|
2000
|
|
|
Helburu metafisiko hau ez zen enpirismoaren auzia, ustezko enpirista batzuena baizik: Russellen ontologismo sasirrazionalistaren arduren artean zegoen,
|
esate
baterako. Zientzi proposizio ororen izatea ezin genezake eskuratu Russellek uste bezala, ‘egia enpiriko absolutu’ batera joz eta kontuan hartu barik hizkuntza, subjektuaren eta komunitatearen menpe egonik, egia horren osagaia dela, errealitatearen parte, azken finean.
|
|
|
...historiko, soziologiko, psikologiko, politiko errealez arduratu behar —aurkikuntza testuingurua—, zientziaren ezaugarri logikoez bakarrik baizik —justifikazio testuingurua—107 Epistemologoaren eginkizuna, hau da, zientziaren filosofoarena, ez datza zientzi garapenaren eta bere gertakarien soziologia egitean, ezta historia, psikologia edo politika ere; ez zaio axola izan behar,
|
esate
baterako, Heisenberg nazia zenentz ala ez, eta honek eragina izan zuenentz berak produzituriko ezagutza —1926ko mekanika kuantikoa— mota batekoa ala bestekoa izaterakoan. Ez; epistemologoaren eginkizuna zientzia, bere teoriak, logikoki berreraikitzean datza, Reichenbachen ustez.
|
|
|
Esan beharra dago, lehenengo eta behin, Aufbau ak berez jite fenomenalista nabarmena erakusten zuela, baina esan behar da baita ere liburuan erakutsitako sistemaren jite hori beste askoren arteko bat zela, Carnapek argi eta garbi utzi lez. Bere hautaketak oinarri autopsikologikoa aukeratu zuen; haatik, beste abagune asko zeuden, fisikarena
|
esate
baterako. Azken hau aukeratu balu, munduaren —hau da, kontzeptuen— eraikuntza sistema fisikaren elementuekin osaturiko oinarritik hasi zukeen.
|
|
|
Zirkulukoek uste zutenez, filosofia metafisikarekin identifikatzen bada, orduan beharbada filosofiak ere gure bizitza aberats lezake, baina inola ere ez ezagutzarik eman; ezagutza sortuz gero, ezagueraren adarren saskian sartu behar bailukete. Baina,
|
esate
baterako poesiarekin gertatu bezala, hori ezinezkoa litzateke:
|
|
|
Erakutsi beharra zeukan zeintzuk enuntziatuek zuten zentzua eta zeintzuk ez, esanahi horien —esanahirik izanez gero— esperientziarekiko lotura zein eta nolakoa zen erakutsiz. Beraz, arazo filosofikoak ez ziren jada ‘gertakari auziak’ —fisikan, kimikan edo psikologian,
|
esate
baterako, diren lez—, soilik hizkuntzaren auziak baizik. Zientzialariak galderei erantzuteko daude, filosofoak erantzunen egokitasuna aztertu eta argitzeko.
|
|
|
Alabaina, Lewisen kritika batek argudiatu zuenez, horrelako ondorioak ateratzeko ez zen nahikoa portaera aztertzea.
|
Esate
baterako, panpina edo errobot batek begi gorriak eta imintzioa izan zitzaketen aurpegian, eta guk minen bat sufritzen ari direnentz galde genezake. Erantzuna, nola ez, ezezkoa litzateke.
|
|
|
Gainera, Vienako Zirkuluak metafisikaren aurrean amorerik ez emateko zeukan joera oso apaltzen ari zen. Carnapen ustez, adibidez, berak kolokan jarri nahi zuen metafisika soilik Bergsonena eta Heideggerrena zen, eta ez,
|
esate
baterako, filosofia analitikoaren orduan jaioberria zen metafisika. Ayer, bere aldetik, metafisika onartzera heldu zen, nahiz eta bigarren mailako sistema bezala bakarrik onartu:
|
|
|
Izan ere, Hume gogoratuz, esperientzian ez zegoen ezer nahitaezko loturari zegokionik, are gutxiago zergatiari. Schlicken aburuz,
|
esate
baterako," argumentu kausal batek ez dauka inola ere baieztapen edo asertzio baten jiterik, berezko baieztapen batek, azken buruan, egiaztagarritasuna baimendu behar baitu" 83 Guk olio tantekin ditugu esperientziak eta saiakuntzak, baina ez beren zergatiekin. Eta ez dago nahitaez zerbaitekin —elektroien portaerarekin— lotzen gaituen eta horren zergatia den ezer.
|
|
|
Nolanahi ere, abagune hauen guztien abanikoak erlatibismoari bide zabala ireki zion. Konbentzionalismoaren arabera,
|
esate
baterako, gauzei buruz mintzatzeko hizkuntza bat aukeratzen duenarentzat faltsua izan daitekeena, beste batentzat, hizkuntza desberdina duelarik, egia izan daiteke, ordea. Horrela, filosofo batek nahi zuena esan zezakeela zirudien, baldin eta bere hizkuntza esandakoari egokitzen bazion behintzat.
|
|
|
alde batetik, lege zientifikoen izaerarekin zerikusia zuenaren aurrean, eta, bestetik, joerazko terminoei zegokienarenean. Lege zientifikoa eremu infinitu batean aplikatzen den orokorpen unibertsal gisa uler dezakegu;
|
esate
baterako, ‘A guztiak B dira’ itxurazko enuntziatu bat: ‘gas orok propietate hau edota bestea dauka’ edo ‘uraren lurrinketa puntua 100o C da’, adibidez.
|
|
|
Honek ez du nahi esan bere gogoetak egokitzen ibiltzen zenik kritikekin ongi geratzeko, ezta gutxiago ere. Analisi askoren ondoren, egun badakigu bere ibilbide intelektuala, hau da, bere emaitzak —idazkiak eta gogoetak— zeharkatu dituzten ezaugarri konstante batzuk badaudela,
|
esate
baterako joera antimetafisikoa, tolerantzia linguistikoa eta kontzeptuala, edo eluzidazioaren helburua49 Bere ildo teorikoak Neurath pragmatikoarekin bat ez etortzera eraman zuen, baina harrezkero hobeki ikusiko zenez, Zirkuluaren erreserba ideologikoaren buruan jartzera ere bai. Zirkulua desagertu eta gero, ikusmolde estandarrak Carnapen aldeko bideak jorratuko zituen:
|
|
|
Vienako Zirkuluan inferentzia induktibo hauek legezkotzat hartzeko modurik onartu ez zutenek, legeen ikusmolde erabat artifizial eta batere ez erakargarri baten menpe ikusi zuten beren burua. Carnapek, bere hasieratan, Aufbau ean
|
esate
baterako, ‘Gizaki oro hilkorra da’ motako orokorpen batek hilda daudela dakigun gizakiei buruz soilik ari direla zioen; gauza bera esan genezakeen ‘Eguzkia egunero ateratzen da’ enuntziatuaren inguruan. Beraz, ‘Bihar eguzkia aterako da’ ez da eguzkiak egingo duenari buruzko enuntziatua, nik iraganean esperientziaturikoaren eta etorkizunean proiektatzen dudanaren deskribapen zeiharra besterik ez baizik.
|
|
|
Batzuk ahalegindu ziren:
|
esate
baterako, Carnapek hura axiomatizatu nahi izan zuen, kalkulu logikoaren forma emanez. Honekin batera, Zirkuluak ez zuen esanahiaren irizpidea egiaztagarritasunean gehiago oinarrituko, hipotesi baten baieztapenaren maila edo gradu probabilistikoan baizik.
|
|
|
Soilik Mach, alabaina, soilik bere Sentsazioen analisia izan zen sistema fenomenalista berri baten hasiera; sistema bat non munduaren objektuak, eta zientziarenak bereziki, elementu fenomenikoen gain osotuko liratekeen. Objektuak eraikitzeko oinarri hau, Machen ustez, subjektu batek, gizabanako batek
|
esate
baterako, hautematen dituen elementu sentikorrek osatzen dute. Kontuan izan behar dugu elementu hauek neutroak direla, hots, ez fisikoak ezta psikikoak ere; soilik interpretatu behar ditugun datuak dira, eta interpretazio horrek modu ugari izan ditzake, horien artean fisikoa nahiz psikologikoa ere.
|
|
|
Baina Vienako Zirkulua, esan dugunez, ez zen enpirismoaren bertsio sinplifikatu bat. Stuart Millek,
|
esate
baterako, matematika eta logika ere esperientzian oinarritu behar zirela uste zuen, goi mailako orokorpenak besterik ez baitziren, abstraktuenak eta formalizatuenak. Baina Vienako Zirkuluak ez zuen sekula horrelako iritzirik agertu.
|
|
|
Hortaz, ‘ (ez p eta ez q) edo (p edo q) ’ proposizio osoa egiazkoa da edozein kasutan, bere ‘egibalioa’ ez baitago ez bere esanahi faktualaren ezta bera osatzen duten barne proposizioen ‘egibalioaren’ menpe.
|
Esate
baterako, baten batek esaten badigu" Orain eta hemen euria ari du edo elurra dago", errealitateari buruz zer edo zer ari zaigu esaten, proposizio horrek beste aukera batzuk baztertzen baititu: euria aritu eta eguzkia egon, euria ez aritu eta eguzkia egon, etab. Aldiz, tautologia bat proposatuko baligu, orduan ez litzateke beste inolako egoerarik baztertuko.
|
|
|
Vienako Zirkuluko partaideek horrenbeste azpimarratzeak badirudi azalpen pragmatiko bat izan dezakeela:
|
esate
baterako, Wittgensteinen idazkiaren gune ilun asko argitzeko balio zezakeelako, batik bat mundua eta proposizioa —pentsamendua— erlazionatzeko erabiltzen zituen tesi epistemologikoek —batez ere aipaturiko 2.222 eta 2.223— zalantza ugari aurkezten baitzituzten. Wittgensteinek Kanti emandako biraren bitartez —’zer ezagutu dezaket? ’ galdera kantiar nagusitik ‘zer esan dezaket? ’ galdera berrirantz etortzerakoan—, filosofia hizkuntzaren sareetan harrapatuta geratzen dela adierazten zigun austriarrak.
|
|
|
Geometria euklidearrak oraindik ez zuen formaltasun paradigmaren lanik betetzen. Bere ordez koordenatu espazial eta espaziotenporalak jarri ziren, horietatik, konbentzio baten bitartez edo definizioei esker, bat aukeratzeko —definizio koordinatiboak zeritzen Reichenbachek— Erlatibitatearen teoria, bere aldetik, logika klasikoak baino osagai objektibo gutxiago izan arren, bazituen oraindik batzuk zutik, azelerazio absolutua eta errotazio absolutua bezalakoak,
|
esate
baterako; edo geodesika erdieuklidearrak.
|
|
2001
|
|
|
Mezuen edukia horietako bat da.
|
Esate
baterako, legitimazioek ondokoak esan ohi dituzte: biztanleak bertakoak edo inmigranteak diren, jainkoekin ahaidetuta dauden, atzeratutako edo goi mailako kultura baten partaide diren, garapen edo amaiera aldian aurkitzen diren.
|
|
|
Gainera, kondaira horien zenbait zati kondaira beraren beste zatiekin kontraesanetan sar daitezke, hala nola beste kondairekin.
|
Esate
baterako, Jeronimo indiarrak bere herriaren kontaera fundatzailea den arrano eta pinuaren arteko borrokarekin ematen dio hasiera bere autobiografiari. Baina gizarte bat justifikatzeko beste modu bat dago:
|
|
|
Bestetik, diskurtso mota bereko bi gizartek balio ezberdinak eduki ditzakete: justifikazio modu mitikoan,
|
esate
baterako, aztekek jainkoak elikatu eta kosmosaren ordena mantentzeko giza biktimen odola erabiltzen zuten, eta delawareek, aldiz, arbasoengan aurkitzen zuten batasunean sinesten zuten; legitimazio egitura razionaletan, bestalde, kultura iparramerikarraren indibidualismoa eta kultura europarraren tradizionalismoa bereiz ditzakegu.
|
|
|
Orokorki, bizitzaren arlo guztietan mundu ikuskera aristokratikoaren eta berriaren arteko borroka eta, zenbaitetan, uztardura dagoela esan dezakegu. Sofisten jarrera (Gorgias, Protagoras...),
|
esate
baterako, honen adierazgarri da, beraien erlatibismo eta balio absolutuekiko eszeptizismoak atenastarren oinarri erlijioso eta etikoak zalantzan jartzera bultzatuko baititu, jasotako tradizio atenastar guztia desorekatuz. Hauen erlatibismoaren aurka, Platonek balore absolutu batzuk kontrajarriko ditu.
|
|
|
Eta zer gertatzen da gai berei buruz gauza berak esaten ez badituzte? Neurri batean,
|
esate
baterako, igarleen arteari buruz hitz egiten dute Homerok eta Hesiodok.
|
|
|
Sok. Ez al du Homerok pasarte askotan arteei buruz gauza asko esaten,
|
esate
baterako gidatzeari buruz. Bertsoez oroitzen banaiz, errezitatuko dizkizut.
|
|
|
Baina baita Iliada ko pasarte askotan ere,
|
esate
baterako harresi azpiko borrokaldian, han ere zera dio: " Zeren igaro nahi zuten haiei hegazti bat etorri baitzitzaien gainetik, arranoak altu egiten zuen hegan eta jendearen gainera ezkerretik zihoan bere hatzaparretan gorri koloreko suge odoldu bat eramanez.
|
|
|
Baina gauzek, geometriak emaniko formaz gain, bizirauteko gaitasun handi edo txikiagoa dute. Batzuk bere kabuz izate baten jabe dira, gizakia, otsoa edo txakurra, esaterako; beste batzuek beste gauzaren bati kontrajartzea behar dute errealitatea lortzeko, bidezko bidegabe edo baliagarri gauzaez, adibidez; eta beste batzuek beste batzuekin erlazioan soilik, eskuin ezker edo bikoitz erdi,
|
esate
baterako. Errealitate bakoitzak mugatu eta mugagabe izateko modu ezberdinak ditu, hau da, errealitate hauetako bakoitzaren baitan bi printzipio hauen presentzia eta eraginkortasun moduak ezberdinak dira.
|
|
|
Eta gaur berdin. Zenbat alargun —adibidez— adineko ezagutu ditudan eta ezagutzen ditudan gaur, bizitza guztian maitatzen ari izan direnak, senarra eta seme alabak; eta dirautenak ilobak eta bilobak ere maitatzen, auzokoak eta,
|
esate
baterako, inguruko guztiak, gehienetan irribarrez. Bizitza osorako edo une bakoitzerako aukeraldietan argi eta kementsu ezagutzen dutenak zer hautatu eta hautatua zuzen egin.
|
|
2002
|
|
|
Enpresaburuak, espetxearen interesak bitarteko, badauka nahiko irizpide presoek zer lan egin behar duten erabakitzeko.
|
Esate
baterako, enpresaburuaren erabakia legez arautuko balitz erraza litzateke egindako lana bilatzen den efektuaren aurkakoa izatea, lana arautzeak ez baitakar ezer onik: bidalitako lanek probetxuzko ezer ematen ez badute, bistan da lan hori kaltegarria dela; aldiz, egindako lanek abantaila besterik ez badakarte, lan horri mugak ipintzea alferlana izango da.
|
|
|
Atzera Londresen zeudenean, urte asko pasatu zuten elkarrekin eskemari buruz lan egiten. Samuel Benthamen ekarpena Panoptikoan ezarriko zen makineria asmatzea izan zen, oinez ibiltzeko gurpil handia,
|
esate
baterako, presoei batetik zeregin mesedegarria eta, bestetik, beharrezko ariketa eskainiko zizkiena. Bi anaiek makina horien modeloak eraikitzeko lantegi bihurtu zuten beren etxearen zati bat.
|
|
2003
|
|
|
Eta gauza bera ikusten dugu maitearengan, askoz e gehiago lotsatzen dela maitaleek ekintza lotsagarriren batean ikusita. Beraz maitale eta maiteen hiri ala armada izateko modurik izango balitz, lukete elkarbizitza hobeto antolatu lotsaizun guztiei uko eginez eta elkarrekiko lehian baino; eta borrokan elkarren ondoan horrelakoek menderatuko lituzkete, 179 gutxi izanda ere,
|
esate
baterako, gizaki guztiak. Maite duen gizonak bera formazioa utziz ala armak jaurtiz maiteak ikustea gutxiago jasango bailuke beste guztiek ikustea baino, noski, eta hori baino nahiago izango luke askotan hiltzea.
|
|
|
Eta edozeinek nahiagoko luke horrelako umeak izatea gizad tiarrak baino, Homero, Hesiodo eta gainerako poeta onei begiratuz gero, nolako ondorengoak utzi dituzten inbidia izanik, beraiei ospe hilezkor eta oroitzapena ematen dietena, ondorengoak berak ere horrelakoxeak baitira. Ala nahi baduzu, Likurgok nolako semeak utzi zituen Lazedemonian, Lazedemoniaren salbatzaileak eta,
|
esate
baterako, Greziarenak. Zuen artean Solon ere ohoratua da legeen sorketagatik, eta beste toki askotan beste gizon asko, bai grekoen e bai barbaroen artean, lan asko eta ederrak erakutsita eta askotariko bertutea sortuta.
|
|
|
Zu ordea harengandik hainbestean bereizten zara bakarrik, horixe bera tresnarik gabe, hitz soilen bidez egiten duzula. Gu behintzat d beste norbaiti beste hitzaldiak esaten entzuten diogunean, nahiz eta guztiz hizlari ona izan, ez gara,
|
esate
baterako, ezertaz kezkatzen. Batek zuri entzuten dizunean ordea, ala beste bati zure hitzaldiak esaten, nahiz eta oso eskasa izan hizlaria, emakume, gizon zein mutikoak entzunda ere, liluratuta eta menperatuta gelditzen gara.
|
|
|
Horrela bere erdi hura bera topatzen duenean, bai mutilzalea eta bai beste edozein, estimu, konfiantza eta maitasunak harrigarriro astintzen dituzte c orduantxe eta ez dute,
|
esate
baterako, elkarrengandik ezta momentutxo bat ere bereizi nahi. Eta horiek dira bizi guztia elkarrekin pasatzen dutenak eta elkarrengandik zer nahi ote duten esan ere luketenak.
|
|
|
— Beharrezkoa deritzot bada Pausaniasek, nahiz eta gaiari ondo ekin, behar bezala burutu ez duenez, ni hitzaldia burutzen saiatzea. Bi maitasun 186 mota egotearen kontu hori ondo bereiztu duela uste dut, baina ez dagoela gizakien arimetan bakarrik mutil ederrekiko, baizik eta beste gauza askorekiko eta beste izakietan ere bai, animalia guztien gorputzetan, lurreko landareetan eta,
|
esate
baterako, izaki guztietan, uste dut nire eskulangintza medikuntzatik ondo ikusita daukadala, jainkoa handi eta harrib garri dela eta denera zabaltzen dela, gizaki zein jainkoen arazoetara.
|
|
|
Hiri bakoitzak bere jainko babeslea gurtzen zuen bereziki, baina baita aldi berean beste jainkoak ere; eta noizbehinka greko guztiak santutegi panhelenikoetan biltzen ziren elkarrekin beren jainko nagusiak gurtzeko.
|
Esate
baterako, Olinpiako joko olinpikoetan Zeus jainko guztien errege gurtzen zuten eta aldi berean kirol proba ospetsuak antolatzen zituzten. Delfosko Apoloren santutegian musikaren jainko hau gurtzen zuten eta aldi berean antzerki eta musika lehiaketak antolatzen zituzten.
|
|
|
Nolanahi den ere, ideia hori ez da guztiz zehatza, horren barruan zuzenbide publiko, jendeen zuzenbide edota zuzenbide kanonikoarekin lotutako gauza asko sartuko liratekeelako. Egin eginean ere, maiz sarri zuzenbide publikoko gaien inguruko arazoak sortzen dira gizabanakoen artean,
|
esate
baterako, zenbait kargu bete behar direnean, kontribuzioak kobratu nahiz ordaindu behar direnean, eta abar; gisa bertsuan, jendeen zuzenbideari dagozkion autuak ere gerta daitezke, hain zuzen ere, guda baten, errepresalien nahiz bake tratatuen ondorio direnak; eta, azkenik, onuren edo antzeko kontuen bezalako eliza gaiak ere izan daitezke. Amaitzeko, gizabanakoen artean justizia egiteko, hainbat lege erabili behar dira, ordena publikoaren erregelamenduak, hain zuzen:
|
|
|
|
Esate
baterako: printzipio baten ariora, nahierarako legeak eskuarki ezagutzen ez diren egitateak dira, eta beste printzipio bati ekinez, ezinezkoa da lege naturalak ez jakitea; bada, bi printzipio horiek erregela finko bihur daitezkeen egiak dira, erraz erabil eta aplika daitezkeenak.
|
|
|
14 Oraindik ere beste zailtasunen bat aipa daiteke, gai batzuetan badirudielako denboraeta espiritu jurisdikzioek eskumenak kentzen dizkiotela elkarri,
|
esate
baterako, lehenengoak onuren edukitza aztertzen duenean edota bigarrenak denbora arloa ukitzen duenean elizgizonei begira; dena den, onuren edukitza denbora jurisdikzioaren barneko gaia da, jurisdikzio horri bakarrik dagokiolako indarra eta agintea batzea, egitezko bideak oztopatu eta usurpatzaileak zigortzeko; eta elizako epaileek duten ahalmena euren mendekoei lotutako arazoen denbora gaiak azt...
|
|
|
4 Nahi gabeko betebeharrei dagokienez, Jainkoak halakoak ezartzen dizkie gizakiei, eta ez dago gizakion esku kontrakoa erabakitzea.
|
Esate
baterako, norbaiti kontzeju kargu baterako dei egiten bazaio edo justiziak norbaiti komisio bat ematen badio, subjektu horrek betebeharra bete behar du, eta ezin dio horri ukorik egin, desenkusa legitimorik ez badu. Era berean ere, norbaiti tutore izateko deitzen bazaio, haren betebeharra da, berak hori nahi ez arren, umezurtzari begira gurasoaren eginkizuna betetzea, umezurtz hori beraren zaintzapean geratzen baita.
|
|
|
Norbaitzuek istiluak eragiten dituzte jendea ofenditzeko; hala egiten dute, bai eurenez, bai euren ondasunak erabiliz.
|
Esate
baterako, batzuk sutan jartzen dira; beste batzuek irainak egiten dituzte edo alferrik zin egiten dute; beste batzuek euren ondasunak parrastatzen dituzte; eta beste batzuek ohitura onak, ahalkea eta onestasuna hausten dituzte, iskanbila eraginez. Horiek guztiek zigor zuzena izan behar dute, euren gehiegikerien arabera, eta lege zibilei dagokie zigor horiek ezartzea.
|
|
|
Zintzotasunarekin batera, onustearen eskakizun guztiak bete behar dira, norbera zein betebehar motaren menpe egon eta mota horren arabera.
|
Esate
baterako, saltzaileak argiro argiro azaldu behar ditu saltzen duen gauza horren kalitateak, gauza zaindu behar du eman arte, eta, behin eman eta gero ere, bermatu egin behar du.
|
|
|
Baina ez zaio lehentasunezko aginpiderik emango. Partaide guztien botoak erabakiko ditu funtsezko ikuspuntuak,
|
esate
baterako erabilitako irakaskuntza metodoak edo oinarrizko usteen egia, eboluzioaren teoria kasu. Ez dago beldurra izateko premiarik gizartea antolatzeko halako modu batek emaitza zitalak ekarriko lituzkeelakoan.
|
|
|
Arauek ikerkuntza programak juzgatzen dituzte, ez diote zientzialariari aholkatzen zer egin behar den.
|
Esate
baterako, zientzialariari programa atzerakoi bat ezaba dezan adieraziko dion araurik ez dago —arrazoiz, gainera, programa atzerakoi bat indarberritu eta nagusi izatera itzul daitekeelako— (Halako garapena gertatu zen atomismoan, munduaren denborazko finitutasunean, lurarren higiduran. Ikerkuntza programa horiek guztiek aurrera eta atzera egin zuten behin eta berriro, eta horiek guztiak gaur egun zientziaren atal finko bat osatzen dute.) Ikerkuntza programa baten adar atzerakoiarekin jarraitzea ‘razionala’ da, baita bere lehiakideak hura gainditu eta gero ere.
|
|
|
Teoria nagusi baten menpe dauden aldi ‘normalduen’ eta ondoren ezohiko iraultzak izaten dituztenen bere eskema (‘paradigma’ bat, Kuhnen terminologian) astronomiari nahikoa ongi egokitzen zaiola dirudi. Baina ez, adibidez, materiaren teoriaren bilakaerari; edo,
|
esate
baterako, Darwin eta Pasteurren garaitik egun arteko zientzia biologikoen eboluzioari. Zehatzago esanik, materiaren auziari lotuta gutxienez hiru teoria nagusi izan ditugu lehian antzinatik:
|
|
|
Egiaz, teoria berriak sarritan gertakari berriak aurresaten ditu —baina ia beti dagoeneko ezagunak diren gauzen lepotik— Orain logikara itzuliz, ohartzen gara zientzi jardueran eskakizun sinpleenak ere ez direla asetzen, eta ezin izango lirateke asetu, materialaren konplexutasuna dela eta. Ezaguna dena aurkezteko eta ezezagunean aurrera egiteko zientzialariak erabiltzen dituen ideiak oso gutxitan datoz bat logikaren eta matematika hutsaren betekizun zorrotzekin(
|
esate
baterako, oso gutxitan dira kontsistenteak), eta horietara egokitzeko saiakerak zientziari bere aurrerapenerako ezinbestekoa zaion malgutasuna kenduko lioke. Zera ikusten dugu:
|
|
2005
|
|
|
Hark esandakoari jarraituz, egiaren aurkakotzat jo zituen harrokeria eta apaltasun faltsua, hari berez neurri berean ez dagozkion arren. Halaber, biziotzat hartu zituen zenbait gauza, berez existitzen ez direnak edo berez bizio ez direnak,
|
esate
baterako, gozamenari eta ohoreei uko egitea, edota gizonenganako haserrearen aurrean sentsibilitaterik ez izatea.
|
|
2006
|
|
|
izan daiteke gazteak bi ingurumari horietan ikasten zuela hitzaren artea; baina, izan daiteke, halaber, historiak, kronologiak bereiztea, hitzak esateko modu zahar bat eta hitz egiteko modu berriago bat:
|
esate
baterako, Tersites herritarrak, itxura guztiaren arabera oso berantiarra den pasarte batean117, aristokraten Biltzarrean hitza hartzeko ausardia hartzen duenean, ez ditu hitzak esaten; aitzitik, hitz egiten hasten da, argudioak eta arrazoiak ematen ditu, testuinguru epikoa alde batera utzita.
|
|
|
Hektor hil duenean, haren aita Priamorekin duen elkarrizketa goibelean,
|
esate
baterako, tragikotasun ukitu izugarria sumatzen da Akilesen ahoan, bere patuaz, seme bakarra izan eta seme hori goizegi hiltzera behartua (panawrion) ikusten duen aitaren zorigaitzaz gogoeta egiten duenean75 Egitura guztiz tragikoa da: Akilesek hil duen gizonaren aitarekin hitz egiten du eta, bere aitak berekin izan duen patu gaiztoa gogoraturik, hil duen gizonaren aitaz errukitzen da, mina eskaintzen dio minaren sendabidetzat, odolaren erreka, arrosa koloreko egunsentiak bezain ederra izango balitz bezala.
|
|
|
Zibilizazio mizenikoa ezagutzeko iturri ezberdinak erabili dira;
|
esate
baterako, lan arkeologikoaren emaitzak eta Linear B taulatxo mizenikoak ezagutzea ezinbestekoa da:
|
|
|
Kobrea ekarri bide zuten mizenastarrek Zipretik eta bertara hedatu zen beren zibilizazioa; halaber, Melos, Delos, Paros, Naxos, Thera, Rodas, Kos eta Samos uharteetara. Aztarnak nabarmenak dira ekialdean ere, Mileto, Efeso eta Fozean,
|
esate
baterako. Kolofonen kolonia bat sortu zuten.
|
|
|
Aberastasunarekin eta luxuarekin batera, beste ohitura askotan erakusten da jainko andereen izaera aristokratikoa,
|
esate
baterako, oturuntza handiak egiteko zaletasunean. Espartan bezala, Biltzarra antolatzen dutenean ere janaren eta edanaren inguruan elkartzen dira; edo Troiako gerrari buruz hausnar egiteko elkartzen direnean:
|
|
|
Heroiaren ezaugarriak betetzen dituzte,
|
esate
baterako, Hektorrek eta haren anaia Alexandrok: beti lehiatzeko eta borrokatzeko (pole/ uZein hde maesai) irrikak hartuta bizi dira13 Edo, Akilesek:
|
|
|
Ikuspegi analitikoago batek, berriz, izen bakarraren azpian Homero bat baino gehiago egon zirela uste izan du; adierazi da,
|
esate
baterako, Iliada eta Odisea poeta ezberdinen sorkuntza izan zirela; Odisea n bertan erregistro ezberdinak ikusi dira: poeta batek idatziko zituen V, VI, IX, X, XII, XIV, XVIII, XIX eta XXII. kantuak eta, bigarren batek gainerako guztiak.
|
|
|
Moore-k,
|
esate
baterako, deskriptibismoa honela definitzen du:
|
|
|
Jokabide bat, printzipio horietara egokitzen bada, moralki ona da; egokitzen ez bada, moralki txarra da. Printzipio abstraktu horietako batek,
|
esate
baterako, gurasoak errespetatu behar direla dio. Kontua da printzipio horretara egokitzen ez diren zenbait jokabide ez ditugula moralki txartzat (ezta ontzat ere) hartzen.
|
|
|
|
Esate
baterako, zuhaitz batek bere sortzailea suntsitzen duenean (sortzaile horren gainean hazi delako), ez dugu moralki txartzat hartzen beraren jokabidea, nahiz eta jokabide hori ez den egokitzen arestian aipatu printzipiora. Razionalista batek zuhaitzek ez dutela nahimenik eta, ondorioz, haien jokabideak ezin direla moralki ebaluatu esan lezake.
|
|
|
Baina hemendik aurrera zailagoak eta korapilatsuagoak dira Kojevek aurkitzen dituen arazoak,
|
esate
baterako ea non, noiz eta nola dirauten gauzazko existentziatik desitsatsiriko esentziak eta morfematik bereiziriko adierak. Kojevek itaunduko du orobat, ea isolaturiko adierek eta esentziek nolabait iraun ahal duten ala ez:
|
|
|
Eta, hara, geometriaz bai, hitz egin daiteke: " zirkulu",
|
esate
baterako, izen adieraduna da: zer den adieraz daiteke, espaziotik kanpoko integrala ez bezala, adibidez, berau algoritmo batez adierazi behar baita.
|
|
|
Esentzia, enpirikoki existitzen den izaki batean gauzatua dagoen bitartean, esentzia hori, eta aipaturiko izakia, bizirik daude.
|
Esate
baterako," zakur" esentzia, izaki zehatz batean mamitua den heinean, bizirik dago: zakur erreala da, jan eta edan eta lasterka egiten duen zakur biziduna.
|
|
|
Guztiz izango ez balitz, pitxer apurtua bat letorke pitxer osoarekin, pitxer" biok" ez baititu ezerezak elkarrengandik bereizten. Hala ere, pitxer hautsia inola ere ez dator bat pitxer osoarekin, azken honen barruan,
|
esate
baterako, ardoa sar baitaiteke, eta aurrenekoan berriz ez. Orain biren arteko pitxerrak zerbait izaten jarraituko balu, baina, bitartean, pitxer izateari utziko balio, hautsiriko zerbait hori bestelakotu eta osorik zen zerbait horretatik guztiz bereizi eta desberdinduko litzateke.
|
|
|
Horrenbestez, ez dago arrazoirik adiera guztiak morfema bakar baten baitan, edozein izanik ere, mamitzearen aurka, nahiz eta adiera bakoitza, definizioz, edukiari dagokionez, beste guztiak ez bezalakoa izan. Morfema hori, egia morfema izan liteke, tipografikoa alegia,
|
esate
baterako paperezko orrialde honetan (kokagunea) diraueino (aldi tartea) mamitzen dena.
|
|
|
|
Esate
baterako, Commentaire aldizkarian argitaratu" Marx da Jainkoa, Ford haren profeta bakarra" hitzaldia, 1957an errana, Sobiet Batasuna gogor kritikatzen baitu, frantziarrek zerbaiti antzeman eta susmoak uxatzearren emango ote zuen, sobietarren baimenaz?
|
|
|
Edozein gisaz," bereiziriko" esentziok ez ditugu honezkero flaskoetan gordetzen, izenetan eta mintzoetan baino, inprimatuak
|
esate
baterako.
|
|
2007
|
|
|
Inguruabar berezian sortu ziren Joniako polisak: batetik, heldutasun kulturala ahalbidetu eta azkartu zuen ekialdeko kultura ez grekoekiko harremanak —han ezagutu zuten,
|
esate
baterako, urbanismo tradizio oso sendoa; han eraldatzen da, lehen aldiz, feniziarren alfabeto sistema460: bokalak sinbolizatzen dira eta irakurgarritasuna errazten, alegia, Jonian bertan hasten da ahultzen bizi bizirik gorde zen ahozko kultura homerikoa—, eta, bestetik, beren nortasun grekoari eutsi zioten, ekialdearen aurka.
|
|
|
Ezin zen, gainera, bestela izan, urte asko geroago Platonek berak tarte handia eskaini bazion erotasunezko inspirazio motak deskribatzeari. Fedro elkarrizketan lau inspirazio mota bereizten ditu Platonek,
|
esate
baterako: jainko andereengatikoa, erotasun profetiko edo iniziatikoa —otoitzaren eta errituaren bidezkoa—, estasizko erotasuna —kantuaren bidez lortzen dena— eta, azkenik, edertasunaren ikuspegitik eratortzen dena, hain zuzen jainkotasunera altxatzeko hegoak eskaintzen dituena93.
|
|
|
" Hizkuntzaren funtzio emantzipatzaile horiek", finean," autonomiaren eramaile bezala" edo" autoerrealizazioaren eta bizitza pertsonalaren estiloaren baliabide bezala" dihardute, horrela gizakiak aukera duelarik" bere burua berak izan nahi duenaren arabera moldatzeko" 124 Hala ere, aurrekoaz gain, Lochek beharrezkoa ikusten du hizkuntzaren zeregin askatzaile hori hizketa ekintza konkretuetan aztertzea —bai orokorrean bai hezkuntzan—, ze hitz egite hutsak ez du besterik gabe gizabanakoa humanizatzen.
|
Esate
baterako," hizkuntza errepresiboa —mehatxuan edo gaitzespenean, kalumnian edo bidegabeko epaian agertzen dena— hitz egiteko modu emantzipatzailearen kontrakoa da" 125 Era horretan, bada, gizakiak —eta bereziki hezitzaileak— zaindu egin behar du bere hizketa, alegia, norbaitek bere buruaren eta besteen askapenaren alde egin nahi badu, egiaz," arau emantzipatzaile... Gure autoreak, arau horiek direla-eta, zera eskatzen dio adibidez hizketa egokiari:
|
|
2009
|
|
|
Horrela, bada, orain artean adierazitakoa onartzen bada bakarrik —diosku Foucaultek— ulertu ahal izango ditugu Nietzscheren testu jakin batzuk.
|
Esate
baterako, Boterearen borondatea obran (Foucault ari da hizketan) Nietzschek dio berez ez dagoela izakirik, ezta ezagutzarik ere.
|
|
|
Beste batzuetan, Foucaultek ez die arretarik jartzen Nietzscheren interesekoak diren arazoei,
|
esate
baterako apoliniar eta dionisiako arteko ezberdintasunari, ez eta boterearen borondateari, supergizonari, edo balioen transmutazioari ere. Modu berean Nietzscherengandik urruntzen da azken Foucaultek askatasunaren inguruan egiten duen hausnarketa.
|
|
|
Kontzeptuen metafisika, hala eta guztiz ere, ezabatuta gelditzen da. Schopenhauerren" nahimena",
|
esate
baterako, metafora bihurtutako kontzeptua da. Honela bakarrik pentsa daitezke, hemendik aurrera, berbaitango gauzak:
|
|
2010
|
|
|
Ez da kontuan hartu behar lege horiekin Jainkoak, maiz sarri, pertsona zehatz baten ongizatea bilatu nahia; horixe gertatzen da,
|
esate
baterako, penitentziari buruzko legearekin, horrek bekatariaren salbamena baitu helburu. Orobat gertatzen da beste lege batzuekin ere.
|
|
|
Arrazoia, beraz, begi bistan dago. Nahiz eta legegileak legea aldarrikatu,
|
esate
baterako, gorrotoaren eraginez edo bestelako asmo maltzurrarekin, legeak berez mesede egiten badio guztion ontasunari, hori nahikoa da, lege hori baliozkoa izan dadin. Arean ere, legegilearen asmo maltzur hura pertsonala besterik ez da, eta ez du eraginik, egintzaren gainean, egintza horren proiekzioa baita guztiontzako onuragarri izatea.
|
|
|
Alfontso Castrokoak, aldiz, gogor kritikatzen du erantzun hori. Haren hitzetan, hori onartuz gero, ondorioa izango litzateke pribilegioa subiranoak ezarritako legea dela onartzea,
|
esate
baterako, pribilegio horrek ezartzen duenean subiranoaren mesederako betiko zerga bat ordaindu behar izatea.
|
|
|
Teologo guztiek onartzen dute zatiketa hori, eta maiz sarri aurki daiteke Aita Santuengan ere, lege edo zuzenbide izenarekin, positiboa eta naturala.
|
Esate
baterako, San Isidorok honako hitz hauek erabiltzen ditu: legerik ez duten paganoek berez egiten dute legezkoa dena.
|
|
|
Ez du merezi, ordea, hemen horiek sakon aztertzea, toki egokian geroago hori egingo delako. Halako zatiketa da,
|
esate
baterako, lege informatzailearen eta manuzko legearen artekoa, hurrengo liburuan azalduko duguna; beharbada sailkapen hori alferrekoa ere bada. Legearen barruan, bestalde, bada beste zatiketa orokor bat, baiezko legea eta ezezkoa bereizten dituena.
|
|
|
Nondik nahi begiratuta ere, zuzenbidearen eta ekitatezkoaren edo onaren arteko bereizketa hori hainbat autorek egiten dute, Luis Vivesek aipatu duen bezala.
|
Esate
baterako, hauxe adierazten du Kintilianok: epailearen izaera zehaztu litzateke:
|
|
|
Testu juridikoek maiz sarri aipatzen dute ekitate naturala, eta horrela ulertzen dute. Horixe egiten dute,
|
esate
baterako, Digestoaren esaldi hauek: ekitate naturalaren ondorioz, ilobak jaraunsle izan daitezke, seme alaben ordez, eta ekitatearen izaerak ez du onartzen inor kondenatua izatea, hark esan beharrekoa entzun gabe.
|
|
2011
|
|
|
Hori ote izan badena? Beharbada izan badenaren sorburua kontzientzia zabala da, beste dimentsio batzuetara hedatua (dimentsio materialera,
|
esate
baterako); edo, izate kontzientzia izanez, parteen eragintrukea ez den osotasuna; aitzitik, sistema zatiezina, ikusezina, adieraztezina; eta behatzailea, haren agerpen zatigarri/ adierazgarria.
|
|
|
Jainkoetako bakoitza nondik sortu zen edota guztiak betidanik ote ziren, edo zer nolako itxurak zituzten,
|
esate
baterako, herenegun edo atzo arte ez zekiten. Hesiodo eta Homero, adinez ni baino laurehun urte direla uste dut zaharrago, ez gehiago; eta hauek dira poematan heleniarrentzat theogonia sortu zutenak eta jainkoei beren goitizena eman, ohoreak eta trebeziak banatu eta beren itxurak seinalatu zizkietenak (II. Lib., 53).
|
|
|
Subjektu horren munduaren ezagutza objektiboa da, hortaz, unibertsala baita. Horregatik estetika europar eta japoniar diferenterik egon liteke (horien subjektua historiko eta aldagarria da), baina zientzia europar eta japoniar diferenterik ez (subjektua transzendentala da); bestela esan, estetikan mundua subjektual subjektiboki begiesten eta espresatzen dugu(
|
esate
baterako kategorien, eta hortaz unibertsaltasunaren aurrebaldintzen, aplikaziorik gabe), zientzian subjektual objektiboki atzematen eta formulatzen dugu. Aski orain laburpen horrekin, jarraitu ahal izateko.
|
|
|
Dasein, berba nahiko arrunta alemanez, primo sensu existentzia da, besterik gabe;
|
esate
baterako, Kanten kategorien taulan. Baina edozein eta edozeren existentzia kategoria unibertsal bakar bezala ulertzea, ez ulertzea da, esango digu Heideggerrek.
|
|
|
Haiek guztiek lantzen dituzten gaiek ez dute inolaz ere zerikusirik esanezina denarekin, inefablea denarekin, esangarria ez denarekin, beren gizartean indarrean eta oso agerian dauden gai eta arazoekin baizik.
|
Esate
baterako, zuzenbidea, legea, boterea, errua, mendekua, gerratea, heriotza, jainkotasuna eta abarrekin, hau da, gizabanakoak eta gizarteak kezkatzen dituzten gaiekin.
|
|
|
[inplikatua)
|
esate
baterako, esate baterako baino ez.
|
|
|
[inplikatua) esate baterako,
|
esate
baterako baino ez.
|
|
|
Kristau tradizioan adierazpen harrigarriak aurkitu daitezke, nahiz eta gero pentsamenduaren zaintzaileek ezkutatu, beren burua desagertzeko zorian ez ikustearren; kristau dokumentuetan irakur ditzakegu edo mezaren errituan entzun: " espiritua gure buruen gainera jaistea",
|
esate
baterako. Hor ez ote da ageri gorputz organismoak jasotzen duen eta biziberritzen duen zerbait, gorputzaren eta gogamenaren argia (zelulen, sentipenen, pentsamenduaren eta hitzarena) mugiarazten duen beste argi bat?
|
|
2012
|
|
|
Zero zaborraren kasua horren isla paregabea da. Zenbaitetan, subjektu fidela eta erreaktiboa subjektu ilunaren aurka jotzeko ere elkartu izan dira; AEB eta SESB Hitlerren aurka,
|
esate
baterako. Norekin egingo du bat EAJk hurrengo hauteskundeetan?
|
|
|
Gorputz batek beste gorputzekin, eta erlazioaren logikaren legeen arabera, erlazioak ezartzen ditu.
|
Esate
baterako: bi gauza ezberdinak edo identikoak direla esan ahal izateko," gradu" kontzeptua beharrezkoa da.
|
|
2013
|
|
|
Ustekizun hori nik neuk ez dut partekatzen.
|
Esate
baterako, ez da ahaztu behar pentsalari askorentzat teoria zientifikoak berak ere fikzio baliagarriak baino ez direla. Baina hori ez da gure gaia.
|
|
2016
|
|
|
Gizakia (kultura, espiritua) aberezko erreinutik bereiz eta goi goitik jartzeko joerak, erlijioak bezala filosofiak sostengatu dituztenak mendebalean, zientziaren gaurko ezagutza elementalenak ez ditu aintzat hartzen.
|
Esate
baterako, tresnen erabilpena gizakiak bakarrik ezagutzen zuela, baiesten zen aspaldi ez dela oraindik. Azken urteotan, haatik, tresnen hainbat erabilera modu hauteman da abereetan, primateetan usuena (J.
|
|
|
Hori garaipenera bide hori, indibiduala bezala begiets daiteke (H. Spencer), edo kolektiboa bezala, arrazarena
|
esate
baterako. (Kasi ez da erreparatzen, baina bere liburua oihartzun darwinista batekin izenburutu du Hitlerrek:
|
|
|
Baina aberezko erresuman zerekin erka edo nondik erator zitezkeen gizakiaren arrazoimena, hizkuntza, moraltasuna, artea, zientzia, etab., aberetasun arrunta arrunt gainditzen dutela diruditenak? Errealitate ‘naturgaindiko’ horien jatorria esplikatu nahita asmatu dira gizakiaren hasiera naturgaindiko klasikoak, mitoetan
|
esate
baterako. Eta horiek eragin dute Darwin eta A. R.
|
|
|
Naturalistek etengabe aipatzen dituzte kanpoko baldintzak, hala nola klima, janaria e.a., aldakuntza kausa bakarra balira bezala. Adiera mugatuan, gero ikusiko dugun moduan, hau egia izan daiteke; baina absurdua da
|
esate
baterako, okilaren egitura, kanpoko kausei iratxekitzea, zuhaitzen azalaren azpian intsektuak harrapatzeko hain ongi moldatuak dituen hanka, buztan, moko eta mihi eta guzti. Mihuraren kasuan ere, bere janaria zenbait zuhaitzetatik ateratzen duena, zenbait txorik eraman beharreko haziak dauzkana eta lore batetik bestera polena eramateko zenbait intsekturen arartekotza behar duten bi sexudun loreak dituena berau, era berean absurdua da bizkarroi honen egitura eta zenbait izaki organiko ezberdinekin dituen harremanak kanpoko baldintzen, azturaren edo landarearen beraren nahi izatearen eraginez azaltzea".
|
|
|
Horrela sozial darwinismoak hautespen naturalaren printzipioa indar basa kupidagabearen apologia bihurtzen du; garaipena, justifikazio; erreparo ‘moralak’, flakia (eta Nietzscheren kasuan,
|
esate
baterako, endekapen arrazialaren kausa eta efektu aldi berean).
|
|
|
XIX. mendearen hondarretik XX.aren erdi aldera arte, sozial darwinismoak Europan eta Ipar Amerikan hainbat pentsabide politiko eta kultural ezberdin elikatu du: laissez faire liberalismo barbaroenarentzat aitzakia ‘zientifikoa’ eskaini du (Marx eta Engelsek jada seinalatu dutena), hainbat gerra zuzenesteko balio izan du (USArena Espainiarekin,
|
esate
baterako, Kubako auzian), kolonialismoa eta inperialismoa ederresteko, programa eugenesiko itxuragabekoak inspiratu ditu (eta ez nazistak bakarrik; USA edo Suediako antzutze programak ere bai, exempli gratia). Sozial darwinismoak batez ere arrazismoa oinarritu du, eta hortik harako nazionalismo modernoak, nazional-sozialismo alemana bereziki.108
|
|
|
Maila guztietan.
|
Esate
baterako behargin argalago eta indartsuagoen norgehiagoka saihestearren lanaldia arautzeko sindikatuen ahaleginak Darwinek ez zituen batere maite. Eta kooperatibak berak goganbehartsu ikusten zituen, hautespen naturalari bidea libre lagatzen ez diotelako.154
|
|
|
esplikaziorik gabeko erokeria arraro bat. ...naturalaren joairan eta begikera razional eta zientifikoan perbertsio eta ergelkeria hutsa den horri Dawkinsek, hala ere, guztiz onirizten dio, Naturak dionari ez du esaten zergatik, eta ez du argitzen arrazoi zientifiko ala filosofiko humanistaren bategatik egiten duen salto mortale hori zientziaren eremutik balioen juzguarenera, artikuluan berak aipatzen duen San Pauloren maneran egin ere, eta,
|
esate
baterako, Nietzscheren Genealogia ren arras kontrara: " Well, if that’s a perversion, it’s the kind of perversion we need[?] to encourage and spread";" yes, it is the kind of dumb that should be[?] encouraged". 283 (Zein ‘arrazoirengatik’?) Razionalki onarkaitza, zergatikoa ez dakigun arren, onarturik:
|
|
|
Kulturaren eboluzioak eboluzio biologiko genetikoa eragiten du eta viceversa, populazioen eboluzioak indibiduoena eta viceversa. Bide batez, eboluzio horrek hainbat eratako portaera altruistaren loratzea faboratu du talde selekzioan (territorioaren defentsaren kariaz,
|
esate
baterako). Hau da, hautespen prozesua ez da pentsatu behar modu darwinista sinplean; maila ezberdinetan batera dihardu jardun, kolektiboan hala indibidualean alegia.
|
|
|
Alabaina, dualismoaren kritikak irakurriz batera, berehala topatzen dugu pentsabide dikotomikoa zein erraza edo berezkoa dugun inondik ere.
|
Esate
baterako, gizakia edo Natura/ kultura erlazioa atzemateko moduak bereizteko, bi direla, bereizten digu: gizakia unibertsoan erabat aparte jartzen duena (‘espirituaren’ esklusiba berak omen duelako), eta gizakia Naturaren testuinguruan arakatzen duena, De Waalek berak jarraitzen duena Aristotelesen arrastoan(" ildo darwistotelikoa").
|
|
2017
|
|
|
Areago, denborazkotasuna bere baitarako izatearen bidez dator mundura. Denborazkotasuna giza errealitateak bakarrik eduki dezake, eta ez bere baitako izate batek, hots, izate finko, trinko eta itxi batek,
|
esate
baterako, ekaitz batek:
|
|
|
Beraz, nire posibilitateak presente agertzen zaizkio nire kontzientzia ez erreflexuari Besteak zelatatzen nauenarekin batera. Edozertarako prest ikusten badut bere jarrera, eskua arma gordeta duen patrikan sartuta, atzamarra txirrina elektrikoan ‘nire keinu txikienaz’ zelatariari alerta emateko puntuan, nire posibilitateez kanpotik eta beregatik jabetzen naiz, eta aldi berean posibilitate horiek naiz;
|
esate
baterako, hizkuntzaren bitartez gure pentsamenduaz objektiboki jabetu ohi garen bezala eta aldi berean pentsatu, pentsamendua hizkuntzara lerratzeko. Iheserako joera hori, banaukana, banaramana eta banaizena, irakurri egiten dut begirada zelatari horretan eta beste begirada horretan:
|