|
2000
|
|
|
Oso interesgarria da jakitea euskaldunek hartu zuten jarrera erbestealdian eta baita egiaztatzea ere politika munduan denek bi karta joko diferenterekin mugitzen direla batera eta bestera itxurazko baino ez den errealitate nahiko gezurrezko batean. Ez da harritzekoa, beraz, azkenerako etsita amaitzea nahiz eta,
|
lehen
esan bezala, Mario Salegi baikor samar azaltzen zen hemengo egoeraren aurrean; orain ez dakit zer esan dezakeen, izan ere, hori su etena eten baino lehen izan baitzen. Agian bere eszeptizismo sakonera murgildu bide da ostera ere!
|
|
|
Arazoa handia da.
|
Lehen
esan dizut: kirol hau herrikoia egin behar bada trinketan egin behar da.
|
|
|
Bigarrenez,
|
lehen
esan bezala," neurtutako", frogatutako fede horrek bazuen garrantzi haundiko den beste ezaugarri bat. Komunitate batean, eta beraz, proiektu batean txertatzen zuen norbere bizitza.
|
|
|
Euskal Herrian gertatzen ari dena, Europa osoan gertatzen da,
|
lehen
esan dudan bezala: literatura katakunbetako jarduera bihurtzen ari da.
|
|
|
Azken aldiko bertsolaritzak hartu duen bideak hiru aspektu ditu eredugarri izan litezkeenak: bata
|
lehen
esan dudan ideologien elkarbizitza, bestea homologazio eta dikotomia horien gainditzea (lokalista pobre ustekoa, unibertsal aberats ustekoa), eta hirugarrena kulturgintza eredua. Xabierrek esan duen bezala, nahiz eta hau putakume bat izan niretzat eta ni berarentzat ere bai, hau atera egin behar dugu aurrera, gustagarria egin behar dugu.
|
|
|
Administrazioak erakundetze prozesuari bakarrik eskaini zion arreta eta laguntza, eta hor aurrez aurreko borroka bat hasi zuen herri mugimenduekiko. 90eko hamarkadaren hasieran
|
lehen
esandako bikoiztasunaren fenomenoa egon zen. Dena zen administrazioaren proiektuak sortzea.
|
|
|
Bidegurutzean momentuz ezkerrera joko dugu (gero itzuli egin dugu), 4 kilometrotara urtegiari izena ematen dion Uribarri Ganboan sartzeko.
|
Lehen
esandako moduan, puntu honetan Landara itzuli, eta bere ondotik Bergararantz zuzenduko gara.
|
|
|
|
Lehen
esan dugun bezala, Barne Ereduei esker, haurra ez da pasiboa den zerbait, aktiboa baizik. Haurrak portaera eta igurikapen edo espektatiba zehatzakizango ditu atxikimendu irudiaren eskuragarritasunari begira eta harremanetanberak daukan paper propioari eta egoera kontrolatzeko bere trebetasunari buruzdauzkan ideien arabera.
|
|
|
Hau da, eta sinpleki esanda, ingurukoekinesperientzia atseginak baditu, ingurune atsegin modura errepresentatuko ditu berebaitan. Eta
|
lehen
esan bezala, bera besteentzat atsegin sentitzen bada, bere buruabesteekiko atsegin errepresentatuko du.
|
|
|
|
Lehenik
esan dezadan, ni, izenordea ezin dela erabili.
|
|
|
Iraultzak Antzinako Erregimenarekiko ekarri zuen haustura ez zen erabatekoa izan eta eskolatze orokorra ez zen XIX. mendearen bigarren erdialdera arte gauzatu.
|
Lehen
genioen legez, honek oso ondo adierazten du, adibidez, eskolaren ideologia gauza bat dela, eta eskolaren historia, aldiz, guztiz fenomeno ezberdina. Dena dela, Balibar ek eta Laporte k dioten bezala:
|
|
|
Estatu Nazioari aurre egiteko indar politiko nabarmena duen giltza dugu hizkuntza, identitate kontrajarriak azalaraz baititzake, azkenean nazio bat zein bestea bereizteko bidea eskain dezaketenak. Beraz, nahiz eta bakarrik kultur nortasunaren elementu ideologiko hutsaren moduan izan, hizkuntza nazioaren funtsezko ezaugarria izango da nazionalismo hauentzat59 Ondorioz, eta
|
lehen
esandakoaren ildo beretik pentsa daitekeenez, hezkuntza sistemarekiko ezinbesteko erreferentzia puntua izango da hizkuntza, inondik inora gutxiets ezin daitekeena. Badakigu Estatuaren monopoliopean dagoen hezkuntza sistemak kultur asimilaziorako tresna zuzen gisa jokatzen duela, eta izaera honek monopolio horrekin amaitzeko ahaleginak eskatzen ditu nazionalismo horien aldetik, eskolarena borrokagune politiko garrantzitsuenetarikoa bilaka daitekeelarik.
|
|
|
Baina,
|
lehen
esan dugun legez, Fernando VII.aren eskutik etorri zen erreakzio absolutistaren itzulerak pikutara bidali zituen liberalen ametsak, hezkuntza arloan ere. 1812ko Konstituzioaren indargabetzearen ondorioz irakaskuntzaren ardura zuen. Secretaría de Despacho de la Gobernación?
|
|
|
|
Lehen
esan dugunez, jauzi hau ere hezkuntza sistema eratzearena alegia, Estatu Nazio espainiarraren eraikitze prozesuaren markoan gertatzen ari zen Estatuko Administrazio osoaren antolakuntzaren testuinguruan kokatu behar da. Alde horretatik oso adierazgarri iruditzen zaigu Sanchez Prieto-k Estatu espainiarraren izaera nazionalari buruz dioena:
|
|
|
corpus homogeneo eta zentralizatuaren beharrari erantzutea. Hala,
|
lehen
esan dugunez, Estatuaren makina burokratikoaren indartzeak aparteko garrantzia izango zuen eta testuinguru honetan ulertu behar da Moyano legeak irakasleriaren arazoari emandako bultzada. Benso k234 esaten duenari jarraituz, hezkuntzarena Estatuaren funtsezko funtziotzat hartzen zela kontuan izanik, irakasleria Administrazioaren zerbitzuan zegoen pertsonalaren saila handiena denborarekin izatera pasatu zela ikusten da.
|
|
|
Uko egingo nioke baita ere ametsetako Irlandari, eguneroko bizitzari, lanari, iraganari, txutxu mutxuei... baldin eta baneki Rocío ez dela bihar edo etzi Dublinerantz joango. Baina,
|
lehen
esan dudan bezala, orainaldiaren jabe gara (horren jabe baino ez, agian), eta nork daki, beharbada datozen egunetan pozteko beste mila arrazoi aurkituko ditut. Ze" beharbada" eta ze txorakeria?
|
|
|
Esana dago, bada, harro hasi zela Armando Bonilla aitorpenekin, Deere jaunari apustu egin nahian bezala, mesfidati. Lehen
|
lehenik
esan zuen misiolari joan zela Afrikara, misio hauetan bere espiritu herratua, jipoitua, altxatuko zuen esperantzan. Baina laster konturatu zen langintza hura oso gogorra zela, bide hark ez zeramala hondamendi handiago batera baino.
|
|
|
Horien helburu nagusia Hegoaldean argitaratu ez zitekeena ateratzea zen, eta horrek komunikabide berrien kalitatea gutxitzea suposatu zuen normalean. Joera hau Erregimenaren usteltzearekin batera indartu zen, ezen,
|
lehen
esan dugun bezala, eduki kulturalak libreago azaltzeko aukera ireki baitzen Hegoaldean. Atzerriratuen ikuspuntutik hori bigarren mailako helburu bihurtu zen orduan, nagusia Franco botatzea baitzen.
|
|
|
Horiek, dudarik ez, erantzuten zailak. Nor hori aintzat hartuz gero, bistan da,
|
lehen
esan legez, norbanakoarena baino gehiago, talde lana dela hori. Egileak nortzuek izan behar duten zehazteko abagunean, jakina, apartera joan beharrik ez, dagoeneko batzuk jardunbidean ari direlako:
|
|
|
Horren hurrengo,
|
lehen
esan legez, Frantziar Iraultzak zibilaren arloan agindutako legeak. Azken azkenean, 1804 urteko Kode Zibilaren aldarrikatzearen ondorioz, XII. urteko ventdse hileko legearen 7 zenbakia:
|
|
|
Nire kasuan gertatzen zait beti esperientzia berezi baten ideia agertzen zaidala eta, beraz, zentzu batean, nire esperientzia par excellence dela; horrexegatik orain zuen aurrean hitz egiterakoan, esperientzia hau erabiliko dut lehenengo adibide nagusitzat hartuz. (
|
Lehen
esan bezala, auzi hau erabat pertsonala da eta beste batzuek beste adibide adierazgarriago batzuk aurkituko dituzte.) Esperientzia hau deskribatuko dut zuei, posible izanez gero, esperientzia bera edo antzekoak gogorarazteko, gure ikerketarako oinarri komuna edukitzeko moduan. Uste dut halako esperientzia deskribatzeko modurik hoberena, esperientzia hori dudanean munduaren existentziak harritzen nauela esatea dela.
|
|
2001
|
|
|
|
Lehen
esaten genuen gaur eguneko ezkerra eta orain dela 20 urteetakoa konparatuz, diferentzietako bat horixe da, gaur egun ez dakigula ondo nola definitu ezkerra. Definitu ahal dugu Euskal Herrian nazio programa bat edo gizarte arloko programa partzial bat, baina ezkerra definitzerakoan galdu egiten gara.
|
|
|
Gaur egun ezkerrak ez du bere izaera eta bere zentzua galdu eta ezkerrak krisi hau gaindituko du baldin eta gai bada bere erronkei aurre egiteko.
|
Lehen
esan da Hirugarren Munduan ezkerra ez dela horrenbeste aldatu, baina nik uste dut baietz, ezkerra toki guztietan ari da aldatzen. Porto Alegren argi ikusi da globalizazioaren aurkako mugimendutik ezker berri bat sortzen ari dela eta pixkanaka burua bere lekuan jartzen ari dela.
|
|
|
Ezkerreko alderdiek ere eragina galdu dute eta, besteak beste, formazio lana askoz ahulago dago. Bikilak
|
lehen
esan duen bezala, ezkerrak zikloak ditu, batzuetan goian dago eta hurrengoan behean; gaur egun behean dago baina, dirudienez, gorantz egiteko gogoarekin. Anttonek esan duen bezala, arrazoiak badaude beste jarrera batzuk bultzatzeko baina egia da iraultza proiektu gutxi dagoela.
|
|
|
Euskal Herrian arte garaikidearekin lan egiten duten galeriak ez dira oso ugariak, eta Guggenheim bezalako fenomenoek,
|
lehen
esan dugu, ez ditu galeria berriak ekarri. Aurreikus daiteke, beraz, ez Artiumek ezta Nafarroako Arte Garaikideko Zentroak ere, ez dutela horrelako fenomenorik ekarriko.
|
|
|
|
Lehen
esan bezala, bederatzi urte daramate Igorrek eta Harkaitzek txalaparta munduan. Lehendik musika oinarririk bazuten.
|
|
|
Joera horren aurrean beharbada faltan dago antzerki zorrotzagoa. Dena den,
|
lehen
esan dudan moduan pentsatzeko beta ematen duten lanak ere egiten dira.
|
|
|
Izan ere,
|
lehen
esan dugu Oinaz eta Ganboa, Ganboa eta Oinaz eskema soila baino askoz konplexuagoa izan zela Berant Erdi Aro gatazkatsu hura. Bando bien arteko topaketa odoltsuaz haratago, Ahaide Nagusien eta hiribilduen arteko gatazka zela esan genezake, Erdi Arotik zetorren mundu zaharraren eta Aro Modernoa zabalduko zuen antolaketa berriaren arteko talka.
|
|
|
Nekazarien gaineko presioa areagotzea hautatu zuten askok Bizkaia eta Gipuzkoan. Baina,
|
lehen
esan bezala, Euskal Herriko noblezia alde batetik xumea eta bestetik erasokorra izaki, ekintza militarra nagusitu zen gurean errentak zabaltzeko bide gisa. Hura zen bide naturala, nobleek hobekien egiten zekitena eta sarritan egiten zekiten gauza bakarra.
|
|
|
Askotan gurutzatu izan naiz politikoekin, eta irudipena da beste galaxia batean bizi direla, oso isolatuta, batez ere kaleko berrietaz. Deskonexio horren arrazoietako bat, agian,
|
lehen
esandakoagatik izango da: politikoek agintzen dutela, baina errepresentazioen jabeekin batera.
|
|
|
Geldiunea aipatzen duzu, baina
|
lehen
esan duzun bezala EEBBek bere iritzi publikoa asetu dute eta horretarako zerbait egin.
|
|
|
Guztiarekin ere, konpromisoak,
|
lehen
esan bezala, ez zuen garaian irakurterraz eta euskararen onerako gerta zitezkeen nobelen argitalpena ekarri. Konpromisoa euskaraz idaztearekin soilik lotuta egonik, ordura artean indarrean zeuden modaz pasatako eredu literario zaharkituak baztertu zituzten.
|
|
|
Sekuentzia hauek hainbat lekutan kokaturik daude: txalupa batean (Abel, Marga), parkean (Abel, Marga), zineman (Abel, Marga), etxean (aita, ama, K eta D), bulegoan (K, eta D), eta
|
lehen
esan bezala, atzerantz egindako anakronia gisara aurkeztuta daude. c) Pertsonaia dagoen gelatik abiatuz, bertako objektuen deskribapenak (sapaiko ispilua, aluminiozko potoa, barrote gurutzatuez osaturiko leihoa) edo gelaren beraren (marroez akoltxatutako hormez osatua) deskribapenek sortzen dutena. Inbentarioak...
|
|
|
Baina itzul gaitezen Victoriarengana.
|
Lehen
esan bezala, emakume honekiko obsesioak bultzatzen baitu protagonista bere jokabide seduzitzailea muturreraino eramatera. Esan dugun modura, Victoria helgaitza da Juan Martinentzat, emakume kultua, azkarra, eta pintaezina.
|
|
|
Baina,
|
lehen
esan den bezala, baldintza jakin batzuk dauden udalerrietan zertxobait gora egin dezakete muga horiek.
|
|
|
Ikasleak, normalean, bakar bakarrik egin behar izan dio aurreulermen ariketari, eta, gainera, bideoa behin bakarrik ikusita.
|
Lehen
esan dugunbezala, jokabide horrek memoria lanari ematen dio lehentasuna, eta ikasleenganizugarrizko estresa sortzen du.
|
|
|
|
Lehen
esan dugun bezala, sortuko den egoera asimetrikoa izango da, etahorrek eragin zuzena izango du elkarrizketan. Saioaren kontrola aholkula riarenesku uzten saiatuko da ikaslea, eta elkarreraginean pasibo agertuko da.
|
|
|
Dirudienez, prozedura horiek tradizio erromatareta bisigotikoaren heredentzia islatzen dute, baina endekatuta: auzietan, lege bisigotikoek lehentasuna agiri idatziei ematen zieten; Iruñeko erresuman. Asturiaseta Leonen gertatu ohi zen legez?, ordea, ahozko lekukotasunek zuten nagusitasuna(
|
lehen
esan bezala, noiz behinka dokumentuak ere erabiliak izan arren).
|
|
|
Armekin lotuta,
|
lehen
esan dugunez, gerrikoen goarnizioak ditugu (3 irudia). Hauen artean oinarrizko hiru mota bereiz daitezke: gerrikoen belarriak; plakaartikulatudun gerrikoen zarrailuak eta plaka zurruneko gerrikoen zarrailuak.
|
|
|
Zaharrak berri ditut, beraz, egin. Eta
|
lehen
esanak, berresan, berriagoak eskas direnez gero.
|
|
|
Nire ustez
|
lehen
esan dudanak baino ondore larriagoak ditu beste gauza batek; lehen esan dut, eta ez dut gauza berririk esan, mundu guztiak baitaki, euskara erabili den eskualdea, guk dakigun garaian, esan dezagun azkeneko bi mila urte honetan, aski meharra eta laburra izan dela. Esan dugu gainera eskualde horretan bizi zen eta hizkuntza hori erabili zuen jende multzoa ere ez zela ugariegia.
|
|
|
Nire ustez lehen esan dudanak baino ondore larriagoak ditu beste gauza batek;
|
lehen
esan dut, eta ez dut gauza berririk esan, mundu guztiak baitaki, euskara erabili den eskualdea, guk dakigun garaian, esan dezagun azkeneko bi mila urte honetan, aski meharra eta laburra izan dela. Esan dugu gainera eskualde horretan bizi zen eta hizkuntza hori erabili zuen jende multzoa ere ez zela ugariegia.
|
|
|
Baina ez da hori bakarrik.
|
Lehen
esan dudanaren ondorio bezala gauza bat ikusten da argi eta garbi. Gure artean eta guk gauzak ongi ezagutzen ditugun garaian, ez da sekula euskara hemengoen adierazpide edo mintzabide osoa izan.
|
|
|
|
Lehen
esan dut hau gertatzen dela gure hizkuntza txikia delako, esan dugun zentzuan, baina ez da hori bakarrik. Euskadi, eta berriz ere Euskadi diot, Euskal Herria ez esateagatik, eta inork inoiz nire gauzak irakurri edo entzun baldin baditu, badaki nik beti Euskal Herria sartzen dudala, eta ez Euskadi, baina hemen nahitaez Euskadi edo Euskadiren antzeko zerbait sartu behar da eta ez Euskal Herria, nahasketa sortuko ez baldin bada.
|
|
|
Euskadi, eta berriz ere Euskadi diot, Euskal Herria ez esateagatik, eta inork inoiz nire gauzak irakurri edo entzun baldin baditu, badaki nik beti Euskal Herria sartzen dudala, eta ez Euskadi, baina hemen nahitaez Euskadi edo Euskadiren antzeko zerbait sartu behar da eta ez Euskal Herria, nahasketa sortuko ez baldin bada. Guk dakigun garaian, azken bi mila urte honetan,
|
lehen
esan dudan bezala, Euskadiko eremua osorik hartzen baldin badugu, eskualde hori ez da inoiz, bi mila urte horietatik gora nik ez dakit zer gertatzen zen, osoro eta zeharo euskalduna izan.
|
|
|
Beraz, guk besteren aurrean esaten dugunean Nafarroako Erriberak, Cascantek esate baterako, euskara galdu zuela eta berreuskaldundu egin behar dugula, ez gara egiaz ari; guk dakigunez eta guk ezagutzen dugun garaian Cascanten ez da euskaraz egin; hori da egia, egia huts hutsa eta Cascanten bezala hori bera gertatzen zen gutxi gorabehera Bizkaiko Enkartazioetan, Arabako zenbait zatitan eta beste franko lekutan. Halaz ere,
|
lehen
esan bezala, egia da Pirinioetan alde batera eta bestera euskara edo euskararen antzeko zerbait Araneraino egiten zela; egia ere da beste aldetik Burgos ingururaino euskara egiten zela eta Ebroren hego aldera, noski. Baina, halaz guztiz ere, gero Euskal Herri edo Euskadi bezala gelditu den hori ez da osorik euskalduna izan azken bi mila urteotan.
|
|
|
Hainbestez horko erdaldunek bazuten laguntza bat horko euskaldunek ez zutena eta
|
lehen
esan dugun arrazoiagatik, alegia beti ahulagoak amore ematen diolako indartsuagoari, euskaldunok izan gara beti amore eman diegunak erdaldunei eta ez alderantziz.
|
|
|
Sar gaitezen beste auzi batean. Hau ere
|
lehen
esana dago baina ez dut uste kalterik egingo duenik berriz esateak. Euskal literatura diogunean, ikaragarrizko nahas mahas bat datorkigu gogora.
|
|
|
|
Lehen
esan bezala, aho literaturak euskal literaturan axola edo ardura gehiago izan du inguruko erdal literaturetan baino. Halaz ere, eta honetara ezkero, gauza bat esan behar dut:
|
|
|
Bestela esan, ez duela iraunkortasunik izan: eta ez du izan,
|
lehen
esan bezala, hitz hegalaria paperean lotzen eta gelditzen delako, eta zenbat kopia gehiago izan, hobe; eta inprentan are hobeago eta inprentan egin den edizioa ugaria baldin bada, ezin hobeago. Nik ez dakit sekula pentsatu duzuen zenbat euskal obra ez diren gureganaino heldu, edota heldu badira ere, nolako kondizio exkaxetan heldu diren.
|
|
|
Eta aurrerago, Euskal Herriak azken bi mila urtetan izandako balizko euskalduntasunaz ari delarik: "... horko erdaldunek bazuten laguntza bat horko euskaldunek ez zutena eta
|
lehen
esan dugun arrazoiagatik, alegia beti ahulagoak amore ematen diolako indartsuagoari, euskaldunok  izan gara beti amore eman diegunak erdaldunei eta ez alderantziz".
|
|
|
Orain pixka bat argitzen hasi den bezala, Felipe II.aren invenciblek eta gainerako istiluek hemengo arrantza, bale edo bakailaoaren arrantza, alde honetakoa, zeharo lur jota utzi zuten eta gelditu zirenak hara joan ziren eta hangoa ugaldu egin zen; gero Luis XIVgarrenak, hemen lehen gertatu zen bezala, dena berriz hondatu zuen arte. Axular nolako jendearentzat ari den ikusteko aski dugu beste norbait hartzea eta har dezagun
|
lehen
esan bezala zenbaiten ustez Euskal Herriko lehenbiziko burgesa ematen digun liburua. Izan ere, lehenbiziko burgesa Peru ez, baizik izatekotan Mogel izan zen.
|
|
|
Hitzak, berriz, euskal eta erdal hitzak baititugu hizpide orain, besteri begira daude,
|
lehen
esan bezala; besterik erakusten digute keinuz eta zeinuz. Gauzak ânolabaiteko" gauzak" eta" gauzakiak" â eta direlako gauzen irudi gogoetak dira adierazle horiek gogorarazten dizkigutenak:
|
|
|
Bukatu behar eta, hitz bi esango nituzke Axular Etxeberriren parean jartzeko. Ez dut dudarik egiten,
|
lehen
esan bezala, honen kantu lana ederlana ere badela zatirik egokienetan, eta ez dira horrelakoak eskas. Badirudi, halaz guztiz, badela alde larri Manualaren lehenbizikotik bigarren partera:
|
|
|
âGuk hala uste.
|
Lehen
esan dizugu, horratik, ez garela handinahi horietakoak. Oraingoz uste dugu nahikoa eta gehiegi egiten dugula bereiz  kuntzak gehi ez daitezen eginahalean saiatuz.
|
|
|
Bestela badirudi ere, inoiz baino begirago egon behar genuke orain aldi igaroari, etorkizunaz atzendu gabe noski eta etorkizunaren zain gaudelako, hain justu. Besteak beste, lehen egin izan dena egina dago, nahiz gaizki egina iruditu guri;
|
lehen
esana esana dago, oker esana dagoela baderitzagu ere. Ez gaitezen beti, hainbeste aldiz egin dugunez âeta lehengora nator berriz, predikari gogaikarriaren antzeraâ, huts hutsetik abia:
|
|
|
baina hemengo herriak, Xenpelar bezalako fabrika langileak, zer galdu zuen Foruak galtzean?
|
Lehen
esan baitut orduko jendearen ustez, nahiz ikasi nahiz ezjakin izan, Cà ¡ novasen bitartez galdu  genituela Foruak eta orduan hain zuzen, ez lehenago. Jauntxoentzat izan zen galgarri galera hura (eta Bilbo Donostietako burgesak ez ziren jauntxoak) eta ez jende arruntarentzat.
|
|
|
|
Lehenik
esan, gorago aipatu mariskalaren omenezko liburuaren berri eman zuela:
|
|
|
Meza, bazkaria eta jendearekiko harreman guziak bukatu ondoren, etxera bildu ginen.
|
Lehen
esan bezala, parroki ondoan zen gure etxea. Ia gaueko hamabiak ziren.
|
|
|
Mokoroaren liburuari egin nion hitzaurrean, berriz, esan modu edo modismoei buruz jardun nintzen. Baina
|
lehen
esana: denborarik ez dut.
|
|
|
Ez dugu denon arteko estrategia bat erabaki eta sektore batzuk,
|
lehen
esan bezala, uzkur dabiltza.
|
|
|
|
Lehen
esan legez, bada, alabaina, hor bazterretan, euskararena indarkeriarekin lotu nahi duena. Horixe erearbuiaga rria, ez baitago bi horiek estekatzerik.
|
|
|
Sok. (...) Izan ere, Homerori buruz ondo hitz egitea ez da,
|
lehen
nioen moduan, zugan dagoen artea, zu mugitzen zaituen jainkozko indar bat baizik; Euripidesek magnetikoa deitu eta askok Herakletiarra deitzen duten harriari eragiten dion indarraren antzekoa. Egiazki, harri iman honek ez ditu burdinazko eraztunak erakartzen soilik, eraztun hauei ahalmena igortzen baitie, honela hauek harri imanak egin dezakeena egin dezaketelarik, hau da, beste eraztun batzuk arrastaka eraman ditzakete; honela, batzuetan elkar eskegitzen duten eraztun eta burni zatiz eraturiko ilara, oso luzea, agertzen da, harri iman honen bitartez ahalmena, goitik, zati eta eraztun denetara igortzen delarik.
|
|
|
Aztertzen ari naiz, lon, eta hori zer iruditzen zaidan adieraztera noakizu. Izan ere, Homerori buruz ondo hitz egitea ez da,
|
lehen
nioen moduan, zugan dagoen artea, zu mugitzen zaituen jainkozko indar bat baizik; Euripidesek16 magnetikoa deitu eta askok Herakletiarra deitzen duten harriari17 eragiten dion indarraren antzekoa. Egiazki, harri iman honek ez ditu burdinazko eraztunak erakartzen soilik, eraztun hauei ahalmena igortzen baitie, honela hauek harri imanak egin dezakeena egin dezaketelarik, hau da, beste eraztun batzuk arrastaka eraman ditzakete; honela, batzuetan elkar eskegitzen duten eraztun eta burni zatiz eraturiko ilara, oso luzea, agertzen da, harri iman honen bitartez ahalmena, goitik, zati eta eraztun denetara igortzen delarik.
|
|
|
Objektuari dagokionez filosofoak sentsualistak edo intelektualistak izan dira; Epikuro alde batetik eta Platon bestetik.
|
Lehenak
dio sentsuetako objektuetan soilik dagoela errealitatea eta beste guztia itxurakeria soila dela. Bigarrenak, berriz, sentsuetan ilusioa besterik ez eta benetako errealitatea adimenean soilik dagoela dio.
|
|
|
Unaturik ikusiko ninduen, zeren, harrigarria bada ere, irribarre zinikoa egin baitzuen lehen aldiz.
|
Lehen
esan dizut azken lan bat egiteak ekarri nauela Tokisgradora, jarraitu zuen. Informazio bat eman didate, eta kontratatu naute hemen dagoen pertsona bati emateko.
|
|
|
Eta abismora erori baino
|
lehen
esan zidan:
|
|
2002
|
|
|
Aralarrek beti esan izan du bere tesiak nagusi direla ezker abertzalean. Oraindik gazteak zarete,
|
lehen
esan duzun bezala, baina jendea erakartzea kostatzen zaizuela dirudi.
|
|
|
|
Lehen
esan dizudan antzera, lagun. Niretzat ezker abertzalekoak, abertzaleak, nazionalistak, independentistak eta ezkertiarrak dira.
|
|
|
|
Lehen
esan da argazki finkoa dagoela, halako egonkortasun bat, orain aurrera goazela. Ez al dago hor halako kontraesan bat?
|
|
|
Azken eremu hau indartu eta babestea oso garrantzitsua da. Horrez gain, eta
|
lehen
esan da hemen, euskaraz egiteko aukerak nabarmen gehitu behar dira, zerbitzuak besteak beste, etxetik edo eskolan ikasi den euskara hori erabili ezean galtzeko arriskua dagoelako. Euskarazko zerbitzuak eta produktuak areagotzea oso inportantea da.
|
|
|
Caracasera bidali duen mezulariaren antzera, gu ere istorio honen irakurketa harrigarrian barneratuz goaz eta emakume honen ezinegonaren konplize bihurtzen gara.
|
Lehen
esan dugun modura, genero autobiografikoa da nobela honetan protagonistaren ezinegona kontatzeko forma narratiboa. B. Ciplijauskaiték bere La novela femenina contemporánea() (Anthropos, 1988) ezagunean adierazi bezala, nobelagintza modernoak subjektuaren izaera finkatzen duten ezaugarrietan sakondu nahi du eta hortik dator genero honek betidanik autobiografiarekin izan duen lotura eta harremana.
|
|
|
Alabaina,
|
lehen
esan dugun moduan, Rock" n" Rolleko metafora eta espresioek liluratzen dute hasieratik irakurlea: autoaren ibilera deskribatzeko konparaketa harrigarriak(" autoaren mutur luze urdina zorua xurgatzen ari zitzaion karrika hustuari, nerabe goseti batek espageti mugagabea bezala." (9)), burua" telebista aparatu itzalia bezalakoa" duen protagonista (11), berun puska goritua dirudien eguzkia (239), edo" infernuko beroaren galdan hogei egunez atxikitako malkoak" husten dituen zerua (404).
|
|
|
|
Lehen
esan dugun moduan, 1980ko hamarkadan nabarmen sendotu eta ugaldu zen euskal liburugintza. Igoera honen arrazoiak hobeki azaltzeko garaian, euskarazko liburugintzari eman zitzaizkion diru-laguntza berriez gain, literatur sorkuntzari berari ematen hasi zitzaizkionak hartu genituzke kontuan.
|
|
|
Pixkanaka, 1950eko hamarkadara hurbilduz joan gara, eta urte haietan agertu zen idazle talde berria urrats erabakigarria izan zen euskal eleberrigintzaren modernizazioan.
|
Lehen
esan bezala, 1950ean, Jokin Zaitegik Euzko Gogoa aldizkaria() sortu zuen Guatemalan; bertan argitaratu ziren Ameriketan eta Europan erbesteratutako euskal idazleen lanak, eta euskarri garrantzitsua izan zen belaunaldi berrientzat. 1956an, aldizkaria Biarritzera aldatu zenean, bertako kideen artean haustura ideologiko eta generazionala gertatu zen; horregatik mintzatu zen J. M. Larrea" 1956ko belaunaldiaz".
|
|
|
Ildo berean, euskal bizitza literarioaren irekitze eta eguneratze unea izan zela erakusten dute 1950eko hamarkadan egin ziren literatur itzulpenek (itzuliak izan ziren, besteak beste, Shakespeare, Baroja, Homero edo Juan Ramón Jiménez); joera hau sendotu egin zen ondoko bi hamarkadetan, Hemingway, Tagore, Ionesco, Cela, Brecht, Camus, Kafka, Stevenson edo Twainen itzulpen astiroei esker.
|
Lehen
esan bezala, Zarauzko Itxaropena argitaletxeak 1952an Kulixka Sorta bilduma sortzeak bulkada eman zion abian jarri nahi zen eguneratzeari eta aldizkari berrien sorrerari, hala nola Jakin (1956), Karmel (1950) edo Anaitasuna (1953), eta akuilu garrantzitsua izan zen kultur bizitza suspertzeko.
|
|
|
Orain 100 urte, gure herri honen barruan, euskera ekienak %54 ei ziran. Orain,
|
lehen
esan dogunez, %23 murrituz.
|
|
|
Ibilaldi hori egiten ari ziren bitartean, Zilarbizik
|
lehen
esandako zerbait gogoratu zuen Pertseok: hark arreba bat bazuela, alegia, eta arreba horrek laguntza eskainiko ziola hasi berria zuen abentura hartan ahalik eta ondoen konpontzeko.
|
|
|
Alde batetik, giza eta gizarte zientziak Unibertsitate beraren antolaketa, kudeaketa, irakaskuntza eta ikerkuntza estrategien baitan daude (Eusko Ikaskuntza, 2001); bestetik, berriz,
|
lehen
esan dugun bezala, oro har, gaur egungo gizartearenparametro berrietan, eta espresuki euskal gizartearenean, gizabanakoak betetzenduen zeregina giza eta gizarte zientziak zientifikoki lantzean dagoela uste dugu.
|
|
|
1975etik aurrera?
|
lehen
esan bezala?, Euskal Unibertsitatearen aldekomugimendu zabal eta indartsua garatu zen Euskal Herrian zehar. Testuinguruhorretan sortu zen UEU, inolako babes legalik eta instituzionalik gabe.
|
|
|
|
Lehen
esan dugun bezala, errealitate hura ulertzeko eta interpretatzekoinstrumentu kontzeptual batzuen beharrean gaude. Gure kasuan, XVI. mendekoemakumeen jarduera eta botere espazioak zein ziren aztertzean sortzen zaizkigunarazo edo kezkak gainditzeko erabiltzen ditugu lanabes kontzeptual horiek.
|
|
|
Bigarrenak, ordea, gerrate karlistekin du lotura estua. Marjinazioberri bat iragartzen da orduan,
|
lehen
esan bezala, lurraldeek indarrez galdu baitzuten beren izaera politikoa.
|
|
|
Kutsatutako pertsonetatik, haien materia fekalak eraginda, ingurunera transmititzen den birusa da. Gehien inplikatzen diren elikagaiak moluskuak dira,
|
lehen
esan dugun bezala, nahiz eta landare asko ere hala egon. Hala ere, landareetan gehien deskribatu den taldea Norwalk birusarena da.
|
|
|
Gaur egun, pazienteak behar bezala tratatu baino 7 hilabete lehenago igarotzen dira. Berezitasunak Artritis erreumatikoa,
|
lehen
esan dugun bezala, gaixotasunik ezohikoenetako bat da. Sufritzen duten pertsonen %76k ezintasunen bat dute.
|
|
|
–Horretara nindoan.
|
Lehen
esan dizuet bi gauza esan behar nizkizuela.
|
|
|
–Hasieran ez, ez zidaan utzi. Baina
|
lehen
esan diadan bezala, bizitzaren atea zabaltzen ari zela iruditu zitzaidaan bat batean, eta saiatu egin behar nintzela sentitu nian. Kristoren alamena eman nioan.
|
|
|
|
Lehen
esan dugunez, munduan badira 500 zakur mota, jakintsuen arabera. Horietarik ba omen dira 129 Euskal Herrian.
|
|
|
Itsu eta atzenkor egon behar du batek, edo bi begiak lausoturik izan gutxienez, hizkuntza kontuetan oraingo egoera eta orain dela hogeita hamar bat urtekoa berdintsuak direla pentsatzeko. Itsu, betiko gau lazgarria begietan, edo,
|
lehen
esan dudan gisa, beste planeta batean bizi, hori ere gerta daiteke, eta ez nintzateke harrituko batere hau izango balitz kasua, hemen bizi den jende anitz aldi berean beste planeta batean ere bizi delako. Ez dakit:
|
|
|
Hau argitaratu zen EHUko liburu batean (hortaz, etxetik hasiko naiz), Jose Ramon Zubimendik aski ongi bildu zuen gisa: " Bada, gure eritziz aipatu arrazoiak berdin berdin balio du hemen ikertzen den denboraldirako, zeinetan gertatzen bait da,
|
lehen
esan bezala, baskoin protoplasmikoaren leherketa eta eztanda ikusgarria: behionlako mundo euskaroide haren agerpen eremu zabal berberara gutxi gorabehera hedatzen den eztanda, alegia.
|
|
|
Iparra edo hegoa, hori berdin zait, baina jakin behar du non dagoen eta zein den bere tokia.
|
Lehen
esan dut Euskaltzaindiari [21] dagokiola euskararen araugintza akademikoa, legeak hala aitortzen diolako, nahiz oraingoz politikari batzuek ez diren, antza denez, honetaz jabetu eta Euskaltzaindia auzo bateko edozein elkarteren antzera tratatzeko joera erakusten duten, kontuan izan gabe erakunde bat dela, halaxe onartua gure oinarrizko legeetan. Euskara behar bezala arautu gabe dagoen une honetan, eta horrenbeste jende ari dela euskara idatzi eta mintzatua arauen bidez normalizatu nahian, ezinbestekoa da Euskaltzaindia bezalako erakunde bat izatea guztion erreferentzia.
|
|
|
Egia esan, luzatu naiz parentesi honetan, barkatuko didazu, irakurle, zu ere nire kezkekin batera urrundu baldin bazara bidetik, baina nola gauzek,
|
lehen
esan bezala, behin eta berriz esateagatik ere ez dioten beren jatorrizko izateari uzten, eta nola gezurrak ez duen egiatasunaren maila hartzen horregatik, zehaztu nahi izan ditut nire ustez funts okerra duten iritzi batzuk. Hortaz, itzul gaitezen berriz ere aspaldixko galdutako harira.
|
|
|
Alta,
|
lehen
esan bezala, navajoen lurraldean ari ginen sartzen, gure maparen terminologia erabilita. Handik  gutxira, indioek egindako purtxileriak salgai zeudela iragartzen zuten kartelak ikusten hasi ginen errepidearen  alboetan, bai eta, noizean behin, saltokiren bat edo beste.
|
|
|
Bestalde, eta ildo beretik jarraituz, ez legoke gaizki EHUko egungo egituraren aldaketa eragiteko egon daitezkeen aukerak aztertzea.
|
Lehen
esan dudan bezala, arazola rriak ditu gaurko antolaketa ereduak, eta ca mpusakbehar bezain buruaski ez izatetik datoz arazo horiek. Gainera, oraingo sistema erdiratuak ez ditu saihestu nekez justifika litezkeen bikoizketak.
|
|
|
Giza baliabideena da unibertsitateetan gaur egiten den ikerkuntzaren eragile mugatzaileenetariko bat.
|
Lehen
esan bezala, goi mailako irakaskuntzaren zerbitzua ematea izan da unibertsitateen helburu nagusia. Hori dela eta, irakasleen beharrak asetzea hartu izan da xede, eta horrek beste bi ondorio kaltegarri eragin ditu.
|
|
|
Ez dira egokiak edo, besterik gabe, ez dago egiturarik.
|
Lehen
esan bezala, irakaskuntza izan da eta da unibertsitateen zeregin nagusia. Beraz, ez da harritzekoa ditugununibertsitate egiturak ikertzeko egokiak ez izatea.
|
|
|
Euskal Herriko unibertsitateetan zein unibertsitateet atik kanpo ere, ia ez dago ikerkuntza instituturik, eta hori dugu gabeziarik garrantzizkoena. Aurreko azpiatalean mintzatu naiz kontu honetaz, ikerketarako baliabideen kantitatea eta erabilera aztertu dudanean, eta, beraz, ez dut hemen errepikatuko
|
lehen
esandakoa. Hala ere, ez ditugun institutu horietaz zerbait gehiago adierazi nahi nuke.
|
|
|
ingelesez irakur dezaketen ikertzaileen kopurua handiagoa da beste edozein hizkuntzaz egiten dakitenena baino. Salbuespenak egon daitezke, baina hori,
|
lehen
esan bezala, idazlearen kontua da. Beraz, horren arabera, euskaraz, gaztelaniaz edo frantsesez idazteak ez luke zentzu handirik izango kasu gehienetan.
|
|
|
Hau, bai, egiten dugu gure unibertsitateetan.
|
Lehen
esan bezala, horretarako daude egituratuak; eta gabezia, arazo eta behar handiak dauden arren, nik esango nuke irakastea dela hoberen egiten dugun unibertsitate jarduera. Baina ez dugu orain galdetu behar irakatsi behar ote den; zertarako eta nola irakatsi behar den dugu benetako gakoa.
|
|
|
|
Lehen
esan dudan bezala, azken urteotako ibilbideaazte rtzen badugu, argi dago gaur erabiltzen diren baliabideak askoz ere handiagoak direla hogei urte lehenago erabiltzen zirenak baino. Baina hori horrela izanik, garbi esan behar da oraindik ez gaudela beste esparru batzuetan gure garapen maila berbera duten herrien parean.
|
|
|
Datu horien alde ezkorra ezaguna da; baina niri hemen datu horien alde baikorra, hau da, unibertsitatean euskaraz dakien masa kritikoa 2000 ikasturtean 47.422 ikaslekoa izan dela interesatzen zait. Euskaraz dakiten ikasle horiek gaztelania ala frantsesa ezagutzen dute, eta,
|
lehen
esan bezala, gero eta gehiago izango dira ingelesa ikasten lauurterekin hasitako ikasleak ingelesez komunikatzeko gai direnak eta ikasgaiak ingelesez ikasi dituztenak. Ikas arlo bat ingelesez erakutsiko duen irakaslea ikastoletan aurkitzen bada, nahiz eta ez izan erraza ingelesez ikas arlo bat erakutsiko duenik aurkitzea, Unibertsitate mailan honelako irakasleak izatea errazagoa litzateke.
|