|
2008
|
|
|
Mitoak dira gizarte edo kultura ezberdinek munduari begiratu eta interpretatzeko beharrezko dituzten tresnak, edo bestela esateko, gizakiok mitoen bitartez munduari zentzua eta esanahia ematen diogu, zentzu sakratua alegia, egunerokotasunari eta denboraren joan etorriaren monotoniari egitura bat ezarriz15 Mitoak sortzea eta, batez ere, mito horiek etengabe berritzea zen testu horretan Oteizarentzat benetako artearen zeregina: «Artistak gizartean duen garrantzia datza mito sortzaile izatea dagokion neurrian edo, baldin
|
haien
birsortzaile bada, haiek gauzatu behar dituen baldintzen sortzaile den heinean» (Oteiza, 2007b: 427).
|
|
|
Mitoak dira gizarte edo kultura ezberdinek munduari begiratu eta interpretatzeko beharrezko dituzten tresnak, edo bestela esateko, gizakiok mitoen bitartez munduari zentzua eta esanahia ematen diogu, zentzu sakratua alegia, egunerokotasunari eta denboraren joan etorriaren monotoniari egitura bat ezarriz15 Mitoak sortzea eta, batez ere, mito horiek etengabe berritzea zen testu horretan Oteizarentzat benetako artearen zeregina: «Artistak gizartean duen garrantzia datza mito sortzaile izatea dagokion neurrian edo, baldin haien birsortzaile bada,
|
haiek
gauzatu behar dituen baldintzen sortzaile den heinean» (Oteiza, 2007b: 427).
|
|
|
Bestetik, urte
|
haietan
Oteiza bere hizkuntza plastiko formala definitzen saiatzen ari zen, aurreko artisten emaitzetan oinarritu behar zuen hizkuntza plastiko berria. Horregatik erabiltzen zuen reinvención hitza izenburuan.
|
|
|
Testua erabat programatikoa zen, aurkeztutako eskulturak eta
|
haiekin
burutu nahi zuen asmoa azaltzeko idatzirik zegoena. Bertan Kandinsky, Mondrian eta Malevich en lanak aztertzen zituen, eta Oteizak azken horren jarraitzaile modura aurkezten zuen bere burua.
|
|
|
Prozedura horren legitimitatea Malevich en pinturetako planoetan aurkitzen zuen, errusiarraren pinturetan 2 dimentsioko irudia zena espazio errealera eramanez. Plano horiei unidad Malevich deitu zien, eta
|
haien
konbinazioaren bidez, 3 figura geometriko, zilindroa, esfera eta kuboa desokupatzen saiatu zen, kontzeptualki jatorri mistiko garbia zuen espazio huts eta isila aurkitu nahian.
|
|
|
1950ean Figura para regreso de la muerte eta Coreano eskulturetan lehen aldiz agertutako hutsunearen ideia espazio huts bihurtzen da. Eskultura
|
haietan
hutsune hori giza figura batek inguratzen zuen. Orain, giza figura hori erabat ezabatu eta sakrifikatu egiten zen, eta eskulturak espazio huts hori seinalatzeko beharrezkoak diren plano minimoez bakarrik osatzen ziren19 Prozedura horrekin, bere testuetan agertzen joan ziren ideia garrantzitsuenak, hala nola ezabaketa, sakrifizioa edo hutsunea, sinbolo bakar batean elkartzen ziren, espazio huts edo vacío cronlech horren barruan.
|
|
|
Izugarrizko erakarpena sentitzen nuen barneko zatian zeuden zulo handi batzuen aldetik.
|
Haietako
batean ezkutatu ohi nintzen, etzanda, nire gainean geratzen zen ortziko espazio handi bakarra begiratzen, nire inguruan zegoen guztia galtzen zen bitartean. Oso oso babesturik sentitzen nintzen.
|
|
|
liburuak euskal kulturaren azken 40 urteetako zati garrantzitsu bat mugatzen du, argitaratu bezain laster arrakasta eta eragin handia lortu zuena. Lehenengo argitalpena 1963an egin zen, eta hurrengo urteetan 5 edizio berri izan zituen7 Frankismoaren garai ilun
|
haietan
zentsura pasatu behar izaten zuten liburuek. Zentsoreak Quousque tandem?!
|
|
|
Bere garaian hitzarmen horien aplikazioan espainiar emigranteei eskubideok modu zabalean aitortu bazitzaizkien ere, egun egoera bestelakoa dugu migrazio fluxuak noranzkoz aldatu baitira. Errealitate honetan Latinoamerikako etorkin guztien egoera ez da bera eta bereziki konplexua dugu Uruguaiko biztanleen egoera; izan ere, azken urteotan ez auzitegiek ez botere politikoek ez dute garbi izan zein den
|
haiei
aplikatu beharreko zuzenbidea. Artikulu honen helburua, oraindik erabat argitu gabe dagoen egoera korapilatsu honetara argi pixka bat ekartzea izango da.
|
|
|
Honelako ondorio batek, zentzu batean zein bestean, tratatuetan jasotako terminoen azterketa eskatzen du, baina Auzitegi Gorenak lehen ikusi ditugun terminoei ez die aipamenik zuzentzen,
|
haien
eduki konkretuak sententzia honen objektua gainditzen duela esateko ez bada. Horrela, bada, zaila da ulertzea nola irits daitekeen ondorioztatzera azken tratatu honen kasuan, facilidades?
|
|
|
Santuen izenak euskalduntzeko lan horretako buru izan zen Sabino Aranak eraldaketa fonetikoen tradizioarekin hautsi eta izen berri berriak asmatu zituen. Izen
|
haiek
asmatzeko zenbait arau edo baliabide proposatu zituen, batzuk oraindik orain oso erabiliak, esaterako: a eta ne gizonezko eta emakumezkoen izenen atzizkiak, hurrenez hurren.
|
|
|
Elkarrizketatu dugun jende askok ez du ikusten izenetan genero bereizketa ezartzeko inongo behar praktikorik, ez, behinik behin, beste modu batez bete ezin den beharrik. Hala ere, asko izan dira
|
haien
ustetan inozoa den lege mugapen bati aurre egin behar izan diotenak. Azal dezagun zergatik.
|
|
|
Kultura guztietan izan dira izena emateko estrategiak eta protokoloak. Jendarte tradizionaletan modernoetan baino leku gutxiago zuten estrategiek;
|
haietan
protokoloak ziren nagusi. Askotan, estrategien eta protokoloen arteko aldea gradu kontua baino ez da.
|
|
|
Baina harago joan behar dugu, egitura, egituratzaileetara? hain zuzen,
|
haietan
sortzen baita ekintza estrategikoa (ezagun denez, termino horietan deskribatu zuen Bourdieu k habitus kontzeptua).
|
|
|
3 Hizkuntzalaritzan type eta token bereizten dira, hau da, zeinu tipoak eta zeinu aleak. Zeinu ale bakoitza adierazpen bakarra eta errepikaezina da, zeinu tipoak, ordea, entitate abstraktuak dira,
|
haien bitartez
zenbait ale batzen ditugu antz fisikoagatik, eta, jakina, jendarteko konbentzioengatik(/ Alaitz/ zeinu tipoari lotzen zaizkion esakerak, idatziak, ikonoak eta abar adierazle bera direla konbentzio hutsa da) (Acero, Bustos y Quesada, 1982: 36).
|
|
|
Arestian ikusi bezala, Bourdieu ren ustez, pertsona izenek ez dute erreferentziarik, aitzitik, ustezko erreferentzia baten? (nor) beratasuna? sortu nahi dugu
|
haiek
erabiliz, hartara izugarrizko abstrakzio bat dugu bide: esentzia iraunkor eta egonkor bat irudikatzeko, aldaketa guztiak baztertu behar ditugu.
|
|
|
duten eragileak baino ez dira: hautatzeko irizpide zenbait, gustu zenbait, nahi eta zaletasun zenbait dituzten eragileak dira,
|
haien arabera
beren burua gidatzen dute, askotan kausak eta arrazoi, egituratzaileak, zeintzuk diren jakin barik, baina jendarteko jokorako sen praktikoa ondo barneraturik.
|
|
|
Aktorea, hots, jardulea, praktikan engaiaturik bizi da ezinbestean. Bizi praktikek aukera gutxi eskaintzan diete jarduleei euren jardunekiko harrotzeko,
|
haietatik
urruntzeko eta euren gainean gogoeta patxadatsua egiteko. Jardule horiek ezin dira izan euren praktiken behatzaile sosegatu eta buruhotzak.
|
|
|
Baina Bourdieu k ez du baztertzen ez juizio kritikoa (hau da, berari eragiten dioten faktoreak antzemateko eta
|
haiei
aurre egiteko gai den juizioa), ezta ekintza autonomoa ere. Gogora dezagun Bourdieu ren lanak oinarri izan dituela bai, harremanak?
|
|
|
da hori guztia. Izena hautatzea gizarte kategorien irizpide estetikoen mende dago; Bourdieu k La distinction lanean deskribatu zituen irizpide
|
haien mende
. Gogora ditzagun:
|
|
|
Arte horiek ez dute mintzaira propiorik, ezin dute euren buruaren konturik eman eta ez dira gai gogoeta eta berbaldi propioa egiteko, baina arte horiek dira eguneroko bizitzaren jakintza, eta bizimodu arruntean modu askotara agertzen dira trebetasun praktiko horiek.
|
Haietan
ikusten du De Certeau k, erresistentziaren erregimena?: erresistentziari buruzko diskurtsoek eta gogoetek ekintza arautzen ez duten abagunetan egiteko moduei darien erresistentzia agertzen da, egiteko modua da erresistentzia hori, ez pentsatzeko modua, diskurtso ideologikoetatik libre dabilen berezko ekimena baizik.
|
|
|
Agerikoa da gaurko jendarte bizitzaren ikuskizun publikoan eta norberaren bizitzan jatorri ezberdineko estrategien arteko zeingehiagoka. Estrategia batzuk taktika anonimoetatik agertu eta
|
haietara
itzuliko dira, horien bidez jendeak bere buruaren gain hartzen du, ez osotasun unibertsal antzera agertzeko (ideologien eginkizuna da hori), baizik eta haren ekintza eremuari dagokion osotasuna bereganatzeko, alegia, ekintza eremu horretan subjektu gisa agertu da jendea eta eremuaren osotasunarekin identifikatzen da, hots, nagusitasun partzial hori lortuz subjektu eragile izan nahi du.
|
|
|
Eskubidea omen da. Gurasoena omen, eta
|
haiei
dagokie soil soilik.
|
|
|
Pertsona horien ustez, izena hautatzea guztiz pertsonala izan da, erabakia kanpo eraginetatik aparte hartu dute edota eragin horiekin distantzia nahikoa harturik. Badakite eraginak hor direla, baina
|
haien
ustetan oldez hartu dute azken erabakia, eragin horiek ez baitute izena hautatzea erabat bideratzen. Autonomiarenganako uste hura indartu egiten da erakundeen debeku edota murrizketekin topo eginez gero.
|
|
|
Hau den hau egiaztatu dugu gure ikerketan: gizarteko habitusaren eragina argi erakusten duten irizpide zenbaiten arabera izena hautatu ondoren, gurasoek erabaki psikologizatu hori defendatuko dute erakunde araugileen kontra, horrela ere, erakunde
|
haiei
izendatzeko eskubidea arautzeko legitimitatea ukatuko diete.
|
|
|
Hurbilpen saio horietan Antropologiarena izan da nabarmenduena (kultur dibertsitatea, izendatzeko erak, izengintza ezberdinak, pertsona izenaren balentzia edo zentzua, bataio erritual mistikoak edota izenen jendarte eginkizunak...). Ezin ahaztu ikerketa
|
haietan
Mauss (1960), Evans Pritchard (1971) edo Lévi Strauss (1964). Lan horiek izendatze praktiken eta pertsonaren talde barneko estatusaren arteko loturak aski ikertu dituzte; batez ere, izendatzearen eta pasaera erritualen artekoak (jaiotzak, helduarora pasatzeko erritualek, talde bereizi batera sartzeko errituek, ezkontzek, heriotzak berak ere, guztiek dute bataio bereizgarri bat lagun).
|
|
|
Baina hori berez lan burutuezina eta gezurtia da. Poetak Mentura menperatu nahi lukeela dio, benetan kontrolpean daukan sistema baten makinerian finkatuz, baina Menturaren Ideia mentala baizik ez du eskupean; Gizakiak bere ideiak baizik ez ditu ordenatzen ahal, eta ez
|
haien
erreferenteak: gauzekin berekin aritzea ez zaio emana, are gutiago agintzen dituen Menturekin, Gizakia beraren existenzia honen menpeko dela ere.
|
|
|
Hain zuzen, A. Arkotxak bere zortea jokatzen du: pertsonalki eta konkretuki badoa lehengo itsasgizon euskaldunen hatzei jarraikiz, beharbada deskubritzeko, halabeharrak hala nahi badu,
|
haiek
amesten zuten ipar diamante hura (oroitaraz dezagun A. Arkotxak Sevillako Isidorori mailegatzen dion kartografian, Septentrioa ezker aire dela, Mundu Berrirantz).
|
|
|
A. Arkotxaren liburuen irakurketa hau arrunt onargarria da. Lehen Septentrio n, testu bakoitza ber idazkera andana baten anarteko azken bertsio gisa agertzen da,
|
haien
jatorria absolutuki ezagutezina daukagularik, hizkuntza eta «Izaera» edo «Ez Izaera» hitz hutsetik («Ideietik») harat, erran nahi baita ele nahasia baizik ez den dialektika antzutik harat. Gérard Genette k bere liburu ezagutuan sailkatzen dituen «palinpsesto» mota handiak (imitaziozkoak eta bestelakariak:
|
|
|
Soilki isiltasuna, hitzetik harat den itsasoaren beraren errealitatea; azken buru buztan, ez, ez da idatzi beharrik (hau da Mallarmé ren galderaren bigarren ihardespena). A. Arkotxak erakusterat ematen du nola gizonak, liluratuz, errealitatea bereganatzen saiatzen diren, hitzetan finkatuz,
|
haien
ustez, beren bilaketa existenziala (metaforikoki itsasoari lotua) «Septentrio»ari buruz bideratuz; baina ez du sinesten errealitatea «Liburu» batean bururatuko denik, harrapa daitekeela hizkuntzaren bidez, eta bere bilduma amiltzen du, Mundua bere mututasunari eta etengabeko ihesari uztea onartuz.
|
|
|
Bidaiantak isilik zeuden berak ere larru zurikoak baitziren, beharbada, «deskubritzaile» eta kolonizatzaileen umeen umeen ondokoak, beharbada urtero hara zihoazen itsasturien ondoko urrunak. Eta bazekiten, bidaiant euskaldunek, marinel
|
haiek
ez zirela euskal kantu zahar batzuetan aipatzen diren «indiano salbaiekin» eta «iskimau gizabestiekin» beti ontsa portatu. (Septentrio, 122 or.)
|
|
|
Abuztuaren 13ko astekarian72, Donibane Lohizuneko kronika hastear dauden euskal jaien ingurukoa da, itxura batean
|
haiek
girotzeko edo: programaturiko ekitaldiei buruzko xehetasun batzuk aipatzen ditu.
|
|
|
Hekien izpirituan sar arazi zoin nesesario den guzientzat elgar aditzea! Deus ez da hobeagorik batasun bat laborarien artean onesteko kompainia hau bezalako bat edo syndicat agricole deitzen diren konfardia
|
hetarik
herri guzietan izaitea bezala.
|
|
|
Aipatu arazook enpresa askorentzat oztopo itzelak izango dira etorkizunean: tranpa hagitz arriskutsua,
|
haiek
saihestu eta gainditu ezean. Lidergorako abilezia eta trebetasunez jabetzea eta lidergo hori enpresako maila guztietan modu eraginkorrean aurrera eramatea nahitaezko aurrebaldintza izango da arazo horiei arrakastaz aurka egiteko.
|
|
|
Edozein kasutan, alde batekoek, zein bestekoek, ez zuten soldadu nahikorik fronte jarraitu bati eusteko, eta herri eta tontor garrantzitsuenen defentsa prestatzeari ekin zioten. Borrokaren gunerik garrantzitsuenak inguru honetatik urruti zeuden egun
|
haietan
: Madril aldean, alde batetik eta Gipuzkoako kostaldean, bestetik.
|
|
|
Horretarako, Eusko Jaurlaritzak Gerra Zibilean egindako erasoaldi handi bakarra aztertu dut, 1936ko azaroaren 30ean hasi zen Legutioko erasoaldia, hain zuzen. Ahaleginaren porrotak eta berorren neurri eta arrazoiek gerraren ibilbidean eragin nabarmenak izateaz gain, ilundu egin zuten egun
|
haietako
gertakizunen kontakizuna eta oroitzapena. Horren erakusgarri oroigarriekin gertatu dena:
|
|
|
Horren erakusgarri oroigarriekin gertatu dena: Matxitxako aurrean Nabarra itsasontziaren urperatzea ia ia garaipen moduan ospatzen jarraitzen badute Bermeoko abertzaleek, eta arrantzale
|
haien aldeko
oroigarria urtero gurtzen dute Gaztelugatxe inguruan; baina inor gutxi hurbiltzen da, Euzko Abertzale Ekintzako kideez gain, Albertiako maldetara, eta inork ez ditu dagoeneko zaintzen alde batak zein besteak altxatutako oroigarriak.
|
|
|
Nahiz eta 90eko hamarkadatik hona, LZE eta LAP garapen orekatu eta iraunkorra bermatzera bideratutako lurralde antolaketako tresnak izan. Dena den, LZE eta LAP etapa desberdinetan egon arren, momentuz errealitatean eragiteko duten eraginkortasun eta indarrari buruz ezer gutxi jakin daiteke oraindik10 Hau da, Euskal Autonomia Erkidegoan lurralde antolaketa integralago eta orekatuago baten kudeaketarako sorturiko tresna berriak dira, lehenengo aldiz aplikatzen ari direnak eta, hortaz,
|
haien
emaitzak ikusteko daude.
|
|
|
1, diote? [orain
|
haiek
hura hari]. Helduaren eta gaztearen erantzunen arteko aldea numeroan dago, gazteak pluraleko adizkia (oilasko batzuk saldutzes) darabil eta helduak erantzun bi eman ditu:
|
|
|
Emakume gehien kontratatzen duen segmentuaren barruan, zerbitzuetan, emakume etorkinen aukerak dira etxeko lanak egitea edota adineko pertsonak zaintzea, eta neurri txikiagoan, ostalaritzako lanposturik gutxietsienetan aritzea. Emakume etorkinei eskaintzen zaizkien lanak, prestigiorik gutxien duten merkatuko segmentuetatik etortzen dira eta segmentu bakoitzaren barruan, lanik prekarioenak izan ohi dira, biztanleria autoktonoarentzako onargarriak ez diren baldintzak dituzten
|
haiek
.
|
|
|
Gehienetan, 3 taulan ikus dezakegun bezala, migrazio prozesuaz eta hona egokitzeko prozesuaz egiten duten balantzea positiboa da eta hartutako erabakiarekin harro daudela ikusten da. Helburu gutxi batzuk lortu dituztela pentsatu arren,
|
haien
estres maila gehiegizkoa ez dela deritzote eta eskerrak ematen dituzte emigratzeko aukera izateagatik. Oro har, jomuga den gizartean gaur egun emakumeek duten egoera, ekarri zituzten aurreikuspenekin konparatuta, berdina edo hobea da.
|
|
|
bere pasibotasunean (Lipszyc, 2004).
|
Haien
papera kontuan hartzen zenean, familiaren barnean kokatzen zen, ugalketa arloko funtzioen hedapena bezala (Izzard, 1985). Emakume etorkinei buruz eta migrazioetan duten parte hartzeari buruz egin ziren lehenengo ikerketetan, arrazoi sozialek justifikatzen zuten haien bizileku aldaketa, adibidez, alarguntasuna, banantzea edota nahi gabeko ezkontza sahiestea (Vicente, 2006).
|
|
|
Haien papera kontuan hartzen zenean, familiaren barnean kokatzen zen, ugalketa arloko funtzioen hedapena bezala (Izzard, 1985). Emakume etorkinei buruz eta migrazioetan duten parte hartzeari buruz egin ziren lehenengo ikerketetan, arrazoi sozialek justifikatzen zuten
|
haien
bizileku aldaketa, adibidez, alarguntasuna, banantzea edota nahi gabeko ezkontza sahiestea (Vicente, 2006).
|
|
|
Dominikar Errepublikako gizartean, emakumeek estrategia produktiboen bidez, etxera dirua eramaten dute. Hala ere,
|
haien
lanaren balioa ez da onartzen lan merkatu formalean edo ez formalean, ez sozialki ezta ekonomikoki ere. Marokon saritzen den papera etxekoandrearena, amarena edota emaztearena da, eta rol hori bertan behera uztea edo jaramonik ez egitea, zigortuta dago.
|
|
|
Hala ere, horrek ez du esan nahi emakumeek garrantzirik ez dutenik eta etxearen mantentze lanaz kezkatzen ez direnik. Ez dago dudarik,
|
haien
ekarpenak aldaketa handia suposatzen duen arren, haien erantzukizun domestikoa latinoamerikarrena baino txikiagoa da. Magrebeko emakumea familiaz arduratzen da gehigarri bat lortzeko; aldiz, estatusaren negoziazioa edo ospea, besteak beste, latinoamerikarren helburu nagusia da emigrazio prozesuan, lehen esan bezala (Gregorio eta Ramírez, 2000).
|
|
|
Hala ere, horrek ez du esan nahi emakumeek garrantzirik ez dutenik eta etxearen mantentze lanaz kezkatzen ez direnik. Ez dago dudarik, haien ekarpenak aldaketa handia suposatzen duen arren,
|
haien
erantzukizun domestikoa latinoamerikarrena baino txikiagoa da. Magrebeko emakumea familiaz arduratzen da gehigarri bat lortzeko; aldiz, estatusaren negoziazioa edo ospea, besteak beste, latinoamerikarren helburu nagusia da emigrazio prozesuan, lehen esan bezala (Gregorio eta Ramírez, 2000).
|
|
|
Argi dago pertsonen ibilbideak paregabeak direla, eta kultur jatorriak neurri batean bideratzen dituela emakumeek eta gizonek gizarte berrian dituzten ardurak eta eskakizunak (Gregorio eta Ramírez, 2000). Hala eta guztiz ere, oro har, emakumeek estresore gehiago jasaten dituzte (Achotegui, 2002),
|
haien
osasun mentala okerragoa da (Elgorriaga, Martínez Taboada, Arnoso eta Otero, 2007; Navarro eta Morales,
|
|
|
Familiaren urruntasuna emigratzearen alderdi ilunenetarikoa izan arren, seme alabak edota bikotekidea hemen daudenean, egokitze prozesuari gehitu behar zaizkio amek euren seme alabak zaintzeko edo
|
haiei
arreta emateko dituzten zailtasunak, batez ere, ama irabazi iturri bakarrak izan, eta seme alaben ongizatea amen ardurapean dagoenean erabat. Zaintzeko garaian oztopo handiak dira lanak eskatzen dien dedikazioa eta euren herrialdeetan izaten duten familia sarea zabala hemen ez edukitzea.
|
|
|
Lehen aipatu bezala, jatorri desberdineko etorkinen arteko harremanak dira emakume etorkinen sare sozial nagusiak. Baina badira emakumeak euren jatorrizko komunitatekoak diren emakume etorkinen inguruko iritzi negatiboa dutenak eta, beraz,
|
haiekiko
konfiantzarik ez duten neurrian, esparru horretatik kanpora bilatzen dutenak euren babes sarea. Alabaina, babes edo laguntza sare horiek, jatorrizko herrialdeko kideek osaturikoak, garrantzitsuak dira emakume askorentzat.
|
|
|
Elkarrizketatutako emakumeen proiektuetan giltzarrietako bat da
|
haien
bizitza hobetzen lagunduko dien lana topatzea. Hori lortzea ez da erraza izango, emakume etorkinentzat gordetako lan esparruek dituzten ezaugarriei erreparatuta:
|
|
|
Pertsonen ibilbideak desberdinak direla badakigu eta jatorrizko herrialdeen arabera sailkapen bat egitea erredukzionista izan arren, uste dugu baliagarria izan daitekeela
|
haien
errealitatea ulertzeko, kulturak neurri batean mugatzen baititu irteteko aukerak eta jomuga den herrialdeko eskakizunak (Gregorio eta Ramírez, 2000).
|
|
|
Magrebeko emakumeek lanaren eta baimenen inguruan bizi duten egoera berdintsua da Ekialdeko europarrenarekin konparatuta, bakarrik erdiak bete ditu behar horiek, hala ere,
|
haien
prestakuntza eta lan egoera oso desberdinak dira. Magrebtarrek ikasketa maila baxuagoa dute eta gehienek ez zuten etxetik kanpo lan egiten beren herrialdean zeudenean.
|
|
|
Bestalde, emakumeen mugimenduaren aldetik, emakume migratuak deitzen dituzte eta
|
haien
partaidetza emakume gisa dituzten elementu komunetatik abiatuta sustatzen dute. Emakumeok elkar ezagutzeak ahalbidetuko du gure arteko gauza komunak azaltzea, ahalegin dialektikoa eta errealitate desberdinen arteko zubiak eraikiz.
|
|
2009
|
|
|
Esan dezakegu, ez elementuaren kasuan, egileen joera bukaeran jartzea izan zela matxinada aurreko testuetan; ezin elementua ez zen agertu testu
|
haietan
. 1972ko testuan, ordea, gauzak nahasiago agertu dira eta, beraz, ondoriorik ezin dugu atera; adibideetan ikus daitekeenez, aukera guztiak eman zituen egileak.
|
|
|
Hori da, agian, atera dezakegun lehenengo ondorioa. Ikusita gaur egun ere zer gutxi idazten den Matematikari buruz euskaraz (testuliburuetatik haraindi), meritu handia izan zuten autore
|
haiek
.
|
|
|
Matxinada horrek bizitzaren arlo guztiak eten zituen; beraz, ezin dugu esan zer gertatuko zatekeen proposamen harekin, arrakasta izango zukeen edo ez. Izan ere, euskara baturako ez ziren hitz berri
|
haiek
hartu: ahozko zenbakikuntza hartu zen abiapuntutzat.
|
|
|
Aukera
|
haien lekuko
dira anei, aneurkin, haztakin, neurkin, Euskal hiztegian jasoak.
|
|
|
Proposamena ingurumenaren eta ingurumen zuzenbidearen arloko testu berezituen azterketan oinarrituta dago. Aditzak sailkatzen ditu kontuan hartuta testuan duten diskurtso funtzioa, ezagutza espezializatuaren transmisioa, beste esanahi espezializatuko unitateekin duten lotura,
|
haien
ezaugarri morfologikoak eta beren funtzionamendu sintaktikoa.
|
|
|
Ondorioak ateratzeko ezinbestekoa da aztertutako testuak bere garaian kokatzea, baita geure burua garai
|
haiei
begira jartzea ere. Gaurko ikuspuntutik aztertzeak okertzera eraman gaitzake.
|
|
|
Euskara batua sortu baino lehen idatzi ziren bederatzi testu matematikoren terminologia aztertu dugu, baita
|
haien
barruan argitaratu ziren lau hiztegitako terminoak ere; zortzi testu eta hiru hiztegi 1913 eta 1933 artekoak dira, eta testu bat eta bere hiztegia 1972koak.
|
|
|
de cálculo y contabilidad por otra» (Alvarez, 2003). Eskola
|
haiek
, beraz, migratzaile berriak prestatzeko gune bilakatu ziren behin baino gehiagotan.
|
|
|
Kofradia
|
haietako
bat, indartsuena ez esatearren, Amerikako lehen euskal ikastetxearen sorreraren atzean dago. Ikastetxe hau Mexiko hiriko Loiolako San Inazioko Erret Ikastetxea da, nahiz eta Colegio de las Vizcaínas izenarekin ezagunagoa den.
|
|
|
Fundazio honen protagonista izan zen Jean Magendie aitaren hitz horietatik, beraz, berehala kontura gaitezke euskaldunen familiei begira hartu zirela, ez bakarrik ikastetxe honen irekieraren erabakia bera, baizik eta baita horren kokapen geografikoa ere. Izan ere, urte
|
haietan
Once auzoa Buenos Aireseko aldiriko toki urrun bat besterik ez zen, bertan hiriaren amaiera baitzegoen. Hortik aurrera zelaiak zeuden, eta horietan euskal herritar askok esnea ekoizteko tanboak sortu zituzten, egunero hiriko merkatuak hornitu ahal izateko.
|
|
|
Amerikan, bestalde, Eliza katolikoak ez zuen apaizgorik sobera, independentzia garaitik aurrera Espainiatik koroaren finantzaketarekin misiolarien bidalketak etetean, arazo larriak izan zituen apaiz eta fidelen artean behar bezalako ratio egoki bati eusteko. Betarramistek, beste talde etniko batzuetako apaizek eta kongregazio erlijiosoek bezala, ez zuten inolako eragozpenik jasaten
|
haien
aberkideez jaioterri zaharraren ohituretan eta hizkuntzan arduratu nahi bazuten, baldin eta ardura hori esklusiboa eta baztertzailea ez bazen. Horrela ere adierazi zioten elkarri Baionako eta Buenos Aireseko apezpikuan, lehenengo euskal misiolarien bidalketa prestatzen ari zenean:
|
|
|
Ikastetxe hauei euskal izaera aitortzen zaie, euskal herritarrek beraiek sortuak eta zuzenduak izateagatik edota euskal herritarrei zuzendurik egoteagatik.
|
Haien
helburua ez zen euskal irakaskuntza bat eskaintzea, edukiei begira?, baizik eta euskaldunei irakaskuntzarako bidea erraztea. Kulturala baino areago helburua praktikoa zen:
|
|
|
Edonola ere, horrek ez zituen desio guztiak asetzen, eta ezintasun hau areagotuz joan zen, XIX. mendearen azkenengo laurdenean Amerikako lehenengo euskal etxe modernoak agertu zirenean. Euskal etxe
|
haiek
, hasiera batean, helburuen mugagabetasunean antolatu ziren, baina, oro har, aisialdirako eta elkarri laguntzeko gune gisa ulertu zituzten bultzatzaileek. Horrek ez du esan nahi helburu horiek oso zehaztuta zeudenik, horrexegatik euskal etxe bakoitzaren bilakaerak ibilbide bana hartu ohi du.
|
|
|
13 «Nire asmoa betetzeko eta zure oneritziarekin, gizon apostolikoak dei ditzakegun aipatutako bost apaiz goraipatuak bidaltzen dizkizut; zure aginte eta jurisdizkiopean, arimen osasunen aldeko lan ona egin dezaten, bai
|
haien
herkide euskaldun eta biarnotarren artean, bai zure bertoko ardien artean». Baionako Elizbarrutiaren Artxibategia, Correspondance de l. Eveque de Bayonne,. Lettre de recommendation remise par Mgr. de Bay. aux S. missionaris partant pr.
|
|
|
16 Euskarari ematen zaion garrantzia oso azpimarragarria da, batez ere orduko urte
|
haietan
Euskal Herrian bertan euskara, ikaskagi bezala, eta euskaraz, komunikabide tresna bezala?
|
|
|
Euskal etxe
|
haietako
bat, Euskal Erria izenekoa, hasiera hasieratik euskal ikastetxe baten egitasmoaren atzetik ibili zen. Izan ere, 1915eko abuztuan ordezkaritza bat Argentinako Euskal Echera bisita bat egitera bidali zuen elkarteak, eta handik gutxira «Comisión de Beneficencia e Instrucción» bat sortu zuen zuzendaritza batzordeak (Parrabere, 1952).
|
|
|
Horren aurrean, 1850eko hamarkadatik aurrera, Ipar Euskal Herriko Elizaren elizbarrutiko agintariek Amerikara euskal etorkinentzako misiolariak bidaltzeko erabakia hartu zuten, bertan (Argentinan eta Uruguain, batik bat) euskaldunen aldeko eliza praktikak eta instituzioak sor zitzaten. Horrela, 1852tik aurrera Baionako apezpikuak bidalita, Migel Garikoitz apaiz baxenabartarrak sortutako Betharrameko Jesusen Bihotz Sakratuko kongregazioko lehen misiolariak Buenos Airesera heldu zirenetik, Hego Amerikako eskualde
|
haietan
euskaldunen «laguntza espiritualaz» arduratu ziren: euskaraz misioak, predikuak eta sakramentuak banatuz, euskaldunentzako kaperak irekiz (Buenos Airesen eta Montevideon iglesia de los vascos bana ireki zuten) eta, bilakaera horren ondorio zuzenez, ikastetxeren bat ere fundatuz (Alvarez, 1996).
|
|
|
1884.eko abenduaren 27an erakundearen estatutua aldatzea erabaki zuten (lehenago, 1882an alegia, La Caja Vasco Navarra sortu zuten, Iparraldekoek bertan parte hartuz), horrela, bertako errealitatearekin bat egiteko asmoz; 1876an ezarritako izena aldatzea erabaki zuten: Laurak Bat izatetik, Euskaldun Guztiak Bat izatera pasa zen, Euskal Herri osoko (Iparraldekoak zein Hegoaldekoak) immigranteei laguntza emateko asmoarekin (baita
|
haien
seme alabei ere).
|
|
|
Eta ez, hau ez zuten nolanahiko bidean egin, bi euskal etxe hauen sorreran elkarren kontrako gatazka ideologiko batek eragin baitzuen. Honetan erabilitako bibliografia guztia ados dago; baina adostasun honek ez du argitu zertan ziren bi kontrako ideologia
|
haien
edukiak.
|
|
|
Hain zen handia eta zabala abertzaletasun aranistaren presentzia Uruguaiko euskal koloniaren baitan, holako gatazka batean parte hartzeko? Hau guztia argitu nahian, euskal etxe
|
haietako
bakoitzaren atzean zeuden talde eragileen ideologiara hurbiltzen saiatuko gara
|
|
|
Azken urteetan jazarpen politiko eta erlijiosoengatik edota errekurtso ekonomiko zein sozialen faltagatik, milioika pertsonak norberarentzako zein familiarentzako bizimodu hobea lortzeko euren herrialdea utzi egin behar izan dute.
|
Haietako
askok Europa aukeraz beteriko lurralde gisa, eta testuinguru komunitarioan dagoen herritarren berdintasun eskubideen bermatzeak erakarrita etortzen dira (Miller, 1999).
|
|
|
Euskal Autonomia Erkidegoan dauden talde kulturalen errealitate psikosozial eta komunitarioa zein den jakiteko, jarraian modu labur batean aurkeztuko ditugu
|
haien
egoera aurremigratorio eta postmigratorioen zenbait ezaugarri.
|
|
|
Lanaren emaitzetan oinarrituz, zenbait iradokizun agertzen dira ekintza pausoen moduan, kultura aniztasuna eta gutxiengoen ikuspegia ikusaraz ditzakeen gizarte sistema bat suspertzearekin erlazionatuta.
|
Haien
pertzepzioak aztertzea, eta populazio horien ongizatea indar handiagoz bermatzen duten faktoreak topatzea, gestio psikosozial on baten kudeaketan beharrezkoa zein aberasgarria izan daitekeen parametro bat izan daiteke. Horrela esku hartze programen eta planifikazio komunitarioaren sormenerako ezaugarri nagusi gisa jokatzen du.
|
|
|
Garraio eta kontseilariak informazioari buruzko aldi bat eta horren ostean eraikuntza aldi bat bereizten baditu, pentsatzekoa da bere asmoa AHTren proiektu estrategikoa debatitzeko, alternatibak kontuan izateko eta, oro har, herritarrei informazioa helarazteko eta
|
haien
onespena lortzeko asmoz egina dela. Haatik, emaitzen lehen ondorioa hauxe da:
|
|
|
Espainiako Esparruko kontestupean azaldutako kudeaketa era berri hau nekazaritza ingurumen neurrien aplikazioa hobeto artikulatzeko bidean izan da ezarria. Ez du nekazaritza ingurumen neurrien berezko planteamendua ordezkatzen, baizik eta
|
haien
egiteko era eraldatzeko asmoarekin oinarri bikoitzarekin izan da sortua. Alde batetik, nekazaritza ustiapenaren hasierako diagnostikoa behartuko du, zeina nekazaritza jarduerak ingurumenean izan dezakeen eraginaren gaineko erreflexioa bultzatzera izango den bideratua; bestetik, diru-laguntzak jaso ditzaketen ekimenak zehazteko, baita diru-laguntzak kalkulatzeko ere metodo berria ezarriko du.
|
|
|
Hasiera hasieratik kristau komunitatea modu konkretuan antolatu zen. Jesusek aukeratutako hamabi apostoluak zeuden eta
|
haien
buru Pedro. Haien ondorengoak apezpikuak ditugu eta Erromakoa Pedroren ondorengoa.
|
|
|
Jesusek aukeratutako hamabi apostoluak zeuden eta haien buru Pedro.
|
Haien
ondorengoak apezpikuak ditugu eta Erromakoa Pedroren ondorengoa. Instituzio hau modu jakin batean antolatu zen, gobernu konkretu batekin, doktrina zehatz batekin, kultu berezi batekin eta pobreei laguntzeko baliabide konkretuak sortuz.
|
|
|
IV. mendean Erroman berrogei eliza baziren eta Alexandrian hamar. Tenplu
|
haiek
parrokia urbanoen jatorritzat har ditzakegu (Orlandis, 2003: 120).
|
|
|
Hasierako parrokien oinarri materialak askotan bertako jauntxoek jarriak ziren eta elizak
|
haien
menpe egon ziren luzaro: hori dela-eta, «berezko elizak»(, iglesias propias?) esaten zaie (Orlandis, 2003:
|
|
|
Nafarroako erresuma, alde batetik, eta Iruñeko elizbarruti edo apezpikutza bestetik. Ez daiteke gure herrietako eta gure elizetako historia ongi ulertu bi instituzio horiek bereizi gabe eta, aldi berean,
|
haien arteko
harreman estuak kontuan hartu gabe. Horretarako ezinbestekoa da udal artxiboekin eta Nafarroako artxibo orokorrekin batera, parrokietako eta elizbarrutiko artxibo historikoak ikertzea.
|
|
|
presbiterioa eta eliza atariko harlauzak egin zireneko gastuetan, harginari ordaindutakoaz gain, harriz betetako sei gurdi eraman zituzten eliztarrentzat jana ere ordaindu zen (1714) 28; urte batzuk geroago parrokiak 2.400 erreal ordaindu zizkion «a la villa, por el acarreto de todo material para las obras nuevas de la parroquia» (1786ko kontuak) 29; 1789an parrokiak 1.714 erreal eta 8 marabedi itzuli zizkion udalari honek aurreratu baitzion diru hori obrak ordaindu ahal izateko30; 1790ean parrokiak 5.359 erreal eta 19 marabedi jaso zituen maileguan udaletik «cuya cantidad es para mayor suma que la iglesia debe a la villa por el adelantamiento que ésta le hizo cuando se ejecutaron las obras nuevas de la parroquia» 31; 1797an parrokiak itzuli zion udalari zor zion guztia32 Kasu hauetan argi eta garbi ikus daiteke nola bereizten ziren gizarte bereko bi erakundeak (parrokia? udala) eta
|
haien
ekonomia.
|
|
|
Autoritate zibilak kristauak ziren eta erakunde zibilek ere Elizak irakatsitako kristau fedea, morala eta ikuspegia onartzen zituzten oinarri bezala beren eginbeharra betetzeko.
|
Haien
ustetan, Elizari laguntzea komenigarria zen, are gehiago, herriaren onura bilatzeko ezinbestekotzat jotzen zen Elizaren lana erraztea35 Bestalde, Elizak bere gain hartzen zituen eta kristauen diruaz artatzen zituen behartsuak, gaixoak, umezurtzak, eta beste zerbitzu asko eskaintzen zituen erakunde zibilen mesederako36 Elizak onartzen zuen askotan autoritate zibilen laguntza eta zaintza parrokiako ondasunen administrazioan37.
|
|
|
Erdi Aroko lehenbiziko mendeetan, VI. mendetik XII. mendera arte gutxi gorabehera, patronatua berezko elizen errealitateari lotuta azaltzen zaigu. Aldi berean, garai
|
haietan
Eliza saiatu zen pixkanaka tenpluak beren jauntxoengandik askatzen (Rodríguez Gil, 1999). Prozesu horretan ikaragarrizko garrantzia izan zuen erreforma gregorianoak eta honek ekarritako zuzenbide kanonikoaren indartzeak.
|
|
|
1998an, Valentziako parroko baten eskabidea eta errekurtsoa zela medio, 1867/ 1998 Errege Dekretuak salbuespen hori baliogabetu zuen inkonstituzionaltzat hartuz (musulmanek beren meskitak immatrikulatzeko eskubidea badute, eta protestanteek
|
haien
otoitz-lekuak, zer dela-eta ez Eliza Katolikoak bere tenpluak?). Horrek eskubidea eman dio Elizari bere tenpluak ere nahi izanez gero immatrikulatzeko.
|
|
|
leku askotan apaizek ez dituzte lehen bezala elizako giltzak uzten, eta zenbait lekutan hasi dira zentsura ezartzen. Erriberrin, debekatu zioten otxote bati Ene maitia eta Maitia nun zira kantatzea (hori bai, kantu errusiarrak eta alemanak kantatzea baimendu egin zuten, problemarik gabe) eta gero eta gehiago exigitzen diete abesbatzei eta kantariei erabiliko duten errepertorioa
|
haiei
erakustea, Franco garaian egiten zen moduan.
|
|
|
Espainiako Trantsizioaren paradoxa eta argi ilunen aurrean gaude. Ikuspegi juridiko soil batetik, frankismoan onartutako ehunka lege ditugu, eta horrek ez du
|
haien
konstituzionaltasuna kentzen. Denboraren poderioz eta behar berrietara egokituz, edo Konstituzioaren kontrakoak izateagatik, lege hoiek aldatzen joan dira, osotasunean ala artikuluka.
|
|
|
Era berean, patronatu baten fundazioak ez du esan nahi Elizak fundatzailearekiko obligazioak hartzen dituenik. Mendeak pasatu ahala, Elizak fundatzaileei nolabaiteko laguntzak eman behar zitzaizkiela ikusi zuen, horrela bestelako fededunek ere
|
haien
ereduari jarraituko lioketelako. Berez, patronatu zuzenbidean bi patronatu mota ezberdindu behar dira:
|
|
|
Jabetza, ordea, Naiararena izan zen XVII. mende arte, eta kofradiakoek, urtero, Errioxako monasterioari zergak ordaindu behar zizkioten. Mende horretan jabetza kofradiara pasatu zen, gaur egun arte, ondasun
|
haiek
desamortizaziotik kanpo gelditu baitziren (Jimeno Aranguren, 2005).
|
|
|
Dena den, liberalek ez zuten nahi herria, kleroa eta abar
|
haien kontra
jartzerik. Hori ekiditeko, Elizari bere ondasunak eta hamarreneko errentak kentzearen truk, Estatuak Eliza Katolikoaren kultu eta klero gastuak sarreren pentzudan ordaindu behar zituen.
|
|
|
Partikularrek edukitzari buruzko informazio txostenak (informaciones de posesi6n, expediente de posesi6n) egin behar dituzte, dauden dokumentuak eta testigantzak jasotzeko, erregistroan horren berri emateko eta, edukitzaren informazio hori, hamar urte iraganda, jabetza titulu bihurtzeko. Erakunde
|
haiek
, aldiz, edukitza ziurtagiriak (certificaciones posesorias) zuzenean emateko ahalmena izango dute, erakunde publikoek egiazko dokumentu publikoak dauzkatelako, non azaltzen diren finkak bereak direla (partikularren dokumentuak partikularrak dira, baina erakunde publikoarenak, publikoak dira).
|
|
|
(a) Publikotasuna emateko erregistro juridikoak: argitaratzen duten erlazioaren eraginak babestu eta horrela
|
haiek
hirugarrenaren aurrean aurkatu daitezke. Horietan, ondasunen erregistroek trafiko juridikoaren segurtasuna bermatu nahi dute; eta pertsonen erregistroek inskribatutako datu pertsonalen gaineko froga edo legitimazio titulua ematen dute.
|
|
|
Nekazaritza zibilizaziotik zibilizazio industrialera egindako jauzi azkarrak, eta, zibilizazio industrialetik teknologiara eta zibernetikara egindako jauzia are azkarragoak,
|
haien
ondasunak eraitsi eta txikitzearekin batera, ondare hori zaintzeko eta berreskuratzeko kontzientzia ere sortu du (Gonzalez Varas, 1999).
|
|
|
Azken urteotan udal, erakunde eta bildumagile partikular asko arduratu dira
|
haien
ondarea irekitzeaz eta mantentzeaz, bai eta hori guztia era pedagogikoan eta ahalik eta jende gehienari azaltzeaz. Ardogintzaren, gozogintzaren eta zurgintzaren (baserriak eta dorretxeak) museoek bildumak, objektuak, lan eremuak, egunerokoak eta ludikoak ikusgai dituzte, haien ingurua birsortzeko eta aurkezteko egundoko gaitasunaz.
|
|
|
Azken urteotan udal, erakunde eta bildumagile partikular asko arduratu dira haien ondarea irekitzeaz eta mantentzeaz, bai eta hori guztia era pedagogikoan eta ahalik eta jende gehienari azaltzeaz. Ardogintzaren, gozogintzaren eta zurgintzaren (baserriak eta dorretxeak) museoek bildumak, objektuak, lan eremuak, egunerokoak eta ludikoak ikusgai dituzte,
|
haien
ingurua birsortzeko eta aurkezteko egundoko gaitasunaz. Itsas museoetan, akuarioetan eta ozeanoarioetan edertasun eta mami sozial handiko ontziak, objektuak, erreferentzia plastikoak eta dokumentalak daude ikusgai.
|
|
|
Publikoaren kontrola handiagoa da, eta gidari eta langile espezializatuen eskaintza ere zabalagoa da. Horrek guztiak ekarri du eskainitako ondasunak hobeto ezagutzea eta
|
haietaz
gehiago gozatzea (Bazin, 1969).
|
|
2010
|
|
|
Lan asko egin da euskal dialektologian aspaldidanik, Bonapartek mapa ikusgarri
|
haiek
egin zituenetik, baina beti adinekoekin jardun izan dute dialektologoek, eta ia beti «base dialect» edo oinarri dialektalarekin. Kontzeptu horrek tokian tokiko hizkera jatortzat hartzen dena adierazten du, usu herriko zaharrenen mintzoa, «betikoa»...
|
|
|
11 Aktore sozialek partekatutako esanahi harremanen multzoa, mundu horri eta partekatutako sistemaren konfigurazioari zentzu jakin bat egozten dieten neurrian. Zentzu harreman horiek kapital sinbolikoaren funtsa dira eta
|
haien
dimentsioaren eraikuntzan diskurtsoak, irudiak, eta beste elementu kulturalek parte hartzen dute.
|