|
2013
|
|
|
Elkartruke batera joan aurretik, badira eskuratu beharreko hainbat informazio,
|
esate
baterako, maletan zer sartu behar duzun jakiteko, hartuko zaituen familiaren etxean zer aurkituko duzun aurreikusteko, edota zenbat diru eramango duzun erabakitzeko. Hori guztia jakiteko, zer galdera egingo zenuke?
|
|
|
a) Idatzi zenituzten helburuen artean, aukera itzazue bi edo hiru;
|
esate
baterako," toki eta herri berriak ezagutzeko"," lagun berriak egiteko" eta" beste hizkera bat ezagutzeko" helburuak.
|
|
|
Deskribatzen den lekua osatzen duten elementuak espazioan kokatzeko erabiltzen diren hitzak edo hitz multzoak dira leku antolatzaileak.
|
Esate
baterako, ezkerreko horman, haren parean, aldamenean, ate ondoan eta abar.
|
|
|
Pertsona bat deskribatzeko, nolakoa den adierazteko, hainbat modu dago. Gogoratu,
|
esate
baterako, Xabier Payak bere buruari buruz dioena 13 jardueran irakurri dugun elkarrizketan: " Ni oso ezkorra naiz, eta akatsa besterik ez dut ikusten".
|
|
|
|
Esate
baterako, era askotara adieraz daiteke zergatik nagoen poz pozik. Hemen dituzu sei egitura:
|
|
|
Izan ere," zorionaren errepikapena" bada, ordezkatu egin dira gerrarekin loturiko izenak eta adjektiboak.
|
Esate
baterako," besoak hondakinen artean" esan ordez," besoak lagunen/ haize erroten artean" esan genezake& Horien gisako aldaketak eginez, eralda ezazue Miren Agur Meaberen olerkia.
|
|
|
Izenak era askotara sailka daitezke;
|
esate
baterako, esan daiteke izen bat arrunta ala berezia den, biziduna ala bizigabea, konkretua ala abstraktua.
|
|
|
Baita dohain bereziak ere.
|
Esate
baterako, gaztainondoa etorkizuna iragartzeko baliagarria zela uste zuten.
|
|
|
2 Zuhaitz bakoitzak dohain bereziak ditu.
|
Esate
baterako, gaztainondoa etorkizuna iragartzeko baliagarria zela uste zuten. Halaber, zuhaitz bakoitzak istorio ezkutu bat dauka gordeta.
|
|
|
3 Zuhaitz bakoitzak istorio ezkutu bat ez ezik, dohain bereziak ere baditu; gaztainondoa,
|
esate
baterako, etorkizuna iragartzeko baliagarria zela uste zuten.
|
|
|
,
|
esate
baterako, & fandangoa, arin arina, porrusalda alaiak
|
|
|
a) Hitz teknikoaren ondoren, hau da, alegia, kasu,
|
esate
baterako, hain zuzen ere, hots& eta horien gisako antolatzailea erabili, koma artean, eta, haren ondoren, hitz teknikoaren esanahia azaldu.
|
|
|
Gaur egun, ordea, ahozko tradiziotik zetorren familia transmisioa eten egin da, eta, hura berreskuratzeko helburuarekin, bilketa lan handiak egin dira. Bilduma klasiko handi batzuk dauzkagu gure artean; kontuan hartzekoak dira,
|
esate
baterako, Joxe Miel Barandiaranek, Resurrección Maria de Azkuek eta Manuel Lekuonak egindakoak.
|
|
|
Antzina, gazteek erritu batzuk egin behar izaten zituzten haurtzarotik gaztarora igarotzeko; horiek gaindituta, pertsona heldua zirela frogatzen zuten. Gure artean, erritu horietako batzuk ziren, adibidez, inauterietan parte hartze berezia izatea, dantzari izatea, herriko festak antolatzea, San Joan suaren gainetik salto egitea&
|
Esate
baterako, Luzaiden, haurrek herritarren aurrean dantza egiten zuten egunetik aurrera, gazte bihurtzen ziren: " Etxeberriko mutikoa, jadanik, dantzaria da".
|
|
|
Testuek, laburrak ala luzeak izan, atalak izaten dituzte. Atal horiek testu motaren araberakoak dira; ez dituzte atal berak,
|
esate
baterako, eskutitz batek, errezeta batek, leku deskribapen batek, ipuin batek& Baina guztiek izan ohi dute testuaren gaia adierazten duen izenburua, eta haren ondoren doa testua eta, kasuan kasuan, testu atalak.
|
|
|
Zenbaitetan, beste datu batzuk ere jarri ohi dira diagramaren informazioa osatzeko;
|
esate
baterako: leku horretako koordenatu geografikoak, altitudea, tenperatura bitartea (tenperatua beroenaren eta hotzenaren arteko aldea), urteko prezipitazio kopurua
|
|
|
Paleolitoko gizakiak ibiltariak ziren; hau da(
|
esate
baterako, adibidez&), ez zuten etxebizitza finkorik.
|
|
|
Bertan, ikusi duzun bezala, unitate batetik hurrengora pasatzeko nahikoa da 10 zenbakiaz biderkatzea edo zatitzea, urratsak adina eragiketa kateatuz.
|
Esate
baterako, 5 kilometro metrotara pasatzeko 5 km 5 10 hm= 50 hm 50 10 dam= 500 dam 500 10 m= 5.000 m katea sortzen da. Hala ere, urrats bat baino gehiago egin behar direnean, badago eragiketa bakarraren bidez egiteko aukera ere.
|
|
|
Zenbaki dezimaldunek zati osoa eta zati dezimala dute, eta bi zatiak komaz bereizten ditugu guk.
|
Esate
baterako, 2,14 zenbakia 2 osoz eta 14 ehunenez dago osatuta; 2 da zenbakiaren zati osoa eta 14 zati dezimala.
|
|
|
Unitatean aurreratu ahala ikusiko duzu prozesu hori egitea zeinen garrantzitsua den. Izan ere, baliagarria izango da hainbat lanetarako;
|
esate
baterako, zatikiak konparatzeko, eragiketak egiteko
|
|
|
Horien artean Unitateen Sistema Internazionala da ezagunena, izan ere, ia mundu osoan erabiltzen da. Horrekin batera, beste hainbat unitate sistema ere erabiltzen dira gaur egun;
|
esate
baterako, unitateen sistema.
|
|
|
Bata bezain garrantzitsua da bestea, eta, neurri bat egoki adierazteko, biak izan behar dituzu kontuan. Horrez gain, unitatea aukeratzerakoan ere tentuz jokatu behar duzu;
|
esate
baterako, kalkulatuko al zenuke arroz ale baten luzera kilometrotan. Edo, Bilbotik Baionarako distantzia milimetrotan?
|
|
|
Zenbaki konposatu bat beste bi zenbakiren biderkadura gisa idatz daiteke beti.
|
Esate
baterako, 48= 24 2 da. Berdintzaren eskuineko adierazpena 48 zenbakiaren deskonposaketa faktoriala da, eta 24 eta 2 zenbakiak faktoreak.
|
|
|
% 10 hartu luke.
|
Esate
baterako, 1.000 elementuko biztanleria batean, gutxienez, 100 elementu aukeratu lirateke.
|
|
|
Teknika estatistikoek aplikazio ugari dituzte;
|
esate
baterako, merkatuen azterketan, kontabilitatean, kalitate kontrolean, kontsumo ikerketetan, kiroletako emaitzen azterketan, erakundeen kudeaketan, hezkuntzan, politikan, medikuntzan, ingeniaritzan, biologian eta, oro har, erabakiak hartzeko beharra duen edozein alorretan.
|
|
|
Aldagai kuantitatiboak zenbakien bidez adieraz daitezke, hots, neur edo konta daitezke;
|
esate
baterako: adina, seme alaba kopurua, altuera, etab. Era berean, honelakoak izan daitezke:
|
|
|
Oro har, neur daitezkeen aldagaiak direla esan daiteke.
|
Esate
baterako: pisua, luzera, denbora, etab. Horrelako aldagaietan datuak oso sakabanatuta egon daitezkeenez, komeni izaten da datuak tarteetan taldekatzea.
|
|
|
Adibidez, DBH 3ko gela bateko ikasleen altuera aztertzean erantzunak 152 cm-tik 181 cm-ra hedatzen badira, datuak aurrez finkatutako multzoetan sailka daitezke.
|
Esate
baterako, honela:
|
|
|
statistikan ez ezik, taulak maiz erabiltzen dira bestelako egoeretan ere.
|
Esate
baterako, oso baliagarriak dira magnitudeen arteko erlazio motak
|
|
|
Oinarrizkoak dira,
|
esate
baterako, luzera, masa, denbora eta tenperatura. Eratorriak dira, adibidez, dentsitatea, abiadura eta azalera.
|
|
|
Azalera eremu itxi batek mugatzen duen gainazala da, eta irudiaren aldeen neurrien araberakoa da.
|
Esate
baterako, azalera neurtzeko metro koadroa (m2) aukeratzen denean, eredua x neurriko karratua da.
|
|
|
Antzinako zibilizazioetan eguneroko beharrek eragin zuten naturako objektuak behatu eta neurtu behar izatea. Egiptoarrak,
|
esate
baterako, maisu ziren neurketan, urtero Nilo ibaiak lurren mugak ezabatzen baitzituen. Egiptoarrek bezalaxe, guk geuk ere, horrelako zenbat egoera bizi ote ditugu!
|
|
|
Nolanahi ere, lan horiek egiteaz gain, askotan egokituko zaizu irudi horiek sortutako eremuak banatzea, neurtzea eta neurrien arteko erlazioak aztertzea ere. Horiek ongi eginez gero, erraza izango da,
|
esate
baterako lur eremu bat inguratzeko edo gelako hormak margotzeko behar duzun hesiedo pintura kantitatea eta haiengatik ordaindu beharrekoa kalkulatzea.
|
|
|
Izarren mugimendua ere aztergai dute astronomoek.
|
Esate
baterako, Eguzkia galaxian zehar eta bere ardatzarekiko mugitzen dela ondorioztatu dute.
|
|
|
Astro horiek txikiak direnean, eta bere orbitaren ingurua garbitzeko gai ez direnean, planeta nano esaten zaie, astronomoen definizioz.
|
Esate
baterako, Pluton Eguzki sistemako planeta nano bat da.
|
|
|
Bai liburuetan, bai Interneteko sarean, unibertsoari buruzko hainbat eta hainbat informazio aurki dezakezu. Hona hemen,
|
esate
baterako, blog batean aurkitutako berria.
|
|
|
Seguru gaude unitate honetan aztertuko duzun gaia (unibertsoa) ez dela erabat ezezaguna zuretzat. Oinak lurrean zenituela, inora joan gabe eta zerura begira jarri gabe, liburuetan, telebistan edota zineman informazio ugari jasoko zenuen gaiari buruz;
|
esate
baterako, zientzia fikzioko filmak ikusi zenituenean, Star Wars, adibidez, edo antzekoak.
|
|
|
Hori dela eta, interesgarriak izan zitezkeen hainbat artikulu edo webgune topatuko ditugu maiz, baina horien balioa eta fidagarritasuna ez da erabatekoa izango beren garaian idatzi ziren bezala jarraitzen badute, edota azken urteetan egindako aurrerapenak kontuan hartzen ez badituzte; hau da, eguneratu gabe baldin badaude. Eguneratzeak garrantzi berezia izan ohi du zientziako gaietan, batez ere azken urteetako aurrerapen eta asmakizunei dagokien kasuetan, eta ez hainbeste gai historikoetan,
|
esate
baterako.
|
|
|
Webgune bateko informazioa asko alda daiteke, informazio horren igorleak webgunea egitean izan duen helburuaren arabera.
|
Esate
baterako, jo dezagun tresna bati buruzko informazioa datorrela webgune batean; informazio hori erabat desberdina izango da egilearen helburua tresna hori saltzea, tresna horri buruzko informazioa ematea edo tresna horren funtzionamendua agertzea bada.
|
|
|
Izaki bizidunak ere erliebearen kanpoko eragileak dira.
|
Esate
baterako, animaliek zuloak edo eraikuntzak egiten dituzte, landareek arrokak eta haitzak apur ditzakete beren sustraiekin, eta, bide batez, sustrai horiek saihets dezakete beste era batera ezinbestekoa litzatekeen higadura
|
|
|
gogortasuna, kolorea, gardentasuna, distira, magnetismoa& Geologoek, aipaturiko ezaugarri horiek ez ezik, beste batzuk ere erabiltzen dituzte.
|
Esate
baterako, osatzen dituzten kristalen formak, dentsitatea
|
|
|
Edozein mineralen gogortasuna jakin nahi badugu, eskalako mineral horiekin erkatzen edo konparatzen da, eta zeinen artean geratzen den ikusiz jakin dezakegu zein den mineral horren Mohs gogortasuna.
|
Esate
baterako, gogortasuna neurtu nahi diogun minerala topazioa baino gogorragoa bada baina korindoia baino bigunagoa, 8 eta 9 arteko gogortasuna izango du Mohs-en eskalan.
|
|
|
Dena dela, mineralaren koloreaz gain, oso baliagarri gerta dakiguke beste zenbait behaketa egitea ere, mineral hori zein den ezagutzeko.
|
Esate
baterako, edozein mineral txikituz, puskatuz eta birrinduz sortzen den hautsaren koloreak informazio ugari eta minerala ezagutzeko bidea eskaintzen digu. Gauza bera gertatzen da mineral berak, hauts bihurtu gabe, zenbait gairen gainean idazten badu.
|
|
|
Zer esan nahi du horrek? Aiako Harria eta Kapadozia,
|
esate
baterako, une honetan eta etengabe aldatzen ari direla. Nola esplikatuko zenuke hori?
|
|
|
Han agertzen diren geruza bakoitzak, liburu bateko orriak bezalaxe, Lurraren informazioa ematen digulako, bakoitzak bere garaikoa.
|
Esate
baterako, eta adibiderik ospetsuena aipatzeko, geruza horietako batek duela 65 milioi urte dinosauroak suntsitu zitueneko meteoritoaren arrastoak gordetzen ditu.
|
|
|
Eukariotoak. Nukleoa duten zelulak dira, eta ezagutzen ditugun ohiko bizidun gehienek izaten dituzte, onddoek, landareek eta animaliek,
|
esate
baterako.
|
|
|
Izan ere, organismo bakoitza besteekiko desberdina izanik, badira ezaugarri berdintsuak dituztenak, eta horiek talde berezietan jartzen ditugu.
|
Esate
baterako, tigrea eta katua zeharo ezberdinak dira, baina badituzte zenbait antzekotasun: biak larruazal iletsua dute, ugaztunak dira, ehizarako eta umeak hazteko joera bertsuak dituzte& Biak felidoak dira, katuaren familiakoak.
|
|
|
Aurreko sailkapen hori oso hedatua dago, baina zientzialariek asko eztabaidatzen dute, gaur egun, gai horri buruz.
|
Esate
baterako, prokariotoak (monero deituak taulan) bi taldetan banatzen dituzte: arkeoak eta bakterioak.
|
|
|
Horiek bizidunen deskonposaketa eta desegitea eragiten dute, hau da, hildako izakiak ustelarazten dituzte, eta hori onuragarria da gainerako bizidunentzat. Gizakiak, bestalde, aspalditik jakin du bakterioen eragina baliatzen,
|
esate
baterako, esnekietan (jogurta, gazta&). Gaur egun araztegietako bakterioek hondakin urak garbitzen dituzte.
|
|
|
Horrez gain, badira beste hainbat erabilera duten onddo batzuk.
|
Esate
baterako, legamiek (onddo mikroskopiko eta zelulabakarrak) hainbat janari eta edari osatzen dituzte:
|
|
|
Aurreko jardueran aztertu duzu gizakion jarduerek badutela eragina perretxikoen dibertsitatean.
|
Esate
baterako, jende gehiegi joaten bada perretxikoak biltzera, gehiegikeriak egiteko arrisku handia dago. Goazen orain arazoaren beste atal bat aztertzera.
|
|
|
c) Talde bakoitzak aukeratu duen bizi funtzioa zein gunetan edo lekutan ikertuko duen adostu.
|
Esate
baterako, erlazio funtzioan lokomozio aparatuari buruz galdetu behar duen taldeak ondo egingo luke kiroldegiko teknikariengana joatea, eta galdetu gaur egungo bizi ohiturek zer eragin duten.
|
|
|
Informazio zabalagoaren faltan biak hartu dituzu kontuan eta azterketa kritikoa egin.
|
Esate
baterako, udalak ondorio batzuk atera ditu lehenengo txostenean. Egokiak ote dira ondorio horiek?
|
|
|
Baina ez da bakarra. Beste espezie asko ere egoera berdintsuan daude, Euskal Herrian,
|
esate
baterako, ugatza, eguzki arranoa, zuhaitz igela, Pirinioetako hartza, bisoi europarra, ibai kabuxa, apoarmatu istilzalea... Gogoratu:
|
|
|
Bizidunen kanpoko ezaugarriak behaketaz identifikatzen dira.
|
Esate
baterako, hegaztiak beren luma, moko edo hegoengatik identifikatuko ditugu. Baina, badira oinarrizko beste zenbait ezaugarri mikroskopioaren bidez bakarrik beha daitezkeenak.
|
|
2014
|
|
|
1 Binaka jarri, eta proposatu elkarri hipotesiak egiteko galdera batzuk.
|
Esate
baterako, Zure ustez, zeren zerrenda izan liteke?, Nork egingo du zerrenda?, Uste duzu pertsonen izenak agertuko direla zerrendan?
|
|
|
|
Esate
baterako, Izan ere Hori dela-eta a) erabilitako produktuak ezin dira berrien prezio berean saldu.
|
|
|
|
esate
baterako, Euskal Herrian 102 hektarea lur gutxiago erabili ahal izango dira nekazaritzarako.
|
|
|
Lehenik, Bigarrenik, Hirugarrenik Horregatik, Adibidez, Dena den Hasteko, Bestalde, Hori gutxi balitz bezala, Beraz, Izan ere, Eta Alabaina, Hortaz, Bukatzeko Alde batetik, Bestetik, Gainera, Halere, Ondorioz,
|
Esate
baterako (Testu antolatzailerik ez) Ildo beretik, Azkenik 47 Aplikazio jarduera
|
|
|
hauekin ordezka dezakezu:
|
Esate
baterako, horrela:
|
|
|
Hor zehazten dira eskainitako pribilegioak:
|
esate
baterako, merkataritzari mesede egiten zion zerga salbuespena, gerrara ateratzeko derrigortasunik eza, hainbat zerga salbuespen, lurralde mugak, alokairuak, herentziak
|
|
|
Espainiarrek bakea ezarri zuten Amerikako herrien artean; aztekek,
|
esate
baterako, milaka arerio hil zituzten haiek iritsi aurretik.
|
|
|
Gehienak Sucumbios probintziara emigratu izan dute, Kolonbiaren mugan kokatuta dagoelako.
|
Esate
baterako, Ekuadorreko Atzerriko gaietako ministerioaren
|
|
|
Ugalkortasun tasa, lurralde garatuetan, 1 artekoa izaten da; hau da, batez beste emakume bakoitzak 1 ume artean izaten ditu bizitza osoan. Aldiz, garapen bidean dauden herrietan zazpi arteraino igo daiteke datua,
|
esate
baterako Nigerren.
|
|
|
b) Lantegi eta tailer askotan, kalibrea deituriko neurketatresna erabiltzen da neurketa oso zehatzak egiteko;
|
esate
baterako, zentimetrotik hasi eta milimetroaren hamarrenera arteko piezak neurtzeko.
|
|
|
Hala ere, oraindik badaude bestelako sistemen bidez neurtzen ditugun magnitudeak ere.
|
Esate
baterako, angelua eta denbora neurtzeko erabiltzen dugun unitatearen multiploak eta azpimultiploak ez dira hamarnaka banatzen, horiek sistema hirurogeitarrean oinarritzen baitira:
|
|
|
Gogoratu denbora magnitudearentzat erabiltzen dugun unitate sistema ez dela hamartarra, hirurogeitarra baizik. Horrek traba batzuk sortzen ditu zenbaitetan;
|
esate
baterako, ordu eta laurden edo 1,25 ordu ez da 1 ordu eta 25 minuturen baliokide.
|
|
|
Eskola Pitagorikoaren sortzailea izan zen. Eskola horrek, matematikan, musikan eta astronomian ez ezik, bestelako alorretan ere lan egin zuen;
|
esate
baterako, medikuntzan, kosmologian, filosofian, etikan eta politikan. Eskola horrek eragin handia izan zuen ondorengo matematikaren eta filosofiaren garapenean.
|
|
|
2 Igeltserotzan eta zurgintzan,
|
esate
baterako, gainazalak eskuairatu egin behar izaten dira maiz, hau da, lerro perpendikularrak erabili behar izaten dira. Igeltseroak lurzoruak eskuairatu nahi dituenean, 60 cm eta 80 cm-ko aldeak dituzten triangeluetatik abiatzen da.
|
|
|
Hala ere, ekuazioak ebazteko garaian, ziurrenik, hainbat galdera bururatuko zaizkizu.
|
Esate
baterako, nola jokatu behar da ekuazioaren bi aldeetan ezezagunak daudenean?
|
|
|
Batetik, lurrazaleko mineral askoren oinarrizko egiturak poliedro erregularrak dira.
|
Esate
baterako, etxeko gatzaren (sodio kloruroa) oinarrizko egitura hexaedro bat da; arroka askoren osagai diren silikatoen oinarrizko egitura, berriz, tetraedroa da, eta fluoritarena (kaltzio fluoruro gatza), oktaedroa.
|
|
|
Sistema heterogeneo asko ezagutzen ditugu erraz bereizten diren osagaiekin.
|
Esate
baterako, granitoa, hainbat mineralez osatua; hainbat osagaiz egindako entsalada, etab.
|
|
|
Kutsadura hau ekiditeko, modu egokian erabili behar da gaueko argiztatzea, zona ez aktiboak argitu gabe uzteko (zerua
|
esate
baterako)
|
|
|
Materialen propietate fisikoez eta haien erabileraz jardun zara.
|
Esate
baterako, bateriaren soinua airean sortutako uhinen bidez iristen da gure belarrietara, baina, uhinen bidez ez da soinua soilik hedatzen. Honezkero bururatuko zitzaizkizun beste zenbait adibide.
|
|
|
1 Gure bizitzan gertatzen diren fenomeno asko lot daitezke energia hitzarekin.
|
Esate
baterako, ekaitza izaten denean, energiaren agerpen oso deigarriak gertatzen dira: tximistak, trumoiak, tenperatura aldaketak, euriteak
|
|
|
Marrazki zehatzak lortzeko, papera eta arkatzaz gain, ezinbestekoa da tresna egokiak erabiltzea;
|
esate
baterako, konpasa eta erregelak.
|
|
2016
|
|
|
Zelularen garrantzi handiko osagaiak dira, eta funtzio garrantzitsuak betetzen dituzte.
|
Esate
baterako, odoleko hemoglobinak oxigenoa garraiatzen du, eta keratina proteina ileen eta azazkalen osagaia da.
|
|
|
elikatu, harremanak izan eta ugaldu. Zelulek bere forma alda dezakete, zelula horma zurrunik ez badute,
|
esate
baterako aldameneko zelulekin elkartzeko. Bestalde, zelulen tamaina ere aldakorra izaten da.
|
|
|
Makroskopikoak (begiekin ikus daitezkeenak),
|
esate
baterako hegaztien arrautzak (gorringoak). Galeperraren arrautzaren diametroa 1 cm-koa da, eta ostruka batena 7 cm-koa.
|
|
|
Zelula hauek ikusteko mikroskopioa behar da, eta neurtzeko mikrometroa(= 10 mm= 10 m).
|
Esate
baterako, espermatozoideak, globulu gorriak, esporak& Askotan, are txikiagoak diren hainbat zelula ikusteko mikroskopio elektronikoak eta teknologia aurreratuak erabiltzen dira. Eta, kasu hauetan, neurketak nanometrotan egiten dira (1 nm= 10 m= 10 mm= 10 m).
|
|
|
Zelulen formak eta tamainak badu garrantzizko beste aplikazio bat zientzialari eta ikertzaileen artean.
|
Esate
baterako, onddoen erreinuko hainbat espezie sailkatzeko, askotan ezinbesteko izaten da beren ezaugarri mikroskopikoak aztertzea. Bizidun horien esporen forma eta tamaina dira mikologoek onddo espezieak identifikatzeko eta sailkatzeko
|
|
|
Bizidun guztiek energia ez ezik materia ere lortzen dute elikaduraren bidez. Bizitzan zehar, izaki bizidunen itxura aldatu egiten da, zelula berriak sortzen dituzte eta zelulak hil egiten dira, eta horiek ordeztu eta berritu ahal izateko ezinbestekoak dira materia eta energia. Beraz, edozein prozesu egin ahal izateko behar beharrezkoa dute energia eskuratzea;
|
esate
baterako, lore bat zabaltzeko energia behar da, edo, lo gaudela ere, energia gastatzen dugu.
|
|
|
Izaki bizidun guztiak mugitu egiten dira, era batera edo bestera. Batzuk beste batzuk baino gehiago; hegaztien migrazioetan,
|
esate
baterako, egun gutxian hegaztiek distantzia ikaragarriak egin behar izaten dituzte, eta, horretarako, ezinbestekoa dute energia. Beste bizidun batzuek, onddoek edo landareek, hazteko mugimenduak edo barneko garraio mugimenduak bakarrik egiten dituzte, baina horretarako ere energia behar dute.
|
|
|
Aurreko jardueran, izaki bizidunek nutrizioa, ugalketa eta erlazio funtzioak egiteko energia ekarpena behar dutela aztertu duzu. Bizidun ugarik, landareek eta algek
|
esate
baterako, zertarako erabiltzen dute argi energia. Azter dezagun fotosintesia zer den!
|
|
|
Izaki biziduna bertako izaera eta ezaugarri fisiko kimikoetara moldatuta egon ohi da.
|
Esate
baterako, gizonaren bizilekuari lotuta, nekazari habitatak eta hiri habitatak bereizten dira.
|
|
|
Animalia mota askok aldatu egiten dute beren habitata bizitzan zehar, bilakaera mailaren arabera. Eltxoaren larbak,
|
esate
baterako, uretan bizi dira eta partikula organiko txikiak jaten dituzte; eltxo helduak, aldiz, airean bizi dira, eta odola jaten dute emeek eta belar zukua arrek.
|
|
|
Ekosistema batzuetan, aintziretan eta itsasoetan
|
esate
baterako, elika kateko zatirik garrantzitsuena plankton mikroskopikoa da. Fitoplanktonak (planktoneko algak) materia ez organikoa materia organiko bihurtzen du; zooplanktona (planktoneko animaliak), berriz, landare horiek janaz bizi da, eta animalia handiagoen elikagai da, aldi berean.
|
|
|
2 Hipotesi modura edozein esaldi jar daitekeela uste dut.
|
Esate
baterako: ehiztariak saihestuz, hegaztiak bisitari.
|
|
|
Gogoratu Bizidun ugari, naturaren opari unitatea landu zenuenean, ezaugarrien arabera identifikatu eta sailkatu zenituela izaki bizidunak,
|
esate
baterako, narrastiak eta anfibioak bereizi zenituen, biek hegatsak izan arren batek ezkatak baititu eta besteak ez. Baina badira beste zenbait oinarrizko ezaugarri mikroskopikoaren bidez soilik azter daitezkeenak, eta, horretarako, mikroskopioaren bidez aztertu zenuen izaki bizidunen osaera.
|
|
|
Maila molekularra: molekulek osatzen dutena, hau da, bi atomo edo gehiagoren lotura kimikoen bidez eratutako substantziak,
|
esate
baterako oxigenoa (OE) edo kaltzio karbonatoa (CaCOF). Materia biziaren osagai diren molekulei biomolekula edo berehalako printzipio esaten zaie, adibidez glukosa (CIHDEOI).
|
|
|
a) Urtero egiten dira txertoen kanpainak.
|
Esate
baterako, udazkenero gripearen aurkako txertoa hartzeko kanpaina egiten da. Zer helburu du kanpaina horrek?
|
|
|
EAEn 6 gune izendatu dira.
|
Esate
baterako, Ulibarri urtegiko adarrak eta Gesaltza Añana. Gainerako guneak, beste babes kategorietan sartuta daudenak dira (Txingudi, Laguardiako urmaelak, Salburua&).
|
|
|
harremanaren eta rolaren arabera, komunikazio ekintza gertatzen den lekuaren arabera, eta abar.
|
Esate
baterako, partaideak elkarrengana hurbilduko dira egoera intimoan elkarri zerbait xuxurlatzeko, baina, zerbaitetan ados ez badaude, urrundu egingo dira distantzia markatzeko.
|
|
|
Behin baino gehiagotan edukiko zenituzten esku artean sendagaien kaxak eta ontziak. Horrelakoetan,
|
esate
baterako, botika kutxa baten aurrean zaudenean, ziurrenik hainbat galdera edo zalantza bururatuko zaizkizu bertan topatzen dituzun produktuei buruz.
|
|
|
Oso erabilia da elikagaien industrian, autoetan, espazioko simulazioetan edota botikagintzan. Elikagaiak deshidratatzeko, hau da, ura kentzeko, edo metalurgian erabilitako metalak ez oxidatzeko erabiltzen da,
|
esate
baterako.
|
|
|
3
|
Esate
baterako, metano gasaren oxidazioa irudikatzean:
|
|
|
aila guztietako bizia,
|
esate
baterako, zuhaitzak, baleak, bakterioak& zeluletan oinarrituta dago. Bai zelulak eta bai gainerako
|
|
|
Zenbaitetan, eroaleak jasaten duen tenperatura igoera oso handia izaten denez, material eroalea goritu egiten da, eta argia ematen du. Hori gertatzen da,
|
esate
baterako, dagoeneko Europan ekoizten ez diren goritasun bonbillen hariekin. Kasu horretan ere, eroalea berotu egiten da, noski, baina argi igorpenak bero efektuak baino garrantzi handiagoa du.
|
|
|
Izena: Izena: Izena: Izena: Izena: f) Zenbakien presentzia handia da beste zientzietan ere.
|
Esate
baterako, ekonomian oso ohikoa da indizeekin lan egitea.1 Zenbat ordaindu duzu 54 ko produktu bat% 21eko BEZa aplikatzen bazaio? 2 Ordenagailu berria erosi duzu merkealdian. % 20ko beherapena zuenez, 437 ordaindu duzu.
|
|
|
|
Esate
baterako, P (x)= 3 x3+ 2x2 5x+ 13 polinomioa lau monomioz edo gaiez osatuta dago 4
|