|
2000
|
|
|
Azalean baino ez da xaloa definizioa. Huts larri bat eginen dugu mailuari,
|
esate
baterako, harria bera kontrajartzen baldin badiogu. Errazkeria da hori, benetako poesia iraintzen duen ebidentzien eremua.
|
|
|
Arteak nolabaiteko balio instrumentala zuen neurrian izan du balioa historian zehar hainbat garaitan.
|
Esate
baterako, guk aurrehistoriako artelantzat dauzkagun leize zuloetako marrazkien kasuan, biharamuneko ehizan zortea edo abilezia lagun izan zitezen balio zuen animalien figurak paretean marrazteak. Baina artearen balio instrumental hori atzean gelditu eta artelana berezko balioa hartuz joan bada ere —gaur egungo ia balio absolutua iritsi arte—, artearen instrumentalizazioak gero eta indar gehiago hartu du, indar ideologiko handiagoa, zehazki esateko.
|
|
|
Gizakion historian ez da aurrerapauso eskasa, ideologiak finkatu eta garatzeko erabilitako tresna guztien aldamenean, gerraren edo zigorraren aldamenean
|
esate
baterako, arteak ere paper bat izatea; ez baitzait iruditzen arteak ere paper hori jokatzea maltzurra eta berez txarra irudituko zaion inozorik izango denik, edo bestela esanda, artearen balio absolutua ideologiaren nahitaezko bilakaeratik kanpo edo gainetik egon behar duela esaten duenik gelditzen denik gaur egun.
|
|
|
alegia, artistak eta hauen obrak ideologien arabera sailkatzea, eta sailkapen hori hartzea artelanaren balioa neurtzeko tresna oinarrizkotzat.
|
Esate
baterako: hik hire pinturarekin gizakia ren bakardadeak sortzen duen zirrara azpimarratzen duk behin eta berriro, tristura islatzen duk kolore ilun horiek erabiliz, bel du rra sortzen didak espazio geometriko huts eta ikaragarri ho riek oihalean jartzen dituanean, niri, kristaua eta katolikoa naizen honi, Jainkoak sortuak garela sinesten dudan honi, mundua ren edertasuna edozertan nabari nukeen honi, gizakia bakarrik ez dagoela badakidan honi, gure transzenden tziaz jabetzen naizen honi...
|
|
|
Bereizketa honen arabera, gutxiengo nazionalek planteatzen dituzten eskakizunak bi multzotan sailka daitezke: lehenengo eskakizun multzoaren arabera, taldeak, barne desakordioak sor ditzakeen eragin ezegonkortzaileetatik babestu behar dira(
|
esate
baterako, arbasoengandik jasotako ohiturak jadanik errespetatzen ez dituzten gizabanakoek erakusten duten heterodoxia). Bigarren eskakizun multzoaren arabera, beste aldetik, gutxiengo kulturalek, kanpotik datozen eraginetatik babestu ahal izateko zenbait neurri hartu behar dituzte (esate baterako, gutxiengo kulturalak hezkuntza sistema bere hizkuntzan ezin duenean garatu).
|
|
|
lehenengo eskakizun multzoaren arabera, taldeak, barne desakordioak sor ditzakeen eragin ezegonkortzaileetatik babestu behar dira (esate baterako, arbasoengandik jasotako ohiturak jadanik errespetatzen ez dituzten gizabanakoek erakusten duten heterodoxia). Bigarren eskakizun multzoaren arabera, beste aldetik, gutxiengo kulturalek, kanpotik datozen eraginetatik babestu ahal izateko zenbait neurri hartu behar dituzte(
|
esate
baterako, gutxiengo kulturalak hezkuntza sistema bere hizkuntzan ezin duenean garatu). Babes mota biek helburu bera daukatela dio Kymlickak, komunitate nazionalen egonkortasuna eta izaera defendatzea, hain zuzen ere.
|
|
|
Ideia honi" hiritartasun ezberdindua" (ciuda dama diferenciada) deitu izan zaio (Young, 1996). Har dezagun,
|
esate
baterako, hizkuntzaren adibidea —hizkuntza kulturaren adierazgarririk nagusienetarikoa den aldetik— elebidunak diren gizarteetan, non merkatu soziokulturalak ez duen bermatzen hizkuntza ahulenaren biziraupena. Konparazio batez baliatuz, imajina dezagun hizkuntza bat arabiar arrazako zaldia dela, gaztea eta osasuntsua; bestea, berriz, astoa, bere gain hamaika zama garraiatu duena.
|
|
|
Gizaki jakin bat jokabide umiliagarriaren biktima zuzena ez bada ere, biktimekin identifikatzen ahal da, adibidez talde kultural bereko kideak direlako.
|
Esate
baterako, bere ikasketa guztiak hizkuntza gutxiagotuan burutu dituzten ikasleak unibertsitatera iristen direnean eta han ezin dutenean beraien hizkuntzan estudiatzen segitu (demagun legediak eskubide hori errekonozitzen duela), orduan ikasle horiek umiliaturik sentitzeko arrazoi sendoak dituzte. Eta ez soilik ikasleek; gutxiengo kulturaleko kideak direnak ere umiliaturik senti daitezke, nahiz eta unibertsitatean ez egon eta inoiz egon ez izan, lehen aipaturiko izaera kutsagarriari esker.
|
|
|
Gizonkillo bat(
|
esate
baterako) mozkor taberna berde batean Zuretzat bakarrik pianoa my love jotzen, Hatzamarretatik ahate basatiak sortzen zaizkiola, Zure izena ebakitzen duen bakoitzean;
|
|
|
Zuhaitzak,
|
esate
baterako, zoratu egin dira bart, Hodeiak beldurtzeraino haziz;
|
|
|
|
Esate
baterako eguzkia
|
|
|
Orain hogei hogeita hamar urteko polemika itxura hartu nion, baina orain hogei hogeita hamar urte protagonistak ezberdinak izaten ziren. Gogoan dut,
|
esate
baterako," El Libro Rojo del Cole" izenekoak sortutako iskanbila, edo Etxarri Aranazko ikasle batek bikote bat ume batek pentsa dezakeen jarrera sexual inozo bat paper baten gainean marraztu zuenekoa. Haiek oihuak!
|
|
|
Batzuk propaganda gutxi eginez; beste batzuk, borondate handiz baina diru gutxiz zaindutako areto zaharkituetan; asko ilusio handiz, beste asko halako edo bestelako kultura zinegotziari beste erremediorik gelditu ez zaiolako. Aurtengo lehen hilabeteotan,
|
esate
baterako, gogoan dut Bilboko galerista xume batek Jose Lull pintore valentziarrari eskainitako erakusketa, ez pintore valentziarra zoratzeko modua delako —ez niretzat behinik behin—, galeristak erakusketa antolatzerakoan jarritako ilusioa benetan deigarria zelako: erakusketari atera zekizkion etekinek bakarrik esplika ez zezaketen ilusioa (dena esateko, esan dezadan handik hamabost egunera Palomo Linares espainiar toreroaren erakusketa eskegi zuela bere galerian, Marina Dankoren hainbat lanekin batera, eta batzuek ulertzen ez badugu ere, jende ugari hurbildu zitzaiola).
|
|
2001
|
|
|
Quebecera sartu eta lehen inpresio batean atentzioa eman ziguna Cree herriaren eta hizkuntzaren tratamenduan inolako aldaketarik ez sumatzea izan zen.
|
Esate
baterako, bide seinaleak frantses hutsean zeuden, edo, gehienez ere, frantsesez eta cree hizkuntzaz zenbait tokitan; irrati guztiak frantses hutsez;" Tourisme Quebec" erakundearen argitalpenetan betiko era estereotip atuan agertzen ziren cree ak: naturarekiko harmonian bizi diren eta antzinako kultura baten zaindariak diren" amerindiarrak", eta abar.
|
|
|
Honek guztiak ez du esan gura legeak sistema berriakkontuan hartu behar ez dituenik. Horra,
|
esate
baterako, Erresuma Batuaren Terrorism Act berria, zeinek maila berean jartzen dituen lehergailu bat kale bazterrean ipintzea eta hacker lanak webgune batean egin ditzakeen kalteak. Beste kontu bat da, ordea, kontrol ofizialak edo polizi lanak zenbateraino baldintza ote lezaketen internauten pribatutasuna.
|
|
|
Eta berak badaki norbait hori ez dela, ordea, edozein izango. Nik neuk,
|
esate
baterako, ez daukat Armanik sortutako jantzirik, eta ez horretarako ahalbide gehiegi ere. Pertsona konkretuengana bideratzen da Armaniren lana, eta zentzu horretan, artelan batek behar duen unibertsaltasunik gabekoa da jostun italiarraren sormen lana.
|
|
|
Baina, hala ere, ez daukat batere argi, korronte inst rumentalizatzaile horren izenean, edozer gauza onar daitekeen. Edo bestela esanda, niri asko gustatuko litzaidake,
|
esate
baterako, aeronautikak azken ehun urteetan izan dituen aurrerapausoak erakutsiko lituzkeen erakusketa bat; Wright anaien lehen abioi hartatik Concordera eta radarr arentzat ikustezinak diren abioietara kontzeptu estetikoak nola aldatuz joan diren ikustea, politak iruditzen baitzaizkit abioiak. Baina ez dakit horretarako dagoen Guggenheim Bilbao museoa.
|
|
|
Horretan, alabaina, herriak du azken hitza.
|
esate
baterako, Quebec-en sortu zen hiztun komunitate baten bizin dar etnolinguistiko kontzeptuak hizkuntza bik edo gehiagok ukipen egoera batean duten osasuna islatzen du.
|
|
|
mendebaldeko gizarte aurreratua gai da aspalditxodanik inbertsio materiala (eraikuntza, makinaria, ekipamendua etab.) neurtzeko eta, azken bolada honetan, baita teknologia berriei dagokien inbertsioa zehazteko ere, nahiz eta ez beti erraz jakin ahal izan noiz hasten den teknologia berria benetan berria izaten.
|
Esate
baterako, telefono mobila berria da bai, baina telefono finkoa berria ote. Eta telebista?
|
|
|
Oker geunden nonbait uste genuenean Espainiako gerraostean bazegoela exilioan euskara abertzaletasunaren muin muinean jartzen zuen korronte inportante bat. Euz ko Gogoa ren inguruan,
|
esate
baterako. Ideia horiek indarberriturik atera zirela 1956an Parisen egin zen Mundu Kongresuan.
|
|
|
Leku gehiago izanez gero, orri asko bete zitezkeen katalanen pasarteekin. Branchadell,
|
esate
baterako, aipatu ere egin gabe utzi dut, nahiz eta bizpahiru liburu gai honetaz idatziak badituen. Balio erantsia ere badu Branchadellek.
|
|
|
Baina ez dira atzean gelditu beste eragile batzuk, zenbait intelektual. Savaterrek,
|
esate
baterako, behin eta berriz lotu ditu hezkuntza (adiera zabalean) eta biolentzia. Garrantzi berezia aitortu behar zaio, bestalde, Foro de Ermua-k Europako Parlamentuan egindako deklarazioari.
|
|
|
Hiruga rrenik, guztiok, politikariek -batez ere, lehen aipatu dudan euskalgintzaren autonomia errespetatu behar dugu. Behin betikoz, euskara lehia guztien gainetik kokatzeko beharra dugu, Katalunian dagoen erara,
|
esate
baterako.
|
|
|
Aurreko ikuspuntuak oso egoera ahulean jartzen du euskara, zeren eta, Nafarroan
|
esate
baterako, euskararensustapena eta hedapena euskal nazionalismoaren zabalpen posible gisa interpretatzen baitute, eta, ondorioz, hizkuntzaren aurkako legeak egiten dira. Euskararen erabilerari buruzko azken Dekretua horren guztiaren isla besterik ez da.
|
|
|
Nafar gizartearen zati handi batek euskara arrotz eta arriskutsutzat jotzen du, euskal kulturarekin zerikusirik duen edozer agertzen bada atzera egiten baitu. Irakaskuntza arloan datu baikorrak ageri dira, euskara barruan duten ereduen hedapena (D etaAereduak) adibidez, baina kezkagarriak diren beste batzuk ere bai, irakaskuntza pribatuanDeredu bakar bat ere ez egotea,
|
esate
baterako. Eta txikikeria bada ere, duela gutxi Nafarroako herri txiki batean, Adios izenekoan, kaleen errotulazioari buruz erabakitzeko egin den erreferenduma aipa dezakegu.
|
|
|
Bada gure artean bizitzaren eta bizimoduaren nolabaiteko kontzeptu fatalista bat, eta tarteka elurra egiten digun moduan onartzen ditugu hainbat erabaki.
|
Esate
baterako, Nafarroako Diputazioak bere administrazioareneremuan euskara nola erabili arautzen duen dekretua; edo dekretu hori bera gauzatzeko egitasmoa. Baina erabaki horiek ez dira meteorologikoak, ez dago zertan onartu, eta ez dira gainera onartu behar.
|
|
|
Esan gabe, baina esan nahian, euskalgintzan aritu direnen errua ere badela Nafarroako gizartea, une honetan, iskanbila handiegirik gabe eraso hauek onartzeko prest egotea, eta bide batez euskalgintza eta indarkeriaren arteko nolabaiteko loturaren tesia indartu nahian. Baina ez da egia Nafarroako gizartea erasoaren aurrean indiferente agertu denik, eta berehala ikusiko dugu,
|
esate
baterako, nola doazen aurtengo eskoletako aurrematrikulazioak. Eta egiaren zati bat izan daiteke euskalgintzan aritu direnek guztia ez dutela ongi egin, inork ez du hori ukatzen.
|
|
|
Dudarik gabe, gauzak askoz hobeto egin zitezkeen, eta egin daitezke. Eta euskararen defentsaren itzalpean beste zenbait gauza lortu nahian dabilenik eta ibili denik badela ere ez dut ukatuko, gaztelania hutsez aberchaletasunerako deia zabaldu duenik,
|
esate
baterako. Baina hala ere, eta autokritikaren orduak guztiak izanik, ezin zaizkio ordu guztiak autokritikari eskaini parekoak arnasa hartzeko betarik ere ematen ez duen unean.
|
|
|
hamar mila bezero eta hamar mila bezeroren diruak bat batean galtzea ez da gustuko platera izango Sanz Sesma bera buru duen kutxarentzat. Eta kalean egin daitezkeen adierazpen edo manifestazioez gain, ekintza konkretu eta zehatzak bultzatzen jakingo duena (euskaldunik ez,
|
esate
baterako, inprimaki elebidunak edo euskaraz soilik egindakoak eskatuko ez dituenik); euskarak indarkeriarekin zerikusia baduela esaten dutenak argumenturik gabe utziko dituen lobby bat; mediatikoki tinko eta zorrotz lan egingo duen lobby bat; ekimen judizialak aurrera atera ahal izango dituen lobby bat; eraso guztien aurrean aho batez eta segundorik galdu gabe erantzungo duen lobby bat; eta herri... Ez naiz oso zalea, baina lobby hau osatu ahal izateko ia derrigorrezkoa iruditzen zait alderdi politiko eta kultur eragile handien inguruan mamitzea lehen urratsa.
|
|
2002
|
|
|
Adibidez, ikasketa planen aldaketa zein irakasle berrien kontratazioak eta beste makina bat kontu, euskaraz diharduten irakasleen eraginpetik kanpo gelditzen dira, eta sarri askotan bestelako" optikak" dira garaile ateratzen direnak.
|
Esate
baterako, UPV EHUko kontratazio berrietan sarritan gertatzen da, euskararen interesak barik, departamentuint eresak lehenesten direla, lanpostu elebidunak plantilla handitzeko zirrikitu ia bakarra direnetik hona.
|
|
|
Emaitzak bihotz erdiragarriak izan dira urte batean bai, etahu rrengoan ere bai.
|
Esate
baterako, Biologiako ikasleen artean, soilik %34k eduki zuen EGA tituluari dagokion euskara maila 96 ikasturtean; urtez urteko emaitzak hauexek izan ziren: %34 (92), %31 (93), %36 (94), %40 (95), %34 (96).
|
|
|
Beharrezkoa iruditu zaionean gogortasunez zapaldu ditu integrista islamikoak, eta gaur egun oso estu zaintzen du haien jarduera, Aljeriako gertakariek bere herrialdea kutsatzeko beldurragatik. Identitate islamikoaren sentimendua oso sustraituta dago Marokon; halaxe nabarmendu zuen,
|
esate
baterako, Golkoko gerran zehar Sadam Husseinen alde marokoar herritarrek erakutsitako jarrerak. Dena dela, zaila da bere bilakaera zein izango den aurreikustea. Izan ere, Europara ere hertsiki lotuta dago emigrazioarenbitartez; eta horrekin batera, hazkunde ekonomiko azeleratua ren eta industrializazioaren ondorioz, gizarteerald aketa prozesu bizian erabat sartuta dago.
|
|
|
Zibilizazioen arteko gatazkaren diskurtsoak, alde batetik, beztidura intelektualaren antzeko zerbait eskaintzen dio Mendebaldean biziro oldartu den xenofobia anti arabiar edo anti islamdar arruntari. Baina horrelako batzuk (Italia eta Espainiako eskuindarrak,
|
esate
baterako) ez dirudi jabetu direnik Huntingtonen ikuspegitik, herrialde horiek erdizka baino ez liratekeela" Mendebaldeko zibilizaziokoak". Bestetik, Huntingtonen korolarioa(" armatu egin behar dute, gogotik, Estatu Batuek"), nola ez zaio gustatuko bada Irailaren 11koa gabe ere berrarmatzeari ekiteko asmo garbiarekinzetorren Bush administrazioari!
|
|
2003
|
|
|
Kultura ezagutza posible guztien metaketa hutsa izan da. Hala ikusi zuten,
|
esate
baterako, Entziklopediaren garaian (kultura laburbiltzeko bideak eta guzti: kartillak, historia ofizialak eta santuen bizitzak), eta aitortu behar da iraganak aberastu egin duela kultura hitzari buruzko ekarpen kontzeptuala; baina hori aitorturik ere, gaur egun beharrezkoa da kultur fenomenoa eta prozesua oroko rrean gaurkotzea bere abiapuntutik beretik, hots, gizabanakoarengandik abiatuta, helmugaraino iristeko edo kultur politika bururaino eraman arte, hots, gizabanakoarenganaino.
|
|
|
luke, hortaz, mintegitxo bat edo egitea, Humboldt eta Hugoren ikuskerak konparatuz,
|
esate
baterako. Humboldtek tradizio eta modernitatearen artekoha rmonia ereduga rrian ikusi du gure herria.
|
|
|
Jakina, beharbada norbaitek Bilbo metropoli mundial bat dela, uste du oraindik; Donostia munduan hiriederrena, hirizahar historiko inportanteenetako bat Iruñea, Gasteiz Europako bizi kalitate hoberenekoa, eta Baiona, ez dakit, Frantziako urdaiazpiko edo xokolate jatorrenaren kuma,
|
esate
baterako. Holakoentzat bidaiatzea izan liteke zinez —edo apika, edo seguruenik ez! — lagungarria, beren ezpentsatzeko manerak perspektiba errealistago batera ekarrarazteko, ez daitezen nonahi inoren lotsa eraginez ibili lagun guztiei.
|
|
|
Hizkuntzaz eta ideologiaz herri honen nortasuna ukatzen duen sistemaren konplizitatean diharduten erdal egunkariak alde batera utzi eta noiz hasi behar ote dute euskal prentsa irakurtzen?
|
Esate
baterako. Edota daukaten herri kontzientzia asetzeko nahikoa ote dute lau urtean behin boto nazionalista ematea, edo euskarazko egunkaria indarrez ixten badute haren aldeko manifestaziora joatearekin?
|
|
|
AEBetan, herritar beltW Kjeld Jakobsen Brasilgo Central Unica de Trabalhadores (CUT) sindikatuko Nazioarteko Harremanetarako Idazkaria da. zentzat eskubide zibilak lortzearen erantzukizuna izan zuen, eta, beranduago, Vietnamgo Gerra amaitzearena. Mugimenduaren lotsagabekeria eta erradikalismoaren ondorioz, nazioarte mailan ere balio berriak hedatu ziren,
|
esate
baterako sexu librea, feminismoa eta ingurumena. Ohitura eta kultura aldaketarako proposamen horiek hartu zuten neurria ren kariaz," kontrakultura" mugimenduaz hitz egitera iritsi zen. Herrialde gutxi geratu ziren mugimendu horren eraginetik at. Erregimen autoritarioen pean zeuden hainbat herrialdek ere, Brasil eta Txekoslovakia kasu, ikasle eta langileen protestaldi larriak jasan behar izan zituzten.
|
|
|
|
Esate
baterako, sindikatuen eta GKEen arteko erlazioa. Azken horien artean, sarritan, sindikatuen rola gutxiesten da, lan merkatu formalean sartutako langileak soilik ordezkatzen dituztelako —hau da, integratuak—, he lburua baztertutakoak defendatzeak izan lukeen ean.
|
|
|
|
Esate
baterako, hitz handi larriak xahutu ditugu, ge nozidio, apartheid, eta antzekoak, aldez aurretik sobera erabiliak, higatuak eta motz gelditu zaizkigu. Salaketarengradazioan eskailera goian geunden eta urrats kualitatiboa etorri zaigunean oraingoari izena jartzeko hitz berririk ez dugu aurkitu eta lehenagokoak hustuak, ahituak gelditu zaizkigu.
|
|
|
Itzulpen politika jatorrik ez dagoelako? Ingurukoekin ezin duelako lehiatu,
|
esate
baterako, garaiz merkaturatzen. Arazoak arazo, arrazoiak arrazoi, kontua da literatura gutxi itzultzen dela.
|
|
|
Zehaztasunetara joz, atal bakoitzaren barruan liburuak eta liburuak bereizi genituzke, gainera. Literaturan,
|
esate
baterako. Ez dira tirada berdinak egiten narratiban, olerkian, saioan.
|
|
|
Catalan eta Oteiza. Eta beste batzuk ere bai, Juanito Huarte
|
esate
baterako, edo Jose Ramon Corpas.
|
|
2004
|
|
|
Katalunian hizkuntz eskubideak betetzeari begirako neurriak onartu dituzte Katalanaren Lege berrian: hedabideetan eta zinema aretoetan kuotak jarriz eta merkataritzan hizkuntz eskubideak errespetarazteko neurriak arautuz,
|
esate
baterako.
|
|
|
Historia apur bat eginez, VII. mendeko Damaskoko Joani esker Bizantzioko arte figuratiboak irautea lortu zuen eta, horrekin batera, islamdar kulturan ez bezala, Giottok,
|
esate
baterako, margolari greziarren teknikak eskuratzerik eta erabiltzerik izan zituen, baita Berpizkundeko artistek hura jaso eta gizakia irudian islatu eta munduaren neurri bihurtu ere (Vitrubioko gizona, kasu).
|
|
|
Sahara azpiko Afrikan egiten ari den zinemak,
|
esate
baterako, bere erre ku rtsoak erabiltzeaz aparte, bertako betiko ohiturak kritikatzen ditu gizarte eraldaketarako bideakirekitzen lagunduz berezkotasunetik abiaturik. Horrela, Burkina Fasoko hiriburuan, adibidez, zinemagileen enparantza badago, jakin badakitelako herri osoarengana irits daitekeen bitartekoa dela zinema.
|
|
|
Interpretazio subjektiboari buruz, adibide bat. Frantsesa jakin gabe,
|
esate
baterako, frantsesezko testu bat irakurtzea bezala izango litzateke. Euskaraz irakurtzen dugun bezala irakurriko genuke, intuizio fonologikoaren arabera, baina ez litzateke zuzena eta ulergarria izango.
|
|
|
Hori kasu hoberenetan. Baina ez du erakutsi,
|
esate
baterako, kartelera aurrean kontsumo aske bat lantzen. Horri ez dio garrantzirik eman.
|
|
|
Esperientzia eta bibliografia ugariak daude hainbat herrialdetan. Frantzian,
|
esate
baterako, oso landuta dago bai eskolan eta bai eskolatik at. Laguntza handia jasotzen duestatuaren aldetik eta merkatuan ere kultur salbuespentzatha rtzen da bertako produkzioa bultzatzeko xedez.
|
|
|
Legeak inbertsioa ez du banatzen eta telebista bakoitzak bere irizpideen arabera egin dezake diru ehunekoen banaketa.
|
Esate
baterako, %3 europar zinemarentzat eta %2 euskal zinemarentzat, edo alderantziz... Kontua da legea indarrean ezarri zenetik hona EITBk legez egin lukeen gastu hori inpunitate osoz ez duela egin, hau da, sektoreari 16 milioi euro (2.600 milioi pezeta, alegia) zor dizkiola.
|
|
|
Ramon Saizarbitoriaren hitzok, titulurako ere erabili ditudanok, bere obra guztiaren, bere ahalegin literarioaren (eta beraz, kritikoaren) oinarrian daude. Besteek (Sa muelek,
|
esate
baterako) hobeto konta dezaketela jakinik ere, norberaren historiak norberak kontatu behar pertsonalaren eta ia etikoaren gainean eraikitako obra baita Saizarbitoria rena, literatura unibertsala bete betean, eta ez autonomikoa, ez lokala eta txokokoa.
|
|
|
Alegia, euskaldunok ez gara berez, baizik beste multzo batekikoak.
|
Esate
baterako, euskarazko irratsaioen entzuleak biztanlegoaren ehuneko hainbeste dira, euskarazko prentsaren erosleak populazioaren ehuneko hainbeste dira. (...) Nola extrapolatuko dugu euskararen entzutea euskara ulertzen ez dutenetara?" (Koldo Izagirre," Greenwich ez da meridiano bakarra", Bilbo Zaharra euskaltegian hitzaldia,, www.bilbozaharra.com/euskera/forum/forum.htm).
|
|
|
Euskal zinemagintzari nahitaezkoak zaizkio, berriz, euskal idazleak, haien obrak eta inguruko eztabaidak. Egungo euskal literaturak,
|
esate
baterako, lagundu egingo liguke konturatzen pasatuak direla (suertez) Campionen garai zaharrak. (Euskal zinemaren etorkizunerako bidea ez da Braveheart egitea Antso III.arekin.)
|
|
|
Gurean, egunkariak itxi eta zarratzen dituzte, gune batzuk ere behin betiko daude ez ikusteko moduan —ba tasuna. org etaeuskalhe rritarrok. org, adibidez—, baina askoz eraso telematiko gehiago ez da egon. Berriki,
|
esate
baterako, sustatu.com egiten dutenek Durangoko epaitegitik notifikazio bat jaso dute, salaketa pertsonal bat dela kausa. Baina ez da gehiago jakiterik izan.
|
|
|
Poeta ren helburu nagusia bere mezu soziala ahalik etaargien eta zuzenen zabaltzea izanik, herritarrengandik gertu dauden irudi eta alegorietara jotzen du (ikus,
|
esate
baterako, He rri honen erraie tan—1982— olerki alegoriko luzea). Irudi eta sinbolo multzoez osaturiko alegoriak dira, kultur kodigo batzuen arabera eraikiak, eta irakurleari ezagunak eta ulerterrazak zaizkionak.
|
|
|
Laikoekin elkarlanean aritzeko prest ikusten dugu beti, mundu osoko arraza ezberdinetako gizarteen egoeraz eta eskubideez kezkaturik... Horren adibide dugu,
|
esate
baterako, Erdozaintzi ren liburutegian biltzen diren hirugarren munduari buruzko liburuak, lanak eta artikuluak.
|
|
|
E rdozaintzi ren liburutegian antikolonialismoarenideien zabaltzaile izan ziren autore nagusien obrak aurki daitezke,
|
esate
baterako, Frantz Fanon, Robert de Montvalon edota Robert Lafont en lanak. Halaber, Akitaniako frantziskota rrek argitaratzen zuten Missions Franciscaines d’Aquitaine izeneko bihilabetekariaren irakurle zen.
|
|
|
Lehenagotik ere idatziak zituen" Neure amari" I (1949)," Neure amari" II (1950) eta/ Igande gau hartan.../ 3 (1957) olerki argitaragabeak, eta azken urteetan amaren oroitzapenak berreskuratu zituen" Gure gorputzaren kondaira" idatziarekin (BP, 28 or.). Badira, bestetik, oro har amaren irudiari eta amatasunari idatzitako olerkiak: " Amaren sabelean" (BP, 38 or.)," Amaren amentsa" (1953), eta" Echografia"
|
esate
baterako.
|
|
|
Liburugintzan,
|
esate
baterako, editorial bat mugitzen zen orduan, Zarauzko Kulixka Sorta. Tarteka tarteka liburu bakar batzuk ateratzen zituen euskaraz.
|
|
|
Salbuespenak badira, zorionez, Goiena Telebista
|
esate
baterako.
|
|
|
Ez da erraza izango. Audientziak, diruak, bere mugak ditu eta kirolari gehiago lotua izanez gero,
|
esate
baterako, kirolarekin bakarrik zaila izango da telebista bat mantentzea. Bestalde, negargarria ere litzateke telezaborra egitera joatea ikuslearen izenean, batez ere, diru publikoa bitarteko delarik.
|
|
|
Zortzi urtez antzerkian ibili ginenean ere,
|
esate
baterako, euskaraz egin beharrak eragindako ekintzak izan dira beti. Eta besterik ez baitzegoen, guk asmatu behar genituen lanak nola egin eta ateak nola ireki.
|
|
|
Neronek proposatuko dizkizut pertsonaia batzuk, el ka rrizketan zehar bertan beste momentu batean zuk aipatutakoak, errazago gerta dakizun;
|
esate
baterako, Ka rmele Esnal.
|
|
|
Kantari asko gertutik ezagutu ahal izango zenituen. Mikel Laboa,
|
esate
baterako, hastapenetatik.
|
|
|
Gehien bat zentsurako borroka guztiak aipatuko nituzke, eta Madrildik jasotako isunak eta espetxeak.
|
Esate
baterako, Txillardegik ikastoletarako prestatutako matematika liburu bat (Multzoen teoria, haurrek erabiltzeko) zentsuratik pasatu gabe argitaratu genuelako, garai hartako milioi bat pezetako isuna jarri zidaten, hain zuzen, zentsura pasatu ez genuelako, ez edukia desegokitzat jotzen zutelako.
|
|
|
|
Esate
baterako aurtengo uztailean hil berri den Agustin Zubikarai ondarruta rraren bi antzerki ere arg itaratu zenituzten, oker ez banago. Nolako harremana izaten zenuten?
|
|
|
Betiko borroka bagenuen gure artean gure antzerkia kanpokoa zela eta, eta berea bertako gaiei buruzkoa, eta horrela egin zituen,
|
esate
baterako, Bizi garratza alde batetik, eta Mendu zaharrak, bestetik, guk liburu batean bildu genituenak.
|
|
|
Euskara aldetik ere izango ziren istiluak behin baino gehiagotan... ala idazleen ortografia,
|
esate
baterako, be re horretan uzten al zenuten?
|
|
|
Garai hartan euskararen batasunaren gaia pil pilean zegoen. Baiona eta Eibarko bilkurak ordukoak ziren eta Agustin Zubikaraik,
|
esate
baterako, bizkaieraz idazten zuen, beretzako euskalkiak ziren garrantzitsuagoak.
|
|
|
Itzulpen lanak ere badira Irakur Sailean;
|
esate
baterako, Bertrand Russellen Azken iritziakEiharala rrek burutu zuena, edota Albert CamusenArro tzaliburua, J. M. Agirrek euskaratua. Euskaraz idatzi bakarrik ez, baizik eta euskarara liburuak itzultzea, hizkuntza finkatu berritan, ez al zen lan ausartegia?
|
|
|
Haurtzaroko urte haietan euskaldun giroa ez zen erraza, jendea beldurrez bizi baitzen gerra bukatu berritan; etxe guztietan baziren hondamenak.
|
Esate
baterako, nire aita zazpi urte nituela ezagutu nuen Bilboko Larrinaga espetxean.
|
|
|
Bizitza luzean zehar euskal kulturgintzan oso alordesberdinak jorratu dituzu, musika eta telebista
|
esate
baterako, baina hasiera hasieran, azaldu duzun bezala, antzerki munduan hasi zinen. Zein urte ziren horiek?
|
|
|
Honen harian,
|
esate
baterako, sekula ez zaio txoriari hainbeste kantu eskaini. Badakizu, txoria kaiolan, kaiolatik kanpo...
|
|
|
Amazoniako naturalistari errespetu osoz armia rm aren motrizitatea aztertzeko eskatuko nioke, eta Hizkuntza Politikari errespetu osoz halaber, beste aukera batzuk ere azter ditzan eskatuko nioke.
|
Esate
baterako, bere interpretazioaren ondoan, alegia, euskaraz ia behin ere jarduten ez duen elebiduna euska raz behar bezain ongi hitz egiten ez duelako da. txanpon beraren kontrako alderdia den beste hau ere aintzat har dezan, euskaraz ezin du ongi hitz egin ia behin ere euskaraz jar duten ez duen elebidunak.
|
|
2005
|
|
|
Literaturaren maisulana dela zalantzan jartzeko tentaldietatik aparte geldituta ere, iritzi ikonoklastarik batere ez aditua erreparatzekoa da.
|
Esate
baterako, Cervantesen biografiaren argi itzalak arakatzen ibilitakoek isilean gordetzen dituzte haren balizko jokaera homosexualaren zantzuak. Ez da noski halako garrantzia eduki lezakeen ezer, baina hainbeste mintzaldi eta idazkien artean agertu behar litzatekeen puntu bat izan behar luke.
|
|
|
Diagnosi hau egiteko, hasiera hasieratik mugatu dugu ikerketa Euskal Telebistako produkziora, jakinda ETB1ek bikoiztutakoa ez dela produkzio osoa(
|
esate
baterako, zinemarako eta enpresa komunikazio lanetarako ere bikoiztu baitira lanak). Nahita baztertu ditugu gure lanetik, halaber, beste ikus entzunezko itzulpen mota batzuk, hala nola azpidazketa, ahotsaren gainjartzea eta abar.
|
|
|
Eztabaida taldeetako grabazioak aztertzen hasi bezainpronto ohartu ginen ikasketa maila desberdineko taldeak izanik eskola ordutegian ere aldea zegoela bi taldeen artean, eta horrek behartuta, ikasleek ere ohitura desberdinak dituztela telebistaren aurrean jartzeko.
|
Esate
baterako, Zarauzko taldeak, lehenengo batxilergokoak, goizean 08:00etan hasi eta 15:00etan amaitzen zituen eskolak. Ikasle askok telebista piztuta bazkaltzen zutela aitortu ziguten —gehienetan, ordu horretan bakarrik zeudelako etxean—, eta guztiek hartzen zuten tarte bat bazkalondoan telebista ikusteko:
|
|
|
Diskoen izenak, ildo horretan, erretro futurismoa ren isla argia ziren: Duty for the Future (1979) edo New Tradi tional ist (1981),
|
esate
baterako. Den dena ironia hutsa, erlijiobe rrien transzendentalismo merkearen aurrean.
|
|
|
A rtikulu honetan aipaturikoen kasuan, berriz, beste abiapuntu batzuk egokiagoak izan daitezke. Zentzu honetan erreferentzia baliagarria iruditzen zaigu,
|
esate
baterako, Kuadrillategi egitasmoko arduradunek azaldu izan dituztenak. Diego Egizabalek, SEI Elkarteak 2002an Eibarren antolaturiko ikastaroetan, jokaera berri bat finkatzeak eskatzen dituen baldintzak azaldu zituen, Kuadrillategiren urtetako esperientziaren oinarritik.
|
|
|
Larri ibiltzen ginen bai, gure jatorduek ez zuten zerikusirik gaurko elikadurarekin.
|
Esate
baterako, ez naiz oroitzen gaztetan banana bat jan izanaz. Pastelak eta antzeko gauzak, gabonetan bakarrik.
|
|
|
Erraztasun ikaragarriak eduki ditugu ikasteko orduan.
|
Esate
baterako, hindi ikasten hasi nintzenean, Nagusiarekin berba egin eta berehala bidali ninduten Kalkutara...
|
|
|
Gure karrera oso luzea izaten zen, eta denbora ematen zuen zein ezpalekoak ginen jakiteko.
|
Esate
baterako, eskolak ematera ikastetxeetara bidaltzen gintuzten, ea horretarakoak ginen jakiteko. Ni Zaragozara bidali ninduten.
|
|
|
Baserritarrak, lana bukatu eta ikasteraetortzen ziren. Han ezagutu nuen,
|
esate
baterako, ikasle jator izan zen Joxe Mari Bastida, urte askoan Azpeitiko alkate izango zena.
|
|
|
|
Esate
baterako, prentsa askatasunari buruz esan zuenairaku rtzen badiozu, konturatuko zara gaur egunerako ere balio dutela hark esandakoek. Asko ikasten da haren idazkiak irakurriz.
|
|
|
Gertatu izan zait,
|
esate
baterako, Donostian hitzaldi bat egitea kontu hauen inguruan, nola umetako esperientziek, norbera konturatzen ez bada ere, indar handia izaten dutela geroago... Eta guraso batzuk etorri, esanez bere alabari gertatu zitzaiola horrelako zerbait.
|
|
|
|
Esate
baterako, Aramaion, Ipurtotz baserriko aitonak, hil zaharra ez den Emeterio Bergaretxe laurogeita hamar urteko aitonak esandako guztia gordeta daukat magnetofoian lihoa egiteari buruz. Lan oso gogorra zen hura.
|
|
|
Maiz denborarekin ibili naiz larri. Orain ere,
|
esate
baterako, Indiako bi emakume famaturen lanak dauzkat hemen neure gelan irakurtzeko. Taslima Nasrin en La hermana de Nupur eta Arundhati Roy-ren El dios de las pequeñas cosas.
|
|
|
Bizkaiko euskal kultura mugimenduen barruan bizi naiz. Hemen bada,
|
esate
baterako, Mendebalde izeneko talde bat, batez ere Bizkaiko euskararen alde lan handia egiten diharduena. Harreman estua dut eurekin.
|
|
|
§ Azken ildo honetatik jarraituz, irakasleokin Administraziotik hartu den jarrera defendatzearekin batera, nolabaiteko konponketa planteatzen dutenak ere badira.
|
Esate
baterako, ELA sindikatutik banakako irtenbideak aurkitzeko bidea jorratzen hasteko prestutasuna erakusten zen, baina" zaratarik" atera gabe eta araudi edo sistema orokorra dantzan jarri gabe (Xabier Expositokerabili. co men, apirila ren 8an).
|
|
|
Utz dezagun albo batera une batez kontu hau eta saia gaitezen irudikatzen adibide pare baten bidez euskararen munduan lor genezakeen gutxieneko adostasuna, eta ekar dezagun gogora une batez gizartean bizi dugun beste problematika, arazo... edo deitu nahi duzuen bezala. Ekologiaren mundua,
|
esate
baterako.
|
|
|
Egia esan, gainera, irakaskuntzako materiala bereiz utziko bagenu, gainerako liburuetan gutxitan, gutxiegitan, luzatzen da bizitza argitalpen berri bati esker. Egia izanik ere,
|
esate
baterako, 2003an %28 berrargitaratu dela esateak ezkutatu egiten du errealitatea. Zergatik?
|
|
|
Urteko kopuruak horregatik dira aldakorrak. 2002ko produkzioan,
|
esate
baterako, 1.586ko kopurua eman nuen aldizkarian, eta gaur egun urte horri dagokion zifra 1.633koa dela diot. Zer esan nahi duen horrek?
|
|
2006
|
|
|
Zentzu horretan, Duintasunaren Batzordea, dokumentu guztien (valentziarrak, udaletakoak...) itzultzearen alde borrokan segituko baitu, bereziki pozik dago itzulketa onartzen duen 2005eko Legearen zenbait atalekin.
|
Esate
baterako, hitzaurrearekin. Hainbat legelarik goratu du testu hori, erregimen frankistaren gaitzespen eta deslegitimaziora iristeko aurrekari juridiko garrantzitsua izan daitekeelakoan.
|
|
|
|
Esate
baterako, euskalduntze prozesua kinka larrian jartzen zutenak edo atzerapauso bezala ikusten zutenak baziren eta debate biziak eragin zituen. Hala ere, argi ikusten genuen errealitate horri erantzun koherentea ematen asmatzen bagenuen etorkizunerako zutabe nagusiak finkatuko genituela:
|
|
|
|
Esate
baterako, euskara normalizatzaile batentzat normala izan daiteke pentsatzea, euskaraz dakien baina gutxi erabiltzen duen jendeak (bikoteek, kasu honetan)" nahiagoko lukeela" harreman hori euskaraz izatea, baina traba, zailtasun edo ohituraren batengatik ezin duela. Baina hala al da?
|
|
|
Gero, Irrintzi umeen munduan sartzen hasi zen.
|
Esate
baterako, Anjelito Illarramendi ere han ibili zen. Nik esan banu, oso lan inportantea egin zuen Irrintzi taldeak, eta han jardun zuen Anduk ere, euskara herrikoa egin nahian.
|
|
|
|
Esate
baterako, bidaia bat prestatu genuen Larrunera, mendira. Nire konpromisoa, mandatua, ihesi zihoan lagun bat bestaldera pasatzea.
|
|
|
Aurkezpenean nahiko termino orokorrak erabiltzen dira (elebitasuna, hizkuntzen elkarbizitza baketsua, eskubideak bermatuz gizarte justuagoa...), eta, gehiago zehaztu edo adibiderik eman ezean, ia edozein hizkuntza politika sar daiteke termino horien barruan. Terminoei errepaso bat egiteko oso gomendagarria da,
|
esate
baterako, Gabriel Bibiloni irakaslearen lan bat (www.bibiloni.net): Llengua estandard i variacio lingmstica (Valentzia, Editorial Tres i Quatre, 1997).
|
|
|
|
Esate
baterako, Euskadiko Justizia Epaitegiak orain gutxi atzera bota du hemen ari diren epaileek euskaraz ikasteko derrigortasuna. Nork edo nola bermatuko die euskaldunei justizia zerbitzuak euskaraz jasotzeko eskubidea?
|
|
2007
|
|
|
Euskara abandonatu duen askorena ere izan da. Gogoratzen badugu, Donostiako andrearentzat
|
esate
baterako, mordoiloak ere horixe egiten zuela —euskara hil—, barrunda genezake euskararen herio60ko uda partea, oporretan, Axularren Gero makinaz kopiatzen pasa genuen beste bi lagunek eta hirurok Erriberri urrunean, 1964an Villasantek Bartzelonan J. Flors Editorea baitan egin duen argitalpen elebidunerako. Ariketa preziatu bat niretzat, literatura klasikoarekin eta euskara mordoiloaren ederrarekin harreman zuzenekoan bizitzeko, eta konplexu tontoak eranzten hasteko.
|