|
2005
|
|
|
Hitz dirdiratsu horietakoa da feno meno hitza. Harluxet Entziklopedian begiratuta, fenomeno hitzaren
|
lehen
adiera honakoa da: " Naturan edo gizartean gertatzen den eta behatua izan daitekeen edozein gertaera, jarduera edo ekintza".
|
|
2006
|
|
|
«Gerra, borrokaldia, liskarra; interes, iritzi edo jarrera kontrajarriak dituzten aldeen artekotirabirazko egoera». Gehienek
|
lehen
adiera honen alde egingo zuten, batez ere hizlari izan direnek, egunkarietan irakurri ahal izan dudanez. Baina badago bigarrenadiera bat ere, nire ustez gutxietsi behar ez dena:
|
|
|
Etimologiak
|
lehen
adiera bat eskaintzen digu, adiera arkaikoa: eij —edo e/ ustoj— jainkozko legea edo jainkoen borondatea da, Zeusen borondate absolutua, guztien gainetikoa.
|
|
2007
|
|
|
Mundua ezagutzen eta munduak konparatzen hasi zen giza abereak, ikusten zituen gauzak —modu modernoan— narratzeko beharra sentitu zuen: horrela jaio zen historia —istorh edo ikerketa,
|
lehen
adiera batean378—:
|
|
2008
|
|
|
Kasu hauetan Euskaltzaindia ez da gauza izan euskaldun guztiok batu gaitzakeen forma bakar bat eskaintzeko, eta, oraingoz, horrelako bikoteekin etsi behar izan du. Beste kasu batzuetan, Heg.> ikurrak, aspertu ren
|
lehen
adieran, esaterako, adierazten du delako erabilera Hegoaldekoa soilik dela, eta horrelakoetan, noski, ez zaio horiek erabiltzeari inolako oztoporik jarri nahi.
|
|
|
a)
|
Lehen
adiera (alde1)
|
|
2009
|
|
|
–Adostu? aditzaren
|
lehen
adiera ere berdinketari buruzkoa da. Harluxet, Morris, Mujika, 3000 hiztegia... denetan aurki zenezakeen, baina zuk begiratzeko astirik ez.
|
|
2010
|
|
|
|
Lehen
adieraren arabera, hots, integrazioa asimilazioaren parekotzat hartzen duenaren arabera, integrazioa nagusiki migratzailearen egitekoa da. Etorkina da integratu behar dena, gure gizartean, gure kulturan, gure komunitatean...
|
|
2011
|
|
|
. Baina ezin gauzatuzko asmo edo ideia hori, gizakien buru bihotzetan sakon errotua badago, orduan izan dezake aukera utopia izateari utzi eta errealitate bihurtzeko; formulatu den momentuan ezinezko zirudiena errealitate bihur daiteke horretan benetan sinistu eta etsi gabe lan eginez gero. Nolanahi ere, orain arte esan dudana, utopia izenaren lehen esanahiari,
|
lehen
adierari dagokio.
|
|
2012
|
|
|
Gogorra, benetan. Baina, a ze abuztua, lagunok, gogoangarria, inoizkoa, superra, opor hitzaren
|
lehen
adiera estimatzeko modukoa, bigarrena, hilaren 26an?. Bai, nik ere izan dut abuztuko sugetzarren berri, Assange afera, Siriako odolustea, zezenak eta Donostia, Uribetxebarriarekin egin krudelkeria.
|
|
|
Hala, ELHUYARren Hiztegi Modernoan, hauxe da, ondare? hitzaren
|
lehen
adiera: gurasoengandik jasotzen den ondasun multzoa.
|
|
|
Eragin paradigma «terminus» bezala ulertuta, modu ez antagonikoan: partzialtasunean (partikularrean) hasi eta bukatzen diren errebindikazio politiko edotaidentitarioak topatuko genituzke
|
lehen
adiera honetan. Hasieratik, desberdintzearenlogikapean, sistema liberalak interes/ nortasun «legitimo»entzat aurreikusita dituenparametroetan garatuko lirateke posizio hauek:
|
|
2014
|
|
|
Horrelakokasuetan, EADBrekin bat datozen rolak aukeratzea erabaki dugu. Kasu honetan, banandu aditzaren
|
lehen
adierak (egoera aldaketa), hau da, PB VNko separate.01adierarekin bat datorrenak, kausa, gai ukitua eta gai ukitua rolak agertzen ditu:
|
|
|
Etiketatzaileak ingelesezko ordain egokia bilatzen du. Esan aditzaren kasuan,
|
lehen
adieraren ordain egokiak to say eta to tell izan daitezke eta bigarrenadierarena to call. 1 taulan ikus ditzakegu hiru ordain horien PB VNkorolsetak:
|
|
|
1 taulan ikus daitekeen bezala,
|
lehen
adierarentzat aukeratu ditugun say. 01eta tell.01 aditz adieretan EADBn zehazten ez den hirugarren argumentu batdago, euskaraz datiboan (DAT) gauzatuko litzatekeena.
|
|
|
Aditzaren agerpenak PB VNk ematen duen informazioari jarraiki etiketatzendira. Ikusi dugunez, bai
|
lehen
adieran baita bigarrenean ere, ingelesezkoeta euskarazko aditzen egitura sintaktiko semantikoak oso antzekoak dira.Horrenbestez, informazio hori guztia baliatuta esan aditzaren corpusekoagerpenak etiketatzeko prest gaude.
|
|
2015
|
|
|
Landucciren hiztegian agertzen da, esanahi biak dituela eta segi itxurapean. Lazarragaren izkribuetan
|
lehen
adierarekin erabili zen, sei itxurapean. Gerardo Lopez de Gereñuk (1998), berriz, cenzaina/ cenzay, haurtzaina?
|
|
|
Esanahi biak dituela agertzen da Landucciren eta Lazarragaren izkribuetan.
|
Lehen
adierarekin goitira baliatu zuen Gamizek. Lazarragak gora eta goitixeago erabili zituen.
|
|
|
Metaforan adiera edo esanahia absentea da. Ez dago esan nahi denari legokiokeen denotaziorik edo
|
lehen
adierarik. Metafora jauzi bat da, aurrean dugun adierazle batetik egon ez dagoen adiera batera garamatzana, bestela esan, batekoz beste aurkezten digun irudibidea.
|
|
2017
|
|
|
Garai batean grabitatearen legea unibertsaltzat hartzen zen bezala, sostengatzen da giza eskubideak unibertsalak direla, nahiz eta ondo dakigun testuinguru jakin batzuetan ez direla horrela. Kontua da
|
lehen
adiera horren arabera, unibertsala fenomeno baten esentzia dela,
|
|
2018
|
|
|
|
Lehen
adieraren adierazle gisa har liteke Maialen Lujanbiok Uxue Alberdiren galderari erantzunez emaniko adierazpena, zeinetan adierazten duen bertso munduaren baitako ibilerak ematen duela, hain zuzen ere, euskaldun izateko modu ezberdinen berri izateko aukera:
|
|
|
Hala ere, ulertu, ulertu dugu pankartek eta kartelek diotena. Ulertu
|
lehen
adieran eta bigarrenean, alegia, zer eskatzen duten epaile eta fiskalek eta eskatzen duten hori zentzuzkoa dela. Justizia independente eta injerentzia politikorik gabekoaren eskaerarekin, ados erabat.
|
|
|
Anaitasun terminoa erabiltzen da bai anaitasuna bera izendatzeko (hots, komunitate lotura unibertsala) eta bai anaiarteak izendatzeko (hau da, elkarte edo komunitate txiki horiek, non adiskidetasun harreman estuak dauden eta anaia batek beste anaia bat ezagutu eta lagundu dezakeen ia ia senideak balira bezala).
|
Lehen
adierak dio gizarte zibil modernoan anaitasuna atxikimendu lokaletatik harago doala, eta gizon guztiak hartzen dituela barnean. Baina zenbait kontserbadorek, zenbait sozialistak eta beste komunitarista batzuek argudiatu duten bezala, eta McWilliamsek berretsi duen bezala, komunitatea anaiarte gisa gain behera eraman zuen prozesu berean sortu zen anaitasuna.
|
|
2021
|
|
|
gehienetan oso hitz arruntak erabiltzen ditu Okigbok, asko entzuten direnak, baina idazleak beste adiera batekin erabiltzen ditu. Ingelesez hitz batek lau edo bost adiera desberdin izan ditzake, eta gehienetan
|
lehen
adiera da arruntena. Halere, Okigbok bigarren edo hirugarren adiera erabiltzen du.
|
|
|
42.20.5f Esan daiteke, beraz, bestela diskurtso markatzaileak duen
|
lehen
adieran erabiltzen dela, batez ere, DM hau: A, ezpabere B= A, eta A ez bada, B.
|
|
|
Gogordura izenari, esaterako, bi adiera ematen dizkio Egungo Euskararen Hiztegiak: ‘ariketa fisikoa eginda gero gorputzean sentitzen den mina; gorputz atalen bat gogortzea’ Eta hanpadura izenean
|
lehen
adiera ‘hanpatzea’ ematen du Euskaltzaindiaren Hiztegiak (zauriaren hanpadura), eta bigarren adiera, hizkuntzalaritzakoa, ‘enfasia’.
|
|
|
Hau da, erosketa izan daiteke ‘erostea’, nahiz ‘erosi d (ir) ena (k) ’; lehena da ‘gertaera’, ‘ekintza’ adierakoa, ez bigarrena.
|
Lehen
adierakoa da, beraz, liburu erosketa izen elkartuko mugakizuna; eta liburu mugatzailea, ekintza horretan ‘zer’ erosi den adierazten duena. Eratorpenari eskainitako atalean aztertzen da zer motatako aditzoinei eransten zaien, batez ere, atzizki bakoitza.
|
|
|
Gaixo adjektiboak badu ‘eri’ adiera (egoera predikatua), eta baita ‘gajo, errukarri’ (izaki predikatua) adiera ere. Gaixoaldi elkartuan
|
lehen
adiera hartzen da kontuan, ‘osasunik gabe egoten den aldia’; ez ‘errukarri edo gajo zaren aldia’.
|
|
|
Esanahi horiek guztiak ikus daitezke bide mugakizun duten izen elkartuetan ere.
|
Lehen
adierakoa izan ohi da izen konkretuen ondorengo bide (ardandegi bide, astobide, baso bide, burdinbide, elizbide, gurdibide, harri bide, mandobide); behi esne moduko izen elkartuetan sar daitezke horrelako elkartuak. Mugatzaileak izen abstraktuak, gertaera izenak edo aditzoinak direnean, bestelako adierak (zerbait lortzeko era edo moldea, aukera edo abagunea) dituen bide izaten da mugakizun; baina izen konkretuei ere elkartzen zaie bide ‘metaforikoa’ (dirubide, gizabide, jainkobide...).
|
|
|
|
Lehen
adierako ‘zurrumurrua’ adierakoak dira adibide hauek: Orduan ezpaitzen bekhaturik, eta ez bekhaturen aierurik, omenik eta ez aiphamenik ere (Axular); Geroztik gaurko egunera arte banatu da omen ori Yuduen artean (Iraizoz); Entzun duzue engoitik/ ixtripu horren omena (Xalbador).
|
|
|
Zu (zaren) baino gizon umilago (ak diren) ekin bizi naiz ni edota Zu (bizi zaren) baino gizon umilagoekin bizi naiz ni. Anbiguotasuna garbitzen da
|
lehen
adierarako ohiko erlatiboa erabiliz (Zu baino umilagoak diren gizonekin bizi naiz ni).
|
|
|
22.4.3.2g Sarri adberbioak bi esanahi ditu: ‘berehala, gero’, eta ‘askotan’ Hemen
|
lehen
adiera interesatzen zaigu. Adiera horrekin erabiltzen da Iparraldean batez ere.
|
|
|
Ezbaian egon, erabaki gabe. EHn, aditz moduan du sarrera eginik eta
|
lehen
adiera ondorengoa du: " trenkatu 1 du ad. Ipar. Erabaki, ebatzi.
|
|
|
Euskaltzaindiaren Hiztegia: bat zenbtz.(
|
Lehen
adiera soilik harturik) Zenbaki arrunten segidan lehenari, apalenari dagokion kopuruaren adierazlea.
|
|
|
EHn honela dator ‘txanga’ sarreraren
|
lehen
adieran: " 1 iz. Erroa, ateak eta kidekoak finkatzen diren atala." Honela dakar OEHk perifrasiko izenari dagokionez:
|
|
|
EHn, honelaxe ‘enkomendatu’ sarrerako
|
lehen
adieran: " 1 (osasuna enkomendatzeko doluzko esapidean).
|
|
2022
|
|
|
Geroago jakin dut, esaterako, ez dela literalki ulertu behar nihau, behin ikusirik nago, hau da, nihau ez dela Etxepare bera, baizik eta haren idazlaneko protagonistetariko bat. Geroago ohartu naiz biarnes bat lau zangotako astaña bati lothua dioenean, testuko
|
lehen
adieran astaña ez litzatekeela berez asto eme bat, baizik eta neska bat hitz horren adiera erdeinuzkoan, eta horrexegatik dauka Etxeparek zehaztu beharra" lau zangotakoa" zela. Geroago konturatu nintzen, halaber, testuaren ironiaz, bortuko zoofiloa biarnes bat bilakatu baitigu, euskalduna zela esan beharrean.
|
|
2023
|
|
|
Ezin gehiago agoantatuta, jaiki, ordenagailua piztu eta Internet seinale xirripa bat erdietsita, Wikipedian Firulete hitza ipini dut.
|
Lehen
adiera bezala, fruslería edo ezerezkeria edo zirtzilkeria ageri du. Eta, Firulete hitzaren adiera hau ele honen funtsari ondo doakion arren, agian oso bestelako ez den beste baten bila nabil.
|
|
|
Agian guztien artean gehien ernegatu nauen bideoa Viña de Mar eko jaialdian eskafandrari bati buruz eginikoa izan da. Txiste luzea da, barrokoa, firulete hitzaren wikipediako
|
lehen
adierari ohore eginez zirtzilkeria eta zirimolaz mukuru dena, bere eta padurekin, tarteka groteskoa esatera ausartuko nintzateke eta nire usterako batere graziarik gabea. Eta gehituko nuke gogaikarria eta makurra, izan ere datari erreparatuta, Pinocheten kolpe militarra gertatu eta gutxirakoa behar baitu bideoak.
|
|
|
Pitin bat. Aitak esaten du... eta Aitak esan du
|
lehen
adiera ezberdineko perpausak izan ohi ziren, bata burutugabea eta bestea burutua, baina gaur haien arteko marra eta muga desegiten ari da Aitak esaten du modukoen alde. Axularrek ere esaten du eta...
|
|
|
Ez dago argi kontzeptu horren bitartez euskaraz sorturiko kulturari erreferentzia egiten dion, edo Araba, Bizkai eta Gipuzkoako bi hizkuntza ofizialetan sorturiko kulturari erreferentzia egiten dion. Leku jakin batean esplizituki egiten du bigarren adiera horren alde, eta hartara,
|
lehen
adieraren alde egiteko aukera lausotzen eta oztopatzen du. Hain zuzen ere, 2 artikuluan," Euskal hezkuntza sistemaren printzipioak" izenekoan, d) atalean hauxe dio:
|