|
2005
|
|
|
2.Gure hipotesiaren balioheuristikoa ukaezina da, nireustez.Ikusten badugu,
|
esate
baterako, amuhitzakazentueramarkatuaduelaOndarroan, Lekeition, Markinan, etab., datu honek etimologiaren berri ematen digu. Emandezagun ezdakigulaezerhitzhonenetimologiaz (edoezgarelagogoratzen). Gurehipotesiarenarabera, azentumarkatuadutenhitzakelkartu/ eratorriak edomailegatuakdira.Egituragatik hitzhonekezdirudi polimorfemikoa.Orduan, pentsatubehardugumailegubatdela.Etahorrelada.Gureerdal hiztegietarabagoazorain, ikusikodugulatinezkoordainahamus delaetagaztelaniazkohiztegianerehamo hitzaaurkitzen duguesannahihorrekin, nahiz etaosoerabiliaezizan.
|
|
|
Prosodiaz gozatuta ekoizten ditugun hizketa hotsen bidezko esaldiak alde askotatik azter badaitezke ere, horien izaera eta funtzionamendua estudiatzen duen eremuaz gain (eta ikerketa iturri ezinago oparoa da gurean), badira alorrak apenas lur hartu dutenak gure artean.
|
Esate
baterako, elkarrekin aritzeko, kontuak elkarri esateko erabiltzen dugun kode digitala eta bidaide den analogikoa (maiz askotan gure keinuek, keinadek, imintzioek, oharkabean (edo ohartuki) egindako esku, begi edo gorputz mugimenduek onartzen, gaitzesten, gezurtatzen, xamurtzen edo gaiztotzen baitute ahoz esandakoa). Hau da, kinesiaren eta proxemikaren eskutik hartzen dugu ahozkoa bezain adierazgarria eta komunikazio intentzionalitateari begira ezinbestekoa den informazioa ekoizpen oharmen prozesu konplexuen deskribapenerako'.
|
|
|
Bestemodu hatera esanda, hiztunak duenartikulazio ezagutza, seinaleakustiko etaoharmenaren artekobitartekarilitzateke; inkontzientea denartikulatze moduhorrenezagutzari eskerhautematen dugu hizketa.Ereduaktiboa eredeitu zaionteoria honenargudionagusienetarikoada, uhinakustikoetandagoeninformazioa inguruneko hotseneraginezestaliegitendelaetahotsbakoitzaren ezaugarriak aldamenekobeste hizketa hotsen berezitasunekinnahasiakdirelauhinetan. Ezaugarrienestaltzeaetailuntzeaingurunearenaraberahandiaizanikere,
|
esate
baterako, < barrubigunakdira> moduko esaldian, silabahasieranetaharnean bokalarteanekoizten diren< b> horienezaugarriakezberdinak izanikere, oharmenak berdintzat hartzen ditu.Oharmen prozesuaaztertzerakoanarazo nagusienetako bataipatuberridugun horixeda: nolalitekehartzailearen entzumenakfisikokiarrasezberdindirenhotshoriekberdintzat hartzea?
|
|
|
Mitxelenak Arantzazuko txostenean funtsezkotzat jotzen zuen euskalkiak hurbiltzeko helburua apur bat gertuago izatea3,
|
esate
baterako, beste euskalkietako esapideak eta idazteko ohiturak bereganatuz zihoazen idazleak. Bestetik, euskara ordura arte landu gabeko esparruetan erabiltzen zuten euskaldunak bereziki konprometiturik zeuden euskara estandarra finkatzeko eta hedatzeko beharrarekin eta berehala erabiltzen zituzten Euskaltzaindia hobetsiz zihoan aldaerak, hala nola, aditzaren (1973, 1977, 1979), eta erakusleen eta deklinabide atzizkien (1978) morfologia, ortografiari buruzko erabakiak (1978) e.a. Hala ere, bide berriak urratu beharrak, Euskaltzaindiak aztertu edota erabaki gabeko puntu asko denok antzera konpontzeko kezka eta egon ezina sortzen zuen, eta edonolako argia ematen zuen edozein lan, batasun eragile bihurtzen zen; bereziki aipatzekoak dira Txillardegiren (1978) gramatika eta Kintanaren hiztegi (1980) ospetsuak, hizkuntza orokorraren itxuratze horretan eragin nabarmena izan zutenak?.
|
|
|
Gainera, aldaera idatziaz eta zainduaz ari gara batez ere. Hizkuntza berezituen artean ere hainbat erabilera egon daitezke,
|
esate
baterako, gai baten adituek hizkuntza berezitu mintzatua eta zaindu gabea ere erabil dezakete beren artean 13 Edonola, hizkuntzalariek aztertu ohi dutena erabilera berezitu
|
|
|
13 Ikus,
|
esate
baterako, Cabré (1993) eta Gutiérrez Rodilla (1998).
|
|
|
21 Hizkuntzaren esparru bakoitzean hartzen diren maileguek hizkuntza osoan izan dezaketen eraginak zer pentsatua eman liguke: bizidunen dietaz ari garelarik, haragijale eta belarjale hitzak,
|
esate
baterako, hizkuntza komunekoak direla onartu beharra dugu, hiztun gehienek erabil ditzaketen adigaiei baitagozkie eta irizpide horretan oinarrituta bultza genitzake, karniboro eta herbiboro hitzen aldean. Mikrofago eta makrofago hitzak, aldiz, termino berezituak dira eta mailegatzeak ez du eragin handirik euskara osoari begira.
|
|
|
batetik, fonologia eta ortografia; bigarrenik, morfologia flexiboa; hirugarrenik joskera, eta azkenik hiztegiaren zati handia. Edonola, jos kerari dagokionez, hizkuntza komunean posible diren zenbait baliabide ez ditu erabiltzen hizkuntza tekniko zientifikoak zehaztasun, argitasun, neutrotasun eta inpertsonaltasunaren mesedetan,
|
esate
baterako zenbait pertsonari dagozkien adizkiak baino ez ditu erabiltzen. Beste baliabide batzuk, aldiz, hizkuntza komunak baino gehiago ustiatzen ditu zientzia eta teknikaren hizkuntzak: izen sintagma konplexuagoak, modalitate bereziko zenbait adizki.
|
|
|
Jakintza esparru edota gai bakarra hartuta, batetik, estilo desberdinak behar dira komunikazio idatzirako eta mintzaturako eta, bestetik, igorlearen eta hartzailearen ezaugarrien arabera.
|
Esate
baterako, mota desberdinetako testuak behar dira lehen hezkuntzan, bigarren hez kuntzan eta unibertsitatean; era berean, desberdinak izan lukete adi tuek beren artean trukatzen dituzten testuek eta adituak ez diren hiztunei zuzendutakoek, eta jakina, desberdinak izan behar dute sendagile batek gaixoekin mintzatzen denean erabiltzen duen hizkerak, medikuntza biltzar batean bere lankideen aurrean a... Euskaraz erregistro hauek guztiak landu beharrekoak dira, hizkuntza osasuntsua izanen badugu eta zenbait alderditan horiek guztiak elkarrekin aldatu badute ere, beste alderdi batzuetan aldendu egingo dira estilo aniztasunaren mesedetan29. Hizkuntza bat beste baten eraginaren pean bizi denean, ahultzearen diagnosia egin ahal izateko ezinbestekoa da ondo bereiztea hizkuntza menderatzailearen sistemak eragindako aldaketak eta sistema horrek eragindakoak ez diren aldaketak.
|
|
|
Zailagoak dira ikusten batzuetan gramatika eta estilo liburuen egileek egindako analisiek eta emandako gomendioek eragindako aldaketak. Askotan aipatzen da,
|
esate
baterako, Azkuek (1891) eta Altubek (1929) XX. mendeko testuen hitz hurrenkeran izan duten eragina' t, neurri handian ordura arteko ohiturak aldatu zituena (ikus Hidalgo, 1994). Atal honetan, neurri batean behintzat, euskara tekniko zientifikoari egozten zaizkion zenbait joeraz edota aldaketaz arituko naiz' 2. Erreferentziazko erdal adjektiboen kontua dugu bereziki azpimarratzekoa.
|
|
|
Ikus
|
esate
baterako España (1997).' Tasunezko adjektibo terminoa erabili dut gaztelaniaren adjetivo calificativo' terminaren ordain gisa, Zabalaren (1999a) lanean bezala.
|
|
|
Oro har Euskaltzaindiak (1994) nor motako aditzekin bereziki tze atzizkia erabiltzea gomendatu digu baina badira erorketa bezalako izen zaharrak ere. Bestalde, finkatuta dauden izenetan esangura finkatuta egon ohi da; badakigu,
|
esate
baterako, geldiera izenak gertaera bat adierazten duela baina idazkera izenak aldiz idazteko modua adierazten duela; zer gertatzen da, ordea, aditzetiko izen berri bat sortu behar dugunean. Adibide bat ematearren, badugu drainatu aditza,' Lur eremu batean, lurpeko ubide baten bidez ur soberakina kendu' esan nahi duena.
|
|
|
den atzizki moduko zerbait aurkitzea espero dezakegu euskaraZ43?
|
Esate
baterako, pre aurrizkiak modifikatzaile modura jokatzen du prejuicio hitzean, beharrezko datuak izan aurretik egiten den juicio mota adierazten baitu hitz honek eta horren parean aurreiritzi dugu euskaraz. Prehistoria hitzean aldiz, pre aurrizkia da hitzaren burua, ez baitu historia mota bat adierazten historiaren aurreko garaia baizik.
|
|
|
Edonola, euskararen jokabideaz ohartu ez ezik, zenbait osagairi balio berriak ere eman dizkiegu.
|
Esate
baterako, izen elkartuen mugatzaile berezitzat hartu ohi diren gain bezalako osagaiak gero eta hurbilago daude aurrizki bihurtzetik44 eta gainera, lehenago lekua baizik adierazten ez bazuten ere (gainjantzi, gaingune), egun intentsitatea ere adierazten dute zenbait hitzetan (gainzama) 45. Aldaketa hauek euskara erabilera berrietara egokitzeko beharrak eragindakoak dira eta euskara ahuldu gabe aberastu egiten dutela pentsa dezakegu.
|
|
|
Azkenik, euskara komunean ia sinonimoak diren atzizkien arteko ñabardurak aintzat hartuz, ikuspegi funtzionaletik oso egokiak diren sailkapenak lortu ditugu batzuetan.
|
Esate
baterako disolbakor > disolbagaitz > disolbaezin sail kapena oso baliagarria dugu kimikan, erabilera komunean irakurgaitz eta ira kurtezin hiztun askorentzat sinonimoak badira ere.
|
|
|
Bestetik, Euskaltzaindiak kapela hitza kapelu hitzaren aldean hobetsi du, baina hobespen hori hitz horretatik zabalkuntza semantikoaz lortzen ditugun terminoetarako ere balio al du?
|
Esate
baterako kapela polar eta kapela zona egin behar al ditugu Geologian, edo, hurrenez hurren polar cap!
|
|
|
Parisko kargu politikoak lanik gabe uzten zuen egunetan linguistikako ikerketak egiten ari izan zen.
|
Esate
baterako, berak idatzitako papertxo baten
|
|
2019
|
|
|
Euskaltzein berriak ez dabiltz fede txarrez. Norbaitek Kr [utwig] J.
|
esate
baterako asmo okerren batzuek agertu ba’ditu on da erantzutea. Orixe’k egin dio —nik ere bai—; baiñan ortika [n] aurrera asarretzeak ez du balio.
|
|
|
M. Azkueri, egin zuen lan, ondare artistiko eta bibliografikoa berreskuratzeko zerbitzuan. Berak idatzi zuen,
|
esate
baterako, gerra zibilean Bizkaiko artxibo liburutegietan gertatutakoaren dosierra Hezkuntza Nazionaleko ministerioarentzat 1938ko apirilaren 12an. Frankismoari zion atxikimenduagatik, besteak beste, bere El Cho de Carmengo Ama (1929) itsas nobela berrargitaratzea lortu zuen 1940ko hamarkadan.
|
|
2021
|
|
|
Eta garrantzia eman izan zaio gerora ere: " Hedapenari begira, telebistaz, irratiz edo euskarri fisikoetan, batzuk erraztasun gehiago ematen dute zatikatua eskaintzeko (gai jartzailea duten formatuek
|
esate
baterako sortzailea eta hartzailea testuinguru berean kokatzen direlako gaia bide) beste batzuk baino (libreko saioak, bertso tramak... hari jarraitu bat duelako eta testuingurutzea eskatzen dutelako), eta hori oso kontuan hartzeko da[...]" (Elortza, Sukia eta Murua, 2008: 40). dutena tipifikatzea da, estereotipatzea, laburtuz definitzea, edozeini, edozer eta edonor ulergarri gerta dakion moduan" (1993:
|
|
|
Honela gogoratzen du Joseba Sarrionandiak: " Mugartegi,
|
esate
baterako, ‘Ama Lur’ pelikulatik alde egindako pertsonaia bezalako zerbait zen niretzat, geure aittitte amamen historia galdu berekoa" (2015: 17).
|
|
|
Halaber, BGMk lekuekiko politikan izan duen bilakaera ere erakusten du framingean izan den aldaketa:
|
esate
baterako, Txapelketa Nagusiko finalak Donostiako Belodromoan egitetik Barakaldoko Bilbao Exhibition Center en egitera pasa ziren. (Zubiri, 2016:
|
|
|
Nabarmentzeko modukoa da txapelketek izan duten garrantzia. Txapelketa baten antolaketari buruzko eztabaidaren testuinguruan jaio zen Bertsozale Elkartea,
|
esate
baterako. Txapelketak hedapenerako tresna bezala erabili dira, modu gero eta informazionalago batean:
|
|
|
[...] ez etxean, ez kalean, ez tabernan,
|
esate
baterako, gaur egun ez da ahozkotasuna, edo bertsolaritza zehazki, lehengo moduan transmititzeko erarik ere. Zergatik?
|
|
|
Aurreko atalean genioenez, literatur itzulpenen kalitateak gora egin duenez eta kontsakrazio agentzien bidez langintzaren eta produktuen estatusa goratu direnez, literatur itzultzaileen eta itzulitako literaturaren irudia gero eta positiboagoa da; hala ere, badirudi itzultzaileari berari kosta egiten zaiola agertzea eta lehen planoan ikusgai egotea.
|
Esate
baterako," Literatura Unibertsala" bildumako paratestuak aztertu ondoren frogatu ahal izan genuen itzultzailea bera izan ohi dela hitzaurrea idazten duena (Ibarluzea, 2014), baina bildumako 152 hitzaurreen irakurketak beste ondorio bat ere azaleratzen du: itzultzaileak inportatzen duen literaturaren kontsul gisa jarduten duela, itzulitako autorearen eta lanaren inguruko zehaztasunak ematen dituela oro har, testuinguruan kokatzen duela itzulitako lanaren jatorria eta garrantzia, baina oso gutxitan aipatzen duela itzulpenari buruzko auziren bat.
|
|
|
Larramendik esan zuen, bada," ezinezkoa gainditua" (bere gramatika da El Imposible Vencido), bada, nik Obabakoak itzuli nuenenan, inoiz adierazi dudanez, ezinezkoa izan zen ia, osasun asko galdu nuen.
|
Esate
baterako, zatitu eta eman nien niretzat irakurle zirenei, lagun batzuei, eta etorri zitzaizkidanean itzulpenak... gaixotu egin nintzen ikusita nola zeuden itzulita. Egin behar izan nuen lan oso sakona.
|
|
|
Euskaratik egindako itzulpenei dagokienez, testuen arrakastaren erakusgarri darabiltza Aldekoak.
|
Esate
baterako, Jose Azurmendiren Espainolak eta euskaldunak lanaren harrera onaren (233) zein 100 metro nobelaren garrantziaren erakusgarri aipatzen ditu bi lan horien gaztelaniazko itzulpenak (233; 261).
|
|
|
Mendiguren Elizegiren lanean erreproduzitu egiten dira itzultzaileen inguruan dabiltzan zenbait irudi eta estereotipo.
|
Esate
baterako, protagonista ohiturik dago arazo pertsonalak bere golkorako gordetzen, ez du inoren errukirik maite, inoren ahotan ibiltzea gorroto du. Hala ere, barruan gordetakoak barruan darabiltza pol pol, ezin lasaituta.
|
|
|
garai jakin bateko adierazle direlako eta aldaera dialektalen lekukotasunak direlako.38 Beste historiografo batzuen aldean, aldaketak dakartza itzulitako testuei eskainitako tarteari eta tratamenduari dagokienez; izan ere, saiatzen da ordura arteko ikuspegitik apur bat aldentzen.
|
Esate
baterako, testu erlijiosoen itzulpenak aipatu egiten ditu soilik, eta tarte luzeagoa eskaintzen die, oro har, bestelako generoetako testuen itzulpenei. Ildo horretan egiten ditu" praktika interdialektal" izendatzen dituen barne itzulpenei buruzko aipamenak, hots, hizkuntza beraren barruan aldaera edo dialekto batetik bestera egiten diren itzulpenei buruzko aipamenak:
|
|
|
Kritika publikoak eta autoreak berak itzulpenarekin lotuta aurreko pasartea nabarmendu dugun arren, badaude itzulpengintzari lot dakizkiokeen bestelako aipamenak eta aztarnak liburuan.
|
Esate
baterako, liburutegi baten historia laburbilduko duten argazkien bila ari direlarik, hiru argazki bertako hiru liburu bereziri egin behar zaizkiela argi du arduradunak:
|
|
|
Garai haietatik prozesatu izan dudana da euskaldun izatea lan extra bat dela, eta euskal idazle izatea ere lan extra bat dela. Zenbat aldiz ez ote ditudan itzuli behar izan, hitzaldietan
|
esate
baterako, esan behar nituenak.
|
|
|
Literatur jaialdietan zein azoketan euskal literatur itzulpenari eskainitako mahai inguruak, lantegiak, prentsan euskal itzulpenari egindako tokiak, itzulpen praktikari zein itzulpenari buruzko hausnarketari eta gogoetari buruzko postak biltzen dituzten blogak, eta abar eremuaren erreferentzia propioen pilatzeari, eta, hortaz, (barne) eremuaren autonomizazioari lotzekoak dira. Produktu espezifikoak pilatzeko joera horretan,
|
esate
baterako, EIZIE elkartearen" Nor da Nor" itzulpenen eta itzultzaileen katalogoa aipa daiteke (http:// nordanor.eus/). Gaur gaurkoz, euskaratik eta euskarara egindako hainbat literatur generotako itzulpenak daude kontsultagai.
|
|
|
Itzulpen literarioa. Mahai inguruan geunden batzuk Iparraldeko eta Frantziako argitaletxeekin lan egin izan dugu,
|
esate
baterako, Gatuzain, Quai Rouge, Castor Astral, Atlantica, Pimientos. Esperientziak desberdinak izan arren, esan daiteke oso gutxi itzultzen dela euskaratik frantsesera eta are gutxiago frantsesetik euskarara.
|
|
|
Nola sortzen da talde bat?
|
Esate
baterako, talde ordezkatu, erakundetu eta balioetsiak mobilizazioen eta forma emate sinbolikoen fruitu dira Geayren ustez (2004), eta lotura dute, ezbairik gabe, gizarteeta ekonomia baldintzekin; alabaina, prozesu bakoitzak eragin zehatzak ditu talde zehatzetan eta gizartean. Talde profesionalen sorreraz ari garela, adibidez, estatutuak gehitzeak edo inposatzeak dakartzan ondorioak aztertu behar dira, edo hierarkiaren antolaketa eta unibertso profesionalaren egitura (Geay, 2004:
|
|
|
Lehenago ere esana dugunez, eremuen mugei buruzko galderak egitea eremuak autonomizatzearen arrazoiei buruz galdetzea da: Zerk bereizarazten du,
|
esate
baterako, unibertsitate diziplina jakin bat beste batetik. Zerk eragiten du diziplina jakin bateko talde bat talde nagusi batetik bereiztea?
|
|
|
Oro har, abangoardiako kritikariek joera berriak izaten dituzte jomugan; museoek eta erakustokiek, ostera, joera berriak zein tradizionalak, biak uztartzen dituzte; akademiak, ostera, joera klasikoen alde egiten du gehienbat. Kanonizazio denbora ezberdina da aurreko hiruretan, eta,
|
esate
baterako, hezkuntza sistemaren ezaugarrietako bat izaten da bilakaera oso astiro gertatzen dela: denbora tartea luzea izaten da ekoizpenaren eta kontsakrazio eskolastikoaren artean.
|
|
|
Posizio bakoitzari harreman jakinak dagozkio, anbiziokoak edo etsipenekoak.
|
Esate
baterako, halako argitaratzaileak halako idazleaz duen irudia edo idazle batek argitaletxe jakin batean publikatzeari ematen dion garrantzia (edo garrantzirik eza) funtsezkoa da sortzailearen eta argitaratzailearen arteko harremanean eta ekoizpenari emandako balioan. Hala, hautuek, bokazioek, argitaratzailearen markek, hitzaurregileek... balio eta posizio jakin bat esleitzen diote lan jakin bati (Bourdieu, 1984:
|
|
|
Izkiriaturik aurkitu ditudan ene poemak eta Hezurrezko xirulak liburuetan, ostera, halako pertsonaia asmatu batzuk agertzen dira. Nahualtetik euskaratutako testu baten itzultzailea,
|
esate
baterako, Jose Ramon Negrete. Autoretzaren kontzeptua apur bat urtzeaz batera, oraindik ere erbestean dagoen lagun bati bere izena eta ezizena baliatuta adarra jotzeko.
|
|
|
Autoretzaren kontzeptua apur bat urtzeaz batera, oraindik ere erbestean dagoen lagun bati bere izena eta ezizena baliatuta adarra jotzeko. Bestalde, itzultzea bera fikzio gai gisa erabili dut batzuetan, Kartzelako poemak liburuan
|
esate
baterako, hiru poema ematen dira testu txino baten hiru bertsio zeharo diferente emanez.
|
|
|
Ez dadila hori sakrifizio moduan ulertu, zeren batzuek dikotomia moduan planteatzen dituzte zeregin sozialak eta dibertsioa. Nik, ostera, oso ondo pasatu nuen,
|
esate
baterako, Izkiriaturik aurkitu ditudan ene poemak prestatzen: " hau euskal literatura da" proposatuz testu itzuliak eta apokrifoak ere atontzen nituen artean.
|
|
|
gauza jakina da euskal literatura itzuliaren barne eremuaren bilakaerari eragiten dioten gertakariak ez direla isolatuak, elkarri loturik daudela, hots, eremuaren beraren bilakaera botere hartze eta botere uzte jakinen bidez gauzatzen dela, eta eremutik kanpo zein eremu barruan gertatutako posizio aldatzeek eragin dutela autonomizazioa.
|
Esate
baterako, estatus edo eskumen jakin batzuk lortzeko, bestelako eskumen zein botere edo aginte esparru batzuk galdu dituzte itzulpengintzari lotutako zenbait eragilek 1970eko hamarkadaz geroztik; alegia, erakunde eta akademiak ez dira ezerezetik sortu, eta egonkortu eta profesionalizatu gura zuten itzultzaileek egindako hautu eta hartutako erabakiekin lotzekoak dira, besteak beste, itzulpenari lot... Bada, bilakaera horren arrazoiak ikusarazten ahaleginduko gara.
|
|
|
12). Halaber, itzulpen ikasketen soziologia egitea ere beharrezkoa da, ikasketa arloa bera aztertzeak,
|
esate
baterako, argi egin baitiezaieke itzulpenaren instituzionalizazioarekin eta historiarekin lotutako alderdiei (Wolf, 2007: 25).
|