzitsuotan gure lege proiektuen oinarri izan diren horiek azaldu beharrean gaude.
|
|
|
Zenbait teologok ez zuten besterik ikusten, ezkontzaren esparruan, sakramentua baizik; juriskontsultorik gehienek, bestera, kontratu zibila. Hirugarren batzuek, hala ere, ezkontza antzaldatzen zuten, egintza misto
|
moduan
hartuz, alegia, aldi bereko kontratu zibil eta eliz kontratu moduan, bi izate horiek bertara bilduta. Lege naturala ez zen aintzat hartzen izadiaren lehendabiziko eta goreneko egintza horretan.
|
|
|
Zenbait teologok ez zuten besterik ikusten, ezkontzaren esparruan, sakramentua baizik; juriskontsultorik gehienek, bestera, kontratu zibila. Hirugarren batzuek, hala ere, ezkontza antzaldatzen zuten, egintza misto moduan hartuz, alegia, aldi bereko kontratu zibil eta eliz kontratu
|
moduan
, bi izate horiek bertara bilduta. Lege naturala ez zen aintzat hartzen izadiaren lehendabiziko eta goreneko egintza horretan.
|
|
|
Adimenik gabeko izakiek, zirkin edo eraspen itsu baten meneko horiek, ez dituzte euren artean topaketa ezustekoak edota aldian aldiko urreratze bakanak baino, betiere moralitate gabekoak. Gizakiengan, ostera, adimena beti korapilatu ohi da, gehiago edo gutxiago, bizitzaren egintza guztiekin;
|
modu
horretan ere, sentimendua gogoaren aldamenean dago, zuzenbideak sen soila ordezkatzen du, eta den dena handitu eta ongitu egiten da.
|
|
|
Hau da, beti izango ditugu usteak, hau nabarmena da; baina garrantzitsuena haiek gizarterako komenigarriak izatea da. Usteak finkatzeko
|
moduak
, Neurathen ustez, hainbat dira, komenigarri bakarra zientziarena izan arren. Usteen oinarria, bada, Neurathen aburuz, metodo hauei jarraituz finkatzen da:
|
|
|
Neurathen aburuz, Descartesen metodologiak esparru teoriko eta praktikoaren arteko bereizketa onartezina hartu zuen abiapuntu gisa. Ikerketa teorikoa eta jarduera praktikoa desberdintzen zituen, Neurathentzat zilegi ez zen
|
modu
batean. Descartesen ustez, esparru praktikoak eta moralak sekula ez du gure ahaleginen helburua den ezagutza zehatzik eskuratzen, esparru horren baitan kontingentzia eta ziurtasun eza murgiltzen baitira beti.
|
|
|
Zio laguntzailea zozketa antzeko zerbait da. Norbait ez bada gai arazo baten aurrean
|
modu
batean edota bestean jarduteko, eta aukera anitz baditu, zozketaz egin dezake ala, beste modu ez hain adierazkorrean, zain gera daiteke ezabapen metodoaren emaitzak izan arte. Baina denboraren premia badu, nahiago du ziur asko lehenengo aukera.
|
|
|
Zio laguntzailea zozketa antzeko zerbait da. Norbait ez bada gai arazo baten aurrean modu batean edota bestean jarduteko, eta aukera anitz baditu, zozketaz egin dezake ala, beste
|
modu
ez hain adierazkorrean, zain gera daiteke ezabapen metodoaren emaitzak izan arte. Baina denboraren premia badu, nahiago du ziur asko lehenengo aukera.
|
|
|
Badakite geldirik ezin dutela iraun, horrek beren amaiera suposatuko lukeelako. Batek bide bat aukeratzen du senez; beste batek beste bide bat, zantzu bat dela-eta; hirugarren bat metodikoagoa da eta, zin zinez, ebentualtasun guztiak hartzen ditu kontuan, argumentu eta kontraargumentu denak neurtu eta, desegokiak direla ez dakien premisa batzuen arabera, ibilbide batetik bideratzen da hura zuzena delakoan, erabat harro eta fidakor arazoa maneiatzeko izan duen
|
moduagatik
. Laugarrenak, azkenik, hirugarrenak egin lez, aukera guztiak metodikoki eta arretatsu analizatu ondoren, denak oso ahulak direla onartzen du.
|
|
|
Zientzi eginkizunaren baldintza historiko, soziologiko, ideologiko eta linguistikoak azpimarratu zituen batik bat, eginkizun hura zerbait konplexua, ez lineala, kontingentea eta partziala bailitzan hartuz. Bere ustez, pentsatzeko
|
moduen
aldaketak gizarte edota teknika mailako eraldaketetatik hurbil zeuden, eta ez zuten ezagutzaren inolako metatze prozesu linealik jarraitzen, historiaren ikusmolde enpirista inozoak uste bezala. Neurri batean, beraz, geroago Kuhnek defendatuko zituen ideia batzuk ikustatzen ziren jadanik Neurathengan.
|
|
|
Ezagutza zerbait garden, garbi, logikaren bitartez analizagarri nahi zuen bilakatu. Haatik, Neurathen ahoan, argitasun bilakatze hura ez zen
|
modu
bakarra zientzia ezagutzeko, zientziaren interpretazio posible anitz dagoelako. Zientziaren kontzeptuak, bere teoriak, ez dira sinpleak eta ezin daitezke bide bakarra —logika— erabiliz aztertu.
|
|
|
Entziklopedia batzuen artean aukeratzen dugu historian, batzuk besteak baino arrakastatsuagoak, beren arteko lehian etengabe aldatzen doazen entziklopediak. Honela, bere alde borrokatzen dugun zientzia bateratua, eraikitzen darraien zerbait da(...), geure buruari zientzia bateratuaren ‘entziklopedistak’ dei geniezaioke; guretzat entziklopedia ez da espediente eklektiko bat(...) sintesi zientifikoaren
|
modurik
perfektuena baizik.131
|
|
|
Badakigu, gainera, naziek beren jite antilogikoa diskurtso ugaritan zabaldu zutela. Behin, 1935ean, L.G. Tirala izeneko nazi batek Vienako Zirkuluari buruz esan lez," berezkoa duten
|
modu
formalistan gogoeta egiten ahalegintzen dira gizon hauek eta, intuiziotik erabat independentea den doktrina matematiko esoteriko baten laguntzaz, jakitun ez arioei espezifikoa zaien mundu zientifikoaren logika berri bat nahi dute agerian utzi" 135 Horrela, juduak arraza lez arioak baino gutxiago direla zioten baieztapenak edo juduen konspirazioei buruzko asertzioak hutsalkeriez beterik zeude...
|
|
|
30 Lotura bitarren taulak
|
modu
errazean ulertzeko, ikus adibidez DEAÑO, A.: 1974, Introduccion a la logica formal, Madril, Alianza:
|
|
|
Beraz, horrela solipsismoa agertzen da: jakingo genukeen guztia iritzia litzateke, mundua ikusteko
|
modu
propioa, subjektiboa.
|
|
|
Fenomenalismoaren hizkuntza pribatua ezin zen publiko bilakatu, eta beren enuntziatuen esanahia —sentimen datuetan oinarritua— komunikaezina zen. Fisikalistentzat, aldiz, enuntziatu baten egiaztagarritasunak subjektuartekoa behar zuen izan, gertakari bat beha zezaketen guztiei irekia; hain zuzen ere, zientziaren eginkizuna, subjektuartean edo
|
modu
objektiboan azter daitekeen ezagutza ematean baitatza. Argi eta garbi eduki behar da zientziari ez zaiola axola pribatu hutsa dena, zientzialari batek bere kabuz bakarrik eta berarentzat sinets edo senti dezakeena.
|
|
|
nola jakin dezakegu egunero hizkuntza berbera erabiltzen dugula, hautemateak neurtzen uzten diguten erloju, erregela eta beste hainbat objektuei esker ez baldin bada? Filosofo honen aburuz, sentimen datuak zerbait pribatua eta hutsezina bailiran onartzeak arriskuan jartzen zituen Zirkuluaren tesiak,
|
modu
horretan sekula ezin baitzitekeen erabilitako terminoen esanahia ikasi. Jakina, oinarrizko hizkuntzak fisikaren hizkuntzaren zati bat izan behar du.
|
|
|
Hemen berkokatu nahian gabiltzan erantzun tradizionalak Vienako Zirkuluaren tesi nagusia egiaztagarritasunarena izan zela ulertu zuen —egokiro—, hau izanik joera antimetafisikoak defendatzen lagundu ziona. Horrela, esperientziarekin egiazta ezin zitezkeen enuntziatuak, esperientziari zegozkien beste terminoetara itzuliak izateko aukera zeukaten, era honetan, murriztapena eman eta gero, egiaztagarritasunaren froga pasatzeko
|
moduan
egonik. Beraz, jite fenomenalistako murriztapena baino ez zen behar.
|
|
|
Azken hau aukeratu balu, munduaren —hau da, kontzeptuen— eraikuntza sistema fisikaren elementuekin osaturiko oinarritik hasi zukeen. Carnapen iritziz, posible da bi sistema
|
modu
postulatzea, bere oinarria objektu fisikoak edo objektu psikikoak izatearen arabera. Oro har, eraikuntza sistemak garatzeko dauden aukeren ikuspegi orokor bat lortu ahal izateko, sistemaren zenbait moduen araberako oinarriaren arazoa eztabaidatuko dugu orain, eta ez bakarrik hemen erabiliko dugun modua.
|
|
|
Carnapen iritziz, posible da bi sistema modu postulatzea, bere oinarria objektu fisikoak edo objektu psikikoak izatearen arabera. Oro har, eraikuntza sistemak garatzeko dauden aukeren ikuspegi orokor bat lortu ahal izateko, sistemaren zenbait
|
moduen araberako
oinarriaren arazoa eztabaidatuko dugu orain, eta ez bakarrik hemen erabiliko dugun modua. Oinarria osatuko duten objektu fisikoen hautaketarako hiru abagune seinalatuko ditugu, hirurak soilik adibideak izanik, beste abagunerik salbuetsi gabe horrekin.119
|
|
|
Carnapen iritziz, posible da bi sistema modu postulatzea, bere oinarria objektu fisikoak edo objektu psikikoak izatearen arabera. Oro har, eraikuntza sistemak garatzeko dauden aukeren ikuspegi orokor bat lortu ahal izateko, sistemaren zenbait moduen araberako oinarriaren arazoa eztabaidatuko dugu orain, eta ez bakarrik hemen erabiliko dugun
|
modua
. Oinarria osatuko duten objektu fisikoen hautaketarako hiru abagune seinalatuko ditugu, hirurak soilik adibideak izanik, beste abagunerik salbuetsi gabe horrekin.119
|
|
|
kontzeptu problematiko bat, iluna, beste batera, aproblematikora, murriztu badaiteke, orduan lehendabizikoa ezabatu eta bigarrena, sinpleena, bere ordez onartzen da. Aufbau a, beraz, ez prozesatuak ez analizatuak izan ez diren hautemate datuen oinarri batetik abiatuz, gure kontzeptu esanahidunak eraikitzeko
|
moduaren
lagina besterik ez zen. Kontuan izan behar dugu hura izan zela Vienako Zirkuluaren tesi nagusienetakoa.
|
|
|
Izan ere, Carnap, Vienan egon arren, filosofia analitikoaren lehenengoetako zutabea izan zen61 Heideggerren eta heideggertarren aldetik emandako erantzunak aintzat hartu gabe, Vienako Zirkuluaren partaideek, Neurathek eta Carnapek, batik bat, beren erasoa metafisikoei zuzenduriko galdera probokatzaile batean laburbiltzen zutela esan genezake, alegia: ‘Zer nahi duzue esan horrekin? ’ Esan beharrik ez dago ikuspegi honetatik heideggertarrak ezin duela ez bere terminoen erreferenteak seinalatu ezta bere adierazpenak egiazta edo errefusa ditzakeen
|
modua
zehaztu ere. Reichenbachen hitzetan:
|
|
|
Beren burua hain lausoki adierazten duten filosofoak daudenez, edozein eskola filosofikok bere ikusmolde propioen arabera interpreta ditzake haiek. Beren ideien pisuaz baino, filosofo askok beren diskurtsoaren iluntasunaz baliatuz lortzen dute izena; uste dut
|
modu
zehatzago eta koherenteagoan adierazita egongo balira, ideia horiek beren botere limurtzailea galdu egingo luketela.62
|
|
|
Ez, kasu horretan filosofoa ez bailitzateke filosofo izango. Hortik, beraz, espazioa eta denbora
|
modu
a priori metafisikoen bidez maneiatzeko ahaleginen aurkako vienarren erasoak. Hortaz, metafisika, egiaztagarritasun irizpidea aplikatzeko zuen gaitasun eza zela-eta, ezagutzaren gortean inolako merezimendurik gabe betetzen zuen lekutik bidali behar zen.
|
|
|
Hortaz, metafisika, egiaztagarritasun irizpidea aplikatzeko zuen gaitasun eza zela-eta, ezagutzaren gortean inolako merezimendurik gabe betetzen zuen lekutik bidali behar zen. Edo metafisikoak filosofo zientzialariaren arauak onartzen zituen edo bistatik desagertzen zen edo esoterismoaren esparruan murgiltzen zen bestelako asmorik gabe, ezagutza filosofikoak ez baitu, norbaiten aurrean agertzeko
|
modu
berezirik, ezta egiak ere.
|
|
|
Zirkuluko partaideen aburuz, filosofia ez zen filosofo gehienek uste zutena. Vienarrekin ezagutza substantiboa ematen gehiago ahaleginduko ez den diziplina bihurtuko da, ezaguera hori soilik zientziak ematen eta emango baitu eta, nola ez, sekula ez
|
modu
a priori batean. Metafisikak metafisika izan nahi badu, izan dadila.
|
|
|
Filosofia ezagutzaren benetako adar
|
moduan
onartuz gero, metafisikatik bereizteko modu batean definitu behar dela onartzen dutenen artean, dotorea da metafisikoez poeta baztertuen mota bat bailiran mintzatzea. Bere adierazpenek hitzez hitzeko inolako esanahirik ez dutenez, ez daude inongo egiatasun edo faltsutasun irizpideren baten menpe, baina, haatik, balio dezakete emozioa esnatzeko edo adierazteko(...).
|
|
|
Filosofia ezagutzaren benetako adar moduan onartuz gero, metafisikatik bereizteko
|
modu
batean definitu behar dela onartzen dutenen artean, dotorea da metafisikoez poeta baztertuen mota bat bailiran mintzatzea. Bere adierazpenek hitzez hitzeko inolako esanahirik ez dutenez, ez daude inongo egiatasun edo faltsutasun irizpideren baten menpe, baina, haatik, balio dezakete emozioa esnatzeko edo adierazteko(...).
|
|
|
Hortaz, Zirkuluak Watsonen jatorrizko konduktismoa onartu eta jaso zuen, eta behavioristika edo, geroago, neokonduktismo izenaz berrizendatu zuen, nahasketarik egon ez zedin. Alabaina, bazegoen beste
|
modurik
psikologia positibizatzeko, esaterako ezagutza psikologikoaren kontzeptualizazioaren bitartez —edo portaerarena, nahi baldin bada—, enuntziatu psikologikoak gizakien egoera neurologikoei buruzko enuntziatuetara murrizteko prozedura erabiliz. Hala eta guztiz ere, murriztapen kasu orotan enuntziatu psikologiko oro hizkuntza fisikora itzul daiteke.
|
|
|
Bada, enuntziatu etikoak —estetikoekin gertatu bezala— ez dira ez enpirikoki egiaztagarriak ezta enuntziatu enpirikoetatik ondorioztagarriak ere. Ez dute ezer ere baieztatzen, soilik emozioak edota sentimenak jartzen dituzte agerian, Ayerrek aipatu
|
moduan
. Zerbait ona dela esaten denean, barre egite edo gorritze ekintzen antzeko zer edo zer egiten da; edo Aupa!
|
|
|
Vienako Zirkuluaren partaideek proposatzen zutena ‘hemen eta orain’ eman behar zen egiaztagarritasuna bazen; orduan, garai hartan ezin zuten ilargiaren alde estaliaren existentzian sinetsi. Hots, existentzia horretan sinesteak ez luke zentzurik izango, hipotesia proba
|
moduan
jartzeko modurik ez baitzegoen.
|
|
|
Vienako Zirkuluaren partaideek proposatzen zutena ‘hemen eta orain’ eman behar zen egiaztagarritasuna bazen; orduan, garai hartan ezin zuten ilargiaren alde estaliaren existentzian sinetsi. Hots, existentzia horretan sinesteak ez luke zentzurik izango, hipotesia proba moduan jartzeko
|
modurik
ez baitzegoen.
|
|
|
Nire aldetik, iraganari buruzko proposizioak esperientzia ‘historikoen’ aurresatearentzako arauak direla mantentzen duen iritzian ez dut ezer bereziki paradoxikorik aurkitzen—oro har, egiaztatzen dituztela esaten da—, eta ez dut ikusten beste
|
modurik
‘gure iraganeko ezagutza’ analizatu behar izateko.71
|
|
|
|
Modu
bat metodo kontrafaktikoak egiaztagarritasun metodo lez hartzean zetzan. Kontrafaktikoen forma aintzat hartuz —’baldin... orduan’ baldintzazkoarena() —, orain eta hemen hipotesi bat egiaztatu ezin duten gauzak hipotesia bera egiazta zezaketenak izan balira, orduan hipotesiak esanahia edukiko zukeen.
|
|
|
Baldintzazko kontrafaktikoez fidatzea —P izan balitz, orduan Q izango litzateke (Bengoetxeak bere botila uraren tiketa gorde balu, orduan iraganari buruzko enuntziatu bat egiaztatzeko froga bat egongo litzateke) — erabat problematikoa zen Vienako Zirkuluarentzat, enuntziatu esanahidunak esperientziaren enuntziatuetara murrizteko lehenengo ordenaren predikatuen logika erabiltzen baitzuten. Eta ez zeukaten
|
modurik
enuntziatu kontrafaktikoak logika horretan ahokatzeko. Ikusi dugunez —Wittgensteinen egibalioen taulan—, P aurrekaria faltsua denean, enuntziatu osoa egiazkoa da.
|
|
|
egon zain zendu arte eta kitto. Hauxe zen hilezkortasunari egiaztagarritasun printzipioa aplikatzeko
|
modu
egokiena —zioen Schlickek— Hipotesia, horrela, faltsua zen, baina esanahia zuen, dena den.
|
|
|
Askotan gertatu bezala, ikusten dugu biak ongi dabiltzala zerbaitetan. Indukzioaren ohituraren bi
|
moduei
Humek eginiko kritika zuzena zen. Baina oraindik sen oneko pentsamenduaren oinarrizko ideia aldarrikatzen da:
|
|
|
Hortaz, sentimendu lausoak —definitu gabekoak—, intuizio bat edo azaletik ezagututako zerbait, ez ziren arrazoi nahikoa zer edo zer ulertzeko. Beraz, ezagutza nolakoa zen onartzeko bi
|
modu
geratzen ziren irekita: Lewisena, alde batetik —diskurtsoaren esanahia gradazio edo mailen arabera finkatzen dela zioena—, eta, bestetik, Schlickena —ezagutza dena eta ez dena garbi bereizten zuena:
|
|
|
Bestaldetik, Schlicken ‘eskuin alderdiak’ distortsio pragmatisten aurkako iritzia bere egin zuen, zeren, Carnapek haiek erlatibismopean sartu nahi ez zituen arren, erlatibismo haztegia zen nolabait. Egiazkoa zer zen nahi zuten jakin, zer eta zeintzuk ziren egiazko enuntziatuak edota postulatuak, hau baitzen
|
modu
bakarra ezagutzari oinarri finkoa eskaintzeko. Schlicken joera honek errealismoari buruzko eztabaidan sakondu zuen, hura gorde behar zutela defendatuz —Carnapen eta Neurathen iritzien aurka, hauentzako errealismoa eztabaida metafisikoa besterik ez baitzen— Schlicken aburuz, errealitatea existitu egiten da, gizabanako batek pentsatzen duen edo pentsa dezakeenarekiko independentea izanik; unibertsoan gizakirik ez balego, planetek, adibidez, beren orbitetan biraka jarraituko lukete, zioen.
|
|
|
Hots, zientziaren zati batzuk ezagutza ez zirela esatera ailegatu ziren; bestela esanda, zientzia ez zela zientifikoa. Zentzugabekeria honen aurrean, ikusi
|
moduan
, printzipioa ahuldu zuten, baina ondorioz metafisikak berriro ere ezagutzaren diskurtsoan sartzeko zekarren mehatxua kontuan izanik.
|
|
|
Ailegatu bezain pronto eraikin eta etxeak konpontzeko zegoen erakunde batean parte hartzera sartu zen. Bizitza
|
modu
berri bateko diseinu arkitektonikoen erakusketa bat antolatu zuen, izugarrizko arrakasta lortuz eta, ondorioz, Vienako Udaletxearen babesaz, behin betiko erakusketa izatera helduz. 1925ean sorturiko bere Museo Sozial eta Ekonomikoaren lehen urratsa izan zen hura.
|
|
|
1) Alde batetik, terminoak eta enuntziatuak erlazionatzeko
|
modua
nahi zuten aztertu. Hizkuntzaren beraren barne analisian zetzan.
|
|
|
egiaztagarritasun printzipioa, alegia. Esan
|
moduan
, Wittgensteinengandik hautatu eta interpretaturiko ideia batzuen gain, egiaztagarritasunaren lehendabiziko bertsioa hemen ikusten ari garen Zirkuluaren garaian jorratu zuten. Taldea apurtu eta ‘ikusmolde estandarra’ deiturikoa finkatu eta gero, hasierako bertsio xinple eta zakar hau beste batek ordezkatu zuen, egiaztagarritasun irizpideak, hain zuzen.
|
|
|
Bertsio fisikalista honen
|
modura
—Neurathek sutsuki defendatu zuen hasiera hasieratik eta Carnapek geroagotik— edo bertsio fenomenalistan —ikusiko dugunez, Aufbau ean Carnapek aukeratu zuena— izanda ere, gauza zera da: behaketazko terminoak edo termino esperientzialak dituzten enuntziatuetara murriztu daitezkeen enuntziatuek dute esanahia —jakina, behaketazko enuntziatuek berek ere bai—, eta horrelako murriztapenak logika deduktiboan kokatzen dira, Russell, Whitehead eta Wittgensteinek proposatu bezala.
|
|
|
Vienako Zirkuluan inferentzia induktibo hauek legezkotzat hartzeko
|
modurik
onartu ez zutenek, legeen ikusmolde erabat artifizial eta batere ez erakargarri baten menpe ikusi zuten beren burua. Carnapek, bere hasieratan, Aufbau ean esate baterako, ‘Gizaki oro hilkorra da’ motako orokorpen batek hilda daudela dakigun gizakiei buruz soilik ari direla zioen; gauza bera esan genezakeen ‘Eguzkia egunero ateratzen da’ enuntziatuaren inguruan.
|
|
|
Schlickek, bestalde, soilik natur legeetatik eratorritako banakako enuntziatuak azter genitzakeela esan zuen 1931n88 Indukzioaren arazoa errealitateari buruzko proposizio orokorren justifikazio logikoa zein zen galdetzean zetzan, kontuan izanik justifikazioa ezinezkoa zela Zirkulukoen ustez. Bada, enpirista logikoen arabera, legeak ez ziren ez egiazkoak ezta faltsuak ere, ez baitziren betiko baliozkoak89 Ez lirateke enuntziatu unibertsalki kuantifikatu gisa ulertu behar —’A ororentzat... ’ batekin hasten direnak—, enuntziatu singularrak formulatzeko eta
|
modu
batean edo bestean jarduteko erregela edota arau gisa baizik. Feiglen hitzetan, indukzioaren printzipioa" prozedura bat da, maxima arauemaile bat, erregela operazionala" 90 Enuntziatu partikularrak —hauek dira berezko asertzioak— enuntziatu unibertsaletatik eratortzen dira, eta hauek bere zatiak bete eta gero soilik bilakatzen dira esanahidun eta baliozko.
|
|
|
Reichenbachek ere, hasiera batean Humeren arazoa onartzeko uzkur —sasiarazoak zirela zioen—, auzi eta arazo zientifikoak aztertzen hasi bezain pronto, indukzioa aldarrikatzera behartua ikusi zuen bere burua. Aufbau ean Carnapek ez bezala, zientzia ez zuen ikusten indukzio noziorik gabe aurrera egiteko
|
moduan
; Reichenbachen aburuz, legeek iraganeko esperientziak batu baino zerbait gehiago egiten zutela oinarrizko zalantzarik gabeko printzipioa zen. Izan ere, etorkizunean gertatuko denari buruzko zerbait ere esaten dute.
|
|
|
Schlickek uste zuenaren aurka, Reichenbachek honako argudio honi eusten zion: orokorpen unibertsalak portaera arauak —hau da, etorkizunean zer egin jakin ahal izateko arauak— bailiran onartzearen ahalegina ez zen bat etortzen zientzia errealak haiek kontuan hartzen zituen
|
moduarekin
berarekin, legeak baieztapen edo asertzioak ez direla adieraztearen antzeko zerbait bailitzateke, eta hau ez dator bat zientzi jarduerarekin. Indukzioa kontzeptualizatu egin behar zen, baina zientziagintzari egokituz, hauxe baitzen nolabait Vienako Zirkuluaren filosofia zientifikoaren gidaria.
|
|
|
Reichenbachek indukzioa ‘probabilitatearen frekuentzia erlatibo’ nozioaren arabera aldarrikatu zuen. Munduak urrats erregular batzuk jarraitu beharrik ez duela baiestean Humerekin ados, eta, horregatik hain zuzen, etorkizunari buruz zerbait esatea erraza ez dela baiestean, Reichenbachek hori egiteko
|
modua
indukzioan aurkitu zuen. Ez zehatz mehatz, baina bai modu probable eta pragmatikoan:
|
|
|
Munduak urrats erregular batzuk jarraitu beharrik ez duela baiestean Humerekin ados, eta, horregatik hain zuzen, etorkizunari buruz zerbait esatea erraza ez dela baiestean, Reichenbachek hori egiteko modua indukzioan aurkitu zuen. Ez zehatz mehatz, baina bai
|
modu
probable eta pragmatikoan: etorkizunari buruz ari bagara, razionalena, bere ustez, indukzioaz fidatzea da91 Hautaketa honen aurkako oztoporik handiena, alabaina, aurresateari buruzko beste arau askoren, baita ere razionalen, baliozkotasunean zetzan.
|
|
|
Zirkuluaren partaide gehienak legeen arazoa tratatzeko
|
modua
‘kasu ezagunetan egiten den berronespen’ lez ezaugarritzera heldu ziren. Baliteke lege bat partzialki baieztatzea, egiaztagarritasun hertsia ez planteatu arren.
|
|
|
Vienako Zirkuluaren esperientziaren kontzeptu orokorra soilik sentimenei zegokienean izan zen aztertua. Nola ez, auzia
|
modu
honetan ikusteko joerak salbuespenak ere izan zituen —ikus Lehen Eranskina— Erlatibitate orokorraren interpretazioak Schlick errealista izatera eraman zuen, baita pentsamendu eta errealitatearen arteko lotura kontzeptualizatzerakoan ‘emandakoaren’ nozioa at uztera ere, honek ezagutza mugatu besterik ez baitzuen egiten, erlatibitatearen teoriaren kontzeptu ugari ezagutzaren ber... Eta kontuan hartu behar dugu zientzia zela Vienako Zirkuluaren ikusmoldea oinarritzen zuena, ez alderantziz, askok maiz uste bezala.
|
|
|
1963ko" Intellectual Autobiography" [Autobiografia intelektuala] idazkian adierazi zuen legez, fenomenalismoa, materialismoa eta enparauak, zio pragmatikoek bultzaturiko hizkuntza hautaketak errepresentatzen dituzten hitz egiteko
|
moduak
besterik ez dira. Prefosta, bada, Aufbau aren jitea eta xedeak sistema fenomenalista bat baino pluralagoak ziren, eta hori izan behar da kontuan batik bat.
|
|
|
Vienarrek jasotako kanpo kritikek —ez teorikoak, esan bezala— beren Weltanschauung a zuten xede, hau da, Zirkulukoen mundua ikusteko
|
modu
filosofikoa, hain zuzen ere. Hasieretako eta gogorrenetakoena Max Horkheimerrek" Der Neueste Angriff auf die Metaphysik" [Metafisikaren aurkako eraso berriena] 1937ko idatzian agertutakoa izan zen1 Zirkuluko filosofoek zeukaten munduaren ikusmolde zientifikoa zulatzeko argitaratuta berariaz, frankfurtarraren lana, Vienako Zirkuluko partaide batzuen jarrera bere ustez behintzat inkontsekuentearen aurka zuzendu zen.
|
|
|
Filosofia zientifikoa eraiki asmotan, Vienako Zirkuluko partaideek
|
modu
antagonikoan ikus zitzaketen zientzia eta filosofiako gertakizun desberdin batzuk hartu zituzten kontuan: alde batetik, ibilbide negatibo bat, filosofiarena alegia, horren historiaren baitan pentsamenduaren diskurtsoa kutsu metafisikoz apainduta agertzea ez zutelako batere gustukoa, bere jitea ulergaitz bihurtzen baitzen ez gutxitan.
|
|
|
Beraz, ezagutza edo judizio kantiarra — a priori eta sintetikoa— ukatu egingo da Zirkuluko enpirismoa dela eta. Positibismoak, bestaldetik, ezagutza soilik zientzi ezagutza dela zioen; beste gogoeta
|
moduek
ez dute ezagutzarik ematen. Azkenik, logika berria, Frege eta Russellen logika formala edo sinbolikoa izango da.
|
|
|
Azkenik, ziurra eta egiazkoa dena ere nahi du adierazi ‘positibok’, preseski zalantzatiaren aurka, dudatsuaren kontra. Filosofia positiboak —positibista, beste
|
modu
batera esanda— gizabanakoaren harmonia logikoa osotzen duela pentsatzen zuen Comtek; ziurra, ongi oinarritua eta zalantzen arerioa zenaren esparruan, ezagutzan batik bat, mugitzeko ikusmoldea.
|
|
|
Lehendabiziko egoera behin behineko eta prestakuntzazko lez ulertu behar da; bigarrenak xede galkor bat besterik ez du suposatzen. [Hirugarrena] da guztiz egokia dena,
|
modu
orotan, horretan baitatza giza arrazoimenaren azken egoera.8
|
|
|
Objektuak eraikitzeko oinarri hau, Machen ustez, subjektu batek, gizabanako batek esate baterako, hautematen dituen elementu sentikorrek osatzen dute. Kontuan izan behar dugu elementu hauek neutroak direla, hots, ez fisikoak ezta psikikoak ere; soilik interpretatu behar ditugun datuak dira, eta interpretazio horrek
|
modu
ugari izan ditzake, horien artean fisikoa nahiz psikologikoa ere. Oinarriztapen fenomenalista honen azken helburua zientzien batasuna zen, psikologia eta fisikarena batik bat, garai hartan bata bestetik oso urrun zeudela baitzirudien.
|
|
|
Ni-a sentsazio konplexu lez definitzen zuen, ez besterik; eta konplexutasun mailan soilik desberdintzen zen beste gauzetatik. Ni-ak beste edozein objektuk dituenak baino
|
modu
konplexuagoan ditu elementuak eta hauen arteko asoziazioak ere. Tamalez, Mach puntu honetan ez zen oso argi azaldu, eta ez zuen garbi idatzi Ni-a ‘nire gorputza’ den ala ez.
|
|
|
Sistema horren oinarria, esan bezala, elementuek osatzen zuten edo,
|
modu
ez sistematikoan, sentsazioek. Machen ustez, sentsazioen kategoria desberdinak zeuden, hau da, elementu klase desberdinak.
|