|
2023
|
|
|
Tributuak ez direnez aipatzen artikulu horretan, horiek lege arrunten bidez arautu behar dira. Nolanahi den ere, EKren 81.1 artikuluko klausula orokorrera bildutako lege organikoek zeharkako eragina izan dezakete tributuen alorrean(
|
esate
baterako, autonomia estatutuek tributuei buruzko aipamenak jaso ditzakete, baita Ogasun publikoaren kontrako delituak edo kontrabando delitua arautzen dituzten zigor legeek ere). Zernahi gisaz, lege organikoen artean kasu berezia da autonomia erkidegoak finantzatzearen inguruko legea (LOFCA deritzona), bertan arautzen baita Konstituzioak lurralde erkideko autonomia erkidegoei aitortu dizkien finantza eskumenen egikaritza.
|
|
|
Espainiaren kasuan, printzipio horiek Konstituzioaren interpretazio berria ekarri dute.
|
Esate
baterako, Espainiako Konstituzioak ez du lehiaren printzipioa bereganatu, baina, Europar Batasunaren esparruan lehia askea oinarrizkoa denez, Konstituzioan ezarri diren ekonomia ahalbide edo progresibitatearen printzipioak horren arabera ñabartu behar ditugu.
|
|
|
zergaren neurria zehaztea.
|
Esate
baterako, PFEZren zerga oinarria zergaldian lortu diren errenta edo sarrera garbiak direla jakinik, eta oinarria zenbatzeko erregela bereziak zeintzuk diren jakinda, erregela horiek kasu zehatzetan nola aplikatzen diren jakin behar da. Arazo horrek tributu sistema baten egitura bera baldintza dezake; oinarriak zehazteko sistema bat edo bestea aukeratzeak badu bere garrantzia, arauketa horren bidez tributu sistema edo zerga egitateak desitxuratu daitezkeelako (batez ere, zenbatespen objektiboarekin).
|
|
|
Alderantziz, tasa finkoaren kasuan, legeak diru zenbateko bat lotzen du dirua ez den magnitudean adierazten diren oinarriekin. Horixe da zerga berezietan erabili ohi den teknika(
|
esate
baterako, Alkoholen gaineko Zergan, alkohol hutseko litro bakoitzeko hainbat euro da karga tasa). Legeak berak aipatzen ditu tasa finkoak, portzentajeetatik edo ad valorem tasetatik bereiztu nahi dituenean.
|
|
|
Hiru Lurralde Historikoen TFAOek prozedura hori arautu dute, baita euren batzorde aholkularia itzurpenaren aurkako klausula aplikatzeko.
|
Esate
baterako, prozedura TFAOen 163 artikuluan arautu da: prozedura hasteko, tributuak aplikatzeko organo eskudunak (Ikuskaritzak) txostena eman behar du; txosten hori tributu betebeharpekoari bidaliko zaio bere aldeko alegazioak aurkez ditzan eta frogabide egokiak ekar ditzan hamabost eguneko epean.
|
|
|
Lehenengo kasuan, negozio bat burutu delako itxura egiten da, baina egiatan ez da deusik egin.
|
Esate
baterako, faktura faltsuak igortzen direnean: ez dago merkataritzako eskualdaketarik fakturan jasotzeko ez dago harremaniketa fakturako zenbatekoa ez da ordainduko ez dago ondare aldaketarik.
|
|
|
Jarraitutasunik gabeko langile finkoek bidezkoak diren akzioak egikaritu ahal izango dituzte, deiarekin zerikusia duten ez betetzeak daudenean(
|
esate
baterako, kaleratze prozesuan erreklamazioa egitea); akzio horiek egikaritzeko epea zenbatzen hasiko da langileari deitzen ez zaion unean edo langileak deitu ez zaiola dakien unetik. Bestalde, jarraitutasunik gabeko langileei ez deitzeak ez du eragotzi behar langile horiek zenbatzea kaleratze kolektiboen ondoreetarako [2018ko ekainaren 14ko (3853/ 2016 db. errek. zk.) AGE, 4 Salakoa].
|
|
|
Horren ondorioz, enpresaburuak urtean zehar guztira 90 egun batzen dituzten aldi batzuk (bi gutxienez) aukeratu ditu.
|
Esate
baterako, ostalaritzako enpresa batek kontratu hori urtero balia dezake 10 egunez Aste Santuetan, 62 egunez uztailean eta abuztuan eta 18 egunez abenduan.
|
|
|
arrazoi horiek sortzen dira lan metodo berriak aplikatzeagatik, hala langileak antolatzeari dagokionez, emaitzarik onenak lortze aldera, nola arrazoi teknikoaren ondorioei dagokienez. Antolaketa arrazoia izan daiteke,
|
esate
baterako, lanbide talde batean langile gehiegi izatea.
|
|
|
Hori guztiz logikoa da, enpresaburuen erakundeen izaera kontuan hartuz gero. Dena den, arauek enpresaburuen elkarteei aitortu dizkiete sindikatuei aitortutako beste eskubide batzuk,
|
esate
baterako, estatutu izaerako hitzarmen kolektiboak negoziatzeko eskubidea (ikusi LELTBren 87.2 artikulua), erakunde publikoetan parte hartzeko eskubidea (ikusi LELTBren 6 xedapen gehigarria), gatazka kolektiboak hasteko eskubidea (ikusi JSALren 153 artikuluak) eta ondasun higiezin publikoak erabiltzeko eskubidea (ikusi urtarrilaren 8ko 4/ 1986 Legea).
|
|
|
Horregatik, enpresaburuak, ikuspuntu orokor batetik bederen, ahalmena du bere enpresako lana antolatzeko,
|
esate
baterako: plantilla kopurua zehaztuz, langileak hautatuz.
|
|
|
Halako kontratuen artean daude,
|
esate
baterako, ontziratze kontratuak (itsasokoak nahiz hegazkinetakoak); parterako kontratuak, eskuarki banakako itunen bidez arautzen direnak, nahiz eta sarritan antzinako lan araudi eta ordenantzetan oinarritu; edo nekazaritzako kontratuak.
|
|
|
Uste izango da, ez dagoela enpresa erakunde autonomorik, merkataritzako eragiketak sustatu edo ituntzen dituztenek enpresaburuaren jarraibideak bete dituztenean,
|
esate
baterako, ondoko gai hauei begira: lan ordutegia, ibilbidea, banaketak egiteko irizpideak, prezioak edo eskaerak eta kontratuak egiteko formak.
|
|
|
Beraz, baztertuta daude Administrazio desberdinetako (estatuko, autonomia erkidegoetako, militar izaerako, toki korporazioetako eta erakundeetako edo erakunde autonomoetako) funtzionarioak (karrerakoak, behin behinekoak edo konfiantzakoak eta bitartekoak) eta estatutu izaerako langileak. Azken horiek(
|
esate
baterako Gizarte Segurantzako estatutu izaerako langileak: erakunde sanitarioetako medikuak, medikuz besteko langile sanitarioak eta sanitario ez diren langileak) arau bereziak dituzten funtzionarioak dira.
|
|
|
Are gehiago, posible da legegileak, zenbait kasutan, derrigorrez ezartzea distantziara egindako lana, Covid pandemiaren ondorioz egin bezala (ikusi martxoaren 17ko 8/ 2020 Errege Lege dekretuaren 5 eta 6 artikuluak), edo hitzarmen nahiz akordio kolektiboek beste horrenbeste egitea. Esangura horretan,
|
esate
baterako, 2021eko martxoaren 3ko Financiera El Corte Ingles, EFC, S.A. enpresaren hitzarmen kolektiboak beren beregi arautu du telelana, telelan arruntaren inguruan jaso duen araubidetik at, Covid ondoriozko egoera sanitarioari aurre egiteko neurri gisa, edo bat bateko inguruabar aurreikusiezin nahiz apartekoei aurre egiteko neurri gisa (ikusi 44.9 artikulua).
|
|
|
1983ko urriaren 20ko (JB 1983/ 5129) eta 1986ko ekainaren 7ko (JB 1986, 3487) AGren epaiak, 4 Salakoak: ordezpena onartzen baldin bada(
|
esate
baterako, hilabetean bost edo sei aldiz), langileak absentziaren arrazoiak justifikatu beharrik gabe, lan kontraturik ez dagoela ondorioztatu da.
|
|
|
|
Esate
baterako, Erresuma Batuan, 1799 eta 1800eko Combination Acts delakoek langileak sindikatuetako kide egitea zigortu zuten, konspirazio delituarekin; eta, Frantzian, 1776ko Turgot ediktuak eta 1791ko Chapelier Legeak erabat debekatu zuten kategoria eta lanbide bereko herritarren arteko korporazio oro. Espainian, sindikatuak debekatzeko joera hasten da 1813ko ekainaren 8ko Cadizeko Gorteen Dekretuarekin, industriaeta lan askatasunei buruzkoarekin.
|
|
|
Halakoetan, enpresa lagatzaileak enpresa hartzaileari begira ez du jarduera zehatz eta osagarririk,
|
esate
baterako, enpresa hartzaileak erabiltzen dituenean lagatako langileak berezitasunik gabeko lanak egiteko (enpresa hartzailean arruntak eta iraunkorrak diren lanak egiteko), lagatako langileek enpresa hartzaileko langileen lan bera egiten dutenean (adib. langile horiekin nahasi, horiekin fitxatzen) edo, baita ere, enpresa hartzaileak langile horiek erabiltzen dituenean ustezko kontratan jaso ez di...
|
|
|
Hori gertatuko da ustezko enpresa kontratariak ez duenean gauzatzen benetako enpresa kudeaketarik,
|
esate
baterako, ustezko kontrataren lanak zuzentzeko goi arduradunik ez izateagatik, ezta erdi mailako arduradunik eta kualifikatutako teknikaririk ere. Halakoetan, lagatako langileak erabat geratzen dira enpresa hartzailearen zuzendaritzaedo antolaketa ahal menaren mende, hau da, enpresa horren zuzendari, teknikari, erdi mailako arduradun eta abarren mende daude zeharo.
|
|
|
Azken buruan," lan legegintzaren" gainean estatuak duen eskumen titulua batasunean oinarritzen da, eta horrek berarekin dakar" estatuak araututakotik kanpo autonomia erkidegoek inolako arauketa esparrurik ez izatea; izan ere, autonomia erkidegoek estatuko arautegia betearazteko eskumena bakarrik izan dezakete". Hori dela eta,
|
esate
baterako, lan arriskuen prebentzioa eta lanbide prestakuntza, okupaziorakoa nahiz etengabea," lan arloan" kokatzen dira. Baina otsailaren 18ko 39/ 2021 KAEk autonomia erkidegoen eskumena aitortu du langileen lanbide prestakuntzaren inguruko deialdia egiteko.
|
|
|
(b) Kolektiboak sortzen dira, gehienbat, enpresako aspaldiko ohitura baten ondorioz, eta lotzen zaie enpresako langile guztiei edo kolektibo bati aitortutako hobekuntzari. Halako hobekuntza izan daiteke,
|
esate
baterako, lantokirainoko garraioa izatea, enpresako ekonomatuak baliatzea edo enpresan kafetegia izatea. Horrela, kontratuko baldintza onuragarriagoa gauzatuko da, baldin eta langileek eurek aukeratu izan badituzte oporraldiak, askatasunez, urtea joan eta urtea etorri [2020ko urtarrilaren 7ko (2162/ 2017 db. errek. zk.) AGE, 4 Salakoa].
|
|
|
(g) Prozesuak ofizioz hastea,
|
esate
baterako, lan harremanak dauden ala ez erabaki behar denean (adib. beka faltsu baten kasuan), Administrazioa eta kasuan kasuko administratua bat ez etortzeagatik negozio juridikoak izan beharreko kalifikazioaren inguruan (adib. bekaduna zein enpresatan aritu eta enpresa horrek bekadunarekin lan lotura duela ukatzen duenean). Horrelako kasuetan, administrazio zehapena ezarri aurretik —bidezkoa litzatekeena lan harremanak izan eta enpresaburuak langile horri altarik eman ezean—, organo judizialek negozio juridikoaren izaera juridikoa argitu dute, hain zuzen ere, Lan Administrazioak ofizioz hasitako prozesuaren ondorioz.
|
|
|
Beraz, KAren 4/ 1981 Epaiaren bitartez eta horrekin lotuta dauden bestelako KAren epaiekin (KAren 17/ 1981, 25/ 1981, 32/ 1981, 76/ 1983, 117/ 1984, 27/ 1987 Epaiekin
|
esate
baterako), toki autonomia zehaztu gabeko kontzeptu juridikoa den aldetik, interpretatzeko modukoa da, eta horrela egiten dute, autonomia horri toki administrazioaren esparruan izaera administratibo hutsa emanik. Konstituzio Auzitegiak autonomiaren printzipioaren lehenengo mugak ezartzen ditu bere izaera subiranotasunaren kontzeptuaren mendean jarriz, eta horren egikaritzan barneratuz.
|
|
|
Dena den, autore batzuk ez daude honekin ados. TORRES COBASek,
|
esate
baterako, dio TAOLak antolatu duen sistemak ez duela aurretiazko benetako konstituzio bermerik, legegile arrunta, ideologikoki edozein gehiengo erabilita, toki autonomia definitzeko eta kuantifikatzeko ahalmena duena88.
|
|
|
Eskumenen esparruan TAOL berriak, aurrekoarekin konparatuz, gutxieneko eskumenak murriztu dituztela adieraz daiteke. 25.2 artikuluan,
|
esate
baterako, lehengo esparruan etxebizitza deituriko eskumena zena, orain honetara mugatzen da: " Babes publikoko etxebizitza finantza jasangarritasun irizpideekin", hau da, lehen modu orokorrean esaten zena gaur zehaztu egiten da eta horrek eskumenen murrizketa dakar.
|
|
|
Benetan deigarria da lehen udal eskumenekoak ziren esparru batzuk orain beren beregi uzten direla autonomia erkidegoen eskuetan, eskumen trasferentzia udaletik autonomia erkidegora, nahiz eta ordura arte garapen guztia udalen jardueratik gauzatu. Honen adibidea da,
|
esate
baterako, osasungarritasun publikoaren babesa. Eskumen hori betidanik udalena izan da eta orain murriztu egiten da 27/ 2013 Legearen hirugarren xedapen iragankorraren bitartez.
|
|
|
Toki Araubidearen Oinarriei buruzko apirilaren 2ko 7/ 1985 Legeak (hemendik aurrera TAOL) 3 artikuluan izaera eta egitura ezberdinetako erakundeak aipatzen ditu: batzuk lurralde izaera izango dute, udalerria, probintzia edota irlak bezalaxe, baina baita eskualdeak eta metropoli eremuak ere (Kontuan izan ebhar dugu Euskadiko Toki erakundeei buruzko Legeak ere bestelako toki erakundeak aipatzen dituela); beste batzuk izaera instituzionala izango dute, mankomunitateak eta erakunde autonomoak,
|
esate
baterako. Udalerria baino txikiagoak diren erakundeak ere kontuan izan behar dira eta ohituran oinarritutakoak ere (Lurralde Elkargoak, Asocioak, etab.). Horregatik, BALLESTEROS FERNANDEZek esaten duen bezala, legeek nahiago dute toki administrazioan barneratzen diren erakundeak esamoldea toki administrazioa esamoldea baino13 Horren harira, deigarria izan zen 2006ko Tokiko Gobernu eta Administrazioari buruzko Legearen aurreproiektuak zioen azalpenean bere helburuaren inguruan honakoa adierazten zuen:
|
|
|
• Izaera pribatiboa zutenak, normalean karguak izendatzeko: kontu hartzailea eta diruzaina,
|
esate
baterako;
|
|
|
Ildo horretatik eta lehen adierazi dugun bezala, toki erakundeek horretan oztopoa dute, lege lerruneko arauak egiteko ahalmenik ez dutelako. Horietan,
|
esate
baterako, adierazgarria izan da tributu zordunen zerrendak argitaratzeko toki erakundeek duten muga. Ildo horretatik, ABERAsTuRI GoRRIÑok Espainako Datuen Babeserako Agentziak toki erakundeek tributu zordunen zerrendak argitaratzeko duten debekua aipatzen du.
|
|
|
Udalaren eta Gobernadore Zibilaren arteko eztabaidak Gobernu zentralak ebatziko zituen, Estatuko Kontseilua entzun eta gero. Probintzia Batzordearen baimena behar zen benefizentzia etxeak eratu eta kentzeko eta mendietan zuhaitzak mozteko,
|
esate
baterako. Azkenik, Estatuko Gobernuaren baimena behar zen ondasun higiezinen gaineko kontratuak egiteko, eskubide errealak eratzeko eta zorraren tituluak jaulkitzeko.
|
|
|
Administrazio egintza edo udal ebazpenen gaineko kontrolari dagokionez, udal erabaki askotarako udalez gaineko bestelako erakundeen baimena behar zen. TAOL1945k,
|
esate
baterako, 2 oinarrian argi uzten zuen udalerriko mugetan edozein motatako aldaketa egiteko, edo udalak bat egiteko edota zatitzeko ere, Ministro Kontseiluaren baimena behar zela, hau da, Ministro Kontseiluaren erabakia. Badaude beste adibide asko ere TAOL1945an zehar:
|
|
|
Ikusi dugu lehenago ere toki autonomia eta kontrolaren arteko bateragarritasuna aztertzean, toki erakundeen gaineko kontrola epaitegien eskuetan uzteaz gain, udalez gaineko Administrazio Publikoen eskuetan (Estatuaren eta autonomia erkidegoen) ere utzi da. Toki erakundeek ebazpena eman baino lehen, toki erakundearen jarduera bera baimenduz, edo ebazpena eman eta gero toki erakundearen jarduera onartuz, edota toki erakundearen prozedura eta gero toki erakundearen gaineko Administrazio publikoak prozedura amaituz (hau izango zen,
|
esate
baterako, Herri Antolamendurako Plan Orokorra onartzeko EAEko ekainaren 30eko 2/ 2006 Legeak 7.000 biztanle baino gutxiagoko udaletan ezartzen duen administrazio prozedura).
|
|
|
Toki erakundeak finantza zaintzaren kontrolpean dagoen jarduera gauzatu behar duenean eta horren gaineko erabakia hartzen duenean, ebazpenaren kopia finantza zaintzako organo eskudunari bidaltzeaz gain, espediente osoa bidaliko dio. Aurrekontu likidazioari dagokionez,
|
esate
baterako, datu guztiak bidaltzen zaizkio finantza zaintzako organo eskudunari. Hau da, likidazioaren ebazpena bidaltzeaz gain, likidazio horretara heltzeko informazio guztia bidali da.
|
|
|
Baimenik gabe hartutako ebazpena edo erabakia zuzenbide osoko deuseza izango litzateke. Pentsa dezagun,
|
esate
baterako, toki erakundearen %60 baino handiagoko zorra dakartzaten kreditu eragiketetan. Horietan, kreditu eragiketek Ogasun Orokorrean duten eraginagatik, derrigorrezkoa da finantza zaintzako organo eskudunaren baimena.
|
|
|
Bi teknika hauek TAOLk jaso ditu, baina toki erakundeen sektorekako eskumenak jorratzen dituzten bestelako arauek ere zehazten dituzte. Pentsa dezagun,
|
esate
baterako, EAEko Lurzoruari eta hirigintzari buruzko Legeak udal planeamenduekin egiten duena 7.000 biztanle baino gutxiagoko udaletan, hauetan behin betiko onarpena lurralde historikoen eskuetan uzten du, Foru Aldundien eskuetan toki autonomia kolokan jarriz269.
|
|
|
Tresna horiek, besteak beste, tributuak dira eta horiek tokiko diru sarrera publikoak dira. Egia da ere, toki erakundeek izaera pribatua daukaten baliabide ekonomikoak ere lortzeko aukera daukatela (ondareko ondasunetatik etorri daitezkeenak,
|
esate
baterako).
|
|
|
Toki ogasunek ezin dituzte diru sarrera iturri atipikoak erabili, lege lerruneko arauak egiteko gaitasunik ez dutelako. Pentsa dezakegu,
|
esate
baterako, egituratu den tributu sisteman: tributu sistema egituratzen eta formalizatzen duen printzipio nagusia legezkotasun printzipioa da, gaiaren gaineko arau egituratzaileek lege lerrunekoak izan behar direlako189.
|
|
|
Bestetik, TOLTBak 2 artikulu horretan egin duen zerrendari begiratuta, baliabide batzuk zuzenbide publikokoak izango dira eta beste batzuk zuzenbide pribatukoak. Gainera, zuzenbide publikoko baliabideen artean, batzuk izaera tributarioa izango dute (zergak,
|
esate
baterako) eta beste batzuk ez (dirulaguntzak edo isunetatik datozen diru sarrerak, esate baterako). Azkeneko azpi sailkapen honetan, BALLESTEROS FERNANDEZen esanetan, ez dute toki erakunde guztiek parte hartzen edo ez modu berdinean behintzat236 Udal ogasunek izango dute tributu ahalmen osoa eta berezko zergak dituen toki erakunde bakarra da.
|
|
|
Bestetik, TOLTBak 2 artikulu horretan egin duen zerrendari begiratuta, baliabide batzuk zuzenbide publikokoak izango dira eta beste batzuk zuzenbide pribatukoak. Gainera, zuzenbide publikoko baliabideen artean, batzuk izaera tributarioa izango dute (zergak, esate baterako) eta beste batzuk ez (dirulaguntzak edo isunetatik datozen diru sarrerak,
|
esate
baterako). Azkeneko azpi sailkapen honetan, BALLESTEROS FERNANDEZen esanetan, ez dute toki erakunde guztiek parte hartzen edo ez modu berdinean behintzat236 Udal ogasunek izango dute tributu ahalmen osoa eta berezko zergak dituen toki erakunde bakarra da.
|
|
|
zergak, tasak eta kontribuzio bereziak. Horiez gain, beste erakundeetatik etor daitezken errekarguak Estatuaren eta autonomia erkidegoen tributuetan parte hartzetik datozenak Diru-laguntzak Prezio publikoetatik datozenak Kreditu eragiketatik datozenak Berezko eskumenetatik ondorioztatzen diren isunetatik eta zehapenetatik datozenak Zuzenbide publikoko beste prestazioetatik datozenak (hirigintzatik datozenak,
|
esate
baterako)
|
|
|
Horrela aitortzen du ere bai GRIFO BENEDICTO k koordinazioaren inguruan hitz egitean263 Bi tekniken arteko lotura hain estua da non azkeneko KAren epai batzuk biak jorratzen dituzte toki autonomiaren gainean hitz egitean. Horren harira,
|
esate
baterako, KAren otsailaren 20ko 14/ 2018 Epaia. Horretan kontrol teknikak eta koordinazio teknikak aipatzen dira bai autonomia erkidegoekiko baita toki erakundeekiko eta trataera berdina ematen zaie.
|
|
|
Beraz, AEFJLOren 3 amaierako xedapena Ekonomia Itunaren 48.3 artikuluarekin batera eskutik joan behar da eta ondorioz aurrekontu egonkortasunaren eta finantza jasangarritasunaren printzipioak jorratzen dituzten arau ezberdinek lurralde historikoetan aplikagarritasuna behar dute. Hori horrela,
|
esate
baterako, garrantzi handia duen HAP/ 2105/ 2012 Aginduan ere informazio betebeharren gaineko zehaztasunak ezartzean xedapen gehigarri bakarrean honako adierazmoldea erabiltzen du: " Agindu hau Nafarroako Foru Komunitateari eta Euskal Autonomia Erkidegoari aplikatuko zaie, apirilaren 27ko 2/ 2012 Lege Organikoaren azken xedapenetako hirugarrenean xedatutakoarekin bat etorriz, eta Itunaren Batzorde Mistoan eta Koordinazio Batzordean, hurrenez hurren, foru araubidearen ondoriozko espezialitateak adosteari kalterik egin gabe".
|
|
|
Ez dugu ahaztu behar garai horretan, toki araubideari dagokionez, indarrean zegoela 1955eko Toki araubidea arautzen zuen Legearen Testu Bategina, eta horretan, besteak beste, 723 artikuluaren arabera edozein zerga edo tasa berri ezartzeak Estatuko Ogasun Ordezkaritzaren baimena behar zuela. Esangura horretan,
|
esate
baterako, Ekonomia Itunaren arabera, Foru Aldundiek Euskadiko toki erakundeek ezarri nahi zituzten zerga edo tasa berriak baimendu behar zituzten.
|
|
|
Lurralde historikoetako finantza jardueraren gastuetarako esparruan lurralde erkidekoarekin konparaturik ezberdintasunak daude, aurrekontu aldaketarako espedienteak
|
esate
baterako. Horregatik, kontrolerako teknikek ere ezberdintasunak izango dituzte.
|
|
|
Lurralde Historikoetako Batzar Nagusiek zorpetzearen inguruko arauketa ezartzeko duten ahalgoa kontuan izanik, azkeneko urteetan bakoitzaren lurralde historikoko aurrekontu orokorra arautzerakoan toki erakundeetako zor publikoari eta finantza zaintzari artikulu batzuk dedikatu dizkiete. Esangura horretan,
|
esate
baterako, Bizkaiko 2023rako Aurrekontu Orokorrari buruzko Foru Arauak (abenduaren 28ko 10/ 2022 Foru Arauak), 2022an eta 2021ean egin zuen bezala, 3 artikulu dedikatzen ditu (45, 46 eta 47 artikuluak) zorpetze eragiketak, superabitaren erabilera eta informazio betebeharrak zehazteko. Horiek guztiak finantza zaintza araubidea titulupean jasotzen ditu.
|
|
|
Araban eta Bizkaian ere aurrezki garbi negatiboa duten toki erakundeek ezin izango dituzte epe luzeko kreditu eragiketarik egin eta, aurrezki garbia negatiboa denean, toki erakundeek hiru urterako finantza saneamendurako plana egin behar izango dute. ...aurrezki garbi positiboa duten toki erakundeek bakarrik izango dute zorpetzeko aukera, baina Araban eta Bizkaian, Estatuan gertatzen den bezala, ezin izango da zor gehiago hartu zorpetze maila %110 baino gehiagokoa denean likidatutako edo sortutako diru sarrera arruntekin alderatuz, kontsolidatutako kontabilitateko egoera orrietatik kendutako zifren arabera635 Esangura horretan, Bizkaiako kasuan,
|
esate
baterako, toki erakundeek bizirik duten zorra berfinantzatzeko kreditu eragiketak bai itundu ditzakete, beti ere jatorrizko %110eko muga gainditzen ez bada (Bizkaiako Lurralde Historikoaren Aurrekontua onartzen duen abenduaren 28ko 10/ 2022 Foru Arauaren 45 artikulua).
|
|
|
Momentu honetatik aurrera aurrekontu egonkortasunari eta finantza jasangarritasunari buruzko printzipioek toki erakundeen esparru guztiak" kutsatu" egin dituzte eta 2013an TAOLren aldaketa ekarri zuen TAAJLak kutsatze horren isla da. Lege horrek,
|
esate
baterako, TAOLren 7 artikulua aldatu egin zuen eta aurrekontu egonkortasunaren ñabardura gehitu zion; ondorioz, berezkoak ez diren eskumenak egikaritzeko aurrekontu egonkortasunaren printzipioak errespetatzeko betebeharra dute toki erakundeek. Beste adibide bat 116.bis.3 artikuluan topa dezakegu aurrekontu egonkortasun eta finantza jasangarritasunaren tresnak ez betetzeak ekartzen dituen plan ekonomiko finantzarioak aipatzean:
|
|
|
EFPk ikuskatu, horiek behar bezala aplikatzen diren ikuskatu, etab Horrez gain, ez betetzeek ekartzen dituzten neurri automatikoen bitartez zuzeneko esku hartzeak ekarriko ditu: aurretiazko baimenaren bitartez datozenak,
|
esate
baterako. Azkenean, ikuskaritzaren bitartez eta errekerimenduen bitartez jardungo du Ministerioak eta azkenena ez betetzeek aurrekontu egonkortasuna zalantzan jartzen dutenean zuzeneko esku hartzea izan leike eta toki erakundeen etendura ekar dezakete, TAOLren 61 artikulua aplikatuz.
|
|
|
Autonomia erkidegoa antolatzean edo eskumenen banaketa egitean EAEko autonomia estatutua ez da finantza zaintzarekin gogoratzen. Beste autonomia erkidegoetako estatutuek bai aipatzen dute (Katauinako autonomia estatutuaren557 218.5 artikulua, Galiaziako autonomia estatutuaren558 49.1 artikulua edota Andaluziako559 autonomia Estatutuaren 60.3 artikulua,
|
esate
baterako), baina EAErako ez zen bide hori jarraitu.
|
|
|
2002an erabilitako formula Estatuak edozein momentuan finantza zaintzako ahalmenak arautzean, horiek automatikoki EAEn organo eskudunei ere aitortuko zaizkie. Ideia hori izan dela esan daiteke AEFJLOren ondorioz indartutako finantza zaintzako ahalmenetan,
|
esate
baterako, Estatuak Ekonomia Itunaren indarra aitortzen duelako.
|
|
|
Bigarren zati honen bigarren kapituluan finantza zaintzaren muina aztertzerako orduan 2016an emandako epaiak aztertuko ditugu (111/ 2016 epaia, edo 148/ 2016 epaia
|
esate
baterako), horiek TAAJLak TAOLean izan behar zituen ondorioak malgutu zituztelako. Kudeaketa ekonomiko finantzarioaren eta aurrekontuaren kudeaketaren kontrola eta barneko fiskalizazioa. Kontabilitatea.
|
|
|
XX. mendean Estatutuaren eraginpean eta Francoren diktadurapean toki ogasunen eta Estatuko Ogasunen arteko harremana tokiko administrazioen sekzioen bitartez gauzatu egin ziren (izen aldaketak jaso zituen organoa: toki ogasunen sekzioak
|
esate
baterako). Organo horiek, ikuspuntu organiko batetatik, Diputazio Probintzialen mende egon arren, ikuspuntu funtzional batetatik Gobernu zentralaren eskuetan egon ziren.
|
|
|
Baina ez bakarra, kredituaren apelazio desordenatuak eta tokiko zorpetzeak ekonomian eta finantza orekan izan ditzakeen ondorioengatik. Beste gogoeta bat da Konstituzioak oinarri terminoa erabiltzen duenean (EKren 149.1.11, 13 eta 18 artikuluak
|
esate
baterako) arau funtzioak ulertzen ari dela, eta funtzio horiek, behar den neurrian, uniformea eta erregela batzuk ziurtatzen dituztela, gai horretan eskumenak dituzten autonomia erkidegoek eskumen horiek gauzatu ahal izateko; baina eskumen horiek ez dira legegintzako eskumenekin agortzen; izan ere, tratamendu uniformea babesteak erregelamendu osagarria berrezartzen duenean, eta exekutiboa bera er... Neurria aztertzen ari garen kasu honetan, zorpetzearen kontrola eta kreditu apelazioaren aukera baimentzeari utziz, finantza politika osoaren barruan, oreka ekonomikoaren erantzukizuna duen agintaritzari esleitu behar zaio zorpetzearen muga arrunta gainditzea dakarren kreditu eragiketa bat baimentzeko edo ez baimentzeko eskumena" 436.
|
|
|
Finantza zaintza non ematen den ikusi behar dugu eta zaintza horrek aplikatzen duen teknika aztertu dugu, jakiteko eskumena nork daukan. Ondarearen esparruan,
|
esate
baterako, araua Estatuak ezartzen du baina kontrol teknika autonomia erkidegoak aplikatzen du, beraz, autonomia erkidegoak finantza zaintza gauzatuko du. Aurrekontu egonkortasuna oreka ekonomikoaren esparru barnean sartzen denez, arauketa Estatuak egingo du eta kontrola ere Estatuak egikarituko du.
|
|
|
aurretiazko txostena edota xedapenerako baimena. Toki araubidean indarrean dauden xedapenak jasotzen dituen Testu Bateratuak (TAIXTB),
|
esate
baterako, autonomia erkidegoaren aurretiazko baimena eskatzen du ondasun xedatua ohiko baliabideen %25a baino gehiago denean. Esaldi txiki horrekin barneratzen da kontrolaren beharra, aurretik KAren doktrinaren babesa duena.
|
|
|
SPKLan irizpide bat baino gehiago duen lehiaketa da. Zuzeneko esleipena: Zuzeneko esleipena gauzatu ahal izango da 137.4 artikuluak zehazten dituen kasuetan (Administrazioen arteko eskualdaketak,
|
esate
baterako). Horrek ez du esan nahi prestatze egintzak gauzatu behar ez direnik.
|
|
|
• Toki erakundeen diru sarreren sistema hobetu egiten du, EKaren aipamenez aparte diru sarrera iturri berriak aipatzen dituelako (ondareko diru sarrerak,
|
esate
baterako).
|
|
|
Horrek arazoak dakartza, autonomia erkidegoetako lege ezberdinekin gatazka sortuz. EAEn,
|
esate
baterako, lehenengo edo oinarrizko gizarte zerbitzuak udalen eskumenekoak dira eta horren arabera udalek eskumena garatu izan dute. Orain, eskumen horiek zuzenean autonomia erkidegora berriro itzuli dira?
|
|
|
Horrela, Montoro Ministro ohiak karguaren egikaritzan honako hau adierazi egin zuen: ...ko udalerrien adostasunarekin—, eta, horrela, beren autonomia errespetatuz, diputazioek 20.000 biztanletik beherako udalerrien nahitaezko gutxieneko zerbitzu jakin batzuk beren gain hartu ahal izango dituzte..." 98 Dena den, kontuan izan behar dugu KAren ekainaren 9ko 111/ 2016 Epaiak 26.2 artikuluaren zati batzuk konstituzioz kanpo utzi zituela, eta bertan aipatzen den finantza zaintza,
|
esate
baterako, legez kanpo gelditu da.
|
|
|
Toki ogasunak XIX. mendetik eta XX. mende osoan zehar gero eta egoera txarragoa jasaten zuten, gero eta okerrago egoten ziren. EKak 142 artikuluan eta horri lotutako batzuekin batera (133.a
|
esate
baterako) toki ogasunaren indartzearen beharra aitortzen zuen, baina EKak ez zuen zuzenean egoera okerra zuzendu101.
|