|
2013
|
|
|
12 orrietakoa). Ez
|
dezagun
ahaztu XVI. mendeko monarkiarik zentralizatuenak ere (Frantzia, Espainia eta Ingalaterra) oraindik monarkia feudalak direla funtsean, non eta erregea doi doi den oraindik primus inter pares bat baino zerbait gehiago; Frantzian bertan, montmorencytarrak, guisetarrak, albretarrak, bourbontarrak, rohandarrak... egundoko indarra zeukaten leinuak ziren, doi doi valoistarren mendeko (egoera antzekoa ze... Hain justu ere garai honetan eta Frantzian sortuko da subiranotasunaren kontzeptua, ez kasualitatez, Joana Albreten bizitzak ederki ilustratzen duen bezala, kontrakoa baizik:
|
|
|
Joanaren izaera, hautu politikoak eta botere jokoak xehe xehe aztertzen ditu Roelkerrek, orrialde gogoangarriak idatziz. Horra, adibidez, zer idazten duen hirugarren erlijio gerraren deskateatzeaz Joanak izan
|
zezakeen
erantzukizunari buruz:
|
|
|
Gauza berri gutxi entzungo duzue seguru asko baina, agian, nire azterketatxo honek gaurko euskararen ikuspegi ez berria baina zerbait desberdina izan
|
dezazuen
lagunduko dizue.
|
|
|
EITBren Eskolan, testu idatziak ez ezik ahoskatuak lantzea ezinbestekoa zenez, ahoskera, azentua, intonazioa eta abarren aurrean erabakiak hartzera beharturik aurkitu ginen eta hasieran idazteko nagusiki aldarrikatzen zen euskara batua besterik gabe hartzerik ez zegoela ikusi genuen eta laster ekin genion esatarien eta film bikoizketarien eguneroko lana bideratzeko arauak bilatu eta ezartzeari Txillardegi eta beste zenbaiten ekarpenak eta, askotan, geure sena beste gidaririk gabe. Gerora Eimako IABen Ahoskera testua lantzean ikusi dudanez eta, berriki Mintzolan Julia Marinek emandako hitzaldian entzun dudanez, gaia zabalik dago eta oraindik lukeen arreta eta lantzea ez dituela jaso aitor
|
nezake
.
|
|
|
Mintzola Fundazioan ikusten du aurrerabiderako itxaropen brintza. Gainera erakunde horren eta Euskaltzaindiaren artean hitzarmena sinatu izanak itxaropen soila baino zerbait gehiagoren ekarpena egin
|
dezakeela
pentsarazten digu. Horrela EIMAko IABekoen nahiak ere epe laburrean portu onera iritsi ahal izango dira, bai eta egunero lan tresna horretaz baliatu behar duten milaka irakaslerenak ere.
|
|
|
< < euskara gaitu, osatu, batu, gaurkotu, zorroztu eta aberasten> > eman ditudala neure urte gehientsuenak aldian aldiko beharrek eskatu didaten eta neure indar eta gaitasunak ahalbidetu nauten neurrian, eta orain neure 66 urteren gaindegitik atzera begiratzean harridura sentitzen dut euskararekin batera egin dudan ibilbidea begiestean, adiskide sentitzen ditut egiteko bikain horretan bidaide izan ditudan guztiak eta azken aldi honetan, Huhezi Garabideren eskutikAbia Yala edo Hego Amerikako, hizkuntza gutxituen ordezkariei euskara batu eta gaurkotzearen gure esperientzia nolakoa izan den azaltzeko aukera izan dut, eta horretan jarraituko dut ahal dudan bitartean gure harridura eta poza beste batzuengan ere loratu dadin. Nire belaunaldiko askok, gutxi gorabehera antzera ikusten dugu euskararen ibilbide hau, baina badira gerora etorri diren beste belaunaldi batzuk, euskara batuaren baitan jaio direnak, eta batez ere horiei begira idatzi ditut lerro hauek nondik gatozen jakin
|
dezaten
eta guztion ahaleginarekin geroan noraino irits gintezkeen suma dezaten.
|
|
|
< < euskara gaitu, osatu, batu, gaurkotu, zorroztu eta aberasten> > eman ditudala neure urte gehientsuenak aldian aldiko beharrek eskatu didaten eta neure indar eta gaitasunak ahalbidetu nauten neurrian, eta orain neure 66 urteren gaindegitik atzera begiratzean harridura sentitzen dut euskararekin batera egin dudan ibilbidea begiestean, adiskide sentitzen ditut egiteko bikain horretan bidaide izan ditudan guztiak eta azken aldi honetan, Huhezi Garabideren eskutikAbia Yala edo Hego Amerikako, hizkuntza gutxituen ordezkariei euskara batu eta gaurkotzearen gure esperientzia nolakoa izan den azaltzeko aukera izan dut, eta horretan jarraituko dut ahal dudan bitartean gure harridura eta poza beste batzuengan ere loratu dadin. Nire belaunaldiko askok, gutxi gorabehera antzera ikusten dugu euskararen ibilbide hau, baina badira gerora etorri diren beste belaunaldi batzuk, euskara batuaren baitan jaio direnak, eta batez ere horiei begira idatzi ditut lerro hauek nondik gatozen jakin dezaten eta guztion ahaleginarekin geroan noraino irits gintezkeen suma
|
dezaten
.
|
|
|
Halako egun baten, gure amak Eskolapean eukan dendan agertu jakun Eusebio. Dendari laguntzaile ibilten
|
nintzan
oporretan, ordu pare bat egunero, bainu-jantzien eta arropa meheen sasoian. –Zeu zara Pedro Mariren lobea?
|
|
|
giroan. Beste berba batzuekin esanda, lekeitiarra
|
banintzan
, baina ez arranegitarra.
|
|
|
Hiri Berrian ikus
|
dezagula
elkar!
|
|
|
Aurrera jarraitu aurretik, adierazpen horietatik honako esaldi hauek gogoan har
|
ditzagun
: Lekuko askoren ahotan dabil Antonio Arrueren izena(...). Asteasuko beltza?
|
|
|
Baina errepara
|
diezaiogun
kontuzago eta pausatuago:
|
|
|
Onelaxe erabaki du gizontxo orrek. Eta utzi
|
dezagun
onenbestean. Geroak neurtuko du orren azalkeri ta billaukeria?.
|
|
|
1954an egin zuten Antonio Arrue euskaltzain, euskararen alde eginak zituen merituengatik baino gehiago egin
|
zitzakeenengatik
, besteak beste, euskarazko liburuak argitaratzeko eta biltzarrak egiteko baimenak lortzen eman zezakeen laguntzagatik; karlista tradizionalista izanik, euskaltzale gerra galtzaileek ez zituzten adiskideak eta harremanak zituen erregimenean norbait zirenen artean, bera ere izan baitzen norbait Francoren erregimenaren baitan. Alfonso XIII.a erregeak 1926an sorturiko Meritu Zibilaren Ordenaren domin...
|
|
|
1954an egin zuten Antonio Arrue euskaltzain, euskararen alde eginak zituen merituengatik baino gehiago egin zitzakeenengatik, besteak beste, euskarazko liburuak argitaratzeko eta biltzarrak egiteko baimenak lortzen eman
|
zezakeen
laguntzagatik; karlista tradizionalista izanik, euskaltzale gerra galtzaileek ez zituzten adiskideak eta harremanak zituen erregimenean norbait zirenen artean, bera ere izan baitzen norbait Francoren erregimenaren baitan. Alfonso XIII.a erregeak 1926an sorturiko Meritu Zibilaren Ordenaren domina eman zioten 1964an, Espainiako estatuaren zerbitzuan egindako merituengatik, eta 1967tik 1971era, fami...
|
|
|
Artikulu honetan amatasunaren inguruko irakurketa bat proposatzen dugu, eta Lucienne Goldmannek (1964) esaten zuena baiezta
|
genezake
: literatur egituren eta jendarte egituren artean homologiak daudela.
|
|
|
Amatasunaren gaiarekin amaitzeko, bi amatasun eredu aipa
|
genitzake
. Amatasun hegemonikoa, betikoa, normak, rolak, eta estereotipoak nahiz gorputz metaforak oso markatuak dituena.
|
|
|
Emakumeek Euskal Herrian, Katalunian bezala, hizkuntzaren eta kulturaren transmisioan hartu zuten arnasa agertoki publikorako bidea egiteko. Baina euskal nazionalismoa eraikitzen ari zen diskurtsoetan, amatasunaren eskutik bakarrik aurki
|
zezaketen
ezagutza emakumeek. Emakumeak familiaren, lurraren eta aberriaren metafora bilakatu ziren nazionalismoarentzat, amatasunaren sinbolopean (Ugalde, 1993, 1994; Elorza, 1978; Del Valle, 1985, 1999; Aretxaga, 1988).
|
|
|
Zergatik panpoxeleberriko amatasuna oso gainetik aztertuko dugu, gehiago jakin nahi duenak aldizkari honetan irakur
|
dezake
(Lasarte: 2010). Olaziregik (1999) lirikotzat jotzen duen eleberri hau barne bakarrizketa luze batek osatzen du.
|
|
|
Esperientzia hori narratzeko orduan, amaren eta haurraren gorputzak eta hizkuntzak berebiziko garrantzia hartu dute. Diferentziaren feminismoarentzat gai zentralak diren emakumearen gorputza eta odola antzeman
|
genitzake
: –La centralización del cuerpo y la sangre de la mujer, su proximidad con la Naturaleza(?) escribir en tanto que flujo (de la sangre menstrual, de la leche materna, del flujo uterino), sintaxis líquida?
|
|
|
Egile beraren hiru eleberri eta ipuin bat aztertu ditugu. Eta esan
|
genezake
genero harremanak aldatzen eta birdefinitzen ari direla; izan ere, aldaketa horiek, jendartean ez ezik, literaturan, diskurtsoetan ere gertatzen ari dira. Ama bakarrak, helduak, lan munduan nahiz politikan dihardutenak aurkitu ditugu literatur testuetan, harreman berriak sorrarazi dituzten literatur pertsonaiak.
|
|
|
Zenbat naaspil gutxiago ez
|
litzaken
mundu ontan izango seigarren eta bederatzigarren aginduak zintzoago beteko ba genitu!... Eta zenbat anima ez litzaken zuzenik zeruan sartuko, betiko su garretan ganoragabe ondatu bearrean!...
|
|
|
Zenbat naaspil gutxiago ez litzaken mundu ontan izango seigarren eta bederatzigarren aginduak zintzoago beteko ba genitu!... Eta zenbat anima ez
|
litzaken
zuzenik zeruan sartuko, betiko su garretan ganoragabe ondatu bearrean!...
|
|
|
Zeresanik ez, kontakizun idatziaren eremua behar bezalakotasunaren arauari eutsiz garatu da. Lizunkeria edo sexuarekin zerikusia izan
|
zezakeen
oro ezkutuan gorde da.
|
|
|
aurrena, Alos torrea elezaharrean (1950) eta Joanak joan (1955) eleberrian, gero. Nekez saihets
|
zezakeen
lizunkeria Etxaidek, Piarres Topet. Etxahun, en bizitzan oinarritzen zen eleberri historikoa moldatzean.
|
|
|
Diru asko balio dute. Egin
|
dezagun
bada, lendabizikoa ta azkena, arrisku aundiko zera da ta. (147)
|
|
|
Baina, euskal eleberrigintzan, gaitzen jatorria giro hiritarrean zegoen eta egoten jarraitzen du. Landa giroan gordetzen den balore sistema kolokan jar
|
dezakeen
leku arriskutsua da hiria. Hiriak balore sistema horretako osagairen baten urraketa balekar, kontalariak ezarritako zigorra bete du urratzaileak.
|
|
|
Oso zaharra, XX. mendearen bigarren erdiari hasiera eman ostean ere, eleberrigintzan behintzat, oraindik indarrean dirauen arren. Hala da, baina, gaizki ulerturik sor ez
|
dezan
, aurrera baino lehen, azalpen txiki bat: bazter bedi aspaldiko ikuskera bati eutsiz dagoen Erkiaga isolatu baten irudia, erantzukizuna indibiduala gabe, kolektiboa delako.
|
|
|
aurreko ibilerengatik jada irabazia zeukan zaldunak ezaugarri hori. Nahiz eta lehenaldiko zeinahi konkistarekin hel
|
ziezaiokeen
kontalariak Araibar konkistatzailearen berri emateari, justu, landa girotik hiriratu den batekin hastea erabakitzen du.
|
|
|
Zureganako maite lera xamurra sentitzen asi
|
nintzala
aitortu nizunean, ez nizun gezurrik esan. Ondorengo asteetan, lendabiziko nire aizekai edo begitandua noski zitekeana, mardultzen, gizentzen eta kozkontzen (sic) ikusi dut, nire erraietako poz aundiaz.
|
|
|
da Agurnez maitemintzean. Euskal eleberrigilearentzat, daukan nortasunari eusten dion izakia da gizakia, nahiz eta alda
|
dezakeen
. Aldatu, ordea, era bakar batean baino ez du aldatzen:
|
|
|
maila filosofikoko gogoetak eta ohituren deskripzioak barneratzeko ez ezik, gertaeraren batek iradokitako jazoeraren bat jasotzeko, kantak eta errefrauak sartzeko... Osagai guztiok leku narratiboa betetzen dute; hau da, berbaldi bihurtzen diren aldetik tokia hartzen dute, beste egiteko bat izan
|
zezakeen
berbaldiaren galeratan. Esaterako, kontalariak eman zezakeen pertsonaia nagusiaren ibileren berri zehaztasun gehiagorekin, lanak eragindako jardunari tarte handiagoa eskainiz edo bere maite jokoen gorabeherak xehetasunez betez.
|
|
|
Osagai guztiok leku narratiboa betetzen dute; hau da, berbaldi bihurtzen diren aldetik tokia hartzen dute, beste egiteko bat izan zezakeen berbaldiaren galeratan. Esaterako, kontalariak eman
|
zezakeen
pertsonaia nagusiaren ibileren berri zehaztasun gehiagorekin, lanak eragindako jardunari tarte handiagoa eskainiz edo bere maite jokoen gorabeherak xehetasunez betez. Hitz batean, osagai filosofiko, ohiturazko eta abarrek eratzen dituzten digresioak alde batera utzi balitu, jazoerak astiroago, xeheago kontatzeko aukera zukeen.
|
|
|
biak ere datarik gabeak. Mugatzerik ez dagoen tarte horretan Manu Araibar konkistaz konkista ibiltzetik senar eredugarri izatera igaroko da, baita haurrik ezin eduki
|
dezaketelako
, haur bat jasotzera ere. Honek guztiak denbora luze samarra eskatzen du, baina, luze ala labur izan, ez dago neurtzerik:
|
|
|
Literaturan, erabilitako gaia baino gaia erabiltzeko modua erabakigarriago dela onartuz, gaiak berak ere izan
|
dezake
garrantzirik: pedofilia harreman baten kasuan kolpe handiagoa jasango du decorum ak andrezale baten harremanen kasuan baino.
|
|
|
Horretarako behar diren hizkuntza ekoizpen enpirikoak eskuratzeko, euskarazko corpus zabala osatzen duten testuetatik ateratako adibideak baliatzen dira. Erabilerari erreparatuz gero, emaitzek erakusten dute, kontzesiozko eta argudiozko balioez gain, markatzaile hauek balio diskurtsibo anitz bereganatzen dituztela eta, bestalde, lau birformulatzaileek elkarren baliokide moduan funtziona
|
dezaketela
.
|
|
|
Sailkapenak sailkapen, hizpide ditugun birformulatzaile urruntzaile horiek balio bat baino gehiago bereganatzen dutela erakustea du helburu lan honek, eta horretarako, erabileran eta diskurtsoan har
|
ditzaketen
balio ezberdinak aztertuko dira. Analisia egiteko, sarean eskuragarri dagoen euskarazko corpusaez ezik, EUDIMA proiekturako apropos egokitutako tresnaere erabiliko da hemen.
|
|
|
Hizkuntzalari horren lanean (Larringan, 1996), kontzesiozkoen artean sailkatuta agertzen dira hemen aztergai ditugun birformulatzaile urruntzaileak. Hiru multzotan banatzen ditu egileak kontzesioa bidera
|
dezaketen
unitateak: A, B eta C. A eta B multzoen kasuan, kontzesioa bideratzen duen unitatea perpaus berberean kokatzen da; A taldekoek ez bezala, B taldekoek erepartikula gehitzen diote unitate horri.
|
|
|
Beheko adibidean, nabarmentzen den zatiak, birformulazioak, aurreko formulazioaren justifikaziorako balio du. Egileak jatorrizko testuan egokitzapenak egin dituela adierazten du, baina egokitzapen hori ez dela edozein modutan egin eta aldaketek ez dutela jatorrizko testuaren funtsezko izaera aldarazten, alegia, aintzat hartu dituela irakurle adituak garrantzizkotzat juzga
|
ditzakeen
alderdiak; horrela, hartzaileari aurrea hartu eta lehenengo formulazioak harengan eragin ditzakeen ustezko iritziak birbideratzen ditu.
|
|
|
Beheko adibidean, nabarmentzen den zatiak, birformulazioak, aurreko formulazioaren justifikaziorako balio du. Egileak jatorrizko testuan egokitzapenak egin dituela adierazten du, baina egokitzapen hori ez dela edozein modutan egin eta aldaketek ez dutela jatorrizko testuaren funtsezko izaera aldarazten, alegia, aintzat hartu dituela irakurle adituak garrantzizkotzat juzga ditzakeen alderdiak; horrela, hartzaileari aurrea hartu eta lehenengo formulazioak harengan eragin
|
ditzakeen
ustezko iritziak birbideratzen ditu.
|
|
|
...ere erabilerak enuntziazio ikuspuntuaren aldaketa dakarrela (Roulet, 1987, 111) onartzen denez, ahal den neurrian, Larringanek erabiltzen dituen urratsei jarraiki egingo dugu azterketa, batez ere balio diskurtsiboan indarra jarrita, eta erakutsiko dugu aztergai ditugun birformulatzaile urruntzaileok ezaugarri eta zeregin nagusi batzuk baldin badituzte ere, diskurtsoaren ikuspegitik balio anitz har
|
ditzaketela
. Horretaz gain, Garcések (2008) aipatzen dituen zeregin ezberdinak ere kontuan hartuko dira, bereziki, aztertzen ari garen elementuen kasuan berak aipatzen dituen erabilerak gauzatzen diren ala ez ikusteko.
|
|
|
Mateok sorbaldak altxatu eta baiezkoa egin du. Ezezkoa egin
|
zezakeen
moduan. Denadela, berdin du.
|
|
|
...egitik, testuan islatuta geratzen dira gizartean dauden balioak, haren historia, testuinguru fisiko eta sozialaren parametroak, eta interakzioak eragiten duen etengabeko eguneratzea; kasu honetan, markatzaileek (birformulatzaile urruntzaileek) hartzen duten balio ezberdinetan; izan ere, Larringanek dioen bezala (1996, 189), diskurtsoaren kudeaketaren ikuspegi honetatik, balio bat baino gehiago har
|
ditzakete
antolatzaileek: konklusio balioa, gaitzeste kutsua edo muturreko posizioak markatzea, tematizazioari lagundu, predikazioa komentatu, ustezko iritziei aurre hartu, ahots ezberdinak testura ekarri?
|
|
|
konklusio balioa, gaitzeste kutsua edo muturreko posizioak markatzea, tematizazioari lagundu, predikazioa komentatu, ustezko iritziei aurre hartu, ahots ezberdinak testura ekarri? Ikus
|
dezagun
, adibidez, edonola ereelementua konklusio balioarekin agertzen den testu zati bat:
|
|
|
Birformulazioaren esanahia ondo ulertzeko eduki erreferentziala ezagutu behar da, hau da, gaia ezagutu behar da, testu horretan agertzen den informazioa ez delako nahikoa. Hala eta guztiz ere, inferentzia medio, interpreta
|
dezakegu
egile batek uste duenaren gaineko gaitzespena dagoela. Inplizituaren gainean funtzionatzen du markatzaileak.
|
|
|
Ustezko iritziei aurrea hartzeko adibide bat izango genuke hurrengoa. Lehenengo formulazioak ondorio bat ateratzera eraman
|
gaitzake
, baina egiten duen zehaztapenarekin birformulazioak birbideratu egiten du diskurtsoaren zentzua:
|
|
|
Erabilera atzendua dela eta, diskurtso markatzaileak sarbidetzen duen enuntziatua esaldi nagusiaren aurretik zein atzetik ager daiteke, eta baita parentesien artean edo komen artean ere, baina desplazamendu horrek enuntziazioaren desplazamendua ere eragin
|
dezake
. Kontuan hartu behar dugu, dena dela, Larringanek eskaintzen dituen adibideetan lokailuak ez diren kontzesiozko antolatzaileak agertzen direla; ikusi egin genuke, beraz, erabilera atzendu hau lokailuen kasuan ere ohikoa den ala ez.
|
|
|
Bukatzeko, esan
|
dezakegu
, oro har behintzat, dena dela, dena den, edonola ereeta edozelan erenolanahi ere, hala eta guztiz ere, hala eremarkatzaileek erabilera eta balio berdinak partekatzen dituztela eta horrenbestez, sinonimotzat har daitezkeela. Lan honetara adibide gutxi batzuk besterik ez dira ekarri, baina asko eta era guztietakoak dira corpusak eskaintzen dituenak.
|
|
|
Jakin badakigu hizkuntzaren erabileran jokoan jartzen diren estrategiak oso konplexuak direla, eta hiztunak estrategia eta intentzionalitate ezberdinak erabil
|
ditzakeela
esaten duenari eman nahi dion zentzuaren arabera eta hartzailearengan eragin nahi duen efektuaren arabera, eta horrela ikusten da ekarri diren adibideotan ere.
|
|
|
Adibideen argitara, lau birformulatzaileok elkarren baliokidetzat har daitezke, eta oro har, denek beregana
|
ditzakete
hemen ikusitako balio diskurtsiboak. Edozelan erebirformulatzailearen kasuan, ez dira aurkitu nahiko adibide balio guztiak erakusteko; arrazoia izan daiteke aldaera dialektala dela eta, behar bada, haren erabilera ahozko mintza jarduerari lotuago agertzen dela gehienetan.
|
|
|
Horretaz gain, Garcésen (2008) sailkapena aintzat hartuz gero, laurok izango lirateke arazorik gabe gaztelaniaren de todas maneras, de todos modos, de todas formas markatzaileen baliokide, haiek bezala aurreko formulazioaren indarra eta handik atera daitezkeen inferentziak mugatzen baitituzte, eta gainera, nolabaiteko indiferentzia adieraz
|
dezakete
aurreko formulazioan esaten denarekiko. Dena dela, dena den, edonola ereeta edozelan erebirformulatzaile urruntzaileak Garcések (2008) gaztelaniazkoentzat egiten dituen hiru sailetan koka daitezkeela dirudi, baina honek azterketa sakonagoa luke, baita ahozko bat bateko solasaldiak kontuan hartzea ere, izan ere, erabili diren corpusetan biltzen diren ahozko mintza jarduerak idatzian oinarritzen dira, beste era batera esanda, ahozkoaren itxura egiten dute edo ahoz esateko idatzi dira (Garcia Azkoaga 2007, 178).
|
|
|
Gogora
|
dezagun
testu antolatzaileen sail zabalaren barruan kokatuko liratekeela hemen aztertzen ari garen diskurtso markatzaileak.
|
|
|
Beraz, diskurtsoaren azterketari eta aldakortasunari lotuta dago gure lana. Izan ere, nahikoa arrazoizkoa dirudi pentsatzeak testu motak (gure kasuan, lege testuak vs testu akademikoak) nolabait baldintzatu
|
dezakeela
diskurtso markatzaileen erabilera, bai kantitateari, bai nolakotasunari dagokienez (Loureda eta Acín, 2010: 38; Larringan, 2007:
|
|
|
Hiztunak berak jar
|
dezake
abian (Garcés, 2008: 69; Garcés, 2009:
|
|
|
Ingeniaritzaren ikuspuntutik, zera da muskuluen diseinu akatsik nabarmenena: uzkurtuz ez bada, ezin dutela lanik egin; bestelaesanda, muskuluek tira egin
|
dezakete
, baina bultzarik ez. [ZIO, Giza gorputza lanean, John Lenihan/ Irene Aldasoro (EHU, 2006) Orr.:
|
|
|
Hondakinek zabor izateari utz
|
diezaiokete
gai organikoak naturaren ziklora itzultzen badira, hau da, konpostatzearen bidez. [EPD prentsa, Berria]
|
|
|
Bestalde, zenbaitetan, testuingurua lagun? aipatutakoez bestelako balioak bereganatu
|
ditzakete
birformulatzaile esplikatiboek. Izan ere, birformulatzaile esplikatiboak, birformulazioaren nolabaiteko hiperonimoak direnez, gai dira erabilera markatuetan bestelako balioak (ondorioa, dedukzioa?) eta bestelako birformulazio motak adierazteko (zuzenketa, laburbilketa, berrazterketa?).
|
|
|
batez ere, ondorioa eta konklusioa adierazteko. Izatez, hori ez da birformulatzaile esplikatiboen funtzio prototipikoa, baina, testuingurua lagun, ondorioa eta bestelako funtzio argumentatiboak beregana
|
ditzakete
inferentzia prozesuetan.
|
|
|
batez ere, ondorioa eta konklusioa adierazteko. Izatez, hori ez da birformulatzaile esplikatiboen funtzio prototipikoa, baina, testuingurua lagun, ondorioa eta bestelako funtzio argumentatiboak bereganatu
|
ditzakete
inferentzia prozesuetan.
|
|
|
Zuzenbideko testu akademikoetan, berriz, birformulatzaile hauek askoz ere maizago erabiltzen dira, eta joera hori Giza eta Gizarte Zientzietako testuetan atzematen denaren antzekoa da, itxura denez. Erregresioaren datuak (R2= 0,9103) berresten du banaketa hori irmoa dela, eta, ondorioz, birformulatzaile esplikatiboen agerpen maiztasunak zerikusia izan
|
dezakeela
jakintza arloarekin, eta, zuzenbideko testuen kasuan behintzat, baita testu generoarekin ere. Izan ere, zuzenbideko testuen banaketa xeheari erreparatuz gero (ikusi 1.2 irudia), argi geratzen da birformulatzaile esplikatiboek agerpen maiztasun nabarmen desberdinak dituztela lege testuetan eta testu akademikoetan; eta erregresio indizearen balio jasoak (R2= 0,9404), bestalde, agerian uzten du, Zientzia Juridikoen alorrean behintzat, testu generoaren araberako banaketa ere estatistikoki esangarritzat jo daitekeela.
|
|
|
(32) Aldeek konpromisoa hartu dute ezabatzeko, oraindik egin ez badute, eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntza bat erabiltzeko egon daitezkeen bereizketa, bazterkeria, murriztapen edo lehentasun justifikatu gabe oro, alegia, hizkuntza hori ahultzea edo hori mantendu edo garatzea arriskuan jartzea eragin
|
dezaketenak
[ZCP Lt, Hizkuntza Zuzenbidea: Testu bilduma euskaraz, Euskaltzaindia (2007)]
|
|
|
(39) Foru Legeak artikulu bakar bat eskaintzen dio eremu ez euskaldunari; hots,. Aitortu egiten da herritarrek Nafarroako Administrazio Publikoetara euskaraz zuzentzeko eskubidea dutela. Azken hauek interesatuei gaztelaniazko itzulpena eska
|
diezaiokete
, edo 9 artikuluan aurreikusitako itzulpen zerbitzuak? [ZCP Ak, Euskararen egoera juridikoa Nafarroan, J. L. Mendoza, ELERIA (2002)]
|
|
|
(44) Hala kontzeptu nagusien bai orokor eta komunen, bai berezien arloa itxita, beste hiru irakasgai geratuko dira, legearen zehaztasunetan gehiago sakontzeko: alegia, delitua (laugarren ikasgaia), horren aurrean emandako erantzuna (bosgarren irakasgaia) eta biktima (seigarren ikasgaia) jorra
|
ditzagun
[ZCP Ak, Adingabeen zuzenbide penala.Jon Mirena Landa (Koord.), UPV/EHU (2011)]
|
|
|
(46) Kideekboto partikularra (hots, gehiengoaren iritziarekin bat ez datorrena) idatziz aurkez
|
dezakete
. Idatzia aurkezteko berrogeita zortzi ordu izango dituzte, eta aktari erantsiko zaio [ZCP Ak, Administrazio zuzenbidea atal bereziak.
|
|
|
Erakunde administrazioa da deszentralizazio funtzionalaren adibidea. Kasu horretan, lurraldedun administrazioak (hots, Estatuko administrazioak, Autonomia Erkidegoko administrazioak edo Toki administrazioak) erakunde bat sortzen du, hari dagozkion zereginetatik batzuk (funtzio batzuk) erakunde berriak bete
|
ditzan
[ZCP Ak, Administrazio zuzenbidea eta ekonomian esku hartzeko teknikak, Iñigo Urrutia, UPV/EHU (2010)]
|
|
|
Zabala, I., 1996, < < Testuan iruzkinak sartzeko funtzioa izan
|
dezaketen
antolatzaileak: hau da, hain zuzen (ere), adibidez, batez ere> >, I. Zabala (koord.):
|
|
|
Hiztun edo idazle batek zer edo zer aditzera eman gura duenean, honela formula
|
genezake
egoera: –Urlia ahalegindu da zer jakin bat Berendiarengana igorrita, eraginen bat lortzen, hartzaileak, Berendiak, ahalegin hori errekonozitzearen bidez?.
|
|
|
Gainerako guztia, aukera? edo aukerakizun genuke, hiztun edo idazle bakoitzak unean unean hauta
|
dezakeena
egoera pragmatikoaren arabera, komunikazio eraginkorra (asmo poetikoa edo sortzailea goiti behiti) eratzea helburu duela.
|
|
|
komunikazio eraginkorra edo arrakastatsua. Hiztunen artean komunikagarritasun eta arrakasta maila ezberdinak gertatzen dira, ezinbestean (irudika
|
dezakegu
0tik 10era bitarteko lerro baten antzera, non bi muturren artean arrakasta maila ia infinituak gerta daitezkeen. 10ekoa erabateko ulermena litzateke, eta komunikazio egoera oso estandarizatu eta konkretuei lotuta egon ohi da.
|
|
|
igorle batek, urdin? dioenean ezin jakin
|
dezake
hartzaileak irudikatuko ote duen berak buruan darabilen kolore hura. Beste honenbeste esan dezakegu esaldi kate batean, nahiz eta?
|
|
|
dioenean ezin jakin dezake hartzaileak irudikatuko ote duen berak buruan darabilen kolore hura. Beste honenbeste esan
|
dezakegu
esaldi kate batean, nahiz eta, adieraztean gertatzen denaren inguruan:
|
|
|
beharrean izango da. Adibide bikote batek balio
|
dezake
hori argiago ikusteko: solaskideak edo idazleak esaldia, ordea?
|
|
|
Beste kontzeptu garrantziko bat dugu giza komunikazioaren unibertsalena. Hipotesi moduan pentsa
|
dezakegu
laguntza (SOS) eskatzen duten pertsona guztiek antzeko mekanismo psikolinguistikoek bultzatuta antolatuko dituztela berbak munduan barrena, komunikazio eraginkorra lortu ezean, porrot eginez gero, heriotza letorkiekeelako laguntza deia modu ez komunikatiboan igorriz gero. Beraz, komunikaziorako eragile edo eragingarri ez diren hurrenkerak hizkuntzetatik berez desagertuz joango dira (batez ere ahozkotik, idatzizkoan komunikazioa lortzea beti ez delako lege nagusia, bestelako helburu batzuk ere izaten direlako, esate baterako, estetikoak).
|
|
|
Bestalde, Peter Newmark traduktologoak egiten duen testu sailkapena akordura ekartzeak on egin
|
lezake
, neurri handi batean, testu sail nagusi horietako bakoitzaren helburuek antolamendu aukerak baldintzatzen dituztelako. Bateko, testu, autoritatiboak?
|
|
|
Beste testuetan, komunikatiboetan, egilea baino garrantzitsuagoa da hartzailea, eta helburu lehena modurik eraginkorrenean komunikatzea; beraz, berba eraketa horren mendean izango da, eta idazle, itzultzaileak? askeago joka
|
dezake
, bera ez delako gunea, hartzailea, bestea baizik.
|
|
|
Argiroago azaltzeko, har
|
dezagun
adibidetzat Justo Mokoroaren lanetik eskuratutako lagin bat, kontzeptu beraren inguruko esaldiek osatua (eguraldiak euri itxura izatea). Esamoldeak dira, jakina, eta esateko moldeagatik beragatik antolamenduagatik bezain interesgarri gertatzen dira.
|
|
|
Esamoldeak dira, jakina, eta esateko moldeagatik beragatik antolamenduagatik bezain interesgarri gertatzen dira. Zertan esanik ez, esamolde horiek ez dira trukagarriak eta baliokideak, bestelakorik gabe, baina bidaide egokiak izan
|
ditzakegu
komunikazioaren eta ordenaren arteko harremana sakontzeko orduan:
|
|
|
Eman
|
ezazu
egun gure eguneko ogia.
|
|
|
baizik libra
|
gaitzazu
gaitzetik.
|
|
|
Eta ez
|
gaitzazula
utzi tentazioan erortzera,
|
|
|
baizik libra
|
gaitzazu
gaitzetik.
|
|
|
[baia] libra
|
gaitzazu
gaitzetik.
|
|
|
bainan begira
|
gaitzazu
gaitzetik.
|
|
|
Eta ez
|
gaitzazula
utz tentazioan erotzra,
|
|
|
Ez da burua lar nekatu behar ondorioztatzeko aukera estilistikoek (hiztegiak eta antolamenduak) ia infiniturantz jo
|
dezaketela
, nahiz eta jatorrizko testua oso finkatua eta sakratua izan, alegia idazleek eta esatariek kontu handiz erabili beharrekoa.
|
|
|
Hartara, nik hemen ikusten ditut bildurik, bateko, bere familia eta ondorengoak; besteko, Euskaltzaindiaren kideak eta nola ez, Deustuko Unibertsitatearen irakasle eta ikasleak. Horretara ere, elkarrekin loturik agertzen dira Eusebio Erkiagaren lana eta etorkizuna, egungo ikasle gazteek lekukotza ezin hobea izan
|
dezaten
, jardunaldi honen bitartez, haren figurari buruz. Eskerrak, beraz, hona hurreratu zareten guztioi eta bereziki, Euskaltzaindiaren Literatura Batzordeari, ekitaldi hau antolatzearren.
|
|
|
Aletu
|
ditzagun
, bada, Genettek emandako argibideei jarraikiz (lantzean beste aditu batzuek esandakoak gehituta).
|
|
|
Hitzaurreen funtzioei dagokienez, hona hemen hainbat: informatzea, helburua adieraztea, interpretazioa eskaintzea, irakurleekin egiten den ituna zehaztea, aholkua ematea, eskaintza egitea, aurreko paratestuak zuzentzea, testuaren egiletza ukatzea (egileak egin
|
dezake
, esaterako, jolas gisa) edo testuaren egiletza baieztatzea, kasurako. Ouvry Vialek dioskunez, azpimarratzekoa da hitzaurreen funtzio didaktikoa, testuon helburua izaten baita irakurlearen ikasketa prozesuan eragitea, irakurgarritasunari bide ematea.
|
|
|
(Risterucci Roudnicky, 2008). Azterketa horrek hainbat informazio eman
|
dezake
testuaren eta irakurlearen beraren eboluzioaz, bai eta literatur sistema jakin bateko itzulpengintzaren egoeraz ere. Halaber, ikergai dira ondokoak:
|
|
|
Bada, batez ere nabarmen daitekeena hauxe da: itzulpenaren historia eta hari buruzko gogoeta historikoa egiteko piezak direla hitzaurreak, hainbat gairen inguruan argi egin
|
dezaketenak
: joerak, itzulpenen zahartzea, aurreko itzulpenen kritika, izenburu aldaketak, itzulezintasuna, testuarekiko negoziazioak, hautuak...
|
|
|
–Zergatik hitzaurreak ahulgune? Hitzaurreei buruzko berbaldia prestatzen ari naiz eta sakon azter
|
dezagun
..., bota genuen.
|
|
|
Edonola ere, LU bildumako aleen hitzaurreen azterketa sistematikoa beharrezkoa da haren nolakotasunez jabetzeko. Bada, ikus
|
dezagun
nolakoak diren aipagai ditugun hitzaurreak.
|
|
|
Sinatu gabeko hitzaurredun aleetan lehena 1 zenbakidun alea da, eta azkena, ostera, 84 zenbakia. Nolanahi den, zenbaitetan, hitzaurrea sinatu gabea izan arren, itzultzailearena dela ondoriozta daiteke, modu esplizituan agertzen baita adierazita zenbait esamoldetan; ikus
|
ditzagun
adibide bi:
|
|
|
–luze jo
|
dezake
oztopoei buruz hitz egitea, baina ez dut egingo?.
|
|
|
Ez dagokit niri liburu honen kritika egitea?. Bide batez esan
|
dezagun
ez duela hitzaurrean itzulpenari buruzko oharrik egiten; egileaz, obraz, egilearen hizkuntzaz eta liburuaz dabil.
|
|
|
LU bildumako 152 hitzaurreok aztertu ondoren, zera ondoriozta
|
dezakegu
: bildumako hitzaurreak askotarikoak dira luzera, izenburuak, antolamendua, edukia, antolamendua, bibliografia... kontuan hartuta, eta itzultzaileek irizpide bateraturik gabe jokatzen dute.
|
|
|
Oro har, funtzio entziklopedikoa dute LU bildumako hitzaurreek (egileaz eta obraz ari dira nabarmenki), eta itzultzaileek idatzitakoak izan arren, oso modu orokorrean dihardute itzulpenaz (hala egiten duten apurretan). Azken horren harira, esan
|
genezake
itzultzaileak bestelako bideetara jotzen duela hari dagozkion auziez gogoetatzeko: dela Senezaldizkaria, dela EIZIEren webgunean ikusgai den Langintza xehekiartikulu sorta, eta abar.
|
|
|
Arrutiren obrara egin diren hurbilpenak begiratzen baditugu, itxura batean kontraesanezkoa den gertaera bat kausi
|
dezakegu
. Atentzioa ematen du, batetik, bere obra ezagutu eta baloratu zutenek beti aipatzen dutela kalitatezko poesia dela.
|
|
|
Hortaz, argudiobide hau gure eginez, esan
|
genezake
–literatur idazlan konkretua, ren azterketa dela nagusiki falta dena. Kontuan izan behar da, gainera, arazo hori bera dela XX. mende hasierako literaturaren ikerketan oro har dagoena.
|
|
|
Aldiz, beste zati bat euskaraz idatzia da, 1913an hasi eta 1919ra bitartekoa. Bi garai hauen artean, ikus
|
dezakegun bezala
, Arrutik poemak bi hizkuntzatan argitaratu zituen hiru urte geratzen dira, 1913tik 1915era bitartean, hain justu.
|