|
2000
|
|
|
Zibilaren
|
lehen
proiektua: Atariko hitzaldia
|
|
|
Frantziako Kode Zibilaren
|
Lehen
Proiektua: Atariko Hitzaldia
|
|
|
Orduantxe gorpuzten da Europako herrietan Kode Zibilaren lerrakera eta ikuskera hori, Britainiako Uharteetako Common Law pentsamoldearen aurrean.
|
Lehenak
zimentarria du lege idatzian. Bigarrenak, aldiz, jurisprudentzia jarraituan, ohitura eta ekitatean.
|
|
|
Besteari, aldiz, antzinakeriaren sunda.
|
Lehena
, fama handikoa eta orokorra; bigarrena, beheratua eta barrunbe mugatukoa.
|
|
|
Horietariko
|
lehenak
, Portalisen atariko hori XIX. gizaldi hasierako testuinguruan kokatu eta hortik bideratuko luke haren euskarazko esana. Baliabide izan ditzake horrek garai horretako euskal testuak eta, edu berean ere, Portalisen jatorrizko hizkuntzari hurbilen eta barrukoen gerta zekizkiokeen adierazmoldeak, Ipar Euskal Herrikoak batez ere.
|
|
|
Beharrezko, agi denez, bidegintza horretarako
|
lehen
suziri eta leherkina. Ezin aproposagoa, eginkizun horretan, harako liberte, egalite, fraternite goiburua, iraultzaileen ahoetan eta legegileen gogoan, lehen aipatu kultura berri horri zuzenetik ekiteko.
|
|
|
Bi arrazoi nagusik erakarri dute oinarri hau:
|
lehena
, ezkontzaren izenari berberari gehitzen zaiona, izen hori nahikoa baita seme alaba horien sortzea garbitzeko. Bigarrena, halako konpromisoa hartu dutenen onustea da, aberriak aintzat hartzen baitie horiei seme alaba legezkoak sortzeko gogoa.
|
|
|
Edukitza izan ohi da
|
lehena
eta luzaroan ere bakarra, gizakien egoera zibila frogatzeko. Hura senar edo seme alabatzat zen hartua, agerian bizi zelako, molde batera edo bestera, familia jakin batean.
|
|
|
Bizitza zibilaren garraio arrunta ezin daiteke nahas merkataritzakoarekin.
|
Lehena
, norbanakoen artean gauzatzen da, norbanako horien elkarrekiko premiak eta bat etortzeak euren arteko betebeharrak batzen dituztela. Bigarrenak, ordea, eginkizun du nazioak eta herriak hurbiltzea, gizakien arteko gizarte unibertsalaren beharrak betetzea.
|
|
|
Arazo horietan, Estatuaren esku hartzea ezin utzizkoa dugu, behar beharrezko baita baten bati oinorde izateko eskubidea ematea eta zatiketa modua ere finkatzea. Jabearen heriotza dela eta, ondasun jabegabe horietan ez da ikusten,
|
lehen
so batean bederen, bestelako jaberik Estatua baino. Ez gaitezen nahas; eskubide hori ez da eta ezin izan daiteke ere, oinordetza eskubidea; administrazio eta gobernurako eskubide hutsa da hori.
|
|
|
TRONCHET(). Iraultzaren jarraitzaile sutsua izan ez arren, Tronchetek erdietsi zuen, pausorik pauso, iraultzaren
|
lehen
aldi nahasiak gainditzea. Ordutik aurrera, Brumaireren 18koak Zaharren Kontseilutik atera eta Kode Zibilaren Idazketa Batzordeko egin zuen.
|
|
|
Kontua, dena den, ez da agortzen horretan. Halperinen ustetan eta
|
lehen
adierazi legez, eskubide politikoen murrizketak zekarren eskubide zibilak gehitzea. Portalisek, aldiz, eskubide zibilak zabalagoak nahi ditu gizabanako bakoitzarentzat.
|
|
|
Horretarako, oztopo nabarmenak, eskualde anitzetako legeak; besteak beste, euskal lurraldeetako foruak. Gogora bedi
|
lehen
pausoa, Herri Batzarraren Dekretua, 1789 urteko abuztuaren 4koa. Testu horren 10 artikuluaren harian indargabeturik geratu ziren lurraldeetako arau mota guztiak.
|
|
|
Horrexegatik ezarri diogu gure buruari halako goiburua, ezkontza bi gizabanakoen arteko konpromisoa dela baieztatzeko. Horrenbestez,
|
lehen
ezkontzak diraueino, bigarrena ezina da.
|
|
|
Adin aitzinatuago batean, izpirituak kultura behar du. Bihotzaren
|
lehen
garatze horiek ere jagon behar dira, grinaren hasierako kimuak zuzendu eta zigortu, arrazoimenaren egoki zertu, sedukzio mota guztien aurrean babes egokia emanda; berba batez esateko, izadiaren zelatan egon, haren eraginak ez saihesteko eta harekin batera osatzeko beraren obra nagusia, horri lotuta, kide legez, onartzen baikaitu hark.
|
|
|
4 Aintzat hartzekoak dira, Iraultza hasierako garaian, honako hauek: 1790 urteko uztailaren 17 eta 19ko legeak, oinordetza berdintasun osoz banatzekoa
|
lehena
, eta bigarrena, senideen mesederako atzera erosteko eskubidea ezabatu zuena; 1792 urteko azaroaren 14koa, oinordetza ordezpenak indargabetu zituena; eta 1793 urteko martxoaren 7koa, testamentu egiteko askatasuna deuseztatu zuena. Orobat, II. urteko nivdse hilaren 17ko legea, abintestato edo testamenturik gabeko oinordetzan oinordeko hurrenkera berbera jarri zuena Frantzia osorako.
|
|
|
FRANTZIAKO KODE ZIBILAREN
|
LEHEN
PROIEKTUA: ATARIKO HITZALDIA
|
|
|
Arras bestelakoa da gai zibila, hemen jurisprudentzia behar beharrezkoa baita. Gai zibil guztiak legeen bidez arautzea ezinezkoa da; hartara, beharrezkoa da norbanakoen artean egon daitezkeen eztabaidak amaitzea eta horretarako eztabaidok ebatzi beharra dago herritar bakoitza bere kausaren epaile egin gabe, betiere aintzat hartuta subiranotasunaren
|
lehen
zama justizia dela.
|
|
|
|
Lehena
zuzendua izan daiteke eta prebarikazio akziopean dago; bigarrenak, berriz, ez du sekula ere erantzukizunik erakarriko.
|
|
|
Badago zientzia bat legegileentzat, magistratuentzat beste bat dagoen modu berean; eta
|
lehenak
ez du bigarrenaren antzik ere. Legegilearen zientziak gai bakoitzean kausitu behar ditu guztion onurarako oinarririk alderakoenak; magistratuaren zientziak, aldiz, oinarri horiek eraginean behar ditu jarri, hedatu eta zabaldu, kasu bakoitzarekin aplikazio zuhurra eta arrazoitua eginez; legearen izpiritua aztertu, haren letra idortu eta ahitu denean eta oro har, aldizka manupeko eta aldizka matxino izateko eta menpekotasun gogoaz desobeditzeko arriskutik alde egin.
|
|
|
Zentzu honetan, lan teoriko orokorrak,
|
lehen
urrats batean, zientzialari askotarikoen elkarlana eskatzen zuen. Helburua, jakina, lan espezializatua zientziaren ikuspegi zabalagoekin batzea zen.
|
|
|
[S] istematizatu eta argitasuna sortu eta loturak eraiki nahi ditugu; baina kontuz sistemaz [bakarraz] eta zientziaz [bakarraz] behar baino
|
lehen
mintzatzearekin(...). Mintza gaitezen, hobe, entziklopediaz.
|
|
|
9
|
Lehen
Eranskina: Schlick eta ezagutzaren teoria
|
|
|
Schlicken
|
lehen
helburua Zirkuluaren filosofia garaiko zientzien gain —erlatibitatearen teorian, batik bat— oinarritzea izan zen. Alta, bere etapa honen aurreko ibilbide intelektuala ez zen horretan geratu.
|
|
|
|
Lehena
, ikusmolde honek ez du azaltzen onartu behar ditugun ezaugarri esperientziatuen eta ez esperientziatuen artean existitzen diren oinarrizko desberdintasunak. Onartzerakoan, biak hein berean errealak direla onartzen da.
|
|
|
Gure etorkizuneko esperientziari buruzko hipotesia da eta erraza da ulertzea zerk egiazta dezakeen hura. Alabaina, hilezkortasunaren hipotesia ez da zientziaren berezko auzia, eta egiaztagarritasun printzipioa ikerketa guztiak zientziarekin batu zitezen sortu zen74 Argumentua C.I. Lewisena zen, eta Schlick izan zen
|
lehena
erantzuten, oztopo seriorik ez baitzuen ikusten horretan: egon zain zendu arte eta kitto.
|
|
|
Bizitza modu berri bateko diseinu arkitektonikoen erakusketa bat antolatu zuen, izugarrizko arrakasta lortuz eta, ondorioz, Vienako Udaletxearen babesaz, behin betiko erakusketa izatera helduz. 1925ean sorturiko bere Museo Sozial eta Ekonomikoaren
|
lehen
urratsa izan zen hura. Bauhausekin jarri zen harremanetan Dessau hirian, baita Gerd Arntz diseinatzaile ospetsuarekin ere, kolaboratzaile gisa fitxatuko baitzuen.
|
|
|
Bertsio sinplifikatu hau izan zen
|
lehena
eta hertsiena. Jite humear eta wittgensteindarra argi erakusten duen bere argumentua honako hau da:
|
|
|
Hobekien mantenduko duena Tratatuko enpirismoaren jitea izango da: lau printzipioetan oinarritu zen, eta horietako bi,
|
lehena
eta azkena, Vienan onartuak izango ziren XX. mendean:
|
|
|
Leibniz, De Morgan eta Boole22 matematikarien ideiei jarraituz, Fregek —baita Peanok eta Schroderrek ere— logika berri bat eraikitzeko
|
lehen
ahaleginari ekin zion. Lan hau Russellek eta Whiteheadek bukatu zuten aipaturiko Principia rekin.
|
|
|
9
|
Lehen
Eranskina: Schlick eta ezagutzaren teoria 120
|
|
|
Exageratzeko beldurrik gabe, esan daiteke egun orain dela hogei edo hogeita hamar urte ezagutzen genuena baino askoz ere gehiago dakigula Zirkuluaren ikusmoldearen inguruan. Dagoeneko ez dago lekurik aitzakientzat,
|
lehen
onartuak izan ziren positibismo logikoaren estereotipo primitiboak ezin dira onartu. Gaur egun gaiari buruzko artikulu eta liburuen kopurua ia zenbatezina baita.
|
|
|
Txisteei buruz Freudek esaten duenari dagokionez,
|
lehenik
, Freudek bi huts egiten dituela esan zuen, (1) txiste guztiei komuna zaien zerbait dagoela suposatzea, eta (2) suposatutako izaera komun hori" txistearen" esanahia dela suposatzea. Esan zuenez, ez da egia, Freudek uste zuen moduan, txiste guztiek aukera ematen digutenik esplizituki egitea egoki ez litzatekeena disimuluz egiteko, aitzitik," txisteak"," proposizioak" bezala," esanahi ortzadarra" du.
|
|
|
Liburuaren atalak hauek dira: 1)
|
Lehen
Wittgenstein: esanezina, etika, borondate etikoa, mistikoa, Jainkoa; 2) Bigarren Wittgenstein:
|
|
|
Ferrater Morarekin, Raimundo Drudis Baldrichek sartu zuen
|
lehen
aldiz Wittgensteinen filosofia iberiar penintsulan. Zoritxarrez ez du inoiz pentsalari austriarrari buruzko liburu handirik idatzi.
|
|
|
Hiru ataletan hurbildu da Pasquale Frascolla Wittgensteinen matematikaren filosofiara.
|
Lehen
atalean, Tractatus aren aritmetikaren filosofiari ekin dio. Bigarrenean, aldian, egiaztapenaren metodologia hartu du.
|
|
2001
|
|
|
Olerkigintza filosofia baino gutxiago dela5 adierazteko, hiru dira Platonek erabiltzen dituen argumentu nagusiak.
|
Lehenik
eta behin, jakintzari dagokionez, olerkaria ez da gai egiazkoak eta faltsuak diren baieztapenak bereizteko, ezta egiazko baieztapenak egiten dituenean berauek justifikatzeko ere. Eta hau biziki garrantzitsua da Platonek finkatutako bereizketa iraultzailearen arabera:
|
|
|
Honek bi esanahi ditu Platonengan.
|
Lehenik
eta behin, jainkotasuna, Musak, direla konposizio edo errezitatze prozesua bultzatzen dutenak. Bigarrenik, olerkaria Musek iradokitzen diotenaren interprete soila dela:
|
|
|
Zientzia filosofikoak bi dimentsio dauzka.
|
Lehenik
, eztabaida baten baitan eta eztabaidaren baitatik sortzen da: pentsalaria ez da bere buruarekin duen bakarrizketa bati esker munduaz jabetzen, teoria alternatiboekin duen eztabaida bati esker baizik; filosofia elkarrizketa bat da.
|
|
|
Platonek erregimen honi egiten dion kritika hiru puntutan laburbiltzen du.
|
Lehenik
eta behin, bere sistema ekonomikoa inperialista eta merkantilista da; untzi atenastarrek mediterraniar arro osoan zehar garraiatzen dituzte beraien produktuak. Baina pentsamolde merkantilistak jarduera ororengan du eragina:
|
|
|
Gerra bukatu ondoren botere hutsune asko izango dira, eta urte gutxiren bueltan botere aldaketa ugari izango da (demokrazia, oligarkia, berriro demokrazia...), garai ezegonkor eta gizarte egoera nahaspilatu batean sartuz. Aurreko mendeko egoeran ez bezala, boterea lortzeko borrokak eta konspirazioak ugariak izango dira gerra bukatu ondorengo
|
lehen
urteetan (azkenik Periklesen garaiko demokraziaren antzeko bat ezarriko da); eta giro horren adibidetzat har dezakegu Sokratesi egindako epaiketaren salaketak (K.a. 399):
|
|
|
Platonek ezetz dio.
|
Lehenik
eta behin lon Homeroren gainean da trebea, ez beste gainerako poetei dagokienez. lonek berak era honetan erantzuten dio Sokratesi:
|
|
|
Eta nola moldatu zinen lehiaketan? 1 lon.
|
Lehen
sariak lortu genituen, Sokrates.
|
|
|
7 Arkiloko: K.a. VII. mendeko
|
lehen
erdialdeko olerkari lirikoa.
|
|
|
Ezagutzaren banaketa teknikoak hiru premia ase behar ditu.
|
Lehena
, biziraupen materiala: honetarako artisautzaren aldaerekin (larru ontzaileak, zapatariak, arotzak, arkitektoak...), nekazaritzarekin eta gutxieneko merkataritza batekin aski izango da.
|
|
|
•
|
Lehen
analogiak dio: " Substantziak agerpenen aldakuntza orotan zehar irauten du" (B224 (E207)).
|
|
|
A eta B hautemapenak baditut horrek ez du esan nahi A eta ondoren B datorrela denboran besterik gabe; hau da, etxe bateko teilatua begiratzen badut lehen eta gero sarrerako atea, horrek ez du esan nahi atea teilatuaren ondoren datorrenik erregelaren baten arabera. Bestalde, itsasontzia ibaian behera doala ikusten badut, hor A B segida determinatua dago, objektiboa da,
|
lehen
itsasontzia leku batean ikusten dut eta ondoren beherago, eta hori ezin da atzeraldatu. Honek gertaera objektibo bat ezaugarritzen du, eta ez irudipen subjektibo bat.
|
|
|
Kantek jorratzen ez duen arazo bat ere aipatu behar da.
|
Lehen
analogiak substantziaz hitz egiten du oro har, denboraren modu ezberdinei buruz hitz egiteko oinarri gisa, baina ez du inolaz ere substantzia ezberdinen aniztasunik aipatzen. Bigarren analogiak, ordea, aniztasun hori eskatzen du, substantzien kausazko harremanez ari baita.
|
|
|
Aldiberekotasunaren ezaugarria atzeraldatu ahal izatea izango da. Lurra hemen eta Ilargia han ikusten ditut, edo alderantziz, Ilargia han
|
lehenik
eta gero Lurra. Hautemapen hauek ez dira une berean gertatzen, baina Lurra eta Ilargia une berean direla esaten digute.
|
|
|
Egia da Kantek proposatzen duen izadiaren filosofiaren oinarrian Newtonen fisika dagoela. Ez da ausazko kontua Kanten Natur Zientziaren Hastapen Metafisikoak Newtonen Natur Filosofiaren Hastapen Matematikoak en
|
lehen
mendeurrena betetzean agertzea. Baina, bestalde, Kanten jarrera Newtonenera murriztea erru borobila da.
|
|
|
Hemen banakakoa denak eta orokortu ezin daitekeenak sortzen duen arazoa nabarmentzen da. Kant bere hirugarren Kritika n —Juzgamenaren Kritika n— arazo honi erantzuten saiatu zen, baina zeregin honen konplexutasuna izugarria zen eta bere emaitzak argiki asmoen atzetik geratu ziren (hau bereziki nabarmentzen da hirugarren Kritika honentzako hasiera batean idatzi eta ondoren alde batera utzi zuen
|
lehen
sarrera irakurtzean).
|
|
|
Dedukzio subjektiboa:
|
lehen
dedukzioaz hitz egin dugunean, dedukzio objektiboa izan da nabarmenki Kanten ardura handia, hau da, ezagutzaren baliotasuna frogatzea. Eta berak esaten digu dedukzio subjektiboa ez zaiola hain garrantzitsua iruditzen, hots, subjektuaren barne egitura argitzea.
|
|
|
Hiru inferentzia modu onartzen ditu Kantek, kategorikoa, hipotetikoa eta disjuntiboa.
|
Lehenak
arimaren ideia sortzen du, bigarrenak izadiaren ideia eta hirugarrenak, azkenik, jainkoaren ideia. Ondorioz, subjektu pentsatzailearen, barne errealitatearen ideia absolutua dugu batetik; gainera, agerpenaren baldintzen ilararen batasun absolutua, kanpoko errealitatearena, beraz; eta, azkenik, biak lotzen dituen izaki guztien izakia, errealitate ororen errealitatea, pentsamenduaren objektu ororen batasun absolutua.
|
|
|
Ondorioz, subjektu pentsatzailearen, barne errealitatearen ideia absolutua dugu batetik; gainera, agerpenaren baldintzen ilararen batasun absolutua, kanpoko errealitatearena, beraz; eta, azkenik, biak lotzen dituen izaki guztien izakia, errealitate ororen errealitatea, pentsamenduaren objektu ororen batasun absolutua.
|
Lehenaz
jardutean paralogismoak sortzen dira, bigarrenaz aritzean antinomiak eta hirugarrenaz pentsatzean arrazoimenaren ideala. Metafisika tradizionalaren gaiak baino ez dira:
|
|
|
1
|
Lehen
paralogismoan nia substantzia bihurtzen da. Honela garatzen du arazoa Kantek:
|
|
|
Orain baldintza objektiboen batasun baldintzatugabea bilatzen saiatuko gara. Horretarako,
|
lehenik
, arrazoiketa hipotetikoa non aplika daitekeen ikusi dugu. Denborari eta espazioari aplikatuko zaio lehenik.
|
|
|
Tesiaren arabera natur legeen kausalitatea ez da kausalitatearen modu bakarra, ezen askatasuna ere baitago.
|
Lehen
moduko kausalitatea soilik balego, bertan dena kausen kate batean determinatua legoke eta kausen kate luze bat sortuko litzateke, zeinak lehen kausa bat izango ez lukeen. Baina lehen kausarik gabe kausen katea ez dago hasterik.
|
|
|
Tesiaren arabera natur legeen kausalitatea ez da kausalitatearen modu bakarra, ezen askatasuna ere baitago. Lehen moduko kausalitatea soilik balego, bertan dena kausen kate batean determinatua legoke eta kausen kate luze bat sortuko litzateke, zeinak
|
lehen
kausa bat izango ez lukeen. Baina lehen kausarik gabe kausen katea ez dago hasterik.
|
|
|
Lehen moduko kausalitatea soilik balego, bertan dena kausen kate batean determinatua legoke eta kausen kate luze bat sortuko litzateke, zeinak lehen kausa bat izango ez lukeen. Baina
|
lehen
kausarik gabe kausen katea ez dago hasterik. ‘Primum movens’ baten beharra Aristoteles berak aipatzen zuen.
|
|
|
‘Primum movens’ baten beharra Aristoteles berak aipatzen zuen. Beraz, beste kausa baten eraginez sortzen ez den
|
lehen
kausa bat onartu behar da. Halako kausa baten ezaugarrien artean berezkotasun absolutua onartu dugu, hau da, besteren eraginik gabe berez ekiteko ahalmena, eta Kantek horri askatasuna deitzen dio.
|
|
|
Antitesiaren arabera munduan ez dago askatasunik, eta gertatzen den guztia izadiaren legeen arabera gertatzen da. Batetik,
|
lehen
izadiaren hasiera matematikoa denboran eta espazioan ezinezkoa bazen, orain hasiera dinamikoa ere ez da izango. Hau frogatzeko onar dezagun aurkakoa, badagoela izadiaren lehen kausa aske bat.
|
|
|
Batetik, lehen izadiaren hasiera matematikoa denboran eta espazioan ezinezkoa bazen, orain hasiera dinamikoa ere ez da izango. Hau frogatzeko onar dezagun aurkakoa, badagoela izadiaren
|
lehen
kausa aske bat. Kausen katea denboran hasiko da une batean eta beste une bat egongo da horren aurretik; hala ere, aurreko une honek ez du ondorengoa inolaz ere determinatzen, kausen katea hasi aurretik baitu ezer determinatu.
|
|
|
Beraz, berbaitango gauza muga adigaia besterik ez da; ezagutzaren mugak erakusten ditu besterik gabe. Kantentzat espazioa, denbora eta adigai hutsak ez dira inolaz ere benetako gauzen ezagutza oztopatzen duten baina, dena dela, jasan behar ditugun bitartekariak, baizik eta benetako ezagutza
|
lehenik
eta behin ahalbidetzen duten baldintzak. Eta ezagutza ahalbidetzen duten baldintza hauek ditugulako gertatzen da, orduan, ezagutza hori agerpenetara mugatzen dela.
|
|
|
Horretarako bere idealismo transzendentala idealismo problematikotik eta dogmatikotik bereizten ditu.
|
Lehenaren arabera
, eta Descartesen jarrera litzateke, espazioan dauden objektuen izatea zalantzakorra edo frogaezina litzateke. Bigarrenaren arabera, eta Berkeley litzateke orain, haien izatea ezinezkoa litzateke.
|
|
|
Neu banaizela dakit eta hori denboran gertatzen da, baina (gero
|
lehen
analogiak argituko duen legez) aldakorra den edozer gauzak aldagaitza den zerbait eskatzen du. Nire baitan, ordea, aldakorrak diren errepresentazioak besterik ez ditut; hauetan ezin da aldagaitza litzatekeenik aurkitu eta, beraz, nigandik at aurkitu dut espazioan dauden objektuetan.
|
|
|
Beraz, zientziaren oinarriak jartzeko espazio euklidearraren ereduarekin nahikoa zuen. Kantek berak bere
|
lehen
liburuan bestelako espazioen hipotesia onartzen zuen, dimentsio anitzeko geometria gorena ere aipatzen zuen, ez soilik idealki, baizik eta higiduraren legeak bestelakoak balira espazio fisikoa ere ezberdina izan litekeela onartzen zuen. Gero ideia hau ez zuen jaso, tamalgarria dena, zeren Fisika garaikideko ideiak aurreratzen baititu.
|
|
|
LOGIKA TRANSZENDENTALAREN
|
LEHEN
ATALA: ANALITIKA TRANSZENDENTALA Dedukzio metafisikoa
|
|
|
Judizioak nolakotasuna izan behar du, hau da, baieztatzailea, ukatzailea edo mugagabea izan behar du. Bi
|
lehenek
ez dute inolako zailtasunik," hau zuhaitza da" edo" hau ez da zuhaitza" esan dezaket, baina hirugarrena argitu egin behar da. " Hau ez zuhaitza da" erako judizioa litzateke.
|
|
|
Azken finean, kategoria hauek benetan ezagutza konkretuan besterik ez dute ekiten, eta honek kategorien arteko lotura ezberdinak suposatzen ditu. Horregatik, Kantek jadanik esaten duen modura, kategorien talde bakoitzean
|
lehenaren
eta bigarrenaren sintesiak hirugarrena osatzen du.
|
|
|
Jakina da Kantek dedukzio transzendentala guztiz berridatzi zuela Kritika ren bigarren argitaraldian. Egia da Schopenhauer eta Heidegger bezalako filosofo gutxi batzuek
|
lehen
argitaraldia hobesten dutela, baina nire ustez Kanti berari jarraiki behar gatzaizkio. Lehen argitaraldian sintesiaren azalpen psikologikoagoa ematen zuen eta gero funtzionalagoa den bat sortzen saiatzen da, eta ondorengo lanetan bide beretik egin zuen aurrera.
|
|
|
Egia da Schopenhauer eta Heidegger bezalako filosofo gutxi batzuek lehen argitaraldia hobesten dutela, baina nire ustez Kanti berari jarraiki behar gatzaizkio.
|
Lehen
argitaraldian sintesiaren azalpen psikologikoagoa ematen zuen eta gero funtzionalagoa den bat sortzen saiatzen da, eta ondorengo lanetan bide beretik egin zuen aurrera. Adibide bat jartzekotan, 1781ean sintesia irudimenaren produktua zen, eta irudimenaren funtzioa oro har nagusia zen; 1787an, berriz, irudimena adimenak sentimenean duen eragina baino ez da.
|
|
|
Eta aniztasun horretan batasuna nola lortzen den, hau da, aniztasun soil batetik objektu batera nola iristen den ikusten da fase horietan zehar. Horrela, sentimenaren mailan bertan espazioak eta denborak
|
lehen
batasun bat sortzen dute. Hemen sentsuzko hautemapenen lehen elkartze bat ematen da, zeren bestela aniztasun hutsean geratuko baikinateke (begiespenaren batasuna).
|
|
|
Horrela, sentimenaren mailan bertan espazioak eta denborak lehen batasun bat sortzen dute. Hemen sentsuzko hautemapenen
|
lehen
elkartze bat ematen da, zeren bestela aniztasun hutsean geratuko baikinateke (begiespenaren batasuna). Hori gainditzeko irudimena behar du, hautemapenen katean lotura sortzeko erreprodukzioa beharrezkoa delako.
|
|
|
Hori ulertzeko filosofia modernoaren pentsalari nagusienaren pentsamenduak dakarren berritasunaz jabetu behar dugu. Pentsamendu berri horren
|
lehen
emaitza Kritika n aurkeztutako epistemologia da. Bertan, Kantek ezagutzaren izaera aztertzen du ikuspuntu iraultzaile batetik abiatuz, eta jarrera berri horren ondorioz ezagutzaren mugak zehazki zedarritzen ditu, zeren arrazoimenaren interes nagusia ez baita epistemologia, filosofia praktikoa baizik.
|
|
|
Bertan, Kantek ezagutzaren izaera aztertzen du ikuspuntu iraultzaile batetik abiatuz, eta jarrera berri horren ondorioz ezagutzaren mugak zehazki zedarritzen ditu, zeren arrazoimenaren interes nagusia ez baita epistemologia, filosofia praktikoa baizik. Beraz, Kanten pentsamendu orokorrean epistemologia ezinbesteko
|
lehen
urrats iraultzailea da, ezagutzaren eremua argitu eta era berean ekintza praktikoari bidea irekitzen diona.
|
|
|
Kantek Kritika n duen asmo zabala 1781eko eta 1787ko argitalpenetarako idatzi zituen bi hitzaurre ezberdinetan azaltzen du.
|
Lehena
laburragoa eta apalagoa da, bigarrena luzeagoa eta igaro den denboran bere ideiak zabaldu ahala irabazitako konfiantza erakusten duena.
|
|
|
|
Lehen
hitzaurrea arrazoimenaren ezaugarri bitxi baten aipamenarekin hasten da:
|
|
|
Hitzaurre berrian zientziaren ibilbide segurua aurkezten du eredu gisa. Kant bere
|
lehen
lanetan Natur Zientziaz interesatu zen gehienbat, eta zahartzaroan ere zientzien garapena arretaz jarraitu zuen. Zientzia modernoak oinarri seguruekin aurrerantz era emankorrean garatzeko zuen gaitasun hori bera zen harrigarria beretzat.
|
|
|
Matematikak bide segurua Grezian lortu zuen Egipton
|
lehen
urrats nahasi batzuk eman ondoren. Eta emaitza hori buru argi batek sortutako iraultza baten eskutik iritsi zen, nork lortu zuen ongi ezagutzen ez badugu ere.
|
|
|
|
Lehen
galderak arrazoimenaren interes espekulatiboa jasotzen du (Metafisika), bigarrenak interes praktikoa (Morala) eta hirugarrenak, benetan eremu berririk irekitzen ez badu ere, aurreko bi interesak biltzen ditu (Erlijioa, edo Historia). Kritika n ez bezala, ideia hau bera errepikatzen duen beste bi unetan laugarren galdera bat gehitzen du:
|
|
|
Bere ikuspuntu berriaren oinarri orokorrak aurkeztu ondoren, Kantek arrazoimen hutsaren arazo orokorra zedarritzen du, eta horretarako ezagutzaren izaera berezia aztertzen hasten da.
|
Lehen
urratsa ezagutza hutsaren eta enpirikoaren artean bereiztea da. Ezagutza oro esperientziatik abiatzen da; baina ezagutza oro esperientziatik abiatzen bada ere, ez dator ezagutza oro esperientziatik, ez da hau bere jatorri bakarra.
|
|
|
Sentimenaren azterketa bi azalpenetan banatzen da, azalpen metafisikoa eta transzendentala.
|
Lehenak
espazioaren eta denboraren izaera aztertzen du eta bigarrenak beren funtzioa eta baliotasuna ezagutzaren prozesuan.
|
|
|
|
Lehenik
espazioaren azalpen metafisikoa egiten du Kantek, espazioa zer den azaltzen saiatzen da. Espazioa kanpoko sentsua da, espazioaren bitartez objektuak gugandik at errepresentatzen ditugu formaren eta handitasunaren arabera.
|
|
|
Espazioa kanpoko sentsua da, espazioaren bitartez objektuak gugandik at errepresentatzen ditugu formaren eta handitasunaren arabera. Bi
|
lehen
argumentuek espazioa a priori dela frogatzen dute, eta beste biek espazioa begiespena dela.
|
|
|
Horrela, ezagutzaren bi enborrak aztertzen dira, sentimena eta adimena.
|
Lehenaren bitartez
objektuak ematen zaizkigu, bigarrenaren bitartez pentsatu egiten ditugu. Ezagutza balioduna biak lotzean lortzen dugu.
|
|
|
Orain arte aipatutakoa Kritika ren
|
lehen
atal zabalak jasotzen du, osagaien irakaspenak, eta gero bigarren zati laburrago bat ere badator, metodoaren irakaspena. Horrela osatua, arrazoimen hutsaren kritika arrazoimen hutsaren sistemarako propedeutika edo sarbidea da.
|
|
|
Agerpen orotan sentsazioari dagokiona bere materia izango da, bere edukia, baina gainera bere forma ere badago.
|
Lehena
a posteriori ematen bada ere, bigarrena a priori izango da, zeren begiespen hutsa sentsazioak jaso aurretik hauek elkartu eta hauei batasuna emateko gaitasuna baita. Begiespen hutsa sentsazioari dagokion osagai oro alde batera uzten duen begiespena da.
|
|
|
Logika transzendentalaren
|
lehen
atala:
|
|
|
Bi
|
lehen
antinomietan sintesi matematikoaz aritu gara eta Kantek frogatzen du halako antinomia matematikoen frogek ez dutela baliorik, ez tesiak ezta antitesiak ere, ezen sentimena kontuan hartzen ez duten arrazoiketa soiletan oinarritzen baitira.
|
|
|
Askatasunak, berriz, gauzen egoera berri bat adierazten du, eta, ondorioz, kate berri bat hasteko ahalmena barnebiltzen du. Beraz, kausen eta efektuen kate horretatik at geratuko litzateke, esperientziaren eremutik at. Askatasun transzendental hau gero etikan agertzen den askatasun praktikoaren oinarria da, eta
|
lehenaren
ukapenak bigarrenaren ezintasuna eragingo luke (sentsuetatik aske norbere burua determinatzeko ahalmena; baina hau ez da autua orain). Kausalitateak esperientziaren mailan duen jokabidea Analitikan frogatu denez, Kantek orain erakutsi nahi du askatasuna ez zaiola kontrajartzen izadiari.
|
|
|
Froga honek tradizio luzea du.
|
Lehen
idazketa Erdi Aroan Canterburyko Anselmok egin zuen. Jainkoaren izatearen froga erabat seguruaren bila," Proslogion" izeneko idazki laburrean aurkeztu zuen halakoa omen zena:
|
|
|
Dialektikaren benetako esanahia gaizki ulertzen bada eta muga hauek ez badira errespetatzen, eta gainera, ondorioz, ideiek bide dialektikoa hartzen badute, arazoak sortzen dira.
|
Lehena
‘ignava ratio’ da, arrazoimen alferra. Esperientziaren bide amaigabean lanean jarraitu beharrean izadiaren ikerketa punturen batean bukatutzat emango luke.
|
|
|
Bateratze teknikoa lortzen da esperientziari jarraitzen bazaio eta arkitektonikoa ideia bati jarraitzen bazaio. Egitatean, ordea, bigarrena
|
lehenaren gainean
eraikitzen da.
|
|
|
Gainera, Filosofia oro arrazoimen hutsetik edo esperientziatik abiatzen da.
|
Lehena
, propedeutika izan daiteke, hau da, apriorizko ezagutza huts oroz arrazoimenak duen gaitasuna aztertzen duena eta kritika izena duena; edo arrazoimen hutsaren sistema da (jakintza) eta metafisika izena du. Gero, hau arrazoimenaren erabilera espekulatiboaren Metafisikan (hertsiki Metafisika deitzen dena) eta erabilera praktikoaren Metafisikan sailkatzen da.
|
|
|
Metafisika, zentzu hertsian, Filosofia transzendentalaz eta arrazoimen hutsaren fisiologiaz osatzen da.
|
Lehenak
giza gaitasunak aztertzen ditu oro har objektuez aritzen direnean (ontologia); bigarrenak emandako objektuen multzoaz edo naturaz aritzen diren heinean. Izadiaren azterketa honetan arrazoimenaren erabilera inmanentea edo transzendentea da.
|
|
|
Izadiaren azterketa honetan arrazoimenaren erabilera inmanentea edo transzendentea da.
|
Lehenaren
printzipioak esperientzian aplika daitezke (fisika eta psikologia razionalak), bigarrenarenak esperientzia oro gainditzen du (munduaren eta jainkoaren ezagutza transzendentala).
|
|
|
Objektuari dagokionez filosofoak sentsualistak edo intelektualistak izan dira; Epikuro alde batetik eta Platon bestetik.
|
Lehenak
dio sentsuetako objektuetan soilik dagoela errealitatea eta beste guztia itxurakeria soila dela. Bigarrenak, berriz, sentsuetan ilusioa besterik ez eta benetako errealitatea adimenean soilik dagoela dio.
|
|
|
Kritika ohiko moduan aipatzen da:
|
lehen
argitalpena A hizkiaz eta bigarrena B hizkiaz ezaugarrituz. Guk ondoren euskarazko itzulpenean dagokion orria emango dugu E hizkiaz (Arrazoimen Hutsaren Kritika, Klasikoak, Bilbo, 1999).
|
|
|
6 Hau 1790eko Juzgamenaren Kritika ren
|
lehen
atalak lantzen du. Geroago esango dugu zerbait lan honi buruz.
|
|
|
10 Espazioak eta denborak badute barne batasuna. Begiespenaren formak diren aldetik aniztasuna eskaintzen dute, baina gainera begiespen formalaren batasunak dira,
|
lehen
batasun hori gabe ezinezkoa bailitzateke ezein aniztasunik aurkeztea. Ikusi B160 (E148), bereziki oin oharra.
|