|
2000
|
|
|
Batua eta euskalkien% 80 enbor berekoa da eta beste% 20 desberdin horrekin batua aberastera jo behar da. Txirri, Mirri eta Txiribitonek,
|
esate
baterako,
|
|
|
Nire ustez, idatzizkoak ere ez dira denak berdinak eta euskalkiek badute lekurik idatzian ere.
|
Esate
baterako, Miren Agur Meabe idazleari entzun diodanez, idatzi behar duenaren arabera, berez bizkaiera ateratzen zaio eta berak berezkotasun hori errespetatu egin behar duela idazterakoan ere. Edo ez dakit zergatik ez diren atera behar ipuinen batzuk bizkaieraz, etxean gurasoek umeei irakurtzeko; edo herri aldizkarietan zerbait, edo akaso eleberri batean, sormenerako euskalkiak ere garrantzitsuak direlako.
|
|
|
Literaturan ere,
|
esate
baterako, gauza bat da Frai Bartolome edo Felix Bilbao, «Ipuin barreka» edo San Martinen «Zirikadak». Iparraldeko esperientziari begiratuta, «Herria» aldizkariak 50 urtetik gorako historia dauka eta mailak bereizten dira:
|
|
|
Eta nola eta nork bideratu behar ditu euskalki horiek nola idatzi,
|
esate
baterako?
|
|
|
Hori normala da, ezta? Hizkuntza batean dialektoak sortzen dira, gure kasuan
|
esate
baterako, euskara ofiziala izan ez delako, euskaldunok administrazio aldetik zatituak egon garelako... horrela joan dira sortu eta handituaz. Mitxelenak berak esaten du, XVII. mendean Bizkaiko euskara eta Lapurdikoa XX. mendean baino gertuago zirela.
|
|
|
Hemen esan dira gauza batzuk. Euskaltzaindian,
|
esate
baterako, ez da sekulan esan lexikoan
|
|
|
Gure kultur historiaren berrirakurketa batean arriskuak itzelak dira edozein aldetara gehiegi kargatuz gero, eta egin daiteke... Ikuspegi orokor eta kritiko bat ematearren ahalegindu naiz
|
esate
baterako literaturaren gehiegizko pisuari hanka egiten, gipuzkoanismoari, galderarik ez dakarten kronikei... Gaien aukeraketan bertan uste dut badagoela ideologia bat.
|
|
|
Baina hor badago leku bat betetzen ez dena.
|
Esate
baterako paleta goma oso jokamolde polita da neskek jokatzeko. Emakumeak frontoietan egon behar du, bai ikusten eta bai jokatzen ere.
|
|
|
Aldaketa sakonak egon dira gainera kirol honen barruan.
|
Esate
baterako, garai batean joko guztia zuzena zen: talde bat bestearen aurrean jarrita, tenisaren egiturarekin.
|
|
|
noski. Orain,
|
esate
baterako, zurekin elkarrizketa bukatutakoan bilera daukat. Plastikozko pilotak sortu nahi ditugu paletarako.
|
|
|
|
Esate
baterako, Baionako Moderno trinketa aurrerapen handia da guretzat eta hori Hegoaldera ekarri behar dugu. Trinketarekin lan handia egin behar dugu Hegoaldean, guztiz ezezaguna baita.
|
|
|
Pilota oraindik artisauen eskuetan dago eta materiala estandarizatzeko arazo asko daude.
|
Esate
baterako, ez dugu neurtuta nolako botea izan behar duen pilotak... Ezaugarri horiek guztiak ikertu eta neurriak jarri behar dira
|
|
|
Auzotik irten eta etorritako bidean eskuinera hartuko dugu. Errepide asfaltatuaren ezkerretara hesi biziak ederrak agertzen dira artadiko espeziekin, gurbitza,
|
esate
baterako. Gurbitzaren fruitu gorri eta zuku askokoak alkohola edukitzeagatik egin dira ospetsu.
|
|
|
Sorrera honetan Juan San Martin, Bittor Kapanaga, Jabier Zubiaurre, Jose Luis Ugarteburu, Jose Antonio Eizagirre eta beste askorekin batera Imanol ere protagonistetariko bat izan zen. Euskararen eta euskal kulturgintzan lan egiteak arrisku bat baino gehiago esan nahi zuen garai hartan, euskararekin eta euskal herriarekin zerikusia zuen guztia ezkutuan egin beharra zegoen; horren erakusgarri,
|
esate
baterako, Yon Etxaidek 1955ean euskal literaturaz emandako hitzaldia Egotxiagako pagadian izatea.
|
|
|
Ingurune babestuak, baliabideen erabilerak murrizten diren gunetzat ulertzen baldin baditugu, ez dira atzo goizean asmaturiko ezer.
|
Esate
baterako, ezagunak dira, milaka urtetan babesturik egon diren mendiak; bertako kulturek sakratutzat dituzte eta beraz, inor gutxi iritsi da paraje haietara. Edo badira, gizarte ehiztariek errespetaturiko baso magikoak, errege eta printzeek bereganaturiko lurrak; bertako ehiza baliabideez jabetzeko sarrera galerazi duteneko eskualdeak eta abar.
|
|
|
Hasieran, natur parkeen kontu hau ezezaguna zen garai haietan, arazo gehiago izan ziren. Guk bereziki ez dugu arazo handirik izan, baina
|
esate
baterako Nafarroan, Urbasako parkea dela eta arazo ugari sortu dira.
|
|
|
Bestetik, zenbait natur parkeren benetako helburua ez da oso garbia, kasu batzutan turismoa edo basogintzari ematen zaio lehentasuna.
|
Esate
baterako, Aralargo natur parkean zeresan asko eman duen urbanismo plan bat dago Lareon, eta gure ustez, hau ez da bateragarria parkearen benetako helburuekin.
|
|
|
Interesatzen zaizkion frogak eta lekukoak baino ez ditu ekarri epaiketara.
|
Esate
baterako, inoiz gertakariaz ardura berezirik ez zuten polizia garrantzitsuak deituak izan dira deklaratzera une honetan. Ordea, hasieratik ikerketak bideratu zituzten jendarmeak ez ditu fiskalak deitu; edo deitu dituztenak oso maila apalekoak dira.
|
|
|
bestetik, lokal eta instalazio libreak. Hemen sartuko lirateke 2000 metro karratuko zinema platoa, 400 metro karratuko telebista platoa, bulegoak, dekoratuak egiteko tailerra eta muntaketa eta emanaldi eranskinak,
|
esate
baterako. Zerbitzuei dagokienean, langileri teknikoz hornitua egongo da Zinealdea, tekniko oso espezializatuak eta ez hain espezializatuak izango ditu.
|
|
|
Ohikoa den legez, bertaratzen direnek ez dute aspertzeko abagunerik izango, herri kirolak, kontzertuak, erakusketak, bertsolariak eta haurrentzako jokoak izango baitira nonahi.
|
Esate
baterako, Lorelei, Sekula Santa, Txan Handia eta Koldo Amestoyren emanaldiez gozatzeko parada izango dugu.
|
|
|
Urtean zehar ere, ez da ekitaldirik falta izaten elkartean. Urtero negu afaria, uda jaia eta mus txapelketa,
|
esate
baterako, egiten dituzte. Orobat, Korrika txikiak egin dituzte bitan, eta baita arrakasta handia lortu ere.
|
|
|
Barra eusten zuten gizonkote haien artean sartu eta Guinness pinta bana eskatzen genuen, Euskal Herrian zurito batekin balantzaka hasiko ginela jakin arren. Eta nork bere errekorra ezartzen zuen; hiru pinta,
|
esate
baterako, idazten duen honek. Nahikoa eta sobera ingurukoekin mintzapraktika egin eta kantuan hasteko.
|
|
|
Orain dela 20 bat urte ikusi genuen Kristo aurreko milurtea, Burdin Aroa hain zuzen, gutxi ezagutzen genuela.
|
Esate
baterako hemen Gipuzkoan batzuk ezagutzen genituen Oiartzun eta Adarra Mandoegiko mendi horietan, baina ez genituen ezagutzen bizilekuak, kastroak edo herriskak. Bat bakarra ezagutzen genuen, Intxurrekoa, Tolosa eta Albiztur gainean.
|
|
|
Beste metodo batzuk sortu dira. Afrikan
|
esate
baterako datazio asko ditugu oso zaharrak, baina suerte handia izan dutelako. Han hezurren gainean askotan sumendi batek eztanda egin baldin badu hantxe zabaltzen dira errautsak eta errauts horiek tapatzen dituzte.
|
|
|
Beste gai batzuk erabiltzen direnean (potasioa, argona, uranioa), horretarako beste aurkikuntzak behar dituzu.
|
Esate
baterako Afrikan sumendietatik ateratako errauts horiek. Hemen ez daukagu horrelakorik.
|
|
|
Horiekin ere erlazio handia daukagu.
|
Esate
baterako, Conchita de la Rua da hango katedraduna eta alor hori aztertzen ari da momentu honetan.
|
|
|
Oso txosten bigunak egiten dituztela arkeologo batzuk eta ondare asko galtzen ari dela.
|
Esate
baterako San Telmoko plazan Erdi Aroko harresia aurkitu zen, ez Boulevardean aurkitutakoa, hori atzokoa da, Erdi Arokoa, askoz ere garrantzi handiagokoa. Dena hankaz gora joan zen, ezta enteratu ere ez zen egin Donostia orduan.
|
|
|
Ensidesan ere bai, nahiz eta Asturiaseko sozietate honek tratu bereziki hobea jaso zuen Gobernu sozialistaren eskutik. Aceralia, CSI publikoaren oinordekoa, sortu zenean, AHV Taldeko hainbat enpresa,
|
esate
baterako Etxebarriko Laminaciones de Bandas Bizkaian, Laminaciones de Lesaca eta Perfrisa Nafarroan, talde horretan sartu ziren. Talde honek, aldi berean, ACBko kapitalaren %65 kontrolatzen du.
|
|
|
Ikastaro hau galdera horiei erantzuna ematen saiatuko da, beti ere gaiaren zabaltasunak eskatzen dituen zehaztasunak emanez. Horretarako, baliabide ugari erabiliko da,
|
esate
baterako: egon daitezkeen diskurtso ezberdinak, dikotomikoak, osagarriak, berritzaileak...
|
|
|
Sustatzaileari modu ziurtagarri batean(
|
esate
baterako, notario bidez) ordura arte kontura emandako diru kopuruak itzultzeko eskatu zaio, kalteak eta galerak gehituz. Diru kopuru horiek itzultzea bermaturik dago lehengo legeekin eta oraingo Eraikuntzaren Antolaketarako Legearekin.
|
|
|
Eroslea sustatzailearen mailegua subrogatzera behartzen duten klausulak Kontsumitzailearen Babeserako Lege Orokorrean agertzen diren kontsumitzailearen eskubideen aurkakoak dira. Beraz, honelako klausulak baliogabekotzat jo daitezke epaitegietan, eta dagoeneko hala egin izan da,
|
esate
baterako, 1999ko martxoaren 5ean Asturiaseko Entzutegiak jarritako epai batean.
|
|
|
Baina" edatea, beste gabe, ez da ezer. Geienaz ere, egarria iltzea; sagardotegietan afari egitea,
|
esate
baterako, ori da gauza berezia eta bitxia. (...) Eta danok zutik.
|
|
|
Azkenik, Zazpigarren Artea sakondu asmoz, Felix Linares zineman erabiltzen den hiztegi bereziaren hainbat hitz eta esamolde azaltzen saiatuko da. Zinemazale direnek, sekuentzien planoa edota travellinga zer diren ikasi ahal izango dute,
|
esate
baterako. Beraz, euskal zinemazaleentzako bereziki gomendutako saioa.
|
|
|
Prekarizazioak ezarritako eginkizunik beharrezkoena pentsatzeko eta jarduteko modu berriak asmatzea da. Lan munduko mailarik onenak ere eragiten dituen prekarietatearen eta langabeziarekiko beldurraren esperientzian sustraiturik, prekarietatearen hedapen zabalak elkartasun modu berriak ekar ditzake, bereziki guztiz eskandaluzkoak gertatzen diren krisialdietan,
|
esate
baterako, Frantziako Elf eta Alcatel enpresetan gertatu den bezala, nahiko errentagarriak diren enpresetako akziodunei etekin handiagoak eskaintzeko gogoak bultzaturik langile kanporaketa erraldoiak gertatzen direnean
|
|
|
Tolosako konpositoreen lanak sarritan entzun dira lehiaketan. Joakin Pildainenak; Javier Bello Porturen" Un homenaje a Iparragirre"," Chori erresiñola" eta" Soule"
|
esate
baterako; Mocoroa anaien kantuen artetik Ignacioren" Errotazaia" eta" Neure maitena" abestiak entzun dira. Tomas Garbizu izan da behartutako beste konpositoreetako bat.
|
|
|
Adituen lanak aztertuz gero, badirudi XVI. mendetik aitzinerat bataio zerrenden bidez atzematen ahal ditugun jaiotza tasak altu samarrak zirela.
|
Esate
baterako, 1553 urtean mila biztanleko 34 haur jaiotzen ziren.
|
|
|
Halere, edo horregatik hain zuzen ere, ez dago prest drogen inguruan eraiki diren iruzur engainagarriak salatu gabe uzteko, jakin badakielako gezur horiek gizartea kontrolatu eta milioi askotako irabaziak lortzeko asmatu direla. Zergatik alkohola eta tabakoa,
|
esate
baterako, lasai asko eros eta har daitezke, beste droga askoren kontsumoa debekatua ez ezik zigortua ere dagoenean. Zergatik ez dira legeztatzen guztiak, duela hirurogeita hamazazpi urte Enrico Malatesta anarkistak eta gaur egun askok eskatzen duten moduan?
|
|
|
Idazle gutxi da Kafka bezain garratz gizartearen akatsen aurka egin duenik. " Metamorfosia" n,
|
esate
baterako, familia, lan baldintzak, jauntxokeria, saldukeria eta abar gabe salatzen ditu. Bakar bakarrik, mundu osoaren aurka bere pertsonaien bidez altxatzen den idazle handi honen lan hau aurretik ere euskaratua izan zen, nahiz orduan, Xabier Kintanak 1970 urtean argitara eman zuenean," Itxura aldaketa" izenburupean agertu.
|
|
|
Aldi berean, gogoratu behar da ipuinetan leku izen konkretuak eta zehatzak ere ageri direla leiendazkoekin bat ez datozenak, kontrastean bezala sartuak. Hain zuzen ere egilearen geografia pertsonalari hurbilen zaizkionak dira aipatzen dituen toki horiek,
|
esate
baterako, gai arturikoa duten ipuinetako bitan Durango eta Mugarra mendiko oinetan kokaturiko toki zehatzak aipatzen dira.
|
|
|
itsaso gartzeleratua" (Hegats 1989) delakoan, bere berea duen estilo hori lirikoaren ukituak markatzen du: " Bere narrazioetan jakina salbuespena salbu" Sonbreilu baten historia",
|
esate
baterako nabarmenagoa da poetaren tonu lirikoa kontalariaren ahotsaren ondoan. Eta ene iritzirako" estazioko begiradak" bezalako narrazio laburretan defendatzen da egokien tonu liriko hau." (7 or.)
|
|
|
Alegia, Sarrionandiaren ipuinak idazle edo tradizio batetik datozen argumentuez, pertsonaiaz eta egoerez baliatzen dira ahots propio batez" bestelako" errealitate edo egoera baten lekukotza emateko. Aingeru Epaltzak,
|
esate
baterako, Sarrionandiak" Itzalarekin solasean" ipuinean dakarren izen zerrendak jasotzen ditu: " Sapho, Li Po, Jonathan Swift, Cesare Pavese, T.S. Eliot eta liburuan zehar, narrazio bakoitzeko sarrera aipuetan bereziki, agertzen direnekin batean ziklo arturikoa, Herman Melville, gure ahozko tradizioa (Atarrabio, kantutegi zaharra) egilearen erreferentzien konstelazioa gure begi aitzinera dakar, eta horrekin batean, idazle handiek beren ondokoetan uzten dituen eraginez harantzago, literatura literaturgai izan daitekeela erakutsi ere.
|
|
|
Liburuaren balorazioa egitean, bereziki azpimarratzen dituen bi alderdi aipatzen ditu: alde batetik fabulazioari ekiten dionean dela liburua atseginen, alegia, ezagunak diren ipuinak reinbentatu, berrapaindu eta birsortzen dituenean,
|
esate
baterako" Poema epiko bat izkiriatzen"," Miletuko dontzeilak"" Tuez les tous, Dieu reconaîtra les siens" bezalakoak. Bestalde, kartzelari buruzko pasarteetan ere, amaieretan lortzen duen metaforizazioak pieza literario edo bizikizun gisa" testua salbatzea" lortzen duela diosku" informazio hutsa izatetik." (123 or.)
|
|
|
Poesian bezala, narratiban ere Sarrionandiarengan Jon Miranderen eragina nabaritu genezake, aurrerago aipatuko ditugun bere lehenengo bi ipuinen estiloan eta taxuan ez ezik, umore beltzeko narrazio hauek itzultzeari ekin ziolako, zuberotarrak hasitako arloari jarraipena emanez. Bestalde, umore beltzeko ipuinen arloan badira zenbait adibide Sarrionandiaren ipuin originalen artean ere
|
esate
baterako," Ukabilka" ipuina Ifarraldeko orduak liburuan (1987).
|
|
|
Halere ipuinetako batzuk lehen pertsonan idatzirik daude: kontalaria ipuinaren barruan dago, hala nola
|
esate
baterako," Mezurik gabeko eriotza" n Martintxoren istorioa kontatzeko.
|
|
|
Euskal hiriburuko aldarte gehienak parte zaharrean, kaian, hondartzan, Ondarretan, Gros aldean txertatzen dira aniztasunez, nahiz eta akzioa ez izan bertako narrazioaren giltza nagusia. Gehiago isladatzen dira, bada, bertan amodioa, ekintza aktiboen atentatuen,
|
esate
baterako adierazpen psikologikoak; planu desberdinen loturek beti halako oihartzun intimista dute. (Egan 50)
|
|
|
Beraz, ipuin gehienen istorioak Euskal Herrian kokaturik badaude ere badira atzerrian lekututako hainbat pasarte:
|
esate
baterako, Errusia eta Irlanda. Garaiarekin gauza bera ikusten dugu.
|
|
|
Nabaria da Unzuetak mendebaleko tradizio literarioa ezagutzen duela,"
|
esate
baterako erraza dago Kafka eta Lovecraft en itzala antzematen." (Otamendi, Jose Luis: Argia 1372) Lertxundiren iritziz, absurduaren ildotik eraiki dira ipuin asko:
|
|
|
Beste batzuetan, ostera, heriotzaren zantzuak aurkitzen ditugu:
|
esate
baterako, ardoa, odolarekin identifikatzen dena.
|
|
|
idazleak hutsuneen bidez irakurlea irudimena erabiltzera gonbidatzen du.
|
Esate
baterako, eleberriaren amaieran ez zaigu Aitorgoitian istilua konpontzeko burutzen diren elkarrizketetan esandakoaren berri ematen: horiek guztiak geure sormenerako edo irudimenerako uzten dira.
|
|
|
Batzuetan, halaber, fikziozko pertsonaiei hitza luzatzen die, narratzaile intradiegetikoari bidea irekiz:
|
esate
baterako, eroetxeko zoroek beren istorioak azaltzen dituztenean. Gainera, irudi poetikoen bidez pertsonaien izakera ederki islatzen du.
|
|
|
Horrelakoetan irakurketa galtzen da. ETAko mintegiaren pasarteak,
|
esate
baterako, gure ustez, luzeegia izateaz gain, galga jartzen dio eleberriaren erritmoari. Ezin esan gauza bera Igantzik Parisen ezagututako sexu harremanei dagokienez.
|
|
|
Baina, zenbaitetan lehenengo pertsonako narratzailea orojakilea bihurtzen da, pertsonaia honen kanpoko hainbat sentimendu eta gertaeren berri eskaintzen zaigularik:
|
esate
baterako, ama kartzelara bisitan doanean, Bardeak Igantzi hizpide dutenean,... Hortaz, biografia baten aurrean gaudela dirudien arren, batzuetan, uste hau hankamotz uzten duten hainbat pasarte topatzen ditugu.
|
|
|
Egan 49) Bestalde, elkarrizketak landu ditu bereziki: kaleko hizkeran,
|
esate
baterako, gaztelerazko zenbait esapide sartu ditu. Elustondoren iritziz," ohiko giro beltz hotzaren ordez lausoagoa dugu hizkeran." (Egunkaria I)
|
|
|
Julio Urkixok bildu zituen bere lanak, sarrera eta oharrez osaturik argitaratzeko (ikus Obras vascongadas del Doctor Labortano Joannes D. Etcheberri, 1712 Paris, 1907), norengan aurki genitzakeen giza eskubideen alderako iritziak.
|
Esate
baterako, Lapurdiko Biltzarrari idatzi zion gomendiozko gutun hartan zioen: –Mundu hau bada bere oinean badago, mantentzen bada, legeak egiten badira, nori bere zuzena begiratzen bazaio, jakintasuna, eta eskolak irakasten, eta ikasten badira, eta guztien gainetik baldin salbatzen bagara; ontasun eta fagore hauk guztiak heldu zaizkigu mintzotik eta hitz egitetik?.
|
|
|
hitza" patua" ikasteko. 7 Eta nahasten dituzun bi hitz bereizteko (sartu atera, piztu itzali, gelditu gidatu, galdetu galdu,
|
esate
baterako) zer trikimailu erabiltzen duzu. Galdera hau hasiberrientzako da, ez?
|
|
|
Gure emaitzak Sofres A.M. (1999) bezalakoarekin konparatuz gero, alderik handienak generoensailkapenarekin lotuta daudela pentsa daiteke.
|
Esate
baterako, guk Haur/ Gazteentzako programazioagenero modura definitu ditugun arren, Sofres ek Fikzioan sailkatzen ditu marrazki bizidunak, gazteentzakotelesailak eta antzekoak. Hala ere, badira Albistegiak, Dokumentalak/ Kulturalak eta Magazinak bezalakogeneroak, zeinetan nabaria den bi ikerketen arteko aldea; horietan, nola ez, laginaren estazionalitatea (udaberria versus urte osoa) eta programa askotan aurki daitekeen eduki anitzaren aurrean erabilitakokodeketa desberdina izan daitezke desberdintasunen oinarrian.
|
|
|
Zentzu honetan, komunikazio askatasunaren gaineko legea etengabe osatzen, garatzen etaeraldatzen doan legea da. Arau berriak, batzuetan, oinarrizko legera bertara inkorporatzen dira, hauekere legeak diren heinean?; bestetan, berriz, haren xedapenen erreglamentuzko garapenak dira eta, hortaz, haren menpe daude, hori da,
|
esate
baterako, ikus entzunezko zerbitzuen editoreek programen aldetikbete beharreko zenbait baldintzaren kasua?, eta ez dira legean jasotzen.
|
|
|
Mapak ez du existitzen dena bakarrik irudikatzen; lurralde propioaren pertzeptzio sakonaren etorkizuneko proiekzioa ere irudikatzen du, eta ezagutza politikoinplizitua erreibindikatzen du. Horra hor,
|
esate
baterako, munduan ezaguna den kasubat aipatzearren, Kurdistan herriak publiko egiten duen bere ametsezko mapa, berenmugak irmo mantendu gura dituzten bost estaturen gainetik eraikitako erreibindikazioidealean.
|
|
|
Kontsentsu administratiborik ezak aurpegi politiko desberdinak ditu. Bada gureartean,
|
esate
baterako, lurraldetasun administratibo diferentziatuaren beharrik ikustenez duenik. Horrela, Bidasoaz iparraldeko Euskal Herriaren kasua hor dago, beregordintasun osoan, Parisek entzungor egin dielarik sarri euskal erakunde politikoen etakulturalen eskakizunei.
|
|
|
Nafartasunaren izenean, Diario de Noticias egunkariak ahazturik dauzka, batetik, Pirinioez bestaldeko nafar lurralde historikoak eta, bestetik, Aragoeko lurretankokaturik daudenak (Pitilak,
|
esate
baterako).
|
|
|
Frantziako kateek ere oso ondo kokatu dituzte beren informatiboak prime timeorduetan. TFlek,
|
esate
baterako, zortzietan aireratzen du bere informazio saioa, Lejournal, eta bederatziak baino lehentxeago ikus daiteke eguraldiari buruzko espezifikoa, Meteo izenekoa. Ordu berean dihardu, bere aldetik, France2k; kate honenalbistegia ere zortzietan hasten da, bederatziak aldera amaitzeko.
|
|
|
Mapen protagonismoaprogramaren edukiarekin dukeen loturaren araberakoa litzateke: albistegietan,
|
esate
baterako, atzealdearen zati ederra; magazinetan, agian, nahikoa litzatekemotibo bat erakutsita; zinema aurkezpenetan, behar bada, estrenaldia non denilustratzeko adinakoa, eta abar.
|
|
|
7 Eguraldi datuak eskaintzean, lurralde bat baino gehiago besarkatzen edoukitzen duten tokiak erabiltzea proposatzen da. Besaiden,
|
esate
baterako, bategiten dute mendebaldeko hiru lurraldeek; Larrunen, adibidez, bat egiten duteIparraldeak eta Hegoaldeak; Aralarrek, bestalde, bat egiten ditu Gipuzkoa etaNafarroa.
|
|
|
8 Periferiak ere garrantzia du, eta handia. Eguraldi datuak eskaintzean, egokialitzateke, pertenentzia ideia sozializatzeko, gure mugetako lurraldeak modusinbolikoan ere gogoratzea, hots, gureak direla gogoratzea;
|
esate
baterako, estrategikoa da Arabar Errioxa, Tutera, Maule eta Turtzioz Euskal Herrikoak direlagogoratzea.
|
|
|
Ikus,
|
esate
baterako, Belgikari buruz Armand Mattelart eta Jean Marie Piemme ikertzailekerakusten duten kezka(. Veintitres notas para un debate politico sobre la comunicacion?, in Sociologia dela comunicacion de masas, M. De Moragas (Arg,), GG MassMedia, Barcelona, 81 orr.).
|
|
|
Urrezko orduetatik at, TVEk Autonomia Erkidegoetan txertaturiko informazio tarteak ereeskaintzen ditu eguerdi arrastian. Telenorte izenekoak dira,
|
esate
baterako, EAEri eskaintzen zaizkionak; albistegi horietan, eguraldi mapa EAEren demarkazio administratiboari dago atxikirik erabat. Lehen unebatean Meteosat argazkia eskaintzen da (Espainia gune zentrala eta horren inguruan Europakomendebaldea eta Afrikako iparraldea), ondoren EAEko mapa (Trebiño eta Turtzioz modu nabarmeneanfalta direla).
|
|
|
Jakina, hauteskunde kanpainetan sumatutako eragin hori orokortu eta hedatu eginzen berehala. Maxwell MacCombs eta Sheldon Gilbert irakasleek,
|
esate
baterako, Agenda Ezarpena deitutako teoria hasi ziren garatzen, hedabideen eraginari buruzkokezka hau metodologikoki aztertzeko6 Hedabideek zeregin garrantzitsua dute, oro har, sozialki garrantzitsutzat hartuak izango diren gertaera, pertsonaia, toki eta momentuendemarkazioan.
|
|
|
Munduaren ezaugarri geografiko eta politikoen konprentsioan lagungarri izateaeskertuko genioke gustura kartografiari; hala ere, mapak munduaren isla neutroaeskaintzetik urrun daude, eta gezur biribil ugari ezkutatzen da horien azpian. Usteorokorrekoa da,
|
esate
baterako, ekuatoreak Mundua hemisferio bitan zatitzen duela etanola iparreko hala hegoko hemisferio horiek antzerako lur eta itsas eremuen jabedirela, edo, izatekotan, agian iparrekoa pixka bat handiagoa dela. Baina iruzur egitenda askotan, zeren ekuatore geografikoko marra ez ohi da maparen zentroan jartzen etamunduko lurren, zentro?
|
|
|
Datu hauek guztiak beste datu, ez zabalgarriekin? elkartzen badira?
|
esate
baterako, osasun zerbitzuek pertsonabati buruz jasotzen dituzten datu sanitarioekin, enpresek dauzkaten datu laboralekin, banketxeek gordetzen dituzten datu ekonomikoekin, eta abarrekin, pertsonahorren oso profil zehatza marraz daiteke.
|
|
|
Gaur egun gutxiengo egoeran dauden herrien, arazoak?, ezagutzen ditugun moduan, jatorri berrikoak dira historikoki.
|
Esate
baterako, Durkheim ek (1925) nazio estatubatek bere barnean bizi ziren komunitate eta herrialdeen leialtasunak erakartzekobete behar ziren ezaugarriak azpimarratu zituen. –Arazo?
|
|
|
Nazio estatuaren eredu hori gradualki bermatu zen mundu zabalean, etaInperio Espainol edo Portugesak Ameriketan, Otomanoak edota Austriar Hungariarrak Europan edota, Bigarren Mundu Gerraren osteko Kolonialismoek aukera emanzuten estatu askoren sorrerarako, nazioak bailiren(
|
esate
baterako, gaur egun diren192 estatuetatik hogeita hamahiru (33) beste estatuetako parte ziren mende honenhasieran, eta ehun eta hamabi (112) estatu kolonialen menpean bizi ziren; ikus Valencia 2000). Zentzu honetan, demokrazia eta kontsentsuan oinarriturik ere, gehienimitatu izan zen Nazio Estatuaren ereduaren alorra, ez da izan herri subiranotasunaren eredua, Estatuaren eraikuntzarena baizik, askotan, Estatu horiek heterogeneoak izanik ere, Nazioa ahazturik.
|
|
|
Lehen Mundu Gerraren osteak herri europarren autodeterminazioa eta nazionalitateen arazoa agerraraztea ere ekarri zuen.
|
Esate
baterako, HansburgotarrenInperioaren desagerpenarekin, Europako erdiguneko mapa osoa aldatu zen, nazio estatu berrien agerpena ekarriz. Hala ere, gutxiengo egoeran zeuden herrien arazoaskok bere hartan jarraitu zuten, horietariko batzuk Bigarren Mundu Gerrarensorrera aitzakia eta beste batzuk gerra horren biktima izan zirelarik.
|
|
|
Gainera, mundu mailan, era batera edo bestera kulturkidetzarekin lotuta daudengatazkak, uste dugun baino maizagoak dira; eta askotan, suntsikorrak (Brogan1990).
|
Esate
baterako, II. Mundu Gerratik gatazka etniko garrantzitsua jasan izanduten herriak, munduan daudenetariko erdiak dira. Era berean, ordutik hona gertatu diren gerretan hildakoen %80 estatuen barneko gatazketan gertatu dira (Russett& Starr 1989).
|
|
|
Lehen eredua estatuaren eta kultur taldearen mugak berberak direnean gertatuko litzateke (1A irudia;
|
esate
baterako, Japonia); kasu honetan estatua kulturabereko herritarrez dago osatuta. Bigarren eredua, kultur taldearen mugak estatutikkanpo daudenean gertatuko litzateke (1B irudia; e.b., Alemania, Korea).
|
|
|
Era honetan, gutxiengo egoeran dagoen taldearen eta estatuarenarteko erlazioak gatazka maila desberdinetakoak izan daitezke, eredu desberdineneta erlazio kategoria prototipikoen taldeen arteko erlazio banaketa desberdinen arabera.
|
Esate
baterako, gutxiengo egoeran dagoen taldearen eta estatuaren artekomugak berberak direnean, elkarren arteko gatazka minimora hel daiteke, elkarrenarteko interes komuna dagoelako, estatuaren interdependentzia eta subiranotasunadirela eta. Estatua beste talde etnikoz maneiatuta dagoenean, edo gutxiengo egoeran dagoen taldea estatu desberdinetan barreiatuta dagoenean, aldiz, gatazka aukera handiagoa izango da.
|
|
|
desberdinez ere hitzegin dute zenbait autorek. Honela,
|
esate
baterako, Driedger ek (1989; ikus Bourhis et al, 1997) bost ideologia prototipikoak azaltzenditu, continuum baten arabera banaturik; buru batean delako, ideologia pluralista, edo, anitza, kokatzen da eta beste buruan, ideologia etnizista?.
|
|
|
Taldeenuste sistema partekatuak desberdinak izango dira, hortaz, elkarren artean mantentzen dituzten kokapenen arabera.
|
Esate
baterako, Irudikapen Sozialen alorreanMoscovici (1961) konturatu zenez, Irudikapen Sozial desberdinak talde desberdinetan ainguratzen dira, kokapen politiko, erlijioso eta bestelakoen arabera. Era berean, aurriritzi eta estereotipoen funtzioen inguruko ikasketek (Snyder & Miene1994) norabide bereko agerikotasuna ekartzen dute.
|
|
|
Lehenengoa mobilitate indibiduala izan daiteke, estrategia indibiduala alegia, zeinaren arabera gizabanakoak talde nagusiaren taldekidetza jasotzen duen, beretaldekidetzako identitatea utzirik. Bigarrena, norbere identitateko ezaugarrien birdefinizioa, zeinaren arabera negatiboki definituak diren norbere ezaugarriak positiboki definitzen dituen(
|
esate
baterako,, beltza polita da?). Hirugarrena, sorkuntzasozialeko estrategia izan daiteke, zeinaren arabera norbere identitatearen ezaugarrinegatibotarako tasun positiboak, sotzen?
|
|
|
Hirugarrena, sorkuntzasozialeko estrategia izan daiteke, zeinaren arabera norbere identitatearen ezaugarrinegatibotarako tasun positiboak, sotzen? dituen(
|
esate
baterako,, euskarak mundu mailan hiztun gutxi ditu, baina Europako zaharrena baita?). Laugarrena, eta interesgarriena hemen, mobilizazio soziala izango da, talde estrategia kolektiboa, zeinaren arabera, gutxiengo egoeran dagoen taldeak mobilizazio ekintza kolektiboariekingo dion, talde nagusiarekin duen harreman desorekatua aldatzeko.
|
|
|
Deflexioa, beste pertsona batekikokontaktu zuzena baztertzera jotzen duen maniobra da, benetako kontaktua hoztekomodua. Jokaera deflexiboaren hainbat adibide jartzen dituzte;
|
esate
baterako, etengabeko hitz jarioa, esandakoa barregarri hartzea, abstraktuki, gaitikkanpo ateratzea, egiatia izan ordez diplomatikoa izatea, e.a. Aspermena, apatia etabaita desenergizazioa ere, harremana ahultzen duten ohiko deflexioak dira.
|
|
|
D taldeko haurrak atxikimendu desantolatua edo desbideratua adierazten dute, disorganized/ disoriented attachment?. Haur hauek batera adieraztendituzte kontrajarriak diren portaerak?
|
esate
baterako, helduarenganainguratzen dira, baina burua beste aldera bueltatuta?, beren mugimenduekosatugabeak dirudite eta afektuen espresioa gaizki bideratzen dute.
|
|
|
Zergatik ez gera katolikuak beste bidebatetik abiatzen? San Agustin,
|
esate
baterako, gertuago dago gugandik zalantzik gabe, San TomasAkinokoa baino?.
|
|
|
Nahiko landuta dago, dagoeneko, nola uler daitezkeenkognizioa eta ezagutza; hala ere, egunean oraindik eztabaidagarri dira zenbaitalderdi: adibidez, kognizioaren sorrera bakarra/ anitza, teoria eta eredu bakarrak/ anitzak, mota bereziak, garapena, etab.
|
Esate
baterako, psikologia sozialarenbarruan, eta horregatik kognizio soziala izeneko gaiaren barruan, ondoko teoriahauek behintzat bereizten eta lantzen dira: 1). Konduktismo erradikala?
|
|
|
Morfema azentudun eta azentubakoen arteko bereizketa honek zenbait kontrastesorrarazten du. Lexikoan
|
esate
baterako:
|
|
|
TABen gaurko aplikazio komertzial gehienak jatorri askotako informazioak ematen dituzten sistemen inguruan garatuta daude; informazio horiek gehienetan telefonobidez ematen dira,
|
esate
baterako, gure telefono txartelaren egoerari buruzko informazioa ematen digutenak, edo burtsa finantzieroaren egoerari buruz, edo hiri batean edobestean dagoen eguraldiari buruzkoa, edo gure posta elektronikoa irakurtzeko gai dena. Informazio aldakorra erabili behar dugun edozein egoeratan, testu ahots bihurgailua erabili ahal izango da informazioa ahots bihurtuta eman diezagun.
|
|
|
Sistema batzuek goragoko unitateak ere erabiltzen dituzte, gehienetanhizkuntza zehatz baten fonema segida batzuen agerpen irizpideen arabera; bestalde, kontuan hartzen dute ezen, unitatea zenbat eta luzeagoa den, sintesiankalitatea hainbat eta handiagoa izango dela, baina orduan unitate kopuruhandiagoa ere erabili dugu. Unitateak aurrezteko ohiko estrategia (etahorrela sistemaren memorian espazioa ere aurrezteko), fonema baino txikiagoak diren unitateak erabiltzea izaten da; unitate hauek azpifonemak lirateke.Azpifonemak oso egonkorrak dira eta koartikulaziotik kanpo dauden fonemabatzuen zatiak atxikitzen dituzte(
|
esate
baterako, frikari ahoskabeen erdikoaldeak edo herskari ahoskabeen leherketak).
|
|
|
Aurre grabatutako unitateetan aldaketa prosodikoak egiteko PSOLA teknikaerabiltzea. Teknika honek, emaitzetan kalitate handiarekin seinalean aldaketaprosodikoak egitea ahalbidetzeaz gain, oso gaitasun konputazional txikia behardu; hau garrantzitsua da, bihurgailuak errekurtso konputazionalak beste aplikazio batzuekin batera erabili behar dituenean
|
(
esate baterako, telefono lerrobatzuk batera maneiatu behar dituen sistema batekin).
|
|
|
Hori dela eta, alofonoen inbentarioa ia fonemen inbentario hutsa da; alofonoakbakarrik hartuko dira kontuan, datu basearen inplementazio zehatzak behar duenkasuetan.
|
Esate
baterako,/ n/ fonemaren kasua berriro hartuta, belare gisa egitendenean, belarizatze honek soinuaren iraupen osoa hartzen duela kontuan hartuta, alofono belarea eduki da, zeren bereizi baititugu/ bokal n belarea/ eta/ bokal n ez belarea/. Aitzitik, belarearen eraginak soinuaren bigarren aldea bainohartzen ez duela erabakitzen badugu,/ n/ alofono bakar bat nahikoa izango da.
|
|
|
Etiketak intonazio egitura bat edo beste konfiguratzenduten testu ezaugarriak dira.
|
Esate
baterako, intuizioz uste dugu pultsuen egonguneakerlazionatuta daudela azentu unitatearen barruan azentudun silabak daukan egongunearekin. Era berean, pultsuen altuera erlazionatuta egongo da esaldian sintagmakdaukan egongunearekin, eta baita fokoaren egongunearekin ere.
|
|
|
hori egia da fonema baten alofonoa beste fonemabatenarekin berdintzen den arte.
|
Esate
baterako, euskaraz, ura eta urraesanahien ahoskerak berdindu egiten dira mugagabean esaten baditugu, alegia rr eta r horiek, biak lehenengoaren antzera esaten dira. Hori da neutralizazioa, baina neutralizazioa ez da arazoa hiztunarentzat (berak hotsen atzeandauden intentzioak, fonemak, entzuten baititu, Imanol-ek, idealizazio?
|
|
|
Eta hona berriro ere, lehengoak lehengo, zehaztapen jakingarrienargitan: . Ez da aski, halere, Euskal Herrian
|
esate
baterako < Euzkadi> izenekoerresuma bat sortzea. Beharrezkoa izanagatik ere, ez da aski.
|
|
|
Meillet genuen herrikoa genuen, eta ez zuen jakin izan ideologia hegemonikoari gain hartzen. Honela mintzo zaigu Txillardegi gai honen inguruan:. Meillet' ek,
|
esate
baterako, anitz izkribu egin du hizkuntzei buruz; eta bat berezikimundu guziko hizkuntzei buruz, oso ezaguna. Hizkuntza askoren kondaira ezagutuarren, halere, eta askotan egia garbi erakutsi arren, bere chauvinismoa dala bide, ezdu garbi ikusten kakoa; eta hizkuntzen galtzearen kariak < asko eta nahasiak> zaizkio.Halere hitz guziez argitzen du egia:
|
|
|
Era berean, aztergaitzat dugun hamabi urteko azken hilabeteetan ikusle areagotzebat atzematen da: Julex filma (1967/12/03),
|
esate
baterako, 336 pertsonak ikusi zuten.Bestalde, ezohiko arrazoi modura, balirudike nolabaiteko erakargarritasun erotikorikere izan zela pelikularen batean edo bestean jende heldua hurbilarazteko. El sacrificiode las esclavas izeneko filma, esaterako, 222 pertsona nagusik ikusi zuten (1967/09/24). Handik hiru hilabetetara (1967/12/17) 190 nagusik ikusi zuten El peñon de las Animas.
|
|
|
Ondorioz: gauzatu ahal izatekotan, nahiak errealitateren batekin behar du harremanetan jarri.Gurariak eta nahiak emana zaigun errealitate presentea zulatu eta deuseztatu egitendute ezinbestean.
|
Esate
baterako: edan gura dut, uraren ausentzia dagoelako niregorputzean; baina egarri hori ez du edozein ausentziak eragiten, ezta ausentziaren ideiahutsak ere, baizik uraren ez besteren ausentziak:
|
|
|
Izan ere, edozein gauza bakarturik azaltzen dugularik, unibertsoaren gainerakogauzen abstrakzioa egiten dugu.
|
Esate
baterako,, kaiola hau, nahiz, errusinol hau, diogunean, munduan beste ezer ez balego bezala mintzo gara.
|
|
|
Aitzitik, errusinol guztiak lur gainetik desagerturikere,, errusinol? izenaren adiera gauzatuak, poema batean
|
esate
baterako, iraun dezakebizirik, baita errusinol errealak gaindiezinak dituen oztopoak iragan ere, irrati uhinenbitartez adibidez?; nonahi koka liteke, halaber, errusinol errealak bertan kokalekurikez badu ere; eta abar. Askatasun bereizi eta erabateko ahal hauexek dira erroreakahalbidetzen dituztenak.
|
|
|
Esentzia enpirikoki existitzen den izaki batean gauzatuta dagoen bitartean, esentziahori, eta aipaturiko izakia, bizirik daude.
|
Esate
baterako, errusinol ideia, izaki zehatzbatean gauzatzen den heinean, bizirik dago: errusinol erreala da, jan eta edan eta heganegiten duen errusinol biziduna.
|
|
|
Egia esan, ezin da arau finkorik eman arnasa egiteko modu onena zein den erabakitzeko; pertsona bakoitzak berea dauka.
|
Esate
baterako, andrazkoek gehiago garatu dute bularreko arnasketa. Irratian, kirol emanaldietan edo hondamendiak jazotzen direnean, kontrolaezinezkoak dira zirrarak.
|
|
|
Gainera, etxe askotan, frontisa, harlanduzko bi zutabe sendoen artean ageri da. Euskal Herrian beste inon ez bezala, Karrantzan, Bernales eta Bollain auzoetan
|
esate
baterako, baserri ilada luzeak eraiki dira sarritan. Baserri iladak Kantabriako Asón eta Cabuérniga ibaien arroetan arruntak dira.
|
|
|
den kulturaren iturritik edanaraziz. Honen adibide ezin hobea aurkituko dugu, kultur ezaugarri bereziko nazio edota komunitate ezberdinak integratzen dituzten Estatuetan (frantsesean eta espainiarrean,
|
esate
baterako). Estatuaren aldetik, estrategia politikoak zein administraziokoak direla medio, jarduera sistematikoa igar daiteke.
|