|
2004
|
|
|
Gaurko egunetik begiratuta, bizitzak eman didan esperientziarekin, Pauline Bernardetteren kontrako izpiritua zela iruditzen zait. Izanez ere, nire mojatxoak zera ematen du, bihotz baten partez hamar bihotz ttiki ttiki dituela handik eta hemendik partituak, hamar bihotz ttiki katuen txintxarriak bezalakoak, eta beraietan mugimendu handia dabilela beti, alai edukitzen dituela
|
esate
baterako hiru, goibel eta mutu bi, eta beste bat zartatua, eta beste lau haserre eta soinu txarrarekin. Horregatik erantzuten dit erantzuten didan bezala, eguna komentutik kanpora pasatzen duenean:
|
|
|
Eta leku asko ere bai.
|
Esate
baterako, India eta Pakistan bezalako nazio handi eta miresgarriak daude.
|
|
|
Munduak bere omegarako bidaiari ekin zion, eta behiok argitara atera ginen. Grezia klasikoan,
|
esate
baterako. Ez al duzu ezagutzen Troiako istorioa?
|
|
|
Zeren, latzagoak ere etortzen baitzaizkit burura.
|
Esate
baterako: zer naiz?
|
|
|
Edo beste hitz batzuetan esateko, behia dago. Behia, eta ez,
|
esate
baterako, sator bakar bat ere. Udazkenean bai, udazkenaren epeltasun hartan ibili ziren satorrak han eta hemen zuloak egiten eta festa batean, baina orain, non daude?
|
|
|
Eta Denbora partitzaileak zehaztu egingo zuen, eta urte jakin batzuk esango zizkidan.
|
Esate
baterako, ehun. Eta hartara, gure mundualdiaren berri izanez, nire kalkuluak egiteko modua izango nuke:
|
|
|
Zima horretakoa naiz ni: zerbait argi dagoenean,
|
esate
baterako aurrez aurre ailorbe belar tontor bat jarri eta" hau ailorbea duk" esaten didatenean, usaindu eta" bai, hau ailorbea duk" aitortzen dut; baina bestela, probarik ez dagoenean, probari usainik ere hartzen ez zaionean, orduan nahiago dut ez sinistu. Esaera zaharrak dioen bezala:
|
|
|
Aurreratua nengoen Bakardade desertuan, eta, elurtean otsoen zain egondakoan bezala, erabat hartua neukan burua, harlauza batek galarazi egiten zidan zuzen pentsatzea.
|
Esate
baterako, ikusi katalexu hura, gogoratu gure bankete gauean Balantzategira jaitsitako zaldizkoak, eta ondorio garbia atera nezakeen:
|
|
|
Pauline Bernardettek istorioak kontatzen dizkit edozein aitzakiarekin, santuen istorioak gehienetan.
|
Esate
baterako egun batez, biok komentuaren atean geundela —ni belarretan etzanda eta bera itzalean jarri eta josten—, okina azaldu zen bizikletan komenturako ogi sorta bat ekarriz, eta halaxe esan zidan berak:
|
|
2010
|
|
|
Bestelako bisitari famadunak ere igaro ziren Galapagoetatik.
|
Esate
baterako, Darwin baino bospasei urte geroago Herman Melville idazlea agertu zen irletatik. Egia esan, 1841ean eman zuen izena Acushnet baleontzian, eta Galapagos eta Ekuador artean arrantzatu zuen, hurrengo urtean desertatu arte.
|
|
|
Bada, 250 espezie berri zeuden, Pariseraino iritsitako landare horien artean. Armand Daviden lagin naturalistiko joriak metatuz joan ziren Pariseko museoko karraju eta sotoetan, eta urte luzeetarako lana eman zien talde taxonomiko desberdinetako adituei,
|
esate
baterako, ugaztun, narrasti, anfibio eta arrainak sailkatu eta identifikatzeko, eta bai era askotako ornogabeak, batez ere tximeletak, kakarraldoak, armiarmak, barraskiloak, izainak, zizareak eta. Hau da, Armand
|
|
|
Alde horretatik, jatorri ei buruzko kontuak lekuz kanpokotzat jotzen ziren zenbait zirkulu akademikotan.
|
Esate
baterako, pentsatzeko modu hori dela-eta Pariseko Hizkuntzalaritza Elkarteak 1866an baztertu egin zituen hizkuntzaren jatorriaren gaineko eztabaida formalak bere ekitaldietatik, eta, jaso ziren kritikengatik debekua atzera bota bazen ere, hurrengo hamarkada osoan ez zen etorkiari buruzko eztabaidarik plazaratu. Alde horretatik oso deigarria da ikustea, hizkuntzaren jatorri eta eboluzioari buruzko August Schleicher doiztarraren teoriek jaramon eskasa lortu zutela Pariseko filologo konparatiboen artean, izatez Darwinen ideien isla zirelarik.
|
|
|
Idazle emankorra, Laburuk besteak beste Origen y evolucion de la vida liburu mardula plazaratu zuen Bilbon 1923an, zeinean eboluzioaren kontra aritu baitzen, batez ere datu zitologikoetan oinarrituta. Bestetik, hizlari entzutetsu eta seduzitzailea omen zen, eta pilotalekuak eta antzokiak jendez gainezka egoten ziren haren ele ederraren indarra aditzeko; horixe ikus daiteke,
|
esate
baterako, Bilboko frontoian 1933an egindako mintzaldi baten argazkian. Dena dela, niri orain Iruñean 1926an eman zuen hitzaldi ziklo dibulgatiboa interesatzen zait, zeren Larreko mediku nafarrak argitaratu baitzuen hitzaldi horien kronika laburra Eskualduna astekari baionarrean.
|
|
|
" Piztien babeslekuari esaten zaio. Otsoenari,
|
esate
baterako." Barre egin zuen, eta Herman Hesseren liburua mesanotxetik hartu eta erakutsi egin zidan. Gaztelaniazko edizio bat zen.
|
|
|
" Nolanahi ere, ez zaidak iruditzen Angelek fusilamenduetan parte hartuko zuenik. Portaburu,
|
esate
baterako, pistolero talde batek hil zian Donostiako kaleetan harrapatuta." Baina zalantza egiten zuen berak ere. Ni bezala zegoen bat batean.
|
|
|
Zoritxarra besterik ematen ez dion jendearekin elkartzen da. Aintzat hartzen ditu nire anaiaren esanak,
|
esate
baterako. Eta soinua jotzen jarraitzen du, behingoan bere aitaren eraginetik libratu gabe."" Egia da", onartu nuen.
|
|
|
Ondo nabilela esan diot, aurreko hilabeteetan baino hobeto. " Atzo eta herenegun,
|
esate
baterako, ia egun osoan aritu nintzen ordenagailuan, eta ez nuen aparteko nekerik sentitu."" Oso albiste ona da —esan du berak. Zain gelditu naiz— Zer irudituko litzaizuke ebakuntza 23an egingo bagenu?"" Zer egun da?" Jakina, ez zitzaidan ardura, baina buru barruko kilkerra hots batean hasi zait ebakuntza hitza entzun orduko, eta ez dit galdera hoberik egiten utzi.
|
|
|
Eta jarraian —" Ezinezkoa da altzairuzko bola bat nahi den tokitik eramatea" lehen uneko biktima inuzenteek beste biktima batzuk sortu zituztela, haiek ere inuzenteak. Bola goratu egin zela beste aldean ere, eta
|
esate
baterako bere beste lagun bat, bere irakaslea izandakoa —" Cesar du izena" — herioaz mehatxatuta zegoela alderdi sozialistakoa izateagatik, horregatik bakarrik, eta Cesar zalantzarik gabe pertsona zintzo, progresista eta demokrata zela.
|
|
|
Beste kasu batzuetan, bai. Zure kasuan,
|
esate
baterako. Nahikoa zenuke niri izen batzuk ematea dena konpontzeko.
|
|
|
batzuk" gaiztoak" dira, eta egurtu egiten zaituzte, eta besteak, berriz," zintzoak" dira eta ideia zitalak sartzen dizkizute buruan.
|
Esate
baterako," zintzoak" traizioaz hitz egin zidan niri. Ramuntxok eta Etxeberriak saldu egin nindutela, horregatik harrapatu gintuztela hain azkar.
|
|
|
" Nolanahi ere, beti behar duk transfigurazio bat jarraitu du. Garondoan dagoen orbaina kopetara pasatzen duk,
|
esate
baterako. Gauzak agerian jartzea beste erremediorik ez zegok.
|
|
|
Hi baino handiagoak ere eramaten ditiztek aise asko. Goiko zulo horretan egon zen amerikanoa,
|
esate
baterako. Zaldi gainean joan zuan Frantziako mugaraino."
|
|
|
Etimologiaren bitartez ahalegintzen nintzen ulertzen: neurtitz,
|
esate
baterako, neurtu eta hitz direlakoekin osatua zegoela, eta beraz bertsoa adierazi nahiko zuela, edo antzeko zerbait. Eta halaxe orrialdero, liburu guztian.
|
|
|
" Batzuetan animalia bihurtu nahi nuke. Oraintxe bertan,
|
esate
baterako. Zer zoriontsuak ematen duten zaldi horiek!" Zigarroa piztu zuen keinu azkar batez.
|
|
|
Badakizu. Zuk lehengoan ezagutu zenuen ipuin hori,
|
esate
baterako. Writersfrom Tulare County bilduman atera zen."
|
|
|
Ezagutzen ez nion eraztun lodi bat zeraman hatzean, harri gorri borobil batez hornitua. "
|
Esate
baterako, ez duzue kamarera hori sartu, Virginia —esan zuen— Ondo janzten denean Claudia Cardinale ematen dik. Eta gainera, ez zegok inguru guztiotan bere arnasa daukan emakumerik.
|
|
|
Kutxilloa sartu dioten norbaiten garrasia iruditu zitzaidan niri. " Ba, ez, garrasi hori ez —esan zion Martinek burlati— Norbait bere gainean jarriko balitz, ni neroni
|
esate
baterako, berak" ez dut nahi, ez dut nahi", hots egingo likek," ez, ez, ez, mesedez, ez, ez... ez dut nahi, geldi, geldi mesedez, zatoz, zatoz, sar zaitez! sartu!
|
|
|
Txakurrak bezala abiatuko ziren denak bere bila, Martin bera aurrena. " Norbait bere gainean jarriko balitz, ni neroni
|
esate
baterako, berak" ez dut nahi, ez dut nahi", hots egingo likek," ez, ez, ez, mesedez, ez, ez. ez dut nahi, geldi, geldi mesedez, zatoz, zatoz, sar zaitez! Sartu! Sartu! Barrurago!"." Martinen hitz haiek handitu egiten zuten nire egonezina, erre egiten ninduten.
|
|
|
Bai horixe, gainera otoitz egiteak ni ez nau, jada, batere asaldatzen, aspaldi liberatu nintzelako marxismoaren mandamendu zahar horretatik ere. Gaur egun preziatzen ez dakiena,
|
esate
baterako, Gure Aita bezalako otoitz eder eta sakona... hogei urtez berandu dabil, berak uste arren pertsona aurrerakoia dela. Barregarriena da ustezko materialista horiek gero gauza izaten direla Xabier Leteren kantu berberak milaka aldiz jarraian entzuteko. eta ez atera otoitz horietatik!
|
|
|
Espazio zabalaren erdi erdian daude kokaturik, hainbat korridore, estatua, lorategi, jesarleku zein beste atrezzo tramankuluk inguratuta,
|
esate
baterako palmondo itxurako zuhaitz xelebre batzuek.
|
|
|
Ba beste modu batez heldu diogu aferari.
|
Esate
baterako proiektuaren aitatasuna partekatuz patente zaharragoaren jabeekin. Ez al da lojikoa?
|
|
|
Haiek irten ez, baina zenbait lagun inguratzen zen etxera.
|
Esate
baterako Salim, auzo hartako ahuntzaina, bere ahuntzen esnea saltzen ziona egunero Habibari. Arrotzak iritsi zirenetik, hain zuzen, lehengo kuartillo erdiaren ordez azunbre osoa eskatzen zion etxekoandreak.
|
|
|
—Sortzailearen indarra airean balego bezala —hizketan hasi eta abaila hartu zuen Ottok— Antzeko zerbait senti daiteke artelan batzuen aurrean: Fra Angelicoren Anuntziazioaren aurrean,
|
esate
baterako, zaila da horren atzean zerutikako inspirazioa ez sumatzea. Ez zaizu iruditzen?
|
|
|
Errepresio derrigorrezkoa eta gupidagabea baizik ez zien agindu aljelriarrei, Le Parisien Libere azaroaren 20koan
|
esate
baterako: " Beharrezkoa bada NATOren agindupeko tropa frantsesak ekarriko ditugu.
|
|
|
Saldoka kondenatzen zituzten heriotzara. Kasu batzuk bereziak izan ziren,
|
esate
baterako Fernand Iveton, pied noir komunista, Tahia El Djezair! aldarrikatuz hil zena," Bizi bedi Aljeria!" alegia.
|
|
|
Hala ere, euskaldun subalterno librearen laudorioa egin eta filantropia lezioak eman arren, Juan Antonio Moguel ez zen boteretik aparte bizi.
|
Esate
baterako, Koldo Mitxelenak aipatzen duenez, kaltegarriak iruditzen zitzaizkion liburuen kontrako salaketak aurkeztu zituen Logroñoko Inkisiziora, eta Revisor de Libros edo zentsore ofiziala izateko ere presentatu zuen bere burua.
|
|
|
Ez dakigu Francisco Grandmontagnek aipatzen duen alduidarraren kasuan. Bonifazio Latxa neurtizlari finaren kasuan,
|
esate
baterako, euskal bertsogintzaren kalterako, Buenos Airesera 1904anta hizkera idatzi heldu batekin ailegatu eta, Ubideako euskara ederra utzirik, Pedro Maria Otañoren lengoaia eredua hala hola imitatuz hasi baitzen idazten.
|
|
|
Mehatxu eta bortxapean, musulmanak" zuhurtasunaren" printzipioa erabil zezakeen. Umea bataia zezakeen,
|
esate
baterako, baldin eta etxera itzultzean ur berotan garbitzen bazuen ume hori bataioaren arrastoak xukatuz. Mohamed profeta ere uka zezaketen ahoz, baldin eta bihotz bihotzez maite bazuten.
|
|
|
68. Magrebeko hiri askok merezi dute izenlagun hori, hormak pintatzeko kareagatik. Eman ere egin zaie, Casablanca ri
|
esate
baterako.
|
|
|
94. Meskitekiko kristauen errespetugabekeriak ez zuen historia laburra.
|
Esate
baterako, Joaquin Lizarragak hauxe utzi zuen idatzirik Elkanon eman zuen Sermo XXXIII, De irreverentia in templo izeneko platika edo hitzaldian: " Bada, moroen mezquitac propioqui estire baizic zapoen, sugeen ta deabruen cubilak".
|
|
|
Indotxinan derrotatua, Afrika iparraldean borroka antikolonialista indartzen, Frantzian Magrebi begira hiru konponbide definitu ziren zetorkion hondamendiaren aurrean: lehenengoa, Aljerian Albert Camusek776 errepresentatzen zuena aurpegi onargarrienez, independentziaren kontrakoa, baina aljeriarrak Errepublikan sistema federal demokratiko batean integraturik imajinatzen zituena; bigarrena, Jean Paul Sartre edo Frantz Fanonen777 antikolonialismo erradikala; eta hirugarren batzuek, François Miterrandek
|
esate
baterako, errealismoz eta estatu arduraz beterik, independentzia negoziatu beste erremediorik ez zela pentsatu zutenak azkenean.778
|
|
|
Botere politikoak beste logika batzuk izan ditu mendeetan zehar. Gogoangarria da,
|
esate
baterako, saxoien eta normandoen arteko harremanen historia, eta menperatze lotura haiek ingeles modernoan utzitako arrastoak. Walter Scotten Ivanhoe nobelaren hasieran oroitarazten denez, ingeles modernora saxoieratik datoz animalien izenak eta normandoen hizkuntzatik okelenak:
|
|
|
Marokoar kultura ofizialean eta komunikabideetan, suertez agertzen bada, elementu zahar edo folklorikotzat baizik ez da oraindik. Ez amazigeraz, baizik eta beste hizkuntzetako literaturetan irakur daiteke amazigeen drama, mendialdeko umeek, amazigera besterik ez dakitela, arabierazko eskolara sartzean sufritzen dutena, Mohamed Xukriren Ogi hutsa nobelan leitu daitekeena
|
esate
baterako.
|
|
|
Melillako autonomiak amazigeraren alde egiten duena urria da oso praktikan. Seminario de Lengua y Cultura Tamazight delakoa,
|
esate
baterako, espainolei amazigerazko klaseak emateko, aurrekontu motzekin lan egin behar duen instituzioa da.
|
|
|
Ondo ezagutzen ditu, bai poloniarrak eta bai britainiarrak. Roger Casement,
|
esate
baterako, laguna izan du, Kongon elkar ezagutu zutenez geroztik, biak gazte zirela.1160
|
|
|
Horren etsai dira hodeiertzean antzematen diren moroak, baina Mendebaldeko gutxiengoak eta disidenteak ere, neurriz hazten direnean behintzat. Huntingtonentzat, Ekialde Erdialdeko musulmanak bezain arriskutsuak dira,
|
esate
baterako, Estatu Batuetako hispanoak.1203 Banderatzat erabiltzen den" askatasunaren eta berdintasunaren bandera" trapu zarpaildua baizik ez da indartsuenaren legea ezartzeko estrategia inperialista horretan. Aitzakiak humanitarioak dira, baina ez da kasualitatea gerla egiteko Estatu Batuek petrolioa produzitzen diren lekuak lehenestea.
|
|
|
Itxuraz, propaganda instituzional horretan hainbat elementu subliminal susmatzen da. John Lennonen Imagine gogoratzen da,
|
esate
baterako. Anuntzioa aztertzera sartu gabe, Mohamed moroaren topikoa eta lizentzia poetiko publizitarioak apuntatzeaz aparte, badaude galdera batzuk egiteko:
|
|
|
Baina hori adierazteko modua, umearen esaldi erdia urratzea, forma aldetik behintzat ez dirudi aproposa. Arras bestela ere interpreta daitekeelako orbana,
|
esate
baterako," hemen ez duzu bestelakoa izateko eskubiderik izango" abisatzen zaiola umeari.
|
|
|
Harrezkero, material haren selekzioak baizik ez dira publikatu.
|
Esate
baterako, Dominique Casajusen hitzaurrearekin: Charles de Foucauld, Chants touaregs, Albin Michel, Paris, 1997 Bilduma honetan, lehen edizioko 575 poemetatik, Dominique Casajusek 210 aukeratu ditu.
|
|
|
Beste esploratzaile euskaldun batzuk ere izan ziren.
|
Esate
baterako, Pedro Arriola Bengoa. Muni ibaiaren estuarioa esploratzera joan zen 1887an eta bertan geratu zen.
|
|
|
Nazio Batuen Erakundeko 2010eko datuen arabera, Tokiok 36.094.000 biztanle ditu, New Yorkek 20.497.000, Delhik 17.015.000 Kontzentrazio urbanoak herrialde metropolitanoaren forma hartzen ari dira.
|
Esate
baterako, San Frantziskoko badiako inguru guzian, 100 kilometro luze eta 70 kilometro zabal, 7 milioi biztanle bizi dira. Euskal Herria bera halako eskualde metropolitanoa izan daiteke, hau da, hiri, herri eta baserri konstelazio bat.
|
|
|
Fluxuen espazioa indartu den bezala lekuaz gaineko espaziotzat, denbora atenporala sortu da denbora kronologiaren gainetik.
|
Esate
baterako, merkatu elektronikoetako transakzio finantzari aldiberekoetan.
|
|
|
Konformismoaren bidetik, derrotatuak berez bezala bihurtzen dira menperatzaileen erreminta. Horixe gogorarazten da,
|
esate
baterako, Augusto Roa Bastosen Yo el supremo eleberrian.1302 Diktadura ororen lehenbiziko pausua memoria historikoa ezabatzea dela. Memoriarik gabeko herria ez da espazioan puntu kardinalik gabe dabilen mamua baino.
|
|
|
Ezin da eskuin integristaren eskuetan utzi. Ezkerrak ideia eta egitura politiko hori abandonatuko balu Front Nationalek erabiliko luke, immigranteen kontra
|
esate
baterako. Nazio estatuari loturik gauzatu dira Ilustrazioaren xede asko:
|
|
|
Baina zerbait aldatu behar da. Euskaldunek,
|
esate
baterako, zerbait alda dezakegu. Aldatu nahi badugu, aldatu behar dugu.
|
|
|
Numiden eta erromatarren arteko borroka antzinako historiako pasarte ahaztezina da Caius Salustiusen Bellum lugurthinum edo ‘Jugurtaren gerla’ liburuari esker. Jugurtak erromatarren taktikak imitatu zituen, bai botere erlazioetan eta bai jardunbide militarrean, leialtasunen erosketa
|
esate
baterako. Gure aroa baino lehenagoko 111tik 105era arte gerla gogorra sostengatu zuen.
|
|
|
Hiru sustrai horiez aparte beste batzuk daude, jakina. Euskara,
|
esate
baterako, ez da adar horietan sartzen.
|
|
|
Aurreko urteetan Segismundo Moretek Jose Lerchundirekin trukatu zituen gutunetan azaltzen da, ebanjelizazio misioak Rif, Fez eta Rio de Oro alderaino zabaldu nahi zirela. 1887ko otsailaren 27ko gutunean,
|
esate
baterako, Segismundo Moretek ebanjelizazio misioak abandonatzea gaitzesten zuen.
|
|
|
360. Halako biluztetzat har daiteke,
|
esate
baterako, Paz en la guerra. Ideokraziatik apartatze bat dago eleberri horretako ume ikuspegiaren berreskuratzea:
|
|
|
" Aita Lerchundiren Rudimentos del Arabe Vulgar liburua hitzez hitz eta osorik Arrifeko dialektora itzulia, eskuliburu erraz eta praktikoa, lehenengo pausu egokia izan daitekeena, gai eta ariketengatik, gero modu zientifikoagoan Gramatica de la Lengua Rifeña ikasteko". 690 Apunte geografikoak, Melilla aldeari buruzkoak,
|
esate
baterako. Andres Ibañezek 1941eko abenduaren lehenengoko Mauritania aldizkariko artikuluan aitortzen zuen:
|
|
|
Glotologia indoeuroparrarentzat ere inportantea izango zela, arrifera kamitikoa zenez gero, gramatika berriak filologia konparatuaren azterbidea zabaltzen zuela. Eta zientziaren beste alor batzuei ere ematen ziela materiala, historialariei
|
esate
baterako, Afrika iparraldean hain sakabanaturik aurkitzen diren gune berbereen arteko loturak ikusteko eta historia zaharra osatzeko hariak erakutsiko zizkiela.
|
|
|
Rene Basseten ustez, Sarrionandiaren gramatikan" arrifera" deitzen dena dialekto desberdinak dira berez, gramatika bakarrean azaldu ezin direnak. Ait Iznasen eta Beni bu Said kabiletakoa,
|
esate
baterako, ez litzateke linguistikoki arrifera:
|
|
|
Mesfidantza handia zioten, ostera, ezkerzalea izan zitekeen jendeari.
|
Esate
baterako, ondo zaindu zuten Allal el Fassi, gero Istiklal alderdiko buruetakoa izango zena, marokoarrek Espainiako arazoetan parte hartzearen kontra agertu zelako.
|
|
|
Militarismo espainolaren gorengo heroietakoa izan da harrezkero Santiago Gonzalez Tablas. Euskaldunetan ere utzi zituen adiskideak, Paulo Zamarripa
|
esate
baterako. Honek Ezin gorago delako poema idatzi zion heriotzaren urteurrenean:
|
|
|
Baina, arma kimikorik gabe ere, bonbardaketak ankerrak ziren. Ekainaren 21ean,
|
esate
baterako, Beni Zerual kabilako Suk el Had bonbardatu zuten. 800 lagun hil edo zauritu ziren bertan.
|
|
|
Espainol eta frantsesekin batera, harka batzuek ere parte hartu zuten gerlan. Ait Uariageletako Soliman el Khatabi,
|
esate
baterako, zeina ordainez espainolek Ait Uariageleko kaid izendatuko zuten, eta gero Alhucemaseko paxa. Abdelkader Ait Sikarrekoa, eta Amar Uxen Ait Saidekoa ere bertakoak ziren.
|
|
|
Abdelkader Ait Sikarrekoa, eta Amar Uxen Ait Saidekoa ere bertakoak ziren. Frantziaren partean ere nabarmendu ziren halakoak, Marnisa kabilako Amar Hamidu edota Beni Zerualeko Abderraman Derkaui,
|
esate
baterako.
|
|
|
Etsaiaren bortizkeriaren azalbide dramatikoak ematen ziren, ez zituzten falta izango biktimismoa aireratzeko adibideak. Zortzi urte besterik ez zuen Laureano Irazabalen testigantza,
|
esate
baterako. Laureano Irazabal umea, Candido Irazabal kapitainaren semea, aitarekin zegoen moroek haien posizioei eraso egin zietenean:
|
|
|
Charles Vidrac,
|
esate
baterako, gerlaren kontrakoa zen:
|
|
|
Erregular asko pasatu zen espainolen kontrako borrokara. Ahmed el Kheriro,
|
esate
baterako, Tetuango Erregularretakoa izan ondoren, Ahmed el Raisuniren aldekoa egin zen Xauen iparraldean eta, gero, Mohamed ben Abdelkrimen alde hasiko zen borrokan, hau errenditu ondoren ere borroka berak bakarrik jarraitzeko...
|
|
|
Egon zen bakearen aldeko ahaleginik. Mulei Ahmed el Raisunirekin negoziazioak hasi ziren,
|
esate
baterako. Baina gerla hutsaren aldekoek garaitzen zuten.
|
|
|
Diru asko erre zuten horretan. 1913an,
|
esate
baterako, Al Hoseimako irlan, 6.676 pezeta ordaintzen ziren hilero 152 moro pentsionatuen artean, Uariagelekoak gehienak. Eta gehiago izan ziren hurrengo urteetan.
|
|
|
Arretaz begiratzekoak dira hor Arratzuko marinelak ezagutzera ematen dituen pertsonaiak.
|
Esate
baterako Minas del Rfenpresaren administradorearen lagun hori, eskua estutu ondoren Juan Bautista Bilbaoren albotxuan eseri dena garagardo pixka bat edaten. Morroi hori italianoa da, Abisiniko guda garratzean Italiako Gobernuak etiopeengana bakeak egiteko bidali zuenetako bat:
|
|
|
Kolaborazio honi buruzko dokumentu franko dago: 1907ko azarokoa,
|
esate
baterako, bapore korreoan Al Hoseimatik Melillara bidaia dohainik egin zuenekoa.464 Kolaborazioaren ordain legez, Espainiak dirua eman zion, Makhzenaren izenean, eta semeen heziketa eta lanbidea babesten zuen.
|
|
|
" Adiskide Si Abd el Krim: hartu dut zure oharra Axdirren desenbarkatzeko planean zer baldintzatan lagundu ahal diguzun konprenitzen eta, Gobernuari komunikatu zehatza bidali baino lehenago, derrigorrezkoa da zenbait puntu argitzea,
|
esate
baterako, 2 puntua, jaitsi behar duzue 200.000 pezetako zuen eskaera hori. Zeren kontuan hartu behar duzue Axdirreko beste taldeekin eta mendiko jendearekin ere tratatu behar dugula oraindik, eta horrela enpresa garestiegia izango litzateke". 468
|
|
|
Momentu batzuetan badaki tuaregek ez dutela ez frantses ez kristau izan nahi. Beste batzuetan ez du jakin nahi, 1916ko uztailaren 15ean idatziko duen gutunean,
|
esate
baterako:
|
|
|
Lehorteaz eta oti hegalarien oldeaz morabitoek bota zituztenak,
|
esate
baterako, Charles de Foucauldek Rene Basseti 1915eko maiatzaren 5ean kexuz idatzi zionez:
|
|
|
Estatu berrien barruan gutxiengo asko zeuden, nazio homogeneizatze berriarekin kontentatu ezin zirenak. Txekoslovakian,
|
esate
baterako, eslovakiar baino alemaniar gehiago zegoen. Autodeterminazio irizpidearen arabera gutxiengoek autodeterminazio eskubidea izango lukete.
|
|
|
Charles Darwinek teorizaturiko espezieen bizitzeko borroka imajinatuz, hizkuntzak organismo biziak direlako metafora erabiltzen da, hizkuntzak bizitzeko borrokan ari direla. Vanishing voices liburuan,
|
esate
baterako, biodibertsitatea eta glotodibertsitatea konparatzen dira. Daniel Nettlek eta Suzanne Romainek, izaki bizien eta hizkuntzen ugaritasunaren parekotasuna azpimarratzeko," aniztasun biolinguistikoa" deitzen diote bigarrenari.
|
|
|
Hala ere, Zumthorren salaketa aukerakoa da alfabetatzearekin eta gramatikatzearekin beste balio batzuk galdu egin direla ez ahazteko eta balio horietatik batzuk errekuperatzeko. Hainbat idazlek konprenitu du gertaera hori, Juan Goytisolok
|
esate
baterako, 1034 Mendebaldeko begiz baina belarri sentiberekin entzun dituenean Marrakexeko azokako kontalarien arabiera, amazigera edo banbara oihartzunak.
|
|
|
Tifinag notazioak, 3.000 urtean erabili izan diren arren, epigrafia labur eta dekoratiboa baizik ez dute utzi Afrika iparraldean denbora horretan guzian. Beste idazkerek menderik mendeko tradizio jarraitua izan duten artean, tifinagak ia zerotik hasi behar izan du alor guzietan.1048 Interneten,
|
esate
baterako, ezin da erabili oraindik. Tifinag idazkerak, amazigera ikasteko eragozpenak gehitzeko arriskua du, eta hizkuntza isolatzeko.
|
|
|
Tradizio faltarik ez da, alfabeto latinoz idatzi dira amazigeraren alorreko linguistika edo antropologia lanik gehienak.1051 Hala ere, modu diferentetan transkribatu izan dira amazigerazko fonemak. Rene Bassetek eta Pedro H. Sarrionandiaren kriterioak desberdinak ziren
|
esate
baterako, eta adostu litzateke alfabetoa.
|
|
|
Ahozko tradizioan autoretza konprenitzeko bi joera ‘ T" izan dira filologoen artean. Alde batetik, erromanAmazigia edo ‘amazigen tikoek, Johann Gottfried von Herderrek edo Jakob herria' tifinag idazkeranGrimmek,
|
esate
baterako," herria" deitzen zuten autore kolektiboa imajinatzen zuten.1055 Bestetik, joera indibidualistakoek, Joseph Bedierrek. konparazio baterako, sorrera momentuan goi mailako autore kultu bat begiesten zuten, testu degradatua memoria kolektiboan gordeko zelakoan.
|
|
|
Izriaren neurria koplarena zen. Erresistentzia poema epikoak ere, arestian aurkeztu den Dhar Ubarrangoa
|
esate
baterako, izriz osatzen dira.
|
|
|
Gertaerak eta sentimenduak memoriaren gordelekuetan aurki daitezke. Espainia,
|
esate
baterako, hor dago beti, nagusitasun militar erabatekoarekin, min eta tristura guziaren ekarle:
|
|
|
Baliteke literatura txiki batzuk, herria nazio bihurtu eta estatu propioarekin, handitzea. Hala, literatura handitzat har daiteke gaur egun txekiar literatura,
|
esate
baterako, Jan Hus erreformatzailarearen bidea jarraitu zuten Jaroslav Hasek, Karel Capek, Jan Neruda, Vladirmir Holan, Buhomil Hrabal, Milan Kundera eta enparauei esker.
|
|
|
Eiheralarreko apezaren enuntziazio lekua ez zen nahikoa izango. Botere eklesiastikoek, Trentoko kontzilioaren ondoren, ez zuten ez amodio disputarik ez potaren galderik ametituko.1094 Joannes Laiçarragaren lanak ere ez zuen lekurik izango erresuma frantses katoliko erromanoan, debekatuarena izan ezik.1095 Bazeuden beste batzuk inprentara ere heldu ez zirenak, Joan Perez Lazarraga
|
esate
baterako. Adriano de Armadoren erresuman ez zen Ernazimentu handirik posible izango euskaraz.1096
|
|
|
Euskaldun askok Ameriketara iristean jakin zuen nongoa zen.910 Pedro Maria Otaño,
|
esate
baterako, Zizurkilgo kanpandorrearen inguruan bizi izan zen artean, espainol naturala izan zen. Eskolan ikasitako patrioterismoa erreproduzitu zuen 1895ean Reina Regente itsasontziaren tragediaz moroen kontrako Karidadea!
|
|
|
Eta bera, zehatz erantzuteko gauza ez dela. Kafkaren egunerokoetan identitate zatitu eta dudazkoari buruzko azalpenak irakur daitezke, 1914ko urtarrileko apunte hura,
|
esate
baterako:
|
|
|
zigortu, saritu eta gauzak sinestarazi, baina, hiru xede horietatik, biolentziak zigortzeko baizik ez du balio. Bestelako botere batzuk kalitate gehiagokoak dira,
|
esate
baterako, diruak, zigortzeko eta saritzeko balio du, isun eta ordainsariak medio. Baina, estatua antolatzeko orduan, garrantzitsuena, hirugarren zeregina da:
|
|
|
1113. Erdi noble erdi burges zen,
|
esate
baterako, Arnaut Oihenart.
|
|
|
1130. Charles Peguyrentzako lezioa,
|
esate
baterako, Johann Wolfgang Goetherena. Frantzia nazio territoriala zen, Alemania nazio kulturala, mugak derrigorrez gainditu behar zituena.
|
|
|
Hori baliabide demokratikoz antola daiteke, estatu bakoitza herritarren borondatearen ordezkari bada eta munduaren gobernua estatuen federazio horrek organizatzen badu. Baina bestela ere suerta daiteke, estatu bat besteen gainetik nagusituta,
|
esate
baterako. Orduan super estatu berria ez litzateke estatuen federazioa, baizik inperioa.
|
|
|
Berez txarrak direnak, baina ondorio onekoak: medikuen eginbeharrak,
|
esate
baterako. Eta berez onak direnak eta gainera ondorio onekoak:
|
|
|
1197. Erlijioa arma legez era askotan erabili izan da.
|
Esate
baterako, 1954an, amerikanoek Bibliaz zamaturiko 10.000 globo bidali zituzten" Altzairuzko errezelaren" ostera. BBP deitu zen, Bible Balloon Prcject.
|
|
|
Filosofo gehienak unibertsalista ziren, baina ez kontraesanik gabe.
|
Esate
baterako, Imnanuel Kant," bake betierekoaren" proposamenarekin batez ere, baina uste zuen beltzak domestikatu eta kulturatu daitezkeela, baina ez zibilizatu. Eta beraz zuriek bakarrik eraman zezaketela mundua aurrera.
|
|
|
Estatuak garraiobide publikoaren egiturak sostengatzen ditu, baina minimoetan. Halako baldintzak aldatu gabe puntako orduetan, bestelako eragozpenei soluziorik eman ezinik; arriskua aipatzen da beti,
|
esate
baterako, New Yorkeko metroari buruzko solasetan. Garraio publikoaren aldean, automobilak askatasun pertsonala ematen duelako sinestea zabaldu da.
|
|
|
1296. 1926an, Werner Heisenbergen" indeterminazio" printzipioak zientziek mendetan zehar sostengaturiko determinismoa haustea ekarri zuen. Werner Heisenbergek erakutsi zuen partikula baten abiadura xehetasunez ezagutzeko ahaleginean partikula horren egoera aldatzen duen medio bat erabiltzen dela, argi errainu bat
|
esate
baterako, eta errainu honen energia partikularenarekin nahaste dela. Neurtzeak berak neurtzen dena aldatzen duela frogaturik, Werner Heisenbergek Pierre Simon de Laplaceren ametsa hondatu zuen, zientzian ere ziurtasunik eza sarturik.
|
|
|
Artean, apartekoa da instituzio intelektual espainolen ahalegina euskaldun irredentoak imajinario sinbolikoan malapartean ipintzeko. Unibertsitatea,
|
esate
baterako, objektibitate zientifikoa, interes orokorrak eta kontsentsua eraikitzeko instituzio hori, 1247 euskaldunen" identitate kolektiboaren" kontrako kanpainan engaiatu zen aspaldian. Asmoa ez da erraza, zeren euskaldun gizajoek medio gutxi eta imajinazio gutxiagoez dute, erradikalenek ere, espainolek eta frantsesek dagoeneko egin dutena baizik egin nahi:
|
|
|
nazio estatu sinple bat. Horrek beste sinplekeria batzuk inplikatzen ditu, jakina, futbol selekzio nazionala
|
esate
baterako. Ondamutsu hutsak dira alde horretatik euskaldunak.
|