|
2007
|
|
|
Horretarako, bi aukera daude: fruituek etilenoa ekoiztea eragoztea (oxido nitrosoak eragin hori du,
|
esate
baterako) eta etilenoak fruituetan duen efektua eragoztea.
|
|
|
Horretaz gainera, ekoitzitako etilenoa pilatzea saihesten dute. Horretarako, biltegia ongi aireztatzen dute, ekoitzitako etilenoa hortik kanporatzeko, eta etilenoa adsorbatzen duten iragazkietatik pasarazten dute biltegietako airea (aluminio silikatoak eta potasio permanganatoak eragin hori dute,
|
esate
baterako).
|
|
|
Konposatu kimiko erradioaktiboak zenbakiak jarritako erritmoan desagertzen dira. Hori oso baliagarria zaie,
|
esate
baterako, paleontologoei, arrasto fosilen bat datatu nahi dutenean. Arrastoen karbono isotopo erradioaktiboaren maila neurtzen dute, eta hortik kalkulatzen dute arrastoa noizkoa den.
|
|
|
Handiagoek propultsio indartsuagoa behar dute. Uretan bizi diren asko albatrosa,
|
esate
baterako korrika hasten dira, eta beharrezko abiadura lortzen dutenean, astintzen dituzte hegoak.
|
|
|
Landaredi itxietan bizi direnek basoetan,
|
esate
baterako hego eliptikoak, hau da, motzak eta zabal samarrak, izaten dituzte. Itxura horri esker, eremu txikietan erraz egiten dituzte maniobrak.
|
|
|
|
Esate
baterako, gure laborategian ugatz ehuneko zelula amekin lanean ari gara. Zelula horiek ugatz zelulen portaera zein den erakusten digute.
|
|
|
Bestela, hainbat sektoretatik gai hauek manipulatzeko arriskua dago. Eliza Katolikoak enbrioien gaineko ikerketan izan duen jokabidea,
|
esate
baterako, nahiko sektarioa eta interesatua izan da. Horren aurrean, oso garrantzitsua da batzuen eta besteen iritziak kritikoki epaitzeko gai diren hiritarrak izatea.
|
|
|
Izan ere, pentsatzen dut batzuetan ardura gehiegi jarri dugula zientziaren arlo batzuetan, eta beste batzuk albo batera utzi ditugula. Azken urteotan, legegileak eta bioetikan adituak tematu egin gara biomedikuntzaren gaineko zenbait gairekin, zelula amekin,
|
esate
baterako, eta haiekin lan egiten duten ikertzaile asko kexu da kontrolatuegi daudelako. Konturatu behar dugu hau ez dela zientziaren arlo bakarra; areago, beste arlo batzuetan egiten diren ikerketak, hala nola kimikan eta fisikan, arriskutsuagoak izan daitezke gizartearentzat, eta ez daude, inola ere, hain arautuak.
|
|
|
Onddo horiei saprofito deritze, eta, besteak beste, hondakinak degradatzen laguntzen dute. Onddo horietako askok ere udazkenean ematen dituzte perretxikoak, orbeletan hazten direnek,
|
esate
baterako.
|
|
|
Gainera, horri buruzko uste asko okerrak dira. Jules Vernek,
|
esate
baterako, ez zuen itsaspekoa asmatu; asmatuta zegoen gailu baten ideia jaso eta erabili egin zuen.
|
|
|
Azterketa horietan ikusi dute eltxoen ziztadak jasotzen ez dituzten zorionekoek eltxoentzako nazkagarriak diren molekulak ekoizten dituztela. Beraz, norberaren gorputza eltxoentzat erakargarri bihurtzen duten substantziak bezala, nazka ematen dietenak ere badaude;
|
esate
baterako, kolesterolari edo hipertentsioari aurre egiteko erabiltzen diren botikenak. Eltxoek kolesterola eta bitamina derrigorrean behar dituzte, baina ez dira berez sortzeko gai; hortaz, bai kolesteroletan eta bai bitaminatan aberats diren pertsonak asko estimatzen dituzte.
|
|
|
|
Esate
baterako, gaiztotzen direnean, hepatozito batek eta azaleko melanozito batek ez dute bizirik irauteko estrategia bera, eta sortzen dituzten substantzia kimikoak ez dira berdinak; horregatik, zelula horiek suntsitu nahi baditugu, diseinatu behar ditugun botikak ere ez dira berdinak izango. Minbizi bakoitza botika jakin batekin tratatu da; ez dago erantzun orokor bat hain espezializatua den gaixotasun baten aurka.
|
|
|
CHAS (Collaborative Haptic Assembly Simulator) muntaketarako ukimen simulagailua, hain zuzen ere. Simulagailu horri esker, toki desberdinetan dauden bi diseinugilek aldi berean elkarrekin lan egin dezakete, eta,
|
esate
baterako, diseinugile batek bestea eusten ari den pieza munta dezake; biek sentituko dituzte piezen pisua, muntatzerakoan gertatzen diren talkak eta abar.
|
|
|
Tximeletak maite dituztenen ustez, bildumazalekeriak min handia egin die tximeletei. Kontuan izan behar da espezie asko arriskuan dagoela, eta bildumetan ez dira tximeleta ohikoenak bakarrik biltzen, espezie arraroetako tximeletak ere erakusten dira; are gehiago, batez ere espezie arraroetako tximeletak interesatzen zaizkie bildumagileei, edo espezie baten barruan arraroak diren aleak, ginandromorfoak,
|
esate
baterako hau da, bi sexuen ezaugarriak dituzten tximeletak: hego batek arraren ezaugarriak izaten ditu, eta besteak emearenak.
|
|
|
Bumeranak ez ezik, giroskopio askok egiten dute dantza hori.
|
Esate
baterako, Lurraren errotazio ardatzak du prezesioa, eta, gertuagoko adibide bat ematearren, umeen jostailu batek, zibak, egiten du prezesio mugimendua. Adibide guztietan, ardatzak ezin dio kanpoko indarrari guztiz aurre egin, eta ardatzaren orientazioa zirkulu batean aldatzen da.
|
|
|
Hori arazo bat da aurkitu nahi dugun hitza berdin esaten bada beste hizkuntza batzuetan. Horixe gertatzen da, hain justu, zenbait hitz teknikorekin adibidez, anorexia, sulfuroso eta byte, hitz labur batzuekin katu eta esne,
|
esate
baterako eta izen bereziekin Fiji eta Newton, besteak beste. Hain zuzen, hitz teknikoen bilaketak oso ohikoak eta erabilgarriak dira euskarazko corpusetan, terminologia ez baitago behar bezain normalizatuta euskaran.
|
|
|
Internet, etxea eta garraioak. Interneteko guneari dagokionez, bisitariek,
|
esate
baterako, sistema elektronikoak, teknologia digitala, sarearen funtzionamendua, GPSa eta hori bezalako beste zenbait sistema ezagutzeko aukera izango dute. Etxeko eremuan, aldiz, besteak beste gai hauek landuko dira:
|
|
|
Armeniarrak milaka urtez aritu dira astronomian. Beste ebidentzia batzuk ere badaude;
|
esate
baterako, konstelazioentzat eta eguzki sistemako planetentzat armenierazko izenak ditugu.
|
|
|
Oso proportzio txikian. Supernobetan dauden elementu gehienak lehendik sortu dira, erreakzio termonuklear hidrostatikoetan (oxigenoa, magnesioa, sufrea edo silizioa,
|
esate
baterako). Elementu horiek espazioan barreiatzen laguntzen du supernobak.
|
|
|
Arrasto horien espektroa aztertu eta elementu kimikoen ugaritasuna neur daiteke. Bestela, supernobatik gertu dauden izarren espektroak ere azter daitezke (sistema bitarretan,
|
esate
baterako). Litekeena da jaurtitako materiaren zati bat izarrak xurgatu izana eta atmosferaren materiarekin nahasi izana.
|
|
|
Oro har, galderak ugariagoak dira erantzunak baino, baina datu deigarri batzuk azaldu dira.
|
Esate
baterako, jende askoren merkurio iturri nagusia enpasteak dira. Arnasaren bidez merkurio lurruna hartzen da, baina orain artean ez da frogatu horrek kalte egiten duenik, lurrun hori toxikoa izan daitekeen arren (merkurio meatzariek ederki zekiten hori), arnasten den gehiena kanporatzen omen da eta.
|
|
|
Kontua da, behin ingurunean dagoenean, merkurioa formaz aldatzen dela, eta merkurioaren beste konposatu batzuk sortzen direla.
|
Esate
baterako, merkurio lurrunaren zati bat konposatu inorganiko bilakatzen da, eta lurzorura edo uretara jalkitzen da. Eta, han, mikroorganismoek metil merkurio bihurtzen dute.
|
|
|
metalikoa (Hg 0), merkurosoa (Hg+) eta merkurikoa (Hg++). Azken horiekin, hainbat konposatu organiko eta inorganiko osatzen ditu;
|
esate
baterako, merkurio (I) kloruroa edo kalomelanoa (Hg 2 Cl 2), libragarri eta diuretiko gisa erabili izan dena, eta merkurio (II) kloruroa (HgCl 2), desinfektatzaile gisa erabilia eta, garai batean, baita sifilisaren erremedio gisa ere.
|
|
|
Laborategian ere aldaketa hori gertatzen ari da; kontua da beti ez dela posible hori egitea.
|
Esate
baterako, irakaskuntzan merkuriozko termometroa erabiltzen da oraindik, gainerako sistemak askoz garestiagoak direlako. Baina ikerkuntzan geroz eta gutxiago erabiltzen dira, ordezkoak daude:
|
|
|
Hala ere, nukleoa ez da egun sistema eragile osotzat hartzen duguna, zeren, nukleoaz aparte, sistema eragileek hainbat aplikazio eta baliabide ekartzen dituzte,
|
esate
baterako, kalkulagailua, sistemaren konfiguraziorako baliabideak eta testu editorea. Linux munduan, sistema eragile osoari GNU/ Linux deitzen zaio, nukleotik bereizteko.
|
|
|
Banaketa ezagunen artean, Debian, Gentoo, Fedora Core, Suse, Mandriva eta Knoppix aipa daitezke, eta, nola ez, egun pil pilean dagoen Ubuntu banaketa. Euskal Herrian ere banaketa batzuk ekoitzi dira, X Evian
|
esate
baterako, Leioako Metabolik taldeak sortua (banaketak historia goibel bat du atzean: ustekabean zendutako taldeko kide baten izengoitiari zor dio izena, haren omenez jarri zen); edo Dinux, Gasteizko Diocesanas Bigarren Hezkuntza eta Lanbide Heziketako Institutuak eratutako banaketa, eta euskara hutsez.
|
|
|
Edonola ere, distribuzio guztietan GNU/ Linux sistemak eskaintzen dituen ingurune grafiko guztien artean aukeratu daiteke, edo bat baino gehiago erabili. Hau da, beste sistema eragile batzuetan ez bezala, GNU/ Linux sisteman hainbat ingurune grafiko daude aukeran,
|
esate
baterako, KDE, Gnome edo XFCE. Bakoitzak bere itxura grafikoa eta bere menuak ditu, bere ikonoak eta abar, eta ingurune grafiko horri lotutako baliabideak eta aplikazioak.
|
|
|
Deskonposizio termikoan,
|
esate
baterako pirolisiaren eta cracking termikoaren bidez, tenperatura altuan eta oxigenorik gabe tratatuz apurtzen dira polimero kateak. Deskonposizio termiko katalitikoan, berriz, tenperaturak ez ezik, katalizatzaile batek edo beste zenbait agentek esate baterako, hidrogenoak hartzen dute parte prozesuan.
|
|
|
Beraz, material plastikoen hondakinak gehiago birziklatu eta balioztatzeko beharra dago. Horregatik, beharrezkoa da birziklatzeko ohiko prozeduren aplikazioak hedatzea, eta baita teknologia aurreratuagoak garatzea ere,
|
esate
baterako, birziklatze kimikoa.
|
|
|
Deskonposizio termikoan, esate baterako pirolisiaren eta cracking termikoaren bidez, tenperatura altuan eta oxigenorik gabe tratatuz apurtzen dira polimero kateak. Deskonposizio termiko katalitikoan, berriz, tenperaturak ez ezik, katalizatzaile batek edo beste zenbait agentek
|
esate
baterako, hidrogenoak hartzen dute parte prozesuan. Prozesu horien bidez, monomeroak eta erabilera anitzeko hidrokarburo frakzioak lortzen dira.
|
|
|
substantzia baten pikogramo bakar batzuk detekta ditzake (pikogramo bat gramo baten bilioirena da). Binil kloruroa detektatzeko erabiliko bagenu,
|
esate
baterako, mila milioi molekula inguru nahikoa lirateke ECDk detektatzeko.
|
|
|
Onartu behar da gaur egungo botika asko antzinatik erabili izan direla. Morfina,
|
esate
baterako. Morfina opio belarraren (Papaver somniferum) substantzia aktiboa da, eta opioa antzinatetik erabiltzen da analgesiko gisa.
|
|
|
Hori bai, lan handia eskatzen du. Europako Batasunean,
|
esate
baterako, proiektu bat izan zen V. Esparru programaren baitan, hainbat herriren ondare etnobotanikoa ikertzeko. Proiektuaren burua Michael Heinrich izan zen, Londresko Farmazia Eskolako ikertzaile buruetako bat.
|
|
|
|
Esate
baterako, nola jakiten dute landare baten erabilera berria den, ala aspaldikoa. Bada, halakoetan, antropologiak eta hizkuntzalaritzak badute zeresana.
|
|
|
Ikerketa historikoaz gain, proiektu hartan ikerketa farmakologikoa eta toxikologikoa ere egin zituzten.
|
Esate
baterako, iberiar penintsulako leku askotan jan izan den askari lore bat (Merendera montana) izan zuten aztergai. Landare horren erraboilak jaten dira.
|
|
|
Antzeko ekologia dutenak dira antzekoenak, eskura dituzten baliabide naturalak berak direlako. Gainera, harremana dutenez, elkarri eragiten diote, eta, neurri batean edo bestean, inguruko beste kultura batzuen eragina ere badute, mediterraneoarena eta Kantabria aldekoarena,
|
esate
baterako.
|
|
|
Eta ikusi dute, neurotransmisoreen gorabeherez gain, aldaketa morfologikoak eta funtzionalak ere gertatzen direla garuneko hainbat ataletan, batez ere hipokanpoan.
|
Esate
baterako, zelulak galtzen dira, neuronen dendritak eta hartzaileak ere gutxitzen dira, eta abar.
|
|
|
Hala, depresioaren ikerketa eremua asko zabaldu da. Euskal Herriko Unibertsitatean,
|
esate
baterako, hainbat diziplinatako taldeak ari dira depresioa ikertzen.
|
|
|
Emankortasunarekin lotuta ez dauden arrazoiak ere egon litezke.
|
Esate
baterako, beste gaixotasun baten eraginez ere deprimitu daiteke emakume bat, edo gaixotasuna sendatzeko tratamenduaren eraginez.
|
|
|
Inguru horrek hainbat abantaila ditu:
|
esate
baterako, eguzki argiak etengabe jotzen du han, eta, gertu, esploratzeko gune interesgarriak ditu, besteak beste, Aitken arroa duela lau mila milioi urte sortutako egitura ikusgarria.
|
|
|
Laboreak Babesteko Europako Elkartearen arabera, arazoa gero eta larriagoa da, eta desberdintasun handiak daude herrialdeen artean.
|
Esate
baterako, Polonian erabilitako pestiziden% 10 faltsuak dira, baina Espainiako Almeria aldean% 25eraino iristen da ehuneko hori.
|
|
|
Alegia, gailu batean nanohodiak badaude, gai dira beroa ateratzeko. Beraz, gai dira,
|
esate
baterako, ordenagailuak tenperatura egokian mantentzeko. Izan ere, hainbat gailuren arazoa da gehiegi berotzen direla.
|
|
|
Ez dira ohiko gaixotasunak, eta larriak izan ohi dira. Gaixotasun horien artean daude hemofilia eta Duchenne n distrofia muskularra,
|
esate
baterako. Bi horiek dira gaixotasun horien artean ezagunenak, baina, esan bezala, askoz gehiago dira.
|
|
|
Egia esan, haurraren sexua aukeratzeko metodo bat baino gehiago daude.
|
Esate
baterako, espermatozoideen aukeraketa egin daiteke. Metodo hori Estatu Batuetan bakarrik erabiltzen da, eta arrakasta% 80 izaten da; beraz, ez da guztiz fidagarria.
|
|
|
Mari Jose Iñarra aditua da lagundutako ernalkuntzan, eta, haren esanean, prozesu horren arrakasta ala porrota hainbat faktoreren mende dago.
|
Esate
baterako, laborategiko lana egiten duen adituaren trebeziak eragin handia du. Oso lan fina da:
|
|
|
Goiko gorputz adarretan mugikortasun arazoak, muskulu distrofia edota zenbait asaldura neuromuskular
|
esate
baterako garun perlesia dituzten gaixoek, askotan, eskumuturrak eta besoak mugitzeko gaitasuna galdua edo urritua izaten dute; eta, ondorioz, arazoak izaten dituzte gailu batzuk erabiltzeko, adibidez, ordenagailuaren teklatua eta sagua, edo telebistaren agintea. Horrelako pertsonentzat ari dira lanean COMPORTA proiektuan, goiko gorputz adarretan urritasun larriak dituztenentzat.
|
|
|
Esporak suntsitzea ez da erraza;
|
esate
baterako, bost ordu iraun dezakete 100 °C an; 120 °C an, berriz, nahikoak dira bost minutu esporak suntsitzeko. Inguruaren kondizioak egokiak direnean, esporak erne eta bakterio toxina sortzaileak hazten dira.
|
|
|
Horrelakoak sarritan gertatzen dira.
|
Esate
baterako, Propecia eta Rogaine produktuak burusoiltzearen aurka erabiltzen dira, baina, berez, bata prostatako tumore onberak tratatzeko garatu zen, eta bestea presio arterial altua kontrolatzeko.
|
|
2008
|
|
|
Baina erloju moderno guztiek dituzte bi zatiak.
|
Esate
baterako, penduluan oinarritutako erlojuetan, lehen zatia pendulua bera da, maiztasuna markatzen duen gailua baita, eta bigarrena, erlojuaren mekanismoa, penduluaren joan etorriak kontatzen dituzten gurpiltxoak; joan etorri horiek kontatzen dituzte, eta esfera batera transmititzen dute kontaketaren informazioa.
|
|
|
Dena den, txerto babeslea bilatzeko bidean ez dute guztiek etsi.
|
Esate
baterako, martxan dago immunogenoaren eta linfozitoen estrategiak bateratzen dituen III. faseko entsegu kliniko berri bat, Thailandiako 16.000 gizon eta emakumeren artean.
|
|
|
Jarrera horiek gainditzeko oso zailak diren trabak jartzen dizkio hiesaren aurkako borrokari, eta pixkanaka pauso txikiak ematen joatea ezinbestekoa da.
|
Esate
baterako, Filipinetako eliza katolikoak emandakoa, nahiz eta guri huskeria irudituko zaigun agian. Filipinetako eliza katolikoak sexu harremanetan kondoia erabiltzeko baimena eman du bikotekideetako bat birusaren eramailea den edo hiesa duen kasuetarako.
|
|
|
Are gehiago, egunetik egunera gehiago dira erretrobirusaren aurkako terapiaren unibertsaltasuna lortzeko neurriak hartzen ari diren herrialdeak.
|
Esate
baterako, unibertsaltasun terapeutikoa lortzear daude Botswanan, Brasilen, Txilen, Costa Rican, Kuban eta Laosen.
|
|
|
Baina demagun urtegi baten presa dugula. Presa bat egiteko izugarrizko hormigoi kantitatea behar izaten dute(
|
esate
baterako, 110.000 metro kubiko hormigoi erabili zuten Arriaran urtegiko presa egiteko metro altu eta 206 metro luze da). Pentsa zenbat bero sortuko litzatekeen bero handia askatzen duen zementu bat erabiliko balute, nolako dilatazioa eragingo lukeen horrek eta nolako zartadurak agertuko liratekeen presan hoztu eta uzkurtutakoan!
|
|
|
Zepaz gainera, hainbat osagai erabil ditzakete efektu bat edo beste lortzeko. Osagaiotako batzuek jatorri naturala dute(
|
esate
baterako, puzolarriak eta kareharri hautsak) eta besteek industriala (errauts hegalariak, besteak beste zentral termikoetako errekuntza gasekin batera egon ohi diren hondakin solidoak).
|
|
|
Ez da makala, dena den, zementu fabrikek ingurumenari egiten dioten kaltea.
|
Esate
baterako, karbono dioxido kantitate handia isurtzen dute labeetan, 1.500 ºC raino berotzen baitituzte aipatutako kareharria eta silize iturria partzialki urtu eta klinkerra eratzeko.
|
|
|
Honela kontatu zigun Batis Otaegik, Artzain Eskolako zuzendariak:
|
Esate
baterako, animalien azpiak egiteko, lastoak eta horrelakoak erabiltzen genituen lehengo artzaintzan. Horrek egunero ordubeteko edo bi orduko lana eskatzen zion artzainari; lehenik azpiak jarri behar zizkien ardiei, eta, gero, zikindutako azpiak bildu eta berriz ere garbiak jarri.
|
|
|
Ardiak taldetan banatzeko aukera dute artzainek (artaldea menditik bueltan datorrenean,
|
esate
baterako), jetzi behar dituzten ardiak eta jetzi behar ez dituztenak banatzeko, edo ardiak produzitzen duten esne kantitatearen arabera bereizteko eta abar. Horretarako, ardiei mikrotxip bana jartzen diete sabelaldean, eta, ukuiluan sartzeko, irakurgailu batetik pasarazten dituzte bat banaka.
|
|
|
Gorputzak botiken aurrean duen eragina alda dezakete prozesu horiek guztiek. Adibidez, hormona antisorgailuek zenbait botikaren xurgapena alda dezakete (psikofarmakoena,
|
esate
baterako), eta gibelean botikak metabolizatzeaz arduratzen diren entzima batzuek jarduera handiagoa edo txikiagoa dute sexu hormonen eraginez. Hortaz, gizonetan eta emakumeetan eragin bera izateko, botika jakin baten dosi handiagoa hartu luke batek eta txikiagoa besteak.
|
|
|
Hormona antisorgailuek zenbait botiken xurgapena alda dezakete; psikofarmakoena,
|
esate
baterako. 123rf.com
|
|
|
Aurrekariak horiek izanda, ez da harritzekoa gaixotasun kardiobaskularrak tratatzeko metodoak gizonetan oinarrituta egitea.
|
Esate
baterako, aspirinak (azido azetilsalizilikoak) bihotzekoei aurrea hartzen laguntzen duela frogatu zuten 1982 urtean, bost urtez 20.000 medikurekin egindako ikerketa batean. Ikusi zuten egunero aspirina dosi jakin bat hartuta% 44 jaisten zela bihotzekoen maiztasuna.
|
|
|
Ondorio horietara iristeko, azterketa mikroskopikoez gain, hainbat biomarkatzailez baliatu dira EHUko Zientzia eta Teknologia Fakultateko ikertzaileak.
|
Esate
baterako, bitelogenina mailen aldaketak behatu dituzte arrainetan. Emeen bereizgarria da bitelogenina proteina, eta feminizazioaren biomarkatzaile gisa erabiltzen da.
|
|
|
Nolanahi ere, nahiz eta hologramek argia metatzeko ahalmen eskasagoa duten, hainbat abantaila dituzte bestelako metagailuekin alderatuta;
|
esate
baterako, ez dute eguzkiaren jarraipena egiteko gailurik behar, eguzkitik jasotako argia hainbat angelutatik bideratu baitezakete.
|
|
|
Aberastasun hori mendikatearen kokapen geografikoari, orografiari eta izan duen historia geologikoari zor zaio.
|
Esate
baterako, badaude Tertziarioko lore batzuk. Oso bereziak dira, garai hartan Europako klima tropikala baitzen.
|
|
|
Lehorteek, muturreko tenperaturek, kutsadurak... kalte egiten diete landareei. Batzuetan, gizakiak eragiten ditu kalte horiek; baso mozketen ondorioz,
|
esate
baterako, itzalpean ohituta dauden landareek jasan dezaketen baino argi gehiago jasotzen dute.
|
|
|
Lehen eukariotoak protistak dira, gaurko paramezioak,
|
esate
baterako. Mitokondrioak barneratuta sortu ziren hurrengoen adibide bat amebak dira.
|
|
|
Bizidunek leku jakin bat kolonizatu ahal izateko, haraino iritsi behar dute, noski. Mugitzeko gai diren bizidunak beren kabuz sakabanatzen dira, eta mugitu ezin dutenek (landareek,
|
esate
baterako) inguruko baliabideak erabiltzen dituzte haziak, esporak edo dena delakoak sakabanatzeko, hala nola haizea, ura edo animaliak (bai animalien gorputzei atxikita, bai animalien barruan sartuta, haientzat elikagai diren fruituetan gordeta, adibidez).
|
|
|
Leku batek muturreko kondizioak dituela esaten dugunean, hainbat ezaugarriri egin diezaiokegu erreferentzia. Gure ikuspuntutik, leku bat bizitzeko ezegokia izan daiteke hotzegia edo beroegia delako, erradiazio gehiegi jasotzen duelako, presio handiegia duelako (ozeanoetako sakoneko urak,
|
esate
baterako), edo ur gutxiegi duelako, edo gaziegia delako, edo oxigeno gutxiegi duelako, azidoegia edo basikoegia delako eta abar.
|
|
|
Oro har, kontinenteetan txikiak diren bizidunei eragiten die fenomeno horrek. Kontinenteetan, animalia asko (karraskariak,
|
esate
baterako) txikiak eta arinak dira, errazago ihes egiten dutelako harraparietatik.
|
|
|
Espezie erliktikoak dira horiek.
|
Esate
baterako, Woodwardia radicans iratzea batik bat Makaronesian (Kanariar uharteak, Madeira uharteak eta abar) bizi da gaur egun, hau da, klima subtropikal tropikalean. Baina Euskal Herrian (oro har, isurialde atlantiko osoan) espezie horren populazio batzuk badaude, zenbait errekasto itzaltsu eta babestuen ertzetan.
|
|
|
Espainiako estatuaren barruan, Katalunian eta Aragoin egiten da arto transgeniko gehien, baina beste leku batzuetan ere asko handitu dira transgenikoen landaketak.
|
Esate
baterako, Extremaduran azken urtean hirukoiztu egin dira, eta Nafarroan, berriz, bikoiztu. Horrenbestez, Espainiako estatuan egiten den artoaren% 21 transgenikoa da.
|
|
|
Elkarrekintzarik ez duten partikulak argiaren abiaduran mugitzen dira, eta ez dute masarik; eta talka egiten dutenak mantsoago mugitzen dira, eta badute masa.
|
Esate
baterako, fotoia trabarik gabe mugitzen da Higgsen eremuan, trabarik gabe mugitzen da Higgsen eremuan, eta elektroia ez.
|
|
|
Nahiz eta egurrak erreketan garrantzi ekologiko handia izan, oraindik ere erauzi egiten da ibilguetatik, hainbat arrazoi direla medio.
|
Esate
baterako, hainbat tokitan egurrek zubiak itxi ditzake, eta uholdeetan kalteak sortu. Baina irtenbidea ez da beti egurra erauztea, diseinu egokiko zubiek ez baitute kalterik jasaten.
|
|
|
Baina landare guztiek ez zituzten gaitasun berdinak garatu.
|
Esate
baterako, goroldioek ez zuten garatu loredun landareek likidoa garraiatzeko duten sistema baskularra.
|
|
|
Nik uste dut joko handia ematen duela, nahiz eta definizioz oso gauza sinplea den (karbonoak, hidrogenoak eta abarrek duten egituren kimikoa).
|
Esate
baterako, kontuan hartu behar da kiralitatea, atomoen arteko loturen asimetria, alegia. Beste kimika mota batzuetan ere azaltzen dira ezaugarri horiek, baina ez dira hain arruntak.
|
|
|
Burruntziaren hegaldia eta ehiza teknika nahiko konplexuak dira, eta, dirudienez, oraindik azalpenik ez duten hainbat trebezia ditu burruntziak.
|
Esate
baterako, burruntzi arra gai da eme bati, ar lehiakide bati edo harrapakin bati hurbiltzeko, horiek ohartu ere egin gabe. Izan ere, jazarriak (beste burruntzia edo harrapakina) geldi dagoen objektu baten irudia ikusten du, hau da, erasotzailea erretinan posizio berean dago, errealitatean abian datorren arren.
|
|
|
Kasualitatez jaio zen,
|
esate
baterako, Japonian oso ezaguna den goroldio lorategi bat. Japonian duela 13 mende eraikitzen dira lorategiak, eta bizitasuna eta lasaitasuna iradokitzeko sortzen dituzte.
|
|
|
Lana nola egin asmatu egin behar izaten dute batzuetan.
|
Esate
baterako, Añarbe ibaiaren egituraren konplexutasuna areagotzeko, besteak beste, enborrak sartu behar zituzten ubidean. Noski, hori egiteko beharrezko tresnak bazituzten, baina egoera jakin batzuetan, enborrak ubidearen puntu zehatz batean uztera iristeko, egin ahala asmatu zuten prozedura.
|
|
|
Baina ezaugarri horien arabera izakiak sailkatzea ez da lan samurra.
|
Esate
baterako, barraskiloek eta bareek antzeko ezaugarriak dituztela nahiko erraz ikusiko dugu, begi hutsez; edo txipiroiak, txokoak eta olagarroak. Baina, horiek guztiek ere, beste maila batean, jatorri bera dutela ikusteko, sakonago begiratu beharra dago.
|
|
|
Baina beste aldaketa askok ez dute ondorio esanguratsurik izaten.
|
Esate
baterako, geneetan badaude proteinarik kodetzen ez duten eskualdeak: intronak.
|
|
|
Elkarrekin ikusten diren hainbat izar oso urruti daude bata bestetik.
|
Esate
baterako, Hartz Nagusiaren itxura oso ezaguna da, baina hiru dimentsioko maketan ikusten da Lurrekoa ez den beste ikuspuntu batetik konstelazioaren itxura oso ezberdina dela. Planetarioan ohiko itxuran ikusten da, eta, aldi berean, ondoko moduluan beste ikuspuntu batzuetatik ikus daiteke.
|
|
|
Teknikoki sinplea da, baina eraginkorra. Ikasleek ikusten dute,
|
esate
baterako, neguan Eguzkiaren ibilbidea oso txikia eta baxua dela, eta udan alderantzizkoa. Eta oso ondo erakusten du nola funtzionatzen duten eguzki erlojuek, eta zergatik ez duten makila bertikala.
|
|
|
Horrelako migrazioak egiten dituzten animaliek euren fisiologia eta portaera erabat aldatu behar dituzte ingurune batetik bestera pasatzeko.
|
Esate
baterako, izokin bat ur gezatan dagoenean, ez du ia edaten jatean sartzen zaiona eta haren giltzurrunek gernu diluitu ugari ekoizten dute. Baina izokin gaztea itsasora hurbildu ahala, edaten hasten da, eta giltzurrunek gero eta gernu gutxiago eta gero eta kontzentratuagoa ekoizten dute.
|
|
|
Horrez gain, zientzian espero ziren aurrerapenak ez dira gauzatu.
|
Esate
baterako, mikrograbitate egoeraz baliatuz, proteina eta molekula berriak sintetizatzeko asmoa zuten. Izan ere, grabitateak proteinak era batera tolestea ekartzen du Lurrean.
|
|
|
Baina beste ezaugarri batzuk dituzten urek
|
esate
baterako, hainbat industriatan sortzen diren hondakin urek landareentzat erabilgaitzak diren konposatu ez organikoak dituzte; horiek ezin dira ez landareen bidez ez deskonposatzaileen bidez araztu. Hori da fitoarazketa sistemen ahulgunea.
|
|
2009
|
|
|
Lan handia falta da egiteko astrozitoen ikerketan.
|
Esate
baterako, MIT institutuko neurologo batzuek proposatu dute gaixotasun batzuen erruduna ez dela nahitaez neuronen funtzionamenduaren akats bat; agian, astrozitoen sareko akatsek ere zerikusia izango dute gaixotasun horiekin. Haien ustez, autismoa eta eskizofrenia egon litezke gaixotasun horien artean.
|
|
|
Europako iparraldeko herrialdeetan jende asko eta asko bizi da horrelako etxeetan. Austrian,
|
esate
baterako, saltzen dituzten bero ponpen% 83 familia bakarreko etxeetarako saltzen dituzte.
|
|
|
Ikerketa honetan substantzia kimikoak aztertu dituzte, baina badaude beste faktore batzuk. Batzuk fisikoak dira, eta beste batzuk biologikoak; habitat galerak,
|
esate
baterako. Beste faktore horien adierazle onenak anfibioak dira, ez dago zalantzarik.
|
|
|
Ikerketa horietatik atera daitekeen ondorio nagusietako bat da gizarteak, oro har, goraipatu egiten dituela zientzia eta teknologia. Eztabaida taldeetan jaso da,
|
esate
baterako, zientzia eta teknologia berriei esker askoz bizimodu erosoagoa dugula, bizi itxaropen handiagoa dugula, eta asko hobetu dela gure komunikatzeko gaitasuna. Jendeak uste du ikerketa eta garapena funtsezkoak direla herrien garapenerako eta ongizaterako.
|
|
|
Erroreak egin ditugu, baina asmatu ditugunak gehiago dira erroreak baino. Ez dezagun dena geratu horregatik, ikertzen jarraituz gero etorkizunak medikuntzako aurrerapen harrigarriak ekar litzakeelako,
|
esate
baterako.
|
|
|
2007tik 2008ra metal arraroen prezioa% 20 igo zen, batez ere eskaintza areagotu zelako eta Txinak hornikuntza mugatu zuelako.
|
Esate
baterako, NiMH baterietan erabiltzen den lantano oxidoaren prezioa% 15 igo zen, eta tona bat 5.000 dolar kostatzera iritsi zen 2008ko hasieran. Gainera, auto hibridoentzako baterien eskaera handitu ahala igotzen jarraituko duela aurreikusten dute.
|
|
|
Metal arraroak sarritan nahasita agertzen dira mineraletan, oxidatuta, eta, fisikoki ezberdinak diren arren, antzeko ezaugarriak dituzte.
|
Esate
baterako, haien oxidazio egoera arruntena tribalentea da, eta eroankortasun elektriko handia dute. Bestalde, lur arraroen ezaugarri optikoak eta aleazioen ezaugarri magnetikoak oso interesgarriak dira industriarentzat.
|
|
|
Horrek, hala ere, ez du esan nahi naturaren kontserbazioaren eta jabego pribatuaren artean inongo loturarik ez dagoenik.
|
Esate
baterako, Gipuzkoako Natura Sarean dauden Garrantzi Komunitarioko Lekuen% 40 pribatuak dira.
|
|
|
Horixe gertatzen da,
|
esate
baterako, Urdaibai Biosferaren Erreserban, eta, zehazki, Amunategi errekan. Amunategi erreka bisoi europarraren bizileku da, han dago baso igel iberiarraren populazio handiena, baita babestu beharreko hainbat landare ere, eta abar.
|
|
|
Ordura artekoa kontutan izanda, argi zegoen estrategia hormonalak beste bide batetik jo behar zuela.
|
Esate
baterako, injektatuta emateak dakartzan eragozpenak saihesteko, larruazalpean kokatutako testosterona inplanteekin edo larruazalean jartzen diren testosterona txaplata eta gelekin ere egin ziren saiakerak. Hala ere, androgeno bakarrean oinarritutako terapietan, dosi altuak eman behar dira, eta ohartu ziren horren ondorioz zailtasunak zituztela libidoaren eta masa muskularraren galera kontrolatzeko.
|
|
|
Batez ere, espermatozoideen mugikortasuna murrizteko estrategia berriak bilatzen ari dira, eta, horretarako, espematozoidearen zenbait ataletako proteinak ikertzen ari dira.
|
Esate
baterako, frogatu dute mugikortasuna murrizten dela saguen espermatozoideen isatseko CatSpers katioi kanaletan eraginez. Era berean, mintz zelularreko zenbait proteina aztertzen ari dira; horien artean ikertuenak adenilil ziklasa entzima eta Na+/ K+ ordezkatzailea dira.
|
|
|
Aurreklinikoki emaitza oso interesgarriak erakutsi arren oztopoak direla medio aurrera egin ez duten farmako ez hormonal ugari ezagutzen dira.
|
Esate
baterako, tximinoetan, 7 egunean ahotik emandako indenopiridinak 2 asterako eteten du espermatozoideen ekoizpena odoleko testosterona kontzentrazioan eragin gabe. Gainera, espermatogenesiaren inhibizioa 6 aste mantentzeko gai da, eta 16 asterako erabat berreskuratzen da espermatogenesia.
|
|
|
2007an egin zen COP 13an Bali Ekintza Plana delakoa prestatu bazen ere Kopenhage 2009rako (COP 15erako) ibilbide orri gisa eta Kyoto ondoko erregimena onartzeari begira, benetan ez zen ezer garrantzitsurik gertatu Poznanen (COP 14) 2008an. Bali Ekintza Planak gai garrantzitsu asko jarri zituen mahai gainean;
|
esate
baterako, zer motatako adostasuna behar zen Kyoto ondoko erregimenerako, nola gaindi zitezkeen emisioak nabarmen murrizteko oztopoak, edo nola konpon zitezkeen egokitze arazoak eraginkortasunez. Galdera horiek erantzuteke daude oraindik, ordea.
|
|
|
Beste muturrera joanda, bere alorrean egiten diren ikerketak sinplifikatzeko eta edonorentzat ulergarri egiteko zailtasunak izan zituenik ere izan zen. Ferten hitzaldia,
|
esate
baterako, oso trinkoa eta sakona izan zen. Ugaldek adierazi du oso zaila izan zela hark esandakoak ulertzera iristea.
|
|
|
Etxe orratz batzuk arkitektura modernoaren klasikoak dira;
|
esate
baterako, Mies en Seagram edo SOMen Hanckock dorrea, Pelliren Petronas dorreak, edo Crysler edo Rockefeller Center. Uste dut oso eraikin interesgarriak direla arkitektura lan gisa, eta baita ikonoak direlako ere, eta, horretaz gain, arte-lanak ere badirelako, eskultura erraldoiak.
|
|
|
Ingelesa da erreferentzia.
|
Esate
baterako, kongresura Etiopiako ikertzaile bat etorri zen. Han, amhareraz hitz egiten dute.
|