|
2008
|
|
|
Aipagarria da, hala ere, hizkuntza arteko transferrak ez direla gehiegi aprobetxatzen ingelesez.
|
Esate
baterako, euskaraz nahiz gaztelaniaz, diskurtso gaitasunean nahiz estrategia gaitasunean erabilitako hainbat baliabide ez ditugu ingeleseko testuetan aurkitzen. Argi dago 3 hizkuntzan ez dutela ikasleek nahikotasun mailarik erdietsi.
|
|
|
Hutsegite dezente aurkitu ditugu alderdi honetan.
|
Esate
baterako, formaltasun maila testuan zehar mantentzeko benetako arazoak dituzte gazteek argudiozko eskutitzetan, IDAZ 2 ariketan, nahiz euskaraz nahiz gaztelaniaz. Bestetik, hizkera informal samarra erabili du askok MINTZA 1 ariketan, bi hizkuntzetan hemen ere.
|
|
|
Eskema formala aztergai dugularik, bai euskaraz bai gaztelaniaz, oro har, atalak beti aipatzen dira. Dena dela, ia lan guztietan falta dira ataletako batzuk, norberaren aurkezpena IDAZ 2an eta sarrera hitz edo aurkezpen tematikoak IDAZ 1 eta MINTZA 1ean,
|
esate
baterako. Aipagarria da atalak atzeratzeko joera ere, eskutitzaren xedearekin ikusi dugun bezala IDAZ 2 proban.
|
|
|
Anaforen erabilera txikia da, are txikiagoa gaztelaniazko ariketetan eta ia hutsa ingelesezkoetan. Azken hizkuntza horretan erreferenteen errepikapena ohikoa da, ez dituzte, gainera, bestelako baliabideak erabiltzen; erlatibozko esaldien balio anaforikoa
|
esate
baterako.
|
|
|
Gure lanean ondorioztatu dugu ingelesa eskola elebidunaren eremuan intentsitate baxuan ez dela eraginkorra. Ondorio nagusia, hortaz, bat dator adinaren auzia ikertu duten hainbat lanen emaitzekin(
|
esate
baterako, Muñoz 2000, 2003 eta 2006; Victori eta Tragant, 2003; Cenoz, 1998, 1999, 2002 eta 2003; Lasagabaster eta Doiz, 2003; Gallardo, 2004). Lan horiek nagusiki atzerriko hizkuntzaren azterketa egiten dute, ez ikasleen bestelako hizkuntzena; hurbilpen kuantitatiboa erabili ohi dute eta ikuspegi linguistikoa jorratzen dute gehienek.
|
|
|
Alegia, argi dugu hizkuntza guztietan ondorioztatzen diren gaitasunen jabe dela gizaki eleanitza. Horrela,
|
esate
baterako, estrategiak erabiltzen ikasi duen hiztunak hizkuntza guztietan aprobetxatuko du abildade hori. Ezin esango dugu, beraz,, halako ikasleak euskaraz duen gaitasun estrategikoa halakoa da?, kasurako.
|
|
|
Hilerrietan, erregistroetan... izen separatistak eta gorriak ezabatu eta aldatu zituzten. Barakaldon,
|
esate
baterako, 89 umeri aldatu zieten izena: Lenin, Libertad, Amor, Boreal... eta mota horretako izen guztiak desagerrarazi zituzten (Gorrotxategi, 2007).
|
|
|
Izendegi horrek espainiar legeak ezarritako muga guztiak gorde behar izan ditu: izen batzuk baztertu dira iraingarriak direlakoan (Aketza,
|
esate
baterako); beste batzuk hipokoristikoak edo herri aldaerak direlakoan, Erregistroaren Legeak dioen moduan, lexikalizatu, ez direlakoan; eta jakina, erabaki da zein diren emakumezkoen izenak eta zein gizonezkoenak.
|
|
|
Esanahia ez baitago izenean bertan, izena jendartean erabiltzean baizik. Eta ondorioz, izen bat edo beste erabiltzeak, modu batez edo bestez erabiltzeak, pertsonaren ezaugarri sozialei buruz zerbait esango digu; ez da gauza bera,
|
esate
baterako, Jon, Jontxu, Juan edo Jon Jauna...
|
|
|
Ohikoena izenari Mari aurre ezartzea da (horrela, bada, izena bikoiztu egiten da: izen ofiziala, Miren Iraitz,
|
esate
baterako, eta benetakoa, Iraitz). Inoiz ere, Erregistroko langilea engainatzeko edo limurtzeko ahaleginak egiten dira.
|
|
|
Kronika hori ere Anton Abadiari eskainitako gorazarrezko bazkariari buruzkoa da, baina hainbat xehetasun damaizkigu, aurreko zenbakian agertu ez zirenak.
|
Esate
baterako, aipatzen du Salaberrik, orduan Mauleko arrondizamenduko kontseilaria, zubereraz emandako hitzaldia, eta bai denek batera Gernikako arbola kantatu zutela. Oso deigarria begitandu zait kronikaren tonua gero eta suharrago bilakatuz joan zela, Hendaiako korrespontsalak ondoko hitz aberkoi hauekin amaitu zuelarik:
|
|
|
Albert Goienetxe medikuari buruz han eta hemen argitaratuta dauden datu guztiak bildu eta gero ere, haren gainean beste gauza asko ezagutzeko gogoz gelditzen zara,
|
esate
baterako, medikuntza non ikasi zuen, edota seme alabarik eduki ote zuen.
|
|
|
termino zehatzetariko asko zentzu orokorragoa duen hitza hartzera pasatu dira.
|
Esate
baterako,, forunculo, divieso, kontzeptua galdetzean gazteak grano erantzun du (vs helduak saldar), hau da, mailegua izateaz gain, kontzeptu orokorragoa darabil.
|
|
|
termino zehatzetarako zentzu orokorragoa duen hitza hartzera pasatu dira.
|
Esate
baterako,, forúnculo, divieso, kontzeptua galdetzean gazteak grano erantzun du (vs helduak saldar eta enor).
|
|
|
Esan behar da herri hauetan gertatu den bariazioa oso txikia izan dela.
|
Esate
baterako, herri bakoitzeko belaunaldi ezberdinetan bariazio bera gertatu da: % 25eko bariazio linguistikoa jasan dute Etxebarrik eta Bolibarrek belaunaldi batean.
|
|
|
Galdera zehatz horiek, azken batean zuzen garamatzate bilatutako emaitzetara, baina neurri batean naturaltasuna galtzen dute esaldiek, testuingurutik kanpora geratzen baitira.
|
Esate
baterako, intonazioan antzeman dugu hori.
|
|
|
Osasun mentalari buruz hitz egiten dugunean, benetan interesatzen zaiguna pertsonen ongizatea da, eta sintomatologia aurkeztean ez dugu esan nahi gaixotasun edo patologia bat dutenik. Pentsatzen dugu emigratzeak suposatzen duen aldaketak eragina duela etorkinen egoera emozionalean, eta arrazoi desberdinek esplikatzen dituztela agertzen diren sintomak,
|
esate
baterako, emigratze prozesuak berak, irregulartasun egoerak eta bizi dituzten baldintza soziolaboralek. Horiek hirurak generoak eta jatorri kulturalak baldintzatzen dituzte, gure azterlanen emaitzetan ikusi dugun bezala.
|
|
2009
|
|
|
Bukatzeko esan testuetan agertzen diren neurri batzuk gaur egun ere erabiltzen direla;
|
esate
baterako: [13 ZYA] area, errial, pezeta; [14 ZIA] egun, eial?, kintal; [20 EZB] kana, lauleko, oge?, leko; [31 ARG] laurleko, metro; [32 ZJA] atzbete, oge, leko eta [32 ZJH] lauleko?; [33 ZJ2] eial?, lauleko?, ogeleko?; [33 ZLI] dezimetro, estereo, zentigramo; [72 NEU] gradu, metro, segundu.
|
|
|
«Diskurtso zientifikoan, aditz hauetako batzuek izaera nahasia dute, diskurtsoa antolatzeko funtzioa dutelako eta, aldi berean, lanaren metodologiarekin loturik dagoen esanahia dutelako».
|
Esate
baterako, eman aditzaren esanahia hau da: «Eragiketa matematiko baten emaitza bat sortu».
|
|
|
Hirugarrenez, euskaraz hitz elkartu lexikalizatu asko aurki ditzakegu hiztegietan; Euskaltzaindiak bere 25 arauan «Hitz elkartuen osaera eta idazkera» eman du; hor agertzen dira hitz elkartuak sortzeko eta idazteko irizpideak; gure azterketan irizpide horiek erabili ditugu «4.1.1 he» baliabidea egokitzeko unean; hau da, hitz/ termino berri bat agertu bazaigu eta 25 arauaren irizpideen arabera osatua dela ikusi badugu, baliabide hori egokitu diogu.
|
Esate
baterako, aunizkai, banagai... hitz elkartutzat hartu ditugu.
|
|
|
Ez da igartzen, behintzat, adostasunez eta helburu argi batekin lan egin zutenik; are gehiago, norbanakoen lanak direla esan dezakegu. Hala ere, ez zeuden zeharo isolaturik;
|
esate
baterako, Euskal Zenbakiztia testuaren egileak Lopez Mendizabalen Zenbakiztiya testua aipatzen du irakurleari idatzitako oharrean:
|
|
|
Ingelesez,
|
esate
baterako, honela aztertuko genuke (1) adibidea:
|
|
|
Hala ere, beste eredu batzuek proposatzen dute integrazio sozioekonomikoarekin harremanean dauden aldagai psikosozialek ongizatea azaltzen dutela,
|
esate
baterako: langabezia, (Beiser, Johnson, eta Turner, 1993; Pernice, Trlin, Henderson eta North, 2000), egoera zibila eta hezkuntza maila (Mouanoutoua, 1991), edota jatorriarekiko kontaktu eta babes falta (Pernice et al., 2000).
|
|
|
Elizako autoritateek bazuten ahalmena ere zerga horien zati bat erregeari («tercias reales», «excusado», «novales» direlakoak) edo beste jauntxo sekular batzuei bideratzeko.
|
Esate
baterako, Klemente IV.a Aita Santuak Nafarroako Teobaldo II.a erregeari erreinuan elizek jasotzen zituzten zergen hamarrena eman zion hiru urtez (1267), modu horretan erregeak gurutzada bultzatu ahal izateko (Felones, 1982: 139) 15 Beste alde batetik, Nafarroako erregeak Iruñerriko parrokien primizietako ehuneko hamarra bereganatu nahi izan zuen Uharte Arakilgo fortifikazioak eta Iruñeko katedraleko lanak ordaintzeko; baina asmo hau burutu ahal izateko apezpikuari baimena eskatu behar izan zion.
|
|
|
Batzuetan ongile partikularrak dira dirua ematen dutenak, baita parrokoak ere.
|
Esate
baterako, Leitzako parrokiako erretaula nagusian ikus daitekeen San Migelen irudia, Pedro de Soravillak egindakoa, 1735ean bertako abade Fermin Zabaletak ordaindu eta parrokiari erregalatu zion33 Martin Errazuk, Iruñeko katedraleko xantreak, berriz, Uharte Arakilgo parrokiari zilarrezko gurutzea eta bi kopoi erregalatu zizkion 1714an34.
|
|
|
36
|
Esate
baterako, oraindik udal artxiboak existitzen ez zirenean parrokiak gordetzen zituen herriko zenbait dokumentu. 2008ko maiatzaren 9an Oibarko Udalak eskertu egin zion ofizialki bertako San Pedro parrokiari beronek zentzu horretan egindakoagatik:
|
|
|
Patronoa izan zitekeen jauntxo partikular bat (Valdespinako markesa Astigarragako parrokiaren kasuan,
|
esate
baterako), beste erakunde eklesiastiko bat (Orreagako kolegiata), edo instituzio zibil bat (herritarrak beren kontzejuekin?). Hirugarren kasuan patronatua bi gisatakoa izan zitekeen:
|
|
|
Kasu horretan dago Nafarroako Urraulgoitin dagoen Santa Fe ermitari dagokiona42 Vatikanoko II. Kontzilioak() eskatu zien patrono partikularrei (jauntxoei) beren presentazio eskubideei uko egiteko. Hala egin zuen,
|
esate
baterako, Astigarragako Valdespinako markesak Donostiako Setien apezpikuaren garaian.
|
|
|
Jakin badakigu gure herrietan badirela ondasun asko eta asko erregistratu gabeak, eta betidanik onartu izan da, erregistratu gabe edo jabetzarik gabe dauden ondasunak herriarenak direla.
|
Esate
baterako, Nafarroako herri gehienetan ez daude erregistraturik lur komunalak, herriko etxeak, eskolak, frontoiak, hilerriak, plazak, atrioak edo apaizetxeak, elizak eta baselizak ez ziren moduan... Udalek ez zuten hori guztia erregistrora eramaten horren beharrik ikusten ez zutelako.
|
|
|
Izaeraz, Estatua da (Statvs Civitatis Vaticanæ), beste ohiko estatuen ezaugarri berdinak ez baditu ere. Sinatzen dituen itun eta konkordatuetan hala azaltzen da;
|
esate
baterako, Espainiako estatuarekin sinatutakoetan izen ofiziala hau da: Estado de la Ciudad del Vaticano.
|
|
2010
|
|
|
Gertakizunaren oroimena informazio nagusiaren eta periferikoaren arteko bereizketaren arabera laborategian aztertu izan denean, informazio nagusia periferikoa baino modu zehatzagoan oroitzen dela aurkitu izan da (Burke, Heuer eta Reisberg, 1992; Christianson eta Loftus, 1991; Heuer eta Reisberg, 1990; Migueles eta Garcia Bajos, 1999).
|
Esate
baterako, Burke eta haren laguntzaileek (1992) diapositiba multzo bat aurkeztu zieten parte hartzaileei, non ama bat eta bere semea aitaren lantokira bisitan doazela agertzen zen. Gertakizunaren bertsio neutralean aita auto bat konpontzen ari zen mekaniko bat zen; bertsio emozionalean, aldiz, ebakuntza bat egiten ari zen mediku bat.
|
|
|
Balota, Dolan eta Duchek (2000) autoreen iritziz, pertsona zaharren eta gazteen arteko ezberdintasunak gutxitu egin daitezke informazioa berreskuratzeko orduan pertsona zaharrek laguntza jasotzen badute.
|
Esate
baterako, oroimen libreko probetan adinarekin erlazionaturiko ezberdintasunak garrantzitsuak dira, klabezko oroimen probetan txikiagoak eta errekonozimenduzko probetan neurri handiagoan murrizten dira (Craik eta McDowd, 1987). Yarmey ren (1996) ustetan, eredu hau berdintsua izan daiteke gertakizunen oroimenaren kasuan ere.
|
|
|
Adibidez, «mutila korrika irtetenda eta autobidea zeharkatzeankotxe batek harrapatzen du» esaldian hiru ekintza nagusi agertzen dira; «lapurrak alkandorabeltzaeta ile luzeadarama» esaldian pertsona nagusiekin erlazionaturiko hiru unitate daude, eta «beraien atzean neska bat eta mutil batanbulantziari deitzeko esatenikusten dira» esaldian bi pertsona periferiko agertzen dira. Eduki horiekin bat egiten ez zuten unitateak ez ziren neurtu,
|
esate
baterako, iritzi subjektiboak («mutila ederra da») edo parte hartzaileek egindako dedukzioak (adb. «anbulantzia iristen da»).
|
|
|
Gatazken aurpegia aldatzen denez, berriak dirudite, baina hurbildik ikusita, antzekotasunak azaltzen dira.
|
Esate
baterako, AEBko eliteetan ohiko bihurtu da Estatu Batuak eta Erroma erkatzea (Conde, 2008: 23).
|
|
|
Alabaina, galdetuz gero, teknologia komunikatzaile horiei esker mugitzen den informazioaren jabetza intelektualari buruz, gazteek kale egiten dute nabarmen: inkestatuen ehuneko laurogeiak ez daki,
|
esate
baterako, Interneten dauden irudiak edo musikak berrerabilgarriak ote diren, irabazi ekonomikorik batere bilatzen ez den kasuan.
|
|
|
Galderek eskatzen dute batez ere: a) ikus entzunezkoen produkzio lanetan aritzen diren profesionalen lan jarduerak deskribatzea(
|
esate
baterako, errealizadorearenak, errejidorearenak?); eta b) produktu bat ekoizteko beharrezkoak diren prestaketa lanen zerrenda ematea.
|
|
|
Azken batean, gizarte multikulturala ikuspegi liberaletik balizkoa da, baldin, eta bakarrik baldin, agerikoa bada marrazten den bereizketa; publikoa edota gizarte osoaren bizitza arautzen duen egitura, eta, pribatua edota norbanakoari zein komunitateari loturik harturiko konpromisoen artean. Baina, denbora igaro da konpromiso komunitarioek agertoki publikora jauzia eman zutenetik, feminismoak,
|
esate
baterako. Hortik kanpo, komunitarismoak ez du argitzen:
|
|
2011
|
|
|
Horrek berekin dakar sare sozialak eta jarduteko erak etengabe berrasmatzea (edo sareak berraktibatzea kasu jakin bakoitzera egokituz). Azterturiko kasuek erakusten dute(
|
esate
baterako, zentral eolikoen edo eskualdeko planekin loturiko proiektu jakinen garapena) agentziak modu berezituan jarduten duela eskala eta kasu zehatz bakoitzean, egitura eta arau sozialei loturiko ezaugarriak (informazioa eta mugak esate baterako) errepikatu arren.
|
|
|
Horrek berekin dakar sare sozialak eta jarduteko erak etengabe berrasmatzea (edo sareak berraktibatzea kasu jakin bakoitzera egokituz). Azterturiko kasuek erakusten dute (esate baterako, zentral eolikoen edo eskualdeko planekin loturiko proiektu jakinen garapena) agentziak modu berezituan jarduten duela eskala eta kasu zehatz bakoitzean, egitura eta arau sozialei loturiko ezaugarriak (informazioa eta mugak
|
esate
baterako) errepikatu arren.
|
|
|
Lotura batzuk daude maila orokorren edo globalen artean, eta maila gertuenekoetan eman eta garatzen diren gertaeren artean(
|
esate
baterako, politika ekonomikoak, lurralde garapenak eta botere harremanak). Horregatik ezinbestekoa da proiektu eta plan berezien pean burutzen diren tokiko baldintzak lotzea politika orokorragoekin eta globalagoekin (Arbaiza, 2008).
|
|
|
|
Esate
baterako, lurralde antolakuntzako politiketatik eta alderdi ekonomikoetako politiketatik planteatutako eskalak guztiz ezberdinak dira. Gainera, eskumenak eskala ezberdinetako administrazioen artean banatuta eta sakabanatuta daudenez, espazio erabakigarriak, intzidentzia izateko gaitasuna eta eragiteko aukera aldatu egiten dira.
|
|
|
Kasu honetan mobilizazioa, komunitatearekiko eta tradizioarekiko konpromisoaren ideiaren inguruan gertatzen da. Bizitza sozialaren beste arlo batzuetan gertatzen den bezala (euskararekin
|
esate
baterako), permanentzia, erresistentzia eta iraunkortasunaren ideien inguruan, hain zuzen.
|
|
|
Baina, nahiz eta emakumeen parte hartzea normaltasun erlatibo batekin gertatu (bidezkoa da esatea ahoz mailako gatazka eragin zuela) 8 eta gaur egun arazorik sortu ez arren, esan egin behar da ere, eguneroko ekintza publikoetan eta etxekoetan gertatzen den bezala, errituaren unibertso sinbolikoaren esanahien ekoizpen sistema gizonen kontrolpean dagoela.
|
Esate
baterako, gizonek dute bakarlariarena egiteko lehentasuna.
|
|
|
Gainera, emakumea poliki poliki taldean parte hartuz doa, eta prozesu hau normalizatuz doa. Baina nik ez nuke bukatutzat emango, orain arte ez baitugu emakumerik ikusi bakarlarien leku pribilegiatuetan,
|
esate
baterako.
|
|
|
Ohituraren eta iraganaren erabilera aztertzeko beste kontzeptu batzuk ere erabili izan ditut: berpiztea, tradizioa, folklorismoa,
|
esate
baterako. Baita tokiko identitatearen kontzeptua ere, ikerlanean zehar saiatuko naizelako aztertzen nola adierazten diren errituaren berpizte prozesuan tokiko identitatearen elementu batzuk.
|
|
|
Ikuspegi sinboliko edo fenomenologiko batetik, errituak aztertzeko hainbat autoreren lanak ditugu,
|
esate
baterako, V. Turner, D. Sperber, C. Geertz edo E. Hobsbawm en lanak. Victor Turnerek proposatu zituen liminalitate eta kommunitas kontzeptuek erabilera izugarria izan dute zenbait motatako errituen azterketarako, pasaerritu indibidualetatik hasita (hileta elizkizunak, ezkontzak, agurafariak, etab.) eta pasaerritu kolektiboetan amaituz (egutegiko jaiak, zaindari jaiak, etab.). Turnerek errituetako fase liminala aztertzen du, besteak beste.
|
|
|
N. Chomsky-k, (2002) eskuratze gramatikalaren oinarri kognitiboaren bila zela, erregularitate linguistikoa benetako mintzamenean, alegia performancean bilatu beharrean, competence abstraktuan bilatu zuen. Horren aurrean Ipar Amerikako folkloristak,
|
esate
baterako D. Hymes eta haren mintzamenaren etnografia, ikuspuntu kulturalista batetik saiatzen dira erronkari aurre egiten, oposizio binarioa buruz behera jarriz. Autore horien konpetentzia arau gramatikalak baino zerbait gehiago den konpetentzia performatiboa izango balitz bezala hartu genuke, sozialki eskuratzen baita.
|
|
|
Nahasteak edo lerratzeak izan daitezke hainbat kasutan.
|
Esate
baterako, jende askok ez daki Otsein euskal izena dela eta maiz entzun dugu ot sein ahoskatzen. Ez dute euskara ikusten.
|
|
|
Branding arruntean bezala, zuzenekoa bainoago, zeharkakoa da eraginkorra.
|
Esate
baterako, euskararen aldeko kanpainak egin beharrean, euskaraz egitea izanen litzateke euskara sustatzeko social branding eraginkorrena, nonbait. Beraz, gure ikerketaren ondorio praktikoetara joz, social branding delakora hurbildu gara:
|
|
|
Badirudi euskarazkoek merkatu lokalak dituztela eremu natural. Eta handik abiatuz, estatu merkatuetara zabaltzeko aukera izan dezaketela (Ikusi edo Kukuxumuxuren kasuak,
|
esate
baterako). Euskarak ez du edozein merkatutan, edozein merkatu eskalatan, berezko arazorik.
|
|
|
Alegia, euskaldunok ez gara berez, baizik beste multzo batetikoak.
|
Esate
baterako, euskarazko irratsaioen entzuleak biztanlegoaren ehuneko hainbeste dira(?) Nola extrapolatuko dugu euskararen entzutea euskara ulertzen ez dutenetara?».
|
|
2012
|
|
|
Margo horrez gain, beste adibide asko daude,
|
esate
baterako, Dario de Regoyosen Plaza de Deusto izeneko mihise gaineko olioa. Beranduagokoa da, 1909 urtekoa hain zuzen, eta 61 X 50 cm-ko neurriak ditu.
|
|
|
8 Emozioak, birusen antzera, oso azkar hedatzen dira, baina ez denak azkartasun berberarekin.
|
Esate
baterako, lan-talde bateko kideen poza eta begikotasuna bizkorrago kutsatzen eta hedatzen dira haserrea eta depresioa baino. Emozio positiboak bizkorrago hedatzen dira negatiboak baino, eta horrek, bistan denez, inplikazio nabarmenak ditu enpresa munduan, biziki eragiten baitie lankidetzari eta produktibitateari.
|
|
|
Batetik, gobernuaren indarraren eta arranikurrazirengizarte programak? «misioak», hutsegitenhastendira. «Barrio Adentro» eta «Mercal» ugari,
|
esate
baterako, gero eta zerbitzu okerragoa ematen hasi ziren arrazoi ezberdinengatik, batez ere, «funtzionarioen utzikeria edota ustelkeriarengatik».
|
|
|
Zenbait faktorek azaltzen dute gaur egungo egoera. Alde batetik, antzinako arazo batzuek beren horretan diraute,
|
esate
baterako, segurtasun faltak. Nahiz eta aurreko gobernu neoliberalen oinordea izan, Exekutiboak 10 urte luze izan ditu aurre egiteko eta murrizteko, baina orain arte lortutakoa oso eskasa izan da.
|
|
|
Ezgaituari inolako ezgaitasunik izango ez balu bezala biziarazten zaionean, ingurukoek ez dute beren aurreiritziak gainditzeko beharrik.
|
Esate
baterako, pertsona batek bere protesia ezkutatzen badu ere, arropak eranzten ikusi duten guztiek eta ezgaituak berak badakite gorputz atal bat falta zaiola. Hala ere, litekeena da protesia jendaurrean aldatzen hasiz gero, norbaitek hori gaitzestea, edo ezgaituak begirada desegokiak jasan behar izatea.
|
|
|
Aurrerakoitzat jotzen ditugu maila administratiboan «errespetuzko» esapideak erabiltzen dituzten politikariak, eta esapide horietan aipatzen diren pertsonen gizatasuna defendatzen dutenak.
|
Esate
baterako, Etxebidek «egoiliar» deitzen ditu egoitzetara eta eguneko zentroetara joaten diren pertsonak, baina termino neutro horren bidez, pertsona horien ahultasuna eta jasaten duten giltzapetzea ezkutatu nahi izaten dute. Beren egoera ezkutatzeko medikuntza eta administrazio terminologia neutro eta errespetuzkoak erabiltzeak egoitzetako krudeltasuna ezkutatzea dakar; eta, ondorioz, eragotzi egiten zaio gizarteari egoera zintzo ezagutu eta apaltasunez onartzeko aukera.
|
|
|
ezagutzaren zenbait arlotatik hurbil egotea, diziplina jakin baterako joera izatea, etxekoen baldintzak eskolako dinamiketarako oinarri aproposa izatea...
|
Esate
baterako, ezagutza eta diziplina konbinatuz, alde handia dago segidan irakur daitezkeen bi elkarrizketatuen baldintzen artean:
|
|
|
Hiru hauetako lehenengo aipuan argi ikusten da elkarrizketatu honek zenbait unetan hartu zituen erabakietan unean uneko gaitasun indibidualek baino pisu handiagoa izan zutela beste faktore batzuek. Hurrengo bietan nabarmena da familiaren erantzunak asko baldintzatzen duela ibilbide akademikoaren norabidea, eta atentzioa ematen du elkarrizketatu bakoitzak nola moldatzen duen narrazioa bere IAParen legitimaziora doitzeko,
|
esate
baterako batek dirua etxera sartzearen garrantzia nabarmenduz, eta besteak arazo akademikoen garrantzia ezkutatuz.
|
|
|
Familiak erreprodukzio lanak etengabe egiten dituela ondorioztatu dugun arren, funtzio horri ihes egiten dioten beste hainbat fenomeno ere topatu ditugu.
|
Esate
baterako, atentzioa eman digu itxuraz oso antzeko egoeran dauden familiek estrategia ezberdinak eraikitzea eta, halaber, itxuraz egoera ezberdinean dauden familiek antzeko estrategiak ekoiztea. Kapitalak ez du estrategia determinatzen eta, halaber, estrategiak ez du transmisioa bermatzen.
|
|
|
Prekarizazioaren aurrean Beck (1998; 2000) eta Bauman ek (1999; 2000; 2003a; 2003b) egokitzeko beharra nabarmentzen duten bitartean, aldaketarako aukera erakusten dute,
|
esate
baterako, Harvey k (2005) eta Bourdieu k (1999a; 2001a): neoliberalismoa egoeraren eragiletzat identifikatu eta esaten dute kultura ekoiztea dela neoliberalismoaren tresnarik behinena, adostasuna ekoiztea, Gramsci k (1981) hegemonia ideologikoa deitzen duena, Foucault-ek (1990; 1991; 1994) egiaren politika, eta Weber-ek (2007) legitimotasuna.
|
|
|
|
Esate
baterako, erakunde horiek beren sortzaile eta sortze arrazoiei buruz itaunduak izan direnean, ostera ere oso argi agertu da izaera sozialeko erakundeak direna. Lehenik eta behin, erakundeen fundatzaileez galdetuta, hiru dira erakundeon jatorri nagusiak:
|
|
|
Aipatu litzateke, lehenik, Parkeko erakundeak ez eze, Parkea bera ere badela sozialki berritzailea den esperientzia bat, arestian aipatu bezala, ordura arte ase gabeko gizarte beharrizan bat betetzera etortzeaz gainera, argi finkatuko baita hasiera batetik errentagarritasun ekonomikoa erdiestea ez dela egitasmoaren funtsa. Horrela, Parkearen fundatzaileek Parkea abian jartzeko formalki sorturiko enpresaren (Buruntzape, SA) estatutuetan jasota geratu ziren printzipio horri loturiko zenbait puntu,
|
esate
baterako, hastapeneko diru ekarpenak egin zituzten hiru erakundeek zutela Parkeak sorturiko balizko etekinik beraien artean banatu (etekin horiek lortzekotan Parkearen jardueran berrinbertitzeko obligazioa ezarriz) edota inork hasieran jarritako kapitala berreskuratu nahi izango balu, inolako plusbaliorik gabe jasoko lukeela bueltan, soilik KPIaren araberako eguneratzeak aplikatuta....
|
|
|
Praktika horren isla dira,
|
esate
baterako, erakunde horien jarduera esparru geografikoa Euskal Herri mailakoa izatea ia kasu guztietan eta euskararen erabilera orokortua lanerako hizkuntza nagusi modura. Lehen puntuan, bi erakundek salbu, gainerakoek ezarri dute Euskal Herria beren merkatu natural gisa, eta bigarren puntuari dagokionez, galdeturiko erakundeen% 80k erantzun du euskararen erabilera erabatekoa dela erakundeko langileen artean, nahiz eta bezero zein hornitzaileekiko harremanetan apur bat apalagoak diren datuok.
|
|
|
2 Tradizionalki, komunikabideen diskurtsoa lantzean ABC eta El Mundo eta Diario Vasco eta El Correo ideologia kontserbadoretzat hartu izan dira, zentro eskuinekotzat alegia, eta El Pais eta La Vanguardia eta Berria eta Gara ideologia progresistatzat, zentro ezkerrekotzat, alegia (ikus,
|
esate
baterako, Otero (2011) osasun alorrean, Igartua eta lag. (2005) immigrazio alorrean, Valencia eta lag. (1998) iritzi politikoaren alorrean eta Valencia eta lag. (2012) gertaera politikoen alorrean. Espainiako prentsaren analisi ideologikorako ikus e.b. Alcover eta Simon, 1998).
|
|
|
Badakigu aditz arinekin (hots, «euskarri aditzekin») erlazionaturiko fenomenoa ezaugarri unibertsala dela giza hizkuntzan, baina abiapuntutzat hartzen dugun hipotesia da, horiekin elkartzen diren osagaiak aldatu egiten direla hizkuntza batetik bestera.
|
Esate
baterako, honako adibide hauek aipa ditzakegu:
|
|
2013
|
|
|
–Kooperatibei jarduteko askatasuna bermatu behar die legeak, baina, aldi berean, hainbat printzipio komun ere errespetatuko dituztela jasoko du.
|
Esateko
baterako, Rochdale ko Printzipioak,. Nazioarteko Aliantza Kooperatiboko Kongresuak zehaztu, garatu eta gaurkotu zituenak, beteko dituztela bermatu behar du legeak.
|
|
|
Norentzako terminoa Escandellentzat (1993) ere ez da erabat hartzailearen parekoa. Norentzakoak bakar bakarrik gizabanakoak izendatzen ditu, ez deskodetze mekanismoak,
|
esate
baterako. Norentzakoa ez da, bestalde, entzule soila, entzulea hizkuntza kode jakin bat aditzeko gaitasuna duen edonor baita; norentzakoa, berriz, mezua igorri zaiona (esatariak gogoan duena) eta, beraz, komunikazioa (eta esatariaren diskurtsoa) baldintzatuko duena da.
|
|
|
13 Hizkuntzak, jakin badakigu, ikuspuntu ugari aditzera emateko bere bitartekoak ditu; hau da, hainbat hizkuntza unitate berariaz ikuspunturen bat aditzera emateko erabiltzen dira.
|
Esate
baterako, gure corpusean, Mitxelenak etengabe darabiltza «halakok dioenez» nahiz parentesien edo marren artean agertzen diren «halakok dio» bezalako esapideak. Guri, enuntziatu parentetikoen azterketa honetan, marren, parentesien nahiz koma parearen artean doazenak interesatzen zaizkigu.
|
|
|
Beste batzuetan osoro bere hizkeran txertatua, kako eta ezer gabe, agertzen da eta ez da batere erraz halakoa antzematen.
|
Esate
baterako, Sacha Guitry zenduaz ari dela honela dio: «Hilaren obra bizirik daukagunez gero, zilegi izan bedi hartaz, hilaz zilegi ez litzatekeena, esatea»(...) Nork asma hor San Agustinen esaera bat erabili duela Mitxelenak gogoan, haren «De mortius non fit mentio» delako hura ez badu?
|
|
|
Hori ez gertatzeko, hezkuntza sektoreko planifikazio, kontrol eta informazio sistemek aldagai finantzario eta ez finantzarioak integratu behar dituzte:
|
esate
baterako, ikasleen asebetetze maila eta erakundearen epe luzerako kaudimena (Crooper eta Drury, 1996). Kontuan izan behar dugu, integraziorako proposamen horrek, egungo kudeaketa kontabilitate «berria»rekin bat egiten duela:
|
|
|
Hala ere, esanguratsua da hezkuntza erakunde askok eredu hori ezartzearen alde egin dutela:
|
esate
baterako, EAEren kasuan, MCCren baitan sortutako Mondragon Unibertsitateko fakultateek eta irakaskuntza aurre unibertsitarioko tamaina handiko zenbait ikastetxe pribatuk (Arrizabalaga eta Landeta, 2008: 467, 480) eta kooperatibok (ikastolen kasua oso esanguratsua da:
|
|
|
Kontutan izan behar dugu Balanced Scorecard tresnaren bitartez erakundearen aldagai finantzarioak eta ez finantzarioak kontrola daitezkeela (a priori eta a posteriori): horrela, Balanced Scorecard adierazleen sistema TQM filosofiarekin lotutako aldagai ukiezinak (giza kapitala eta bezeroen asebetzea,
|
esate
baterako) kontrolatzeko tresna aproposa izan daiteke (Luengo, 2009: 148), horrela erakundeen alde finantzario eta ez finantzarioen arteko oreka gordez: erakundeen «kudeaketa orekatua» deitu ahal zaio kontzeptu horri, Mikel Cid doktoreak kooperatiben «kudeaketa ekonomiko sozialari» eman zion adiera berbera erabiliz (Cid, 2005).
|
|
|
21
|
Esate
baterako, ikasleen emaitzak neurtzean, haien asebetetzea neurtu beharra dago. Ikasleen asebetetzea bera, kalitate adierazle bat izan daiteke (Soldevila eta Amat, 1999:
|
|
|
Lehenik, EFQM eredua, ikuspegi berritzaile batetik aztertu dugu: plangintza eta kontrolaren esparruaren baitan, hau da, kudeaketa kontrolaren ikuspegitik5 Bigarrenik, kalitatearen esparru orokorrean, Kudeaketaren Kalitatea (EFQM eredua,
|
esate
baterako) ez da Kalitatearen Kudeaketa bezain aztertua izan, ez nazioartean, ez Euskal Autonomia Erkidegoan ere6 Azkenik, kudeaketa kontrolaren ikuspegitik jorratutako EFQM ereduaren azterketa oso baliagarria izan daiteke hezkuntza erakundeentzat: kapitulu honen lehenengo atalean azaldu dugun moduan, kalitatearen kudeaketak garrantzi handia eskuratu du hezkuntza erakundeen baitan azkeneko hamarkadan.
|
|
|
Akats ortografiko eta gramatikalei erreparatzeaz gain, hizkuntzaren funtzio komunikatzailea betetzen dela ziurtatu behar du hizkuntza arduradunak. Jakin behar du, batzuetan, euskaraz emandako esaldi biribilenak ez duela esan nahi testuinguruan baliagarria denik;
|
esate
baterako, kakofonikoa bada edo irudiekin ondo ez badator (dela neurriagatik, dela testuinguruagatik), zer edo zertan huts egiten duen testuak antzeman du, eta beste bat moldatzen jakin. Ezin da ahaztu entzuteko izango den produktu bat atontzen dela ikus entzunezko lanetan, eta ez irakurtzeko.
|
|
|
Bada frankismoaren inposaketa dela argudiatuta uko egiten dionik ere. Baina frankismoa ez zen existitu Frantzian
|
esate
baterako, eta bikoizketa oso bizirik egon da eta dago herrialde horretan, «ezinbesteko baitute [frantsesa] ingelesetik babesteko» (Zubizarreta, 2007: 34).
|
|
|
Kode horien guztien bat egitetik eta elkarrekiko duten eraginean sortzen da ikus entzunezko testuaren esanahia. Autore asko mintzatu dira ikus entzunezkoen kode kanalen inguruan,
|
esate
baterako Agost (1999), Casetti eta di Chio (1999), Chaume (2001, 2004) eta Zabalbeascoa (2001). Baina ez da artikulu honen helburua gai horretan sakontzea.
|
|
|
zein itzulpen mota aukeratzen den, modu jakin batean.
|
Esate
baterako, bikoizketa aukeratzen bada, jatorrizko hizkuntzako soinu banda xede hizkuntzan beren beregi eratutako beste batez ordezkatuko da; azpidatzietan, jatorrizko bertsioaren gainean itzulpena ematen da idatziz, jatorrizko soinua bere horretan mantenduta; ahotsen gainjartzea aukeratzen denean, jatorrizko soinuaren gainean ezartzen da grabatutako ahotsekin osatutako itzulpena, telebistako dokum... Azkenik, interpretazioa baliatzen denean, jatorrizko soinua entzuten da eta aldibereko itzulpen ahots goran egina, zinema jaialdietan, ikusi izan da itzulpen mota hau?.
|
|
|
Gogoratu behar da, halaber, euskarazko telebistagintzaren historiaurrean (EITB sortu aurrekoan) oso presentzia urria izan zuela euskarak telebistan. Elkarrizketa edo dokumental saio bakanen bat izan ezik, fikziorik,
|
esate
baterako, ez zen behin ere egin telebistarako.
|
|
|
Erdarazko testua euskarara ekartzea izan ohi da itzultzailearen lana. Ez da falta profesionalik jatorriz ingelesez, frantsesez, alemanez edo gaztelaniaz ekoitzitako lanen euskarazko gidoia atontzeko gai denik; baina,
|
esate
baterako, japonierazko marrazkien kasuan, japonieratik ingelesera edo gaztelaniara itzuli ohi dira lehenik, eta itzulpen horiek zubi gisa erabili gero euskarara ekartzeko.
|
|
|
Franco hil ondoko lehen urteak ziren, eta euskal erakunde eta gobernuko hainbat arduradunek aurreikusi zuten Autonomia Estatutuak ateak irekiko zizkiola euskarari eta ordura arte inoiz zapaldu gabeko esparruetan sartu eta garatzeko aukera ekarriko zuela. Komunikabideetan,
|
esate
baterako. Giro horretan ulertu behar da ETBren beraren sorrera eta beste hainbat euskal elkarte eta erakunderena ere.
|
|
|
b) Estrategia batzuk beha daitezke(
|
esate
baterako, hitz zerrendak idaztea); beste batzuk, ordea, ez dira begiz ikusteko modukoak.
|
|
|
c) Estrategiak hizkuntza bat eskuratzean sortzen diren zailtasunei irtenbidea emateko erabiltzen dira(
|
esate
baterako, parafrasira jotzea zerbait ulertzea erraza ez denean).
|
|
|
Osasun arloko profesional batzuek baliatzen duten kontzientzia eragozpenerako eskubidearen aurrean, komeni da legeek eta eztabaida bioetikoak berak aldarrikatzen duten autonomia eskubidea gogoratzea, horietan oinarrituta pentsatzen baitute askok errespetatu egin behar dela hiltzeko nahia agertzen duen gaixoaren eskubidea. Sampedroren kasuan,
|
esate
baterako. Ez dezagun ahaztu eztabaidak gora eta eztabaidak behera, etikoak, erlijiosok, jurisdikzionalak eta abar?
|
|
|
Jarrera horren zergatia izan daiteke, agian, suizidioa (hots, aipatzen ari garen jokabidearekin pareka daitekeen terminoa) sozialki zigortutako praktika dela, baita hiltzeko eskubidea beren gain hartzen dutenen kasuan ere. Ez da ulertzen suizidio anomikoa praktikan jartzeko motibazioa,
|
esate
baterako, pertsona batzuek defendatzen duten hiltzeko eskubidearen barruan sartzen denik.
|
|
|
Orain, eutanasiaz hausnartzean, ez nuke oraindik ere indarrean den klandestinitateko jarrera horretaz hitz egin nahi, eta jokabide horren zilegitasuna eta eskubidea aipatu nahi ditut, bizitza ulertzeko modu hausnartzaile bat dakarrelako berekin, etika eta eskubide berrien ildotik, gizarteari eragiten dion heldutasun prozesu baten ildotik, orokorrean hitz eginda, baina baita beren bizitza eskubide osoz (ez usufruktu huts gisa, beste ikuspegi batzuek defendatzen duten moduan) beren erabakia dela pentsatzen duten pertsona asko kontuan izanda ere. Horregatik, komeni da gogoratzea beste gizarte batzuetan (Holandan, Belgikan eta Suitzan
|
esate
baterako) legezkoak direla jada eutanasia eskubidea baliatzeko modu batzuk, alegia, lagunduta hiltzeko modu batzuk. Gogora ekarri behar da, era berean, Fase terminaleko gaixoak artatzeko 2803 azterlanean (CIS, 2009) berretsi egiten dela, Espainiako estatuan, 18 urtetik gorako herritar gehienek duten iritzia:
|
|
|
Irakurtzeko gaitasunari dagokionez, Ikerfel en (2007) euskal hedabideei buruzko ikerketa argigarria da.
|
Esate
baterako, euskaldunen artean (erdaldunak ez ziren inkesta honetan sartzen) euskal egunkariak ez irakurtzeko arrazoi nagusiak bi dira (ikus 3 grafikoa): batetik, hizkuntza, eta, bestetik, beste egunkari batekiko edo batzuekiko fideltasuna.
|
|
|
Baina beste zenbait erantzunetan hizkuntzaren osagaia ere badagoela susma genezake:
|
esate
baterako,% 40k erantzun du gaztelaniazko egunkariak irakurtzeko ohitura duela, eta% 14k, berriz, etxean gaztelaniazko egunkariak erosten dituela. Erantzun horietan zalantzarik gabe eguneroko prentsa idatziari dagokion beste faktore batek, egunkari zehatz batekiko edo batzuekiko fideltasunak hain zuzen, garrantzi erabakigarria du, nekez aldatzen baitu irakurle batek bere ohiko egunkaria, baina erantzun horietan, halaber, hizkuntzaren arrazoia ere susma daiteke.
|
|
|
Hortaz, EAErako 2009 urtean egin zuten azken ikerketaren emaitzetara itzuliz, politikoki zuzenaren aparra ekiditeko, eta, bide batez, ikastetxeetan behartutako irakurketak egiten dituztenen pisua arintzeko, beharrezko deritzot ohiko irakurlearen definizioa zorrozteari.
|
Esate
baterako, ohiko irakurlea urtean 5 eta 12 liburu artean kontsumitzen duela erantzuten duena (gakoa erantzutea da, ez egitea) dela esaten badugu, populazioaren% 30,4 litzateke ohiko irakurlea (dei diezaiogun ohiko irakurle moderatua). Hortaz, 597.442 ohiko irakurle moderatu leudeke, hizkuntza kontuan hartu gabe.
|
|
|
Bestalde, irakurleen ezaugarriak zeharka iradokitzen dituzten hainbat ikerketa aztertuz gero, gutxi gorabeherako argazki bat egitera hurbil gaitezke.
|
Esate
baterako, irakurketa ohiturei buruzko inkestak (Conecta, 2010) nabarmentzen du batez bestekoaren gainetik daudela honakoak: 14 urte artekoak, goi mailako unibertsitate ikasketak dituztenak, ikasleak, 50.000 biztanle arteko udalerrietan bizi direnak, eta Gipuzkoan bizi direnak.
|
|
|
Baina ez da guztiz betetzen.
|
Esate
baterako, Gipuzkoaren pisua Bizkaikoa baino handiagoa da. Fenomeno hori, ezpairik gabe, elebidunen herrialdekako banaketari zor zaio.
|
|
|
Urte hori ETAren sorrerakoa izan zen. Bere historiako lehenengo urteetan, ETAk kontzeptu berritzaileak erantsi zizkion euskal nazionalismoaren oinarri ideologikoari,
|
esate
baterako, kolonialismoaren aurkako teoriak, nazionalismo iraultzailea, sozialismoa edo borroka armatua. Artikulu honetan ETAren sorreratik 1970era arte erakundearen baitan biolentziari buruz eta euskal nazio arazoaren inguruan egindako hausnarketaren garapena azaltzeaz gain, ETAren gogoetan zehar bi elementu horien arteko harreman ideologikoa agertu nahi izan dugu.
|
|
2014
|
|
|
Esan den bezala, faktore ugarik zehazten dituzte kontsumo ondasunen gastuak,
|
esate
baterako, adinak, sexuak, hezkuntzaren mailak, familiaren ezaugarriek, herriaren tamainak eta lanaren jarduerak. Oro har, familiako kideak handitzen diren neurrian behar ekonomikoak handitu egiten dira (Ando eta Modigliani, 1957).
|
|
|
2 Wikipedia: Infoxikazio (informazio+ intoxikazio) kontzeptua informatika bidezko komunikaziobideetan erabiltzen da, oro har, posta elektronikoa
|
esate
baterako. Erabaki bat hartu edo gai baten inguruan eguneratua mantentzeko garaian informazio gehiegi edukitzean sortzen den egoera da.
|
|
|
I. Teknifikazioak, besteak beste, kirol jarduera ezberdinetan eragin du modu estentsibo (geroz eta jende gehiagoren eskura jarriaz kirol jarduera ezberdinak, pertsona minusbaliatu zein hirugarren edadekoen eskura,
|
esate
baterako?) zein intentsibo batean (kirolaren zein pertsonen markak eta mugak gaindituaz), kirol jardueren potentzialtasunak eta faktikotasunak areagotuz.
|
|
|
Azpimarratu behar da ezen, eskakizun sozioekonomikoak barneratu nahi direnean, prozesuaren arduradunen erronkarik handienetako bat dela horiek ondo justifikatzea.
|
Esate
baterako, EKP bidez administrazio batek kafea erosterakoan «bidezko» modu batean ekoitzitakoa nahi badu, asmo hori kontratuaren tituluan jaso du. Adibidez «bidezko merkataritzako kafearen erosketa» moduko tituluaz baliatuz.
|
|
|
Hala ere, zenbait kasutan garraioak eragindako gastuak optimizatu eta ingurumen eragina murrizten da. Bulegoko materialen kasuan, udalerriek aukera daukate katalago bidez ingurumen eragin gutxien sortzen duten materialak aukeratzeko,
|
esate
baterako, paper birziklatua.
|
|
2015
|
|
|
15 Kontuan har bedi RAG, 1960ko hamarkadan, frankismoak onartutako galegismo «ofizial»aren erakundea zela.
|
Esate
baterako, nazionalismo antifrankistak eskatu arren, ez zen arduratu galiziera estandar bat arautzeaz diktadurak iraun artean (Núñez Seixas, 1997: 175).
|
|
|
3 Julian Lojendio aita, Estatuaren abokatua izan zen diktadura primorriveristan. Gerraondoan, Donostiako Conversaciones Católicas Internacionales demokristau joerakoak babestu zituen,
|
esate
baterako, Falange ren heterodoxia salaketei aurre eginez (Casas, 2012: 152; Intxausti, 2013:
|