|
2017
|
|
|
Eta hauxe okurritu zitzaion: " beste estatua bat egin dezakezu,
|
esate
baterako, nirea". " Edo nirea" esaten zuten aldi berean gainerako kontseilu kideek.
|
|
|
Baina nik orain arte ez dut ikusi saioak zuzenean ikustera joaten den jendetzaren neurriko ezer beste generoetan.
|
Esate
baterako, lehengo Yugoslaviako ekitaldi batean izan nintzen eta han ere milaka ikusle zeuden, baina hura oso saio profesionala izan zen, haien ahozko tradizioa azaltzeko erakustaldia zen, ekitaldia bera baino gehiago, beraz, hein batean ez zen erreala. Sentipena ez zen, adibidez, bertsolaritzak sorrarazten duena bezalakoa.
|
|
|
Hain zuzen ere, Donostiakoa nolabait hauspotu zuen Weimarko Errepublikako kultur iraultzaren baitan.
|
Esate
baterako Marianne Breslauer: Berlinen jaioa, 1909an, Alemaniako goi burgesia ilustratuko familia batean, judutar jatorrikoa.
|
|
|
Horiek guztiek ekarri zuten kidekoek taldearen lidergoan jartzea eta Ekuadorko idazle onenen artean hartua izatea.
|
Esate
baterako, hau esaten zen 1926an aipagai dugun idazleaz Guayaquilgo bi aldizkaritan: " Laburbilduz, esan dezakegu Joaquín Gallegos Lara dugula Ekuadorko literaturgintzan etorkizun handiena duen idazlea" 179.
|
|
|
Aberatsak dira ur landaretan: manglea,
|
esate
baterako eta, hedaduraren nahiz uren sakontasunaren arabera, ontziz ibiltzeko modukoak izatera irits daitezke. Hala, Guayaquil inguratzen duena, adibidez.
|
|
|
Pertsona gorrotatutzat: emaztea lapurtzen digunaren parekotzat,
|
esate
baterako.
|
|
|
Sortzaileak ditugu lehenengo postuan; edukiaren zati handiena beraiek sortzen dute.
|
Esate
baterako, blogak idazten dituzte sortzaileek, Wikipedian artikuluak idazten dituzte eta Youtubera bideoak igotzen dituzte. Kritikariek, aldiz, eduki horri guztiari erantzuna ematen diote:
|
|
|
Eta, hirugarrenik, gure profilean argitaratuko dugu, gure jarraitzaileek ikus dezaten. Gainera, momentuan bertan argazkia beste sare sozial batzuetan partekatzeko aukera ematen du Instagramek; Facebooken eta Twitterren,
|
esate
baterako.
|
|
|
Sare sozialekin harreman estua badu ere, Hootsuite ez da sare sozial bat, hainbat sare sozial aldi berean gestionatzeko erreminta baizik. Beraz,
|
esate
baterako, Facebookeko eta Twitterreko erabiltzailea bazara, bi kontuetan batera argitaratu ahal izango duzu.
|
|
|
Neurri hori betetzen den ala ez jakitea erraza da, edo badago korsikerazko katea edo ez dago. Beste kontu bat litzateke ordea, kate oso bat eskatzeaz gain, gainerako kateetan korsikera entzun dadin hizkuntza irizpideak jartzea,
|
esate
baterako korsikera hiztunei hizkuntza horretan egiten uztea nahiz eta katea frantsesez izan. Norena da hizkuntza gutxiagotua telebista kateetan egotearen ardura?
|
|
|
Izan ere, bakoitzaren sineskeren edo heziketaren arabera, oso gauza desberdina da naturaltasuna.
|
Esate
baterako, guri umetan abadea etortzen zitzaigun eskolara erlijio klaseak ematera eta munduko gauzarik naturalena balitz legez esan zigun mundua Jaungoikoak sortu zuela. Harentzat historian ez da ezer naturalagorik gertatu gizakiaren sorrera baino:
|
|
|
Ez dut kazetarien lana kritikatu nahi; izango ziren berri inportanteagoak. Athletic eta Manchesterren arteko partidarako sarrerak erosteko ilara luzea egon zela,
|
esate
baterako. Hori da, antza, hiru milioi euskal herritarrak gehien arduratzen dituena.
|
|
|
Miretsi egiten ditut ateratzen zaiena momentuan bertan egiten dutenak.
|
Esate
baterako, lehengo batean Bilboko erreka hegaletik burumakur nindoala emakume bat hurreratu zitzaidan. Egun txarra neukan, eta pentsatu nuen," hauxe behar dot orain, kaleren baten bila galduta dabilen baten bat".
|
|
|
Erreza omen da. Iritzi artikuluak,
|
esate
baterako, edonork idatz ditzake. Hori da esaten didatena, zenbait ezagunek pentsatzen dutena, gizarte erdiak uste duena:
|
|
|
Hain ziren onak, e, Mikel, ze
|
esate
baterako, poemak errezitatzen zituten, hitz guztiak letra berdinarekin hasita. Eta hori erakusteko, segidan, Mikelek, trobadore baskoiak, Orreagako gatazkaren erromantzea errezitatuko du, hitz guztiak a-rekin hasita.
|
|
|
Ostia hitzetik datoz euskarazko hitz mordoa.
|
Esate
baterako, ejerzitoa, ostiak emateko erakundea:
|
|
|
Hau da, nanoekin alderatu zituen. Goddetek, baina, ez zuen esan,
|
esate
baterako, Pirinioetan, Super Bagneresera bidean, haize bortitzak geldiarazi zuela txirrindularien joa, aurrera egiteko nahikoa lan izan baitzuten. Roger Bastide kazetariak, bere aldetik, honakoa idatzi zuen Tour hartaz:
|
|
|
Senar emazteak bakarrik ez. Jacquesen manager bilakatu zen Janine, nolabait esateko; lasterketa askotara joaten zen, eta
|
esate
baterako, Tour osteko kriteriumetako diru sariak berak jasotzen zituen. Eta denboraldi hasieran" erbi" lanak egiten zituen:
|
|
|
Baso batek inguratuta zegoen etxea. Nolanahi ere, Anquetilek ziklismoa ez zuen guztiz baztertu eta
|
esate
baterako, Tourrean esatari aritu zen. Horrez gainera, Paris Niza eta Midi Libre lasterketetan ardura postuak izan zituen eta Frantziako taldeko zuzendari lanak egin zituen zenbait urtetan Munduko Txapelketetan.
|
|
|
Anquetilen arrastoa toki batean baino gehiagotan geratu da.
|
Esate
baterako, Marignane herrian hari eskainitako kalea dago artean ziklista profesionala zela" bataiatu" zuten kale hura eta haurtzaroa igaro zuen herriko kiroldegiari, Quincampoixekoari, bere izena jarri zioten. Hori guztia gutxi balitz bezala, Anquetilen azken bizitokiraino, La Neuville Chant d" Oiseleraino, iristen den lau kilometroko aldapak Côte Anquetil Anquetil gaina du izena.
|
|
|
Zerrendaturik dauzkat bizitzan zehar galdu ditudan aukerak, askotarikoak eta ugariak izan direnak. Hor daude,
|
esate
baterako, txikitatik bizigarri zitzaizkidan arren, halako baten ahaztu nituen ametsak. Orduko indarra betirako galdu dudala sentitzen dudanean, zerrenda ateratzen dut, bata bestearen atzean idatzita ikusi ditudanean konturatzen naizelako bizitzako hutsen katalogo horretan datzala, gorpu bizi, lortu ditudan arrakasta txikien lehengaia.
|
|
2018
|
|
|
iraunkorrak eta ez iraunkorrak. Iraunkorrak unean uneko etxekoen gozamenerako ziren(
|
esate
baterako, abereak) eta ez iraunkorrak, berriz, belaunez belaun transmititu beharrekoak. Beraz, ezin ziren saldu (gaizki ikusia zegoen saltzea).
|
|
|
Euskal Herriko hainbat eta hainbat kanta tradizional berreskuratu eta guztion ondare musikalaren parte egin zituen:
|
esate
baterako, Haika mutil, Bereterretxen kanthoria edo Iturengo arotza.
|
|
|
Gainera, beheranzko joera kezkagarri bat erakusten du hainbat arnasgunetan.
|
Esate
baterako, euskararentzat Azpeitia bezalako erreferentziazko arnasgunean, gaur egun, euskara lehen hizkuntza duten euskaldunak orain 25 urte baino% 8 gutxiago dira.
|
|
|
Pragmatismoak eta kultura ekintzaileak protagonismoa izan badute ere, jarrera hauen azpian euskal hiztunak (eta hiztun ez zirenak) hizkuntzarekin izandako lotura identitarioa topatu daiteke, bihotza eta emozioak erdigunea betez. Beste gauza bat da horiek publikoki agertu diren ala ez, edo, horien kudeaketa hiztun zehatz batzuen eskuetan geratu diren (emakumeen eskuetan
|
esate
baterako, euskararen transmisore gisa).
|
|
|
Lehenengoz aipatutako kultura emozionala kultur eta hezkuntza arloarekin lotuta zegoen bitartean, bigarren fasean garatzen ari zen terminologia edo diskurtso berria politika eta instituzioekin identifikatu daiteke (euskara zerbitzuekin
|
esate
baterako). Neutroa izan nahian arrazoiari (planak, adierazleak, portzentaiak...) eman zitzaion protagonismoa.
|
|
|
Batzuk uste izan genuen gauza bera gertatuko zela bizitzako beste esparru batzuekin.
|
Esate
baterako, emakume eta berdintasunaren aldekoa izanda, unibertsitatera iristeko aukera iraultzailea iruditu zitzaidan, ez nire amonak, ez nire amak ez baitzuten horrelako aukerarik izan. Horrela nire adineko neska guztiak hezkuntza sisteman txertatu ginen eta gutako asko eta askok goi mailako ikasketak burutu genituen.
|
|
|
Argi dago urte hauetan lan munduari begira jartzeko oinarriak jarri direla, gurasoek euskara aukeratu dutelako euren seme alabentzako. Horrek presioa suposa dezake, baina agerian da lan munduan ez dela inongo aldaketarik egin hizkuntz aldaketa gauzatu ahal izateko(
|
esate
baterako hezkuntzak bere momentuan egin zuen moduan), kontrakoa aldiz. Emakumeen kasuarekin alderatu daiteke egoera:
|
|
|
Iritzi batzuei ñabardurak erantsiko nizkieke.
|
Esate
baterako:
|
|
|
Martinez de Lunak beste ikerlari hainbatek egin duen modura (Paula Kasaresek edo Jone Miren Hernandezek,
|
esate
baterako) hizkuntzaren transmisioan baino gehiago sozializazioan jarri du azentua. Bere artikuluan planteatzen duen hipotesia honakoa da:
|
|
|
familia, haurtzaindegia eta eskolan burutzen da); bigarren sozializazioa familiaz aparte burutzen dena, eta hezkuntza sisteman, lagun artean eta komunikabideen bitartez bereziki (nerabezaroan). Hirugarren sozializazioa transkulturazioan datza, alegia" pertsona sortua eta hezia den gizartearen oso bestelako gizarte edo erreferentzia sistemetan murgiltzean datza (etorkinek,
|
esate
baterako)" (Martinez de Luna 2013, 123). Eta jarraitzen du:
|
|
|
|
Esate
baterako, erratzeko beldur handirik gabe esan daiteke, administrazio publikoan ezarritako neurrien eragina, berak betetzen duen espaziotik harago joan dela. Hau da, administrazio publikoko lan munduan integratzeko gizarte honek erakutsi duen nahia akuilu izan da haur eta gazteen euskalduntzean.
|
|
|
Hau da, administrazio publikoko lan munduan integratzeko gizarte honek erakutsi duen nahia akuilu izan da haur eta gazteen euskalduntzean.
|
Esate
baterako, horrela diote Amorrortu eta Ortegak euren ikerketaren baitan:
|
|
|
Ez dira gutxi, gainera, lan giroko euskararen erabileran eragina duten aldagaiak aztertzen dituzten ikerketak (EraLAn proiektuak,
|
esate
baterako, identifikatzen ditu besteak beste, klima psikologikoa, motibazioa, konpromisoa, hizkuntza gaitasuna, ohiturak edo lidergoa). Ez da ahaztu behar, ezta ere, euskara planak diseinatzen eta aplikatzen hasi zirenetik pasa direla jada 10 urtetik gora, eta esparru horretan ere, irakaspenak baliatu beharrean gaudela.
|
|
|
Eraginkorragoa dirudi, ordea, helburu zehatz eta lorgarriak planteatzea, eremu eta ezaugarri soziolinguistikoaren arabera banatuta eta gutxieneko konpromiso eta betebeharrak ezarrita. Zerk oztopatzen du (gai errazenak planteatuz),
|
esate
baterako, produktuetan euskararen presentzia ziurtatzea, enpresetako paisaian eta oinarrizko komunikaziotan euskararen presentzia ziurtatzea. Baliabide ekonomiko oso jasangarriak dirudite, baldin eta proiektu konpartitu batean kolokatzen badira eragile guztiak.
|
|
|
Kalean, adibidez (paisaia linguistikoan, jendearen artean, dendetan, tabernetan,...), ia desagertu zaigu Euskara; artikuluan esaten den moduan: " Bilbo dugu,
|
esate
baterako, kopuruari dagokionez, munduan euskaldun gehien bizi den hiria (78.727 euskaldun), baina euskararen kale erabilera %3, 2koa da, atzerriko beste hizkuntzen kale erabilera, aldiz, euskararena baino handiagoa da Bilboko kaleetan %3, 7", datu kezkagarria dena nire ustez. Saizarbitoria idazleak dion bezala,"...
|
|
|
Bestela esanda, ea nahi dugun euskaldunak hiztun herria bigarren mailako gizarte jarduera batzuetarako bildutako erkidegoa izatea, adibidez, Euskararen Eguna eta zenbait kultur ekitaldi erdi erritualizatu batzuetarako. Nire iritziz, euskarak bigarren edo hirugarren hizkuntza gisa ez du etorkizunik, ezin baita herri edo erkidego izan, ez behintzat horren gaineko lotura sendoagorik ez badago,
|
esate
baterako, erlijiozkoa (juduak), kulturazkoa (ijitoak) eta horien eratorriak eta nahasketak. Denok ezin gaitezke hiztun herri baten periferiko, norbaitek izan du guneko kide.
|
|
|
Komunikazio molde berrietara egokitzeko ahalegina hizkuntzek ez ezik, garaian garaiko gizarte horietako gizon emakumeek ere egin behar izan dute. Gutemberg jaunak inprenta asmatu zuenean,
|
esate
baterako, asmakuntza berrira egokitu ahal izateko, hizkuntzek estandarizatu eta idatzizkora moldatu behar izan zuten. Era berean, gizarte hartako gizon emakumeei ere irakurtzen eta idazten ikasteko, alfabetatzeko, ahalegina eskatu zien komunikazio molde berriak.
|
|
|
Donostian euskaldunen %41, 9 dira euskaldun berriak (5). Bilbo dugu,
|
esate
baterako, kopuruari dagokionez, munduan euskaldun gehien bizi den hiria (78.727 euskaldun) (6), baina euskararen kale erabilera %3, 2koa da, atzerriko beste hizkuntzen kale erabilera, aldiz, euskararena baino handiagoa da Bilboko kaleetan: %3, 7 (7).
|
|
|
Poema txar hauek zer edo zer ikasteko balio izan digutela espero dugu.
|
Esate
baterako, Thoreau oraindik bizirik dagoela, nola edo hala, poeta txarra izan arren; trikuek arantzak erabiltzen dituztela guk erosketarako poltsa erabiltzen dugun moduan; lau urteko haurrak eskolara oinez joan daitezkeela; Walden lakua uste baino gertuago daukagula; edo 19, 20 eta 21 mendeko sasipoetak ez garela hain ezberdinak; kontrakoa frogatu arte, poeta txarrak gara guztiok.
|
|
|
Ni,
|
esate
baterako, hiriko mutikoa nintzen, kalekumea; mendia leku esploratu gabe bat zen niretzat. Hiriez, ordea, inoiz ez nuen ametsik egiten; sekula ez zitzaidan etxerik agertu ametsetan.
|
|
|
Baina unibertsitatean eboluzioa eta psikologia ezagutu nituen eta ohiz kanpoko zenbait adimen egoeraren eta esperientziaren esplikazioa ikasi nuen. Airetan behera erortzearen ametsa,
|
esate
baterako, ametsetako esperientziarik ohikoena, ia gizaki guztiok ezagutzen dugu, geuk izanda.
|
|
|
Zeren eta bada halako jarraitasun hari bat amets horiek guztiak kateatzen dituena. Horra,
|
esate
baterako, Belarri Makurrekin nuen adiskidetasuna. Edo Begi Gorirekiko aiherkundea, Zaluren maitasuna.
|
|
|
Gertaeren logikaz ere balia naiteke gertaerak zehazteko. Dudarik ez dago,
|
esate
baterako, ama eta biok zuhaitzetara igotzera behartu gintuztela basurdeek eta Belarri Makur, nire haurtzaroko adiskide mina dei nezakeena, ezagutu baino lehen ihes egin genuela eta erori ginela. Eta horixe bezain segurua da, orobat, bi garai horien artean alde egin nuela amarengandik.
|
|
|
Hainbat zaletasun ditut,
|
esate
baterako, irakurketa, zinema, kirola, paseatzea, natura...
|
|
|
Horrela arrazoinatzea inozokeria da. Hitzen esanahia behin finkatuz geroz ez da gehiago arbitrarioa, haren irudiak denotazio nagusia ekartzen du gogora, zentzu zabalagoan erabilia bada ere; are gehiago erreferente zehatz eta azkar bat izan duen hitzaren kasuan,' gizon' aren kasuan
|
esate
baterako, generoduna ez ezik sexuduna ere dena.
|
|
|
haren amatxi Arantzakoa zen eta hura bizi zeno tradizio guztiak atxikitzen zituzten etxean.
|
Esate
baterako, haur ukan eta emaztea ez zen ongi eta ez garbi senarra etxean sartu arte; orduan gizonak emaztearen atorra garbi bat janzten zuen eta berehala emazteari pasatzen zion: arropa hartan bildurik zegoen gizonaren bertuteak emaztea begiratzen zuen aire txarretatik eta horrelakoetatik.
|
|
|
Arazoa ez da gurea bakarrik, eta gure auzo batzuk jadanik lotu zaizkio gaiari, Frantzian
|
esate
baterako, nahiz ondorioak oraino ez diren ageri. Le Monde Diplomatique k 1999ko udaberrian argitaratu Manière de voir ale bereziko Agnès Callamard en artikulua ekarriko dut harira," Le sexisme à fleur de mots".
|
|
|
Biluztasuna kontsumorako erakargarri bihurtu dute, baina matxinada ekintza ere bada, boterearen kontra erabiltzen bada. Protesta politiko, ekonomiko edo ekologistetan,
|
esate
baterako. Moda denda baten aurrean larru gorritan geratzea morrontza edo errebolta izan daiteke, betiere zertarako biluzten garen:
|
|
|
Euskarak, aldiz, berbadun berrien artean batik bat eta eremu erdaldunetan bereziki, identitatearen funtzioa bakarrik betetzen du," gutartasunaren" funtzioa, tribuko kide sentiarazteko funtzioa; eta, eguneroko gizarte bizitzan, berriz, euskararen erabilera oso apala da. Hirigune batzuetan,
|
esate
baterako, haizeak orraztu eta zelaitu duen basamortuko hondar xehea bezain zapala da euskararen erabilera: Euskararen Herriko Hegoaldeko lau hiriburuetatik hirutan Gasteizen, Bilbon eta Iruñean euskara eta gaztelania ez diren beste hizkuntzak euskara baino gehiago erabiltzen dira kalean.
|
|
2019
|
|
|
Etxepareren manifestu literario batekin euskarari aginduz jalgitzeko eta jalgitzeko plazara jaio zen euskal literatura. Ordutik izan da han hemen manifestutzat har daitekeen hainbat testu,
|
esate
baterako, Manuel Larramendiren Karta ederra Sebastian Mendibururi idatzia eta manifestu baten traza duena euskararen hainbat gaitz ezjakintasuna, nork bere txokoko euskarari eustea, erdaren eragina eta beste seinalatuz.
|
|
|
Izenek maparen puntu zehatz batera garamatzate, denbora zehatz batera eta tentuz ibili beharra dago aukeratzeko garaian. Jakina da,
|
esate
baterako, Espainiako gerra zibiletik ihesi Errusiara joan ziren haur euskaldunen artean ez zegoela Nahia edota June izeneko neskatorik. Eta jakina da, halaber, nekez aurkituko dugula Teofilo edo Apolonia bezalako izenik gure seme alaben ikastolako lagunen artean.
|
|
|
Atea joko bazenu beharbada jarraitu zuen Lekaioak kasurik egin gabe, atea gu bion artean egonda.
|
Esate
baterako, zu barruan bazina atea jo zenezake, eta zu irteteko nik atea ireki nezake orduan.
|
|
|
Ofizinista izateaz gain poeta da, batere poserik gabeko poesiadun poeta. Patxik imajinatzen duen umearen kontrakarreko ihesak beste denbora eta dimentsio batetara eramango zaitu ezinbestean, gazte eta berde izateari laga genion 1992ko abuztuaren 11 ra
|
esate
baterako, edo Turuñuelo (mon amour) delako herrira. Patxiren poemek ez zaituzte axolagabe lagako.
|
|
|
Gauza bera egin genezake Bretainian hiruburuarekin4, beraien nortasunaren eta nazionalismoaren banderatzat harturik baitaukate. Esbastikaren bitasunak antzekotasun handiak ditu munduko hamaika bazterretan,
|
esate
baterako, ekialdetarren oinarrizko printzipioen ikur magikoa den ying yang delakoarekin, edo aurkako bi aurpegi zituen Jano jainko erromatarrarekin... edota euskaldunon sinesmenetan agertzen zaizkigun aurkakoak diren jainko jainkosen bikote ugari eta esanguratsuekin: Mari eta Maddu, Atarrabi eta Mikelats, Eki eta Ilazki, Amalur eta Itsaso, Ostots eta Sugaar...
|
|
|
Zoritxarrez aunitz galdu badira ere, baditugu oraindik herrietan egin izan diren hainbat aldaeraren zati batzuk. Polita da,
|
esate
baterako, Imotz udalerriko Oskotz kontzejuan Fermina Lizasori jaso zitzaion sarrerako bertsoa:
|
|
|
Liburutegietan aurkitzen zuen argitu gabeko hilketen informazioa eta haietatik ateratzen zituen hilketak deskribatzeko erabiltzen zituen datuak eta xehetasunak.
|
Esate
baterako, Estokolmoko Errege Liburutegiko mikrofilmeetatik. Psikiatrikoko profesionalen, abokatuen eta poliziaren igurikapenetan eta gorputz espresioan oinarrituta asmatzen zuen Thomasek bere deklarazioetan esan behar zuena.
|
|
|
703 Sektarismo kristau gandutsuak erromatarren zibilizazioaren goreneko hiru osagaietako bi, ingeniaritza, hitzaren zentzu zabalean (gizartekoa eta industriala), eta zuzenbidea banpirizatu egin zituen, eta inperio bera ere azkenean suntsitzea lortu zuen hirugarrena erabat erauziz, estatu hura eraikitzea eta zabaltzea ahalbideratu zuen aurrekorik gabeko tolerantzia erlijioso eta kulturala. Egia da baita ere zibilizazio haren hutsune eta bizio nagusiak gainditzen lagundu zuela,
|
esate
baterako jokoen eta ikuskizunen izaera odoltsua, esklabotasun edota genero eta gizarte klaseen arteko ezberdintasun gorria, baina horrek eta latinaren finkatze eta salbatzearen aldeko egindako ekarpenak ordain txikia dirudite hondatutako osoaren alboan, eta Gizateria mila urteko superstizio eta sektarismopeko iluntasun batean sartu izanaren alboan are gutxiago.
|
|
|
Hondarribian, Pasai Donibanen, Lezon, Errenterian, Lezon, Herreran eta Donostian finkatu ziren, gehien bat. Hiri horietan Baionako gaskoierak indar handia hartu zuen, eta Hondarribiko eta Donostiako hirietan,
|
esate
baterako, mintzaira nagusia izatera ere iritsi omen zen, herri horietako toponimo ugarik, gaur egun oraindik ere, ederki oroitarazten diguten bezala.
|
|
|
Aiestaranen arabera, hori oso lagungarria da erabakiak modu objektiboan hartzeko. "
|
Esate
baterako, populazioaren adina erakusten duen mapa oso baliagarria izan liteke haurtzaindegi bat edo zahar etxe bat non eraiki erabakitzeko".
|
|
|
Ea, kasu jakin batzuetan, neurri lokalek arrakasta izan dute.
|
Esate
baterako, Londresko smoga desagertzea lortu dute. Nola egin dute?
|
|
|
Baina ez gara garuna soilik, gorputzak ere egiten gaitu, eta uste dugun baino neurri handiagoan, agian.
|
Esate
baterako, hizkuntzaren ulermenean eta sentipenetan eragiten du, baita oroimenean ere. Gorputza ere bagara.
|
|
|
Gonaden garapenean ez ezik, hormonen ekoizpenean ere aldaerak gertatzen direla erakusten duten adibide batzuk ere ageri dira" Sex redefined" artikuluan.
|
Esate
baterako, sexu hormona maskulinoen errezeptoreek akatsen bat badute, haurrak alua izaten du, Y kromosoma eta barrabilak eduki arren.
|
|
|
Orduan,
|
esate
baterako, gizakia desagertutakoan erradioaktibitate handia geratuko balitz, badaude bakterio batzuk horrekin ondo bizi direnak, eta agian hortik joango litzateke eboluzioa. Isotopo erradioaktiboak, dena den, denborarekin egonkortu egingo lirateke, eta orduan, egoera beste bat izango litzateke, eta, bitartean, bizidunak egokitzen joango lirateke egoera horretara.
|
|
|
|
Esate
baterako, neandertalak haragijale hutsak zirelako ustea ezeztatzen duen artikulu bat argitaratu dute duela gutxi PNAS aldizkarian. Washingtongo antropologo eta arkeobiologo batzuk dira egileak, eta Irakeko eta Belgikako haitzulo banatako neandertalen hortzetako arrastoetan oinarritu dira beren ikerketa egiteko.
|
|
|
Aztarnategi asko daude.
|
Esate
baterako, Iparraldean oso ezagunak dira Isturitz eta Gatzarria. Nafarroan, Abauntz eta Koskobillo.
|
|
|
Ba, begira,
|
esate
baterako! haserretzen zen bera, begiak biribil biribil jarrita begiratuz.
|
|
|
Oso ongi bereizten zituen erakundeak eta haietako kideak. Bere langilea judua, masoia eta antifaxista zen,
|
esate
baterako. Horrek ez zuen eragozten, ordea, Vendressek, bere langileak hiru akats haiek izanda ere, hura oso estimutan edukitzeko.
|
|
2020
|
|
|
Begi zorrotz baten bidez, munduko abarrotsaren gainetik bildu ditu laztan politak.
|
Esate
baterako, zine pantailan hainbat urte igaro eta gero, Cary Grant eta Ingrid Bergman Madrilgo etxebizitza batean bizi direla. Edota kasete zahar batean Maria del Mar Boneten ahotsa hamaika aldiz aditzen duten bikotekideak hipnotizaturik daudela.
|
|
|
" Larramendiren belaunaldiak hamalau idazle biltzen ditu". Beste batzuetan" eskola" hitza aukeratzen da idatz-tankerak bereizteko eta taxutzeko (Sarako Eskola...,
|
esate
baterako).
|
|
|
Palestinarrek,
|
esate
baterako, iraultzaile bilakatu behar izan dute ezinbestean, edo kurduek... baina horrek ez du Historiarekin zerikusirik, bizitzaren bilakaerarekin baizik.
|
|
|
Egonkortasuna lortu nahian, hain zuzen ere, baliabide guztiak Donostiako egoitzan bilduz ahalik eta prestutasun handiena erdiestea izan da helburua.
|
Esate
baterako, antolaturiko Lihuriko Egunak Galeuscaren parekoa Iparraldean, edo Donostiako Poesia Egunen ekimen berreskuratua, 1993an Donostian eta 1994an Durangon arrakastatsu egin ostean, 2007an Donostian berriro ospatzen hasi ginen, eta aurrerantzean egitasmo horrekin segitzeko asmoa dago.
|
|
|
Jakina denez, Luriak eta Vygotskyk pentsamenduaren garapena baldintza sozio historikoen pean kokatu ohi zuten. Garapen psikologia klasikoaren arabera, Piageten teoriaren arabera
|
esate
baterako, ezagutza subjektuaren eta objektuaren arteko elkarren eraginez eraikiz doan bitartean, sobietar psikologiak tartekatzen ditu harreman hartan bertako gizartearen zein kulturen aurrebaldintzak, eta funtsean hizkuntzaren erabilera. Hau da, alfabetatze edota hizkuntz normalizazioari buruzko bertako egoera medio hurbilduko dira ezagutzazko prozeduren bilakaera hartara.
|
|
|
Berak erakutsitakoa, ordea, baliagarri suertatu zitzaien,
|
esate
baterako, Samuel Becketti edo Gilles Deleuzeri, zaletasunak zein zailtasunak idazlearen nahiz gogoetagilearen eraikuntzan oinarriak dituen azaldu ahal izateko.
|
|
|
1996an, ale bikoitz monografikoa eta azterketa sakonean oinarritua eskaini zion gaiari Jakin ek. Orduko ale hartan,
|
esate
baterako, honela zioen Imanol Murua kazetariak:
|
|
|
...rokatzea, pixkanaka periferiatik erdigunerantz eginez joateko, baina kontutxo bat gelditzen da hor ezkutuan, batere kontutxoa ez dena, baizik eta giltzarri eta ardatz, eta da pentsiodunak beti egongo direla, LGBT kolektibokoak eta emakumeak eta migratzaileak ere bai, mundu globalizatu honetan, baina gerta litekeela, asko baino lehen, euskaraz normal samar bizi garenak gero eta gutxiago izatea eta,
|
esate
baterako, Eskozian gaelikoz bizi direnak bezain urriak izatera iristea, non eta ez zaion euskararen eta euskaldunon aurrerapenari beste norabide bat eta bultzada politikoa ematen.
|
|
|
Irudi figuratiboak egiten ditu beti, surrealista samarrak nahi bada, baina identifikagarriak.
|
Esate
baterako, soineko luze haizatua zertxobait goratuz, takoidun oinetakoak eta galtzerdi koloretsuak erakusten ari den printzesa ilegorria, atzean jirafa kumea begira duela. Esate baterako, etxe eder eta harmoniatsuak bustitzen dituzten hodei negarti ezpain gorriak, handitik txikira sailkatuta ilaran.
|
|
|
Esate baterako, soineko luze haizatua zertxobait goratuz, takoidun oinetakoak eta galtzerdi koloretsuak erakusten ari den printzesa ilegorria, atzean jirafa kumea begira duela.
|
Esate
baterako, etxe eder eta harmoniatsuak bustitzen dituzten hodei negarti ezpain gorriak, handitik txikira sailkatuta ilaran. Esate baterako, bihotz zoriontsu hegalariak, azenario soro batean biribilketan, eta eguzkia, zergatik ez badakigu ere, haserre, trumilka...
|
|
|
Esate baterako, etxe eder eta harmoniatsuak bustitzen dituzten hodei negarti ezpain gorriak, handitik txikira sailkatuta ilaran.
|
Esate
baterako, bihotz zoriontsu hegalariak, azenario soro batean biribilketan, eta eguzkia, zergatik ez badakigu ere, haserre, trumilka... Bai.
|
|
|
Jende askok denboralditxo bat egiten dute Erriberako edozein herritan beraien hezurren mesederako. Badira, noski, urrunago joaten direnak, Benidorm aldera,
|
esate
baterako, baina, hala eta guztiz ere, Erribera izaten da kostaldeko euskaldunon artean opor gunerik preziatuenetakoa. Horietako aunitzek etxetxoren bat izaten dute bertan, bigarren bizitoki gisa, eta hor ematen dute urtero udako oporraldia.
|
|
|
Kostalde guztia turistez beteta dago, eta horietako asko euskaldunak dira. Benidorm-eko hondartza,
|
esate
baterako, euskaldunez lepo dago. Entzun diezaiogun pantailan dugun gizonari.
|
|
|
Ugari dira, hain zuzen, bide askotatik iritsi eta azken Erdi Aroko garaietan zabalduta zeuden antzinako Greziako, arabiar literaturako eta are ekialde urrunagoetako autoreen aztarrenak: iturrien artean aipatzekoak dira,
|
esate
baterako, Barlaam eta Josafaten bizitzako zenbait istorio, obra hori bera Budaren jataka en bizantziar moldaera bat delarik. Esoporen fabuletatik hartuak dira, bestalde, 1180an argitara eman zen eta Dekameronean eragina duen Roman de Renart (euskarara Joan M. Arzallusek itzulia:
|
|
|
Hartzak aipatu ditugunez gero jarraitu zuen, ez duzue ahaztu behar iparraldeko eskualdean mota asko dagoela animalia hauetatik.
|
Esate
baterako, Little Pelly inguruan hartz asko ibiltzen da uda partean, izokin bila jaitsita, eta hara joateko egun bateko bidea egin beharra dauka edozein indio edo gizon zurik. Rampart Mountains mendi gailurretan, berriz, bada mota bitxi bat," mendi hegaletako hartz nabarra" deritzana.
|
|
|
Baina abenturarik ez dugu ezagutzen, liburuetan irakurriak izan ezik. Orain,
|
esate
baterako, egiazko abenturaren bat sortuko balitzaigu, ez genuke zer egin jakingo. Zer deritzozu?
|
|
|
Goazen hor nunbait alkarrekn afaltzera. Goazen" Wagner" enera, Grand Place' n
|
esate
baterako. Ez zera gogoratzen?
|
|
|
Emakumeak berak maite zituen Luc' ek, dudarik gabe, jostailluak haurrek maite dituzten bezelatsu. Ez zuen iñoiz pentsatzen,
|
esate
baterako, emakume bat beregatik benetan zorigaiztoko izan zitekeanik. Maitasun samiñak olerkarien belaskeria hutsak iruditzen zitzaizkion, maitasunean haragiaren atsegiñaz kanpo ezertxo ere somatuko ez balu bezela.
|
|
|
Ongi da. " Taverne du Parc" eko izkiñan,
|
esate
baterako. Ba dakizu nun dan, nere etxearen ondoan, Pâquerettes kaleko muturrean.
|
|
|
Gaiñera, eta hau ba nekien lehendik, ongi aukeratzen duzu beti.
|
Esate
baterako: ni alde batera utzi ninduzun orain dala hamar urte... eta orain, hori hartu.
|
|
|
Ez, ez da arrazakoikeria argitu nahi zuen Vander Linden' en emazte pertxentak. Baiñan, espaiñarrak,
|
esate
baterako, zikiñak dira, oso zikiñak. Ez da beren errua, baiña geurea ere ez.
|
|
|
Gutun mordo bat,
|
esate
baterako, De Pottet jaunak besteri idatzia: maitale bati bidalia, gonbarazio batera.
|
|
|
Tamala da,
|
esate
baterako, gutun horren kopiarik edo fotorik guk ez izatea, eta ezin hortaz deus aurkeztutzea.
|
|
|
Etxerakoan,
|
esate
baterako: goiztxo joatea hobe; eta gizonen batek noizpait laguntzen badizu, eta hau normala da zure kasuan, edertasuna ez baitzaizu falta...
|
|
|
Hauxe duk, hain zuzen, Ebanjelioan kupidarik gabe kitzikatzen dan farisaukeria, modu hauetan letra nagusitu baitzaio izpirituari. Laister asetu ninduan hartaz, hitz batez; eta gudu bizia nahi nuela esan nioan Apezpikuari: mia batera langille gisa joan nahi nuela,
|
esate
baterako. Hori dala ta, eta ni osoki bimintzoduna izaki, Walonia' ra bidali ninduten, Lieja aldera.
|
|
|
Antwerpe' n ba zegoen kristau usaiña, kristau kiratsa bederen, farisaukeria hartan kristau fede arrastorik ez bazegoen ere. Gauerdiko mezatara joan ohi zan jende elizkoi hura,
|
esate
baterako, janariak eta edariak zerrepeldurik; eta mezaren ondoren, jateari eta edateari jarraitzen zioten. Hizketa gai bakarra diru kontuak ziran:
|
|
|
" Bellergal" mordo bat hartu, eta luzaz lo egiteko asmoa bururatu zitzaion; 26 a arte,
|
esate
baterako, kolpe batez; baiñan ez zan ausartu. Hiltzeko bildurrak ote?
|
|
|
beharbada lozorro sakonean eror, edo beste edozein harrigarritan, edozergatik saizulo ixil hartan bere burua nabarmen; eta Luc konturatzeaz, Luc' ek hortara Elsa' ren etsipenaren etsia jakiteaz, egia Luc' en begietan agertzeaz. Zurrunga bitxiak kanpotik entzutea aski litzake,
|
esate
baterako, ateaz bestaldera orro harrigarriren bat, antsia bat Elsa' ren arnasa larrian, edozer. Eta hori gertatzera, Luc gelara indarka sar, salbatzaille gisa, bizia bera Luc' i zor izan azkenean!
|
|
|
Zura eta harria maisukiro lantzen dituzte eta bertan euren mezu esoterikoak ezartzen. Horixe da,
|
esate
baterako, aurrean daukazuen gurutze honetan zizelkatu dutena: gizateriaren lau aroak eta denboren hasiera eta amaiera.
|
|
|
Gizakiaren egituran ez da horrelakorik: zenbat eta hutsago gizakiaren burua,
|
esate
baterako, orduan eta gogo gutxiago hura betetzeko, eta horixe da arau orokorraren salbuespen bakarra. Hori dena eguna bezain argi ikusten dut orain; neure adimenaren eta esperientziaren bidez atera dut hori dena, izadiaren sakoneko erraietan, haren erretortan nagoelako eta haren pultsua entzuten dudalako, nolabait esateko.
|
|
2021
|
|
|
Badirudi aspaldian isilik zeudenak esnatzen ari direla, abertzale sutsuek esaten zuten guztiari men egiten ziotenak apur apurka, banaka agian, lehenengo ezetzak esaten hasi direla. Horra hor,
|
esate
baterako, eskaini nahi didaten gorazarrea, orain dela urte gutxi batzuk guztiz pentsaezina, niri, Luzaroko gizonik aberatsenaren, herriko langile xumeak hondatu eta abertzale zintzoak zapaldu nahi zituen faxistatzarraren alabari. Bagenekien, hortaz, horrela adierazi egin zigutelako gure auzokideek, ez genuela inolako eskubiderik Luzaro herriari ezer eskatzeko, ez zergatirik, eta are gutxiago doluminik.
|
|
|
Gustatu bai, baina bere neurrian, hau da, duda izpirik gabe, musikak bere duintasun asmoak betetzen zituelakoan, bereziki pianoa bezalako tramankulu bat izanda, etxe burges gehienetan nahitaez bat egon behar dela sinetsia.
|
Esate
baterako gure amarenean, honen senar bezala onartzen ez zuten etxean, gutxiesten zuten etxean, gure amaz gain, bertan jaio eta koskortu egin zen bere bi hiltzaileetako baten etxea. Nire aitak pianoa erosi eta nire amak jotzera bultzatu egin ninduen, zekien apurra irakatsi egin zidan, bere senarra hil eta gero gogoan izan zuen musika bakarra hiletakoa izan arren.
|