2000
|
|
Hala ere, esan beharra dut, Gaztelako
|
lehen
errege haiek eta gure probintzietako Batzar Nagusiak, hauek aspalditik zituzten foruak errespetatuz, elkarren artean aski ongi konpondu zirela. Baita ere 1812 urtean Cadizko Konstituzioa onartzean partaide izan zirela.
|
|
Hala ere, esan beharrekoa dut, Gaztelako
|
lehen
errege haiek gure probintzietan Batzar Nagusiek aspalditik zituzten foruak errespetatu zituztela, eta elkarren artean aski ongi konpondu zirela. 1812 urtean Cadizko Konstituzioa onartzean ere partaide izan ziren Batzar Nagusiak.
|
2001
|
|
Noiz eratuzen? Historialari askoren ustez, 905 urtean aurkitzen dugu ziurtasun osoz ezagutzen dugun
|
lehen
errege nafarra, Ximenotarren familiakoa: Antso Gartzes.
|
2002
|
|
Kasu batzuetan, elikagai desegokien manipulazio baten ondorioz; beste batzuetan, biltegiratze tenperatura desegokien ondorioz; eta, azkenik, higienerik ezaren ondorioz. Arriskuak saihesteko, Administrazioak
|
lehen
Errege Dekretua argitaratu zuen 1977an, eta geroago aldatu zen, gaur egun indarrean dagoen 2001eko erredakziora arte. Hala ere, kontsumitzaileari aurkezten zaizkion produktu guztiek ez dute betetzen gaur egun indarrean dagoen araudia.
|
2003
|
|
(1461 bertsoa). Izatez, ohargarria da Hiribarrenek egiten duen periodizazioan, tratamendu bateratua ematen diela zazpi probintziei, Nafarroako
|
lehen
erregetik 1512raino erreinuaren historiaren baitan denak bilduz. Honetan guztian Hiribarrenek eman lezake egun zenbait historialarik defendatzen duten. Nafarroa= Euskal Estatua?
|
|
Estatu Batuetako
|
lehen
erregearen haragia, EEBrekin, Mexikoko eta Asiako mendebaldeko negozioetan banatu zen
|
2005
|
|
Iruñeko
|
lehen
erregearen izendatzea. Joaquin Espalter ek egina 1865ean.
|
2006
|
|
Urano Eufroneren semea,
|
lehen
errege izan zen (basileusen) eta, berehala, Kronos haren atzetik eta, gero, Zeus zuhurra (mhtieta Zeuj) (Bertso orfikoak) 73.
|
|
Hesiodoren Teogonia k ere badakar Urano (Ouranoj izan zela
|
lehen
errege unibertsoan. Geak (Gma) sortua, berau une oroz estaltzen zuen Uranok, eta hain zen estua eta itogarria harreman hura, ez ziela lekurik uzten sexu grina aseezin hartatik jaiotzen ziren izakiei.
|
|
Litekeena da, temenoj hau temnw aditzaren aldaera edo eratorpena izatea. Izan ere, aditz honi
|
lehen
errege konkistatzaileen itzala hartzen diogu, hori erakusten baitute dituen adiera nagusiek: i) zatitu edo moztu (lurzorua edo herrialdea, ulertzen da); ii) suntsitu, hondatu, erraustu; iii) tratu edo itun bat burutu (aristokraziari dagokion formula ezaguna erabiltzen zelarik horretarako:
|
2007
|
|
subjektua, autoritatea. Axolazkoa
|
lehen
erregearen genealogia(, natio?) bazen, orain herriarena izango da. Eta hor bi fenomeno bategiten nabarmendu behar da Europan:
|
|
Zergatik ez, demagun, ideia bat da, zergatik ez Santimamiñeko kobazuloak eta Veleiako aztarnak elkarren ondoan erakutsi? Ondoan, Nafarroako erromanikoa, eta
|
lehen
erregeen garaiko gaztelu sarea. Ondoan, Iparraldeko lurraldeetako jauregi eta etxe handien errolda, eta lehen euskal idazkiak, eta ahozko tradizio guztia, Arabako Gebaratarren eta beste guztien armarrien erakusketa, eta euskal arrantzaleen tradizioa, argazkiak eta bideoak barne, eta gaur egungo pintoreen koadroak, eta Arantzazu, eta Loiolako emari guztia, eta hilarrien errepaso birtuala nahi bada, ez dena fisikoa akaso, baina errepaso sendo bat, eta, ondoan txalaparta, eta Badiola, eta Arteta, eta Cristina Iglesias, eta Barandiaran, Mitxelena, eta gaurko poetak, eta gastronomiaren usadioa, eta Aita Donostia eta Emiliana Zubeldiaren partiturak, eta artisauak, eta trikuharriak edo argizaiolak?
|
2008
|
|
|
Lehen
Erregeak kioskora igotzen ziren udaletxera igo beharrean. Txikitan, ipurtikara xamarra naizenez, bazkaldu orduko plazara bueltaka hasten nintzen Erregeen tronua jarrita ote zegoen ikustera.
|
2009
|
|
Adibidez, eta Mira k jarritako metaforarekin jarraituz?, har dezagun Espainiaren genesi mitikoaren kasua. On Pelayo jauna espainiarren
|
lehen
erregea izan zela behin eta berriz sinestarazten saiatzeak, beraz, 1200 urterako Espainia existitzen zelako ideia irentsaraztea, mesfidantza eragin diezaioke katalan bati baino gehiagori.
|
|
Orregan mugalde guztietako euskaldunak elkartzen dira, Ebrotik Baionaraino. Han perfilatzen da Nafarroako
|
lehen
erregearen figura eta herri baten antolakuntza politikoa lerroak itxiaz zapalketa eta deuseztearen kontra. Nafarroa izango da bilakabidearen giltzarria.
|
2010
|
|
Teoren fedeaz mintzatu natzaizu eta Teoren misioaz. Baina, gure lantegiko egitura zurrun hartan, aita izan zen aitzindaria eta
|
lehen
erregea; eta erregeak bazuen bere ondorengoa: Teofilo Maria; baina Teofilo Mariaren ondoren, zer??
|
|
Teoren fedeaz mintzatu natzaizu eta Teoren misioaz. Baina, gure lantegiko egitura zurrun hartan, aita izan zen aitzindaria eta
|
lehen
erregea; eta erregeak bazuen bere ondorengoa: Teofilo Maria; baina Teofilo Mariaren ondoren, zer...?
|
|
Musa, aipatu Kasio kondearen iloba, Eneko Arista Iruñeko
|
lehen
erregearen amarekin ezkondu zen, hau Onekaalargundu zelarik. Ondorioz, elkarrekin izan zuten semea, Musa ibn Musa, eta Eneko Arista ama beraren semeak ziren, anaiordeak alegia.
|
2011
|
|
Tubaliako biztanleen bizimodua ez zen erabat baketsua izango, hasiera hasieratik jasan behar izan baitzituzten kanpokoen erasoak. Antza denez, lehen erasoak Espainiako beste lurretatik etorri ziren, hango
|
lehen
erregeak tirano hutsak izan baitziren. Kristo aurretiko 1720 urtearen inguruan (Espainia sortu zenetik 371 urte igarota), Espainiako errege Gerion zela, Maurzo izeneko kapitain bat bere gudarostea prestaturik, Bilboko itsasadarretik sartu eta Zornotza igarota Oiz mendizerraraino iritsi zen.
|
2013
|
|
Gure Jerusalem galdua n, konspirazioko partaide egin ditut orduko kronikak loditu zituzten bertze gizon emakume batzuk, hala nola Gonthier jesuita, edo Épernonen amorante Verneuilgo kondesa. Estatu Batuetan Kennedy lehendakariaren heriotzarekin bezala, Frantzian, noizbehinka, eztabaida pizten da
|
lehen
errege Borboikoaren hilketaren egile intelektualez. Egile zuzenaz, dudarik ez da.
|
2014
|
|
Aitzakiaren atzean, jakina, boterea lortzeko konspirazioa zegoen. Horrenbestez, Iberiar penintsulako
|
lehen
errege bisigodoak agintari godoen zerrenda beltza ere inauguratu zuen.
|
|
Peripatetikoa dela esango nuke; Isabel II.a ikusi besterik ez dago. Botere hutsune bat dagoelako iritsi ziren Espainiara, Frantziatik, eta
|
lehen
errege horren helburu bakarra Frantziako errege izatea zen. Harentzat, Espainiako errege izatea Hirugarren Mailan jokatzea zen.
|
|
Esentzia nazional bat. Horrela,
|
lehen
erregearen ia gerra bakoitzarekin mugak aldatzen zituen erresuma aldabera,, une et indivisible, bihurtu da, zirimola historikoen gainetik; eta Iraultzarekin eskubide natural bat eta obligazio patriotikoa bilakatu da jatorrizko muga naturalak (bir) konkistatzea?
|
|
orain arte mespretxatu den indibididuoan oinarritu da. Naziotasunaren printzipioa dinastia bada. Renanek beti predikatu duen bezala?,
|
lehen
errege frantsesek zuten adina eskubide izango du orain Prusiakoak bere erresuma konkistaz handitzeko: hisiatu beharra dago eskubide dinastikoen edo konkistakoen aroa nazioaren oinarri bezala pasea dela.
|
|
Ni kide naizen leinua, Banu Qasitarrena, VIII. mendeaz geroztik dago Nafarroan. Pentsa, Eneko Aritzak, Nafarroako
|
lehen
erregeak, Qasi tarren odola zuen zainetan; bere ama Qasi leinuko batekin ezkondu baitzen. Baskoien eta musulmanon arteko harremanak oso estuak izan ziren, ikusi besterik ez dago Erriberako zenbat tokiizenek duten jatorria arabiar hizkuntzan.
|
|
Nafarroako Henrike III.a Frantziako
|
lehen
errege Borboia, Henrike IV.a
|
|
Espainiako
|
lehen
erregea
|
|
B (Cusco, 1500 Jauja 1533) konkistaren ondorengo
|
lehen
errege inka izan zen.
|
2015
|
|
Zuzendariak, aitzinsolasean ezarri zituen bere xedeak. Eleberri historiko hura, baskoien eta bisigotoen arteko aharra kontagai, zeina
|
lehen
erregearen proklamazioarekin bururatzen baita," gure herriak dituen zain eta erro sakon eta ezezagunak adierazten ditu, bere gora behera ikaragarriekin eta bai barru arteko nola besteekiko harreman zailekin", eta halaber," beti baliotsu izan litekeen teoria politikoa". Urmenetak gazteengana nahi zuen iritsi, jomuga zeukala" Amaiaren gogo askatu eta era berdinean emankorrak, gaur egungo Nafarroa hontan balio liezaguke".
|
|
Baionako Euskal Erakustokian erakusgai ezarriak izan dira Cigaren 40 obra, gehienak neurri handikoak, guziak beren garaian arrakasta handikoak izanak. , Artzaina, Elizondoko neskatxak, Elizondoko merkatua, Nafarroako
|
lehen
erregeen izendapena, Hamabi agureen biltzarra Jauregizarreko haritzaren pean, arto xuriketa eta bertze. Erakusketa zabalik da urriaren 25a arte.
|
2016
|
|
|
Lehenik
erregeei deitu behar diegu.
|
|
Zergatik izan nahi du bere obra onak ikustea nahi ez duen historiako
|
lehen
erregea?
|
2017
|
|
Horregatik diot, soberania (soberanoaren boterea,
|
lehen
erregearen edo jauntxoaren boterea, eta egun, botere politikoa) diziplina hertsapen mekanismo publikoen bidez demokratizatu dela.
|
|
Nafarroako 1512ko konkista militarra denok ezagutzen dugu. Gaztela eta Aragoiko batasuna, aldiz, ezkontza baten bidez egin zen, Errege Katolikoena, hain zuzen ere, bi koroak batu zituen
|
lehen
erregea Karlos I.a izan zelarik. Catalunya, berez ez zen subjekto politikoa, baizik eta Aragoiko Koroaren partaidea, Bartzelonako Konderriaren izenpean.
|
|
Garibaldi Nizakoa zen eta Cavour Turinekoa. 1861ean, Italiaren Batasuna gauzatu zenean, Savoiako Vittorio Enmanuele II.a bihurtu zen Italiako
|
lehen
errege. Harrezkero, Italiako parte da Sardinia.
|
|
Eliza katolikoaren babesean, Clovisek Galia gobernatzen du kasik osoan. Frantziar askok Frantziako
|
lehen
erregetzat jotzen dute, baina ikuspegi anakronikoa da: Clovis frankoen erregea da, hori du titulua, eta hori da errealitatea.
|
|
Oztopatzaile handienak bere kideak ditu, noble nagusiak. Horren adierazle dugu Frantziako
|
lehen
erregeak, Hugues Capet delakoak, X. mende bukaerantz jaun gora batekin ukan zuen eztabaida. Erregeak besteari:
|
|
Frantziar moduko absolutismo pre jakobino horren berri badakizue hegoaldean ere, Espainiako
|
lehen
errege Bourbon edo Borboitarrei esker. Felipe V.ak 1707an bere" Ley de nueva planta" delakoaren atarian hauxe dio:
|
|
kasu horrek oroitarazten digu Frantziako literatura, frantses hizkuntza bera bezala, boterearen itzalean sortu zela, garatu eta hazi. Frantziar idazleek Printzearen hizkuntzan idatzi dute, hots
|
lehenik
Erregearen hizkuntzan, gero Errepublikakoan. Gainerateko hizkuntza guziez, badakigu zelan ofizialtasunik gabe utziak izan diren, bizi publikotik baztertuak," patois" pribatutzat gutietsiak, gaitzetsiak eta zokoratuak.
|
|
Frankoen errege sagaratu zuten Reimsko katedralean, 482an. Frantziar nazionalistenentzat, Frantziako
|
lehen
erregea izan zen. Merovingiarren dinastia sortu zuen.
|
|
Ivy, Harold eta Louisa izan ziren
|
lehenak
erregearen holokaustoko heroien saria jasotzen.
|
2018
|
|
Oihartzunak, Monzó eta Serés katalanenak hain zuzen:
|
lehenak
Errege Mago politikoki zuzenak aukeratzeko, bigarrenak autoak fabrikatzen dituen lantegi ezagun batean, asanblada bana harrapatu zuten. Arrularenak ez du askatzen beste bien burlaizerik, baina umore pirrinta batek nolanahi kurritzen du («Oraingoan, irritxoa arinagoa eta partzialagoa izan da», 35 or.). Oihartzun gehiago «Ederra eta piztia» ipuinean, Eider Rodriguezen «Hagina» gogora ekarrita, gizonezkoaren eta emakumezkoaren artean ezartzen den harreman biziatua tarteko.
|
|
Azkenean, X. mendearen hasieran monarkia berri bat osatu zen, Iruñeko erresuma deitua. Monarkiaren
|
lehen
erregea Antso Gartzes I.a izan zen (905). Bere agintaldiaren bukaeran, 924 urtean, Abd ar Rahman III.a kalifaren kontraerasoak Iruñea jo zuen hiria harpilatuz eta hondatuz.
|
|
Baskoiek, horrela, nolabaiteko egitura politiko zentralizatu baten beharra ikusi zuten pixkanaka (Asiron eta Altzueta, 2015, 16), eta haien arteko buruzagi batzuk indarra irabazten hasi ziren. Eneko Aritza, sortzen eta garatzen ari zen Iruñeko erreinuaren
|
lehen
erregea, aukeratu zuten arte9.
|
|
Errege jauregiak harresiak inguratutako esparruaren ipar mendebaldeko aurrealdea bete zuen, Arga ibaiaren bailara aldera eta San Domingoko sakanaren gainean. XII. mendearen azken urteetakoa da, eta bere kokapenagatik, eta
|
lehenik
errege erreginen eta inoiz apezpikuen, gero errege ordekoen eta kapitain jeneralen egoitza izateagatik, erresumaren eta hiriaren gain agintzeko ahalmenaren sinbolo bilakatu zen.
|
|
Zergatik baina data zehatzik ez? Izan dira bigarren Orreaga nafarren Covadonga bihurtu nahi izan duten egileak, eta 824an bertan
|
lehen
erregearen koroatzea irudikatu dutenak. Baina hauek aieruen gaineko aieruak baino ez dira.
|
|
820 urte ingururako Iruñeko buruzagietako bat zela Rodako Kodizeko genealogiek iradokitzen dute. Baina noiztik kontsidera dezakegun Iruñeko
|
lehen
erregea, errege titulua erabili baldin bazuen, hori ez dakigu.
|
2019
|
|
Eta emeki emeki euskaldunen gertaera historikoetan ere azaltzen zaizkigu. Horrela Basajaunek engainatu zuen Teodosio Goñikoa bere burasoak hil zitzan eta ez zedin Iruñeko
|
lehen
erregea izan. Bizkaiko lehen jauna izan zen Jaunzuri Sugaarren semea zen eta Nafarroako erresumako erregeak ilargi beteko gauetan altxatzen ziren errege, Ilargi jainkosaren benedikazioa atzemaitean.
|
|
Zabaldu zutenez, antzinako denboretan, ospetsua izan zen Goñiko Teodosio izeneko buruzagi kristau handia bizi izan zen. Iruñeko
|
lehen
erregetzat hartu nahi izan zuten eta horretarako, Iruñera izan ziren hainbat bilera eta ospakizunetara abiatu zen. Errege izateko bezperan, etxerako bidea hartu zuen.
|
|
Beharbada bere kontakizuna laburtu besterik ez du egin nahi izan, pentsaturik ezen, hainbeste mende pasa eta gero, garrantzizkoa dena gertaera nagusiak kontatzea dela. Gaurko jendeak ez du pazientziarik, ez denborarik, buru barruan gorabehera eta xehetasun historikoak sartzeko, jardun hori ongi legoke On Afonso
|
Lehena
erregearen garaikideentzat, bazutelako, noski, askoz historia gutxiago ikasteko, zortzi mende gutxiago ikasteko haien alde, ez da ahuntzaren gauerdiko eztula, gu salbatzen gaituztenak ordenagailuak dira, ordenagailu barruan sartzen dugu entziklopedia eta hiztegia den oro, eta horrela ez dugu oroimenik eduki behar, baina gauzak ulertzeko modu hau, esan dezagun guk geuk beste inork ohartarazi aitzi... Omen.
|
2021
|
|
Nafarroako erreginak, Frantzisko izeneko
|
lehen
erregearen arrebak, mandazain bat zuen bere zerbitzuan Amboise hirian; Erregina Bloisen zen, seme bat ukan berritan; aipatu mandazaina hara joana zen zegokion soldata laurdena ordain ziezaioten, eta, bitartean, haren emaztea Amboisen gelditu zen, zubien beste aldean aloiturik. Bada, senarraren sehi batek hain desesperatuki maite zuen emakumea aspaldidanik, non egun batez ezin izan baitzuen eragotzi hari horretaz mintzatzea; hark, ordea, egiaz emakume zintzoa izaki, hain garrazki egin zion agiraka, senarrak jo eta kanporatu eginen zuela mehatxatuz, non ordutik ez baitzion berriz deus aipatu ez aditzera eman.
|
|
Fortun, agian ez duk jakinen Uharteko Azenari hau ere beste fortundar bat dela hi bezala. Azenari, Fortun hire lehengusu txikia duk eta hirurok Eneko
|
lehen
erregearen ondorengoak gaituk. Beraz, izan gaitezen lagun.
|
2022
|
|
7 Iñigo Aritza 824 urtean agertü zen Iruñeko
|
lehen
errege. Erresuma hori Nafarroa deitüko da 1178 urtetik:
|
|
1512an Nafarroaren aldi da, bena oraikoan Fernando" errege katolikoaren" eskütik. Gero 1530ean, Charles Quint" Espainia güzietako"
|
lehen
erregeak eta Alemaniako enperadoreak Nafarroa Beherea (Baxenabarre) bazter üz ten dü, Frantziako erresumari bürüz zaintzeko gaitzegi beitzaio, egiazko zedarririk ez ükenez. Müga bortü hegian finkatzen dü, salbüespen zonbaitekin, haietan Luzaideko ibar herria, mendien iparraldetik dagoena.
|
|
Erriberako eta Aragoiko mugak ongi zainduta utzi ez ezik, Gaztela defendatu behar zuten.
|
Lehenean
Erregek Naiaran Fortun Santxez Naiarako Alfereza eta Aragoin Uncastilloko Ximeno Gartzes utzi zituen. Gaztela defendatzeko Mendo arduratu zen Senbeno Enekonesek lagundurik.
|
|
Alferez edo ejertzito burua izateaz gainera, Naiarako jauna zen, tenentziarik garrantzitsuena. Hala ere, jaun Fortun Santxez, Eneko Baskoniako
|
lehen
erregearen ondorengo zuzena zen, lehenengo errege leinukoa, Senbeno bezala eta familia kontuak zituen harekin mintzatzeko. Fortun zaharragoa zen, baina orduan ere gaztea.
|
|
Hots horko" arabiar" gehixenak egiaz baskoiak ziren, musulman egin zirenak 715 urte irian. Horien burua zen Banu Qasi familia gotorra, Iruñeko (Pamplonako)
|
lehen
errege kristauaren askazia eta laguna. Lau mendez Ebro ibarrean nagusi egon ziren musulmanak, horko judio eta giristinoekin bakean.
|
|
Ondorioz aberatsena 824koa, Charles le Chauve enperadorearen aurkakoa. Ber urtean sortuko da Iruñeko erresuma, Eneko Arista
|
lehen
errege duela, Orreagan agindu ondoren. Aldi horretan baskoi kristau horiek Ebro ibarreko baskoi musulmanen laguntza bazuten.
|
|
Berantago Joan II.a Trastamarakoa, Nafarroako tronuan egon den espainiar bakarra,
|
lehenik
errege kontsortea izan zen, eta Blanca I.a erregina subiranoa zendu ondoren (1441) errege usurpatzailea, bien seme Karlos IV.a Vianako Printzeari koroa lapurtuz, baita hori zendu ondoren bere alaba Zuria II/ Blanca II.ari eta Leonorri ondozka. Hor dinastia berririk inork aipatu nahi balu, ez nintzateke iritzi horretakoa, eta gorago adierazi dudan bezala, Evreuxkoan ez dut sineste handirik.
|
|
Eneko Arista Iruñeko erresumaren
|
lehen
erregea
|
|
819an Otsoa III Zentulo dukea presoner egiten dute eta erbesteratzen. 824an Orreagako bigarren guduka, bestearen ondotik aipatuko dudana horretarako kapituluan. Ber urtean agertuko da Iruñeko
|
lehen
erregea, Iñigo Arista. 836an berriz gerla da Charles le Chauve enperadorearekin, baina laster bakea. 850 irian bukatzen da Baskoniako 1 dukerria. Bikingoak 844an agertu baitira, frankoen eta baskoien arteko gudukak urrituz joanen dira. 868an Charles le Chauvek Baskoniari uko eginen dio, frankoen muga Garona ibaiko eskuin aldean finkatuz. Arte horretan sortu da Baskoniako 2 dukerria, hobeki erranik Baskoniako printzerria
|
|
Aita Junes Casenavek ñabardura gehiagorekin idazten du Otsoak oldartzeko manua pasa ziela Iruñeko Aristatarrei: Ximeno Ximenez eta horren seme Iñigo Ximenezi, Iruñeko
|
lehen
errege Iñigo Iñigezen aita izanen zenari". (4).
|
|
baina frantsesetik hain urrun! Hugues Capet da Frantziako
|
lehen
erregea (987), frantses hizkuntza sortzen ari den ber deboran. Horren seme eta ondoko Robert le Pieux erregeak Burgoina beretuko du, hastapeneko erresuma hertsiari lehenbiziko ate bat irekiz.
|
|
Leiren, Iruñen eta Naieran handitzen da. Oibarko Antsa neska gaztearekin seme bat ukanen du, Ramiro, Aragoiko
|
lehen
erregea izanen dena. Baina 1010ean beste andere batekin ezkondu behar du politikaz:
|
2023
|
|
Aipatu Forseko jaunak norbait igorri zuen berehala Griperat egia jakiteko. Hura jakinik, ez zitzaion nehola ere negar egiteko modukoa iduritu, eta huts egin gabe joan zitzaion kontatzerat bere andere nagusi Angulemako dukesari, zeina Frantzisko izendun
|
lehen
erregearen ama baitzen.
|
|
Beraz, Urartuk okupatzen zuen lurralde berberean Armenia agertu zen hura desagertu eta berehala. Horrez gain, “Armenia” izen bera baliteke Arame/ Aramu
|
lehen
errege urartuar horretatik eratorri izana.
|
|
4 Jugoslaviako Alexander I(), serbiar, kroaziar eta esloveniar estatuaren erregea, Jugoslaviako erresuma osatu berriaren
|
lehen
erregea. (I.O.)
|