|
2000
|
|
|
Idazleak azalpenak eten ditu; jendea lasai dago, hainbesteko lasaitasun batean, ezen, akademiko xahar ospetsua halako trantzean ikusita, ezin baita erabateko patxadaz egon. Batzuek,
|
egoeraren aurrean
, irribarre egiten dute ezkutuan, egoera, ongi pentsatuta, irrigarria baita zeharo; baina hasieran laguntzeko gogoa handiagoa da irribarrerakoa baino. Atezainak ez ditu orroak eta oihuak aditzen, ez ateari ematen zaizkion kolpeak eta ostikadak ere.
|
|
|
Idazleak azalpenak eten ditu; jendea lasai dago, hainbesteko lasaitasun batean, ezen, akademiko xahar ospetsua halako trantzean ikusita, ezin baita erabateko patxadaz egon. Batzuek, egoeraren aurrean, irribarre egiten dute ezkutuan,
|
egoera
, ongi pentsatuta, irrigarria baita zeharo; baina hasieran laguntzeko gogoa handiagoa da irribarrerakoa baino. Atezainak ez ditu orroak eta oihuak aditzen, ez ateari ematen zaizkion kolpeak eta ostikadak ere.
|
|
|
Gurasoek kontraesanari jasangaitz ez ezik, arriskutsu ere iritzi zioten. Arazo larri bat zeukaten beren semetxoarekin,
|
egoera
guztiz ezohiko bat. Nik, baina, inozentziaren xalotasunez, ez nuen inon kontraesanik ikusten.
|
|
|
Trena bortizki binbilikatzen zen, musker neurriz kanpoko edo hautsi bat bailitzan, eta agureak zeinak, ahalkez edo nik asmatu ezin izan nuen beste ezein gizabide zela medio, bere izena sekula ez baitzidan adierazi horzdurari eutsi behar izan zion bizpahiru alditan, oso denbora epe laburrean.
|
Egoera
hura desatsegina izanik ere, lagun egin ginen. Bion arteko harremana adeitsua izan zen, aurkez aurke baikeunden, eta adierazi zidan maisua zela eta alargun liberala.
|
|
|
Baina poz axalekoa zen hura, antzematen zitzaion. Hark ez zuen saindu bokaziorik,
|
egoera
berri hark ez zion arimako zama astuna arinduko. Argiak behera etorri ziren apurka apurka, eta elizako atetik, oin hots durunditsuz, dramatismo biziko prozesio bat irten zen patio erdirantz.
|
|
|
denak, luze. Eta orduan pentsatu zuen, gosal  tzen ari zelarik, hura haluzinazio baten ondorio besterik ezin zitekeela izan, eta hala izanik ere edo, hain zuzen, halaxe zelako, ez zuela askorik iraungo, ezin zezakeela askorik iraun, eta gehiegikerien sareetan ez erortzeko ahalegin guztiak egin behar zituela, eta
|
egoera
hura ahalik eta modurik naturalenean eraman. Eta zein zen modurik naturalena?
|
|
|
Orain gutxiago entzuten zuen, gehiago usaintzen, ez zitzaion camember gazta gusta  tzen eta asko, berriz, Margarita pizza; laztu egiten zitzaion ilea ile beltz motz kixkur antzekoa, ez jada horaila foam zati bat uki  tzean, eta bistak arintzera egin ziola iruditzen zitzaion, hobeto ikusi ez baina begiak lehen baino azkarrago mugitzen zitzaizkiola, artega bezala, urduriago. Eta ikusmenak eman zion Brown jaunari lanik handiena, beste laurek baino hagitzez gehiago, konturatzerako joan egiten baitzitzaizkion begiak, lotsagabeki eta jendetasun arrastorik gabe, edozein lekutara edo
|
egoeratara
, eta batez ere emakumeen bularretara zenbat eta beteago, orduan eta lotsagabeago, eta neskatoen titietara; gizonezkoei ere kontu handiz erreparatzen zien, baina ez guztiei, soslai jakin batera atxikitzen zirenei bakarrik, eta haien beroki eta gabardina barrenetara begiratzen zien finko finko eta urduritasunez, zerbait aurkitu nahian bezala, gauza gorderen bat...
|
|
|
Gozamen une berdingabeak arindu zion pixka bat murrina, eta txistua jotzen harrapatu zuen zuzendariak komunetik irteterakoan. Behar fisiologiko hura askotan errepikatzen zen nonbait,
|
egoerarik
edo lekurik ezinezkoenetan batzuetan, eta Brown jaunak laster batean eginiko kalkuluen arabera, zazpikoitu egin zitzaion ahalmen masturbatzailea, edo zortzikoitu, eta gauza da inolako erru sentimendurik gabe jotzen zuela orain kanpaia, edonola eta edozein lekutan, eta gozatu egiten zuela gainera, eta joera itsu hura, bere patetikoan barregarria izanagatik, edo bere barregarrian patetikoa, ez daki... Irudipen honen haritik, beste egiaztatze batera heltzeko ere balio izan zion jaidura berriak:
|
|
|
Horiek denek bihotz arimaz hunkitzen zuten, ondo sentiarazten, baina Brown jaunaren eskakizunak harago zihoazen, eraginkortasuna zuten helburu. Nork salba zezakeen
|
egoera
hartatik? " Suhiltzaileek", pentsatu zuen, bere buruari txantxa hori onartuz, eta, beste zotin batek irribarre erorixea desitxuratu ziolarik, seriotasun mingarrira itzuli zen segituan.
|
|
|
Gainerakoen burua ez zen, noski, halako hausnar sakonetan ibili; nahikoa izan zuten gehientsuenek berotasunei eta apeta gordinei nola edo hala eustearekin.
|
Egoera
bere onera ekarri zuen, beraz, azafaten jardunak, eta luzabide gehiagorik gabe heldu zioten hiru aurkezleek hienaren zigorraren auziari. Difteriaren gaixotasuna inokulatzea erabaki zuten denen artean.
|
|
|
|
Egoerak
, bada, ez zuen barne sosegurako laguntzen. Gaiztotzen ari zen giroa guztiz, eta kontzientzia osoa nuen neure burua ez zela mamukeria txatxuetan ari.
|
|
|
Baina, eta gainerakoak? Zergatik ez ziren
|
egoeraren
larriaz jabetzen. Nolatan zeuden hain itsu?
|
|
|
Oroimenak hutsik egiten ez badit,
|
egoera
pixka bat baretu zenean, Armando Bonillak irainarena azaldu nahi izan zuen berriro, ezer taxuzkorik lortu gabe, hala ere. Programa moztu zuten une labur batez.
|
|
|
dena. Baina aurre egin behar nion
|
egoerari
, duintasunez, gogor, etsi gabe, eta neurri horretan nire bizitzaz dena zekitela jabetu izanak eta zekiten hura nola erabilia izango zen ulertzeak, bada, asko lagundu zidan arerioei benetako neurria hartzen jakiteko. Neure onera etorri aurretik, baina, beste bi aurkezleek nire zazpi andregaien aipamen burlatia egin zuten, esanez zazpiak beren buruaz beste egin zutela, nik, atsekabeak jota, beren lore ezkutua urratu nahi izan ez nuelako.
|
|
|
Hori esanik, beste irudi bat egin zuen habanoaren keaz, irudi triste bat; eta, jarraian, eta ni umilatzeko asmo huts hutsarekin, krokodrilo sugejalearen irudia egin zuen alegia, ke irudigintzan non plus ultra modura hartzen den artelana, bikain egin ere, aitor dut; esan beharrik ez dago keinu jostalari fribolo honekin ikusle den denak patrikaratu zituela, atzera, Otsotzarmendi jaunak, eta txaloz eskuak txikitu beharrean aritu zitzaizkiola guztiak, Deere izan ezik, ezin konta ahala minutuz. Zer egin nezakeen nik
|
egoera
nola zegoen ikusita. Zer egin nezakeen nik erantzun txandarik ere ez banuen?
|
|
|
Ana Morena gaixoa, argi erraldoi haien pean, nola hala saiatu zen Deereren itaun gaiztoei erantzuten; arbel txikian idatzi zituen erantzun guztiak, bere laburrean, eskas suertatu ziren, ezgai, eta orduan Julen Deereren errezeloek gorputz hartu zuten ikusle odolberoengan, eta neskatxa iruzurgile lotsagabe baten gisa ikusi zuten ia guztiek. Edurtxo Caterpilarrek, ordea,
|
egoerak
har zezakeen traza gaiztoaz jabeturik, hitz hartu zuen segituan, eta adierazi zuen Ana Morena andreari ez zitzaiola nahikoa beta eman bere gor mututasunaren nondik norakoak azaltzeko, eta legezkoa zela aukera hura eskaintzea. Halaxe jakin genuen guztia.
|
|
|
Patio gotikoan jendeak bere hartan zirauen itxura batean, gure aitorpenak entzuteko irrikaz. Eta, itxura batean esan dut, alegia ez naiz gehiegi ausartu
|
egoera
nola zegoen azaltzeko garaian, baina egia esan, egoera txit aldatuta zegoen harmailetan, guk, gonbidatuok, ezikusiarena egiten biziki saiatu ginen arren. Gauzak, ordea, aldatu egin ziren franko atsedenaldi luzeak iraun zuen tartean, eta ez, ausaz, gure onerako.
|
|
|
Patio gotikoan jendeak bere hartan zirauen itxura batean, gure aitorpenak entzuteko irrikaz. Eta, itxura batean esan dut, alegia ez naiz gehiegi ausartu egoera nola zegoen azaltzeko garaian, baina egia esan,
|
egoera
txit aldatuta zegoen harmailetan, guk, gonbidatuok, ezikusiarena egiten biziki saiatu ginen arren. Gauzak, ordea, aldatu egin ziren franko atsedenaldi luzeak iraun zuen tartean, eta ez, ausaz, gure onerako.
|
|
|
Ez zezala gero inork pentsa oinazeak orduak luze ez dituenik! Eta, halaxe,
|
egoera
hits hartan, udazken inoiz sentitu gabeko hartan, Armando Bonilla, goragalearen inertziaz, aitorpenari lotu zitzaion atzera, jada terapia hark soil soilik salbatuko balu bezala itolarri kosmikotik. Eta halaxe adierazi zuen, inork galdetu gabe, Armando Bonilla izatea erabaki zuenez geroztik, gauzak ez zirela hobeto joan, okerrago baizik, askoz ere okerrago baizik:
|
|
|
Hura jo, eta nire maisua azaldu zen minutu ba  tzuetara.
|
Egoera
nahasten ari zen, eta beti izan diet beldur egoera nahasiei.
|
|
|
Hura jo, eta nire maisua azaldu zen minutu ba  tzuetara. Egoera nahasten ari zen, eta beti izan diet beldur
|
egoera
nahasiei.
|
|
|
Hurrengo klasearen hasieran, maisua oso serio sumatu nuen, eta banekien
|
egoerak
nirekin zuela zerikusia. Maisuak Kandidori hots egin zion:
|
|
|
Lagun guztien begiratuak neuri so zirela iruditzen zitzaidan, eta euli bat nerabilen inguruan. Migelen babesa ona banuen ere, ezin nuen
|
egoera
hari zerion gorrotoa jasan. Ni beldurtia?
|
|
|
Halere, harritu egin nintzen, eta lasaitu, bat batean. Ni konturatzen nintzen Frantziskok, lehendik ere hamaika zume hots eta odol guri jasan behar izan baitzituen, zuela halako
|
egoerarik
onartu; baina, egun hartan, merezia dik alu horrek! esan zidan, besterik ez; egia da Frantziskok ongi ezagutzen zuela Kandidoren nireganako grina txarra; bera nuen kasu askotan lekuko; baina zaila zen Frantzisko bezalako batentzat, halako une estu batean norbaitek zume astinduak merezi zituela aitor  tzea.
|
|
|
Argi zegoen maisuak ere bazekiela gertatutakoaren berri, baina ez zuen hitzik esaten.
|
Egoerak
ihes egin zion, eta errudun aurki  tzen zuen bere burua. Nonbait.
|
|
|
Nonbait. Maisuei, eta edozein tamainako agintaritza dutenei, gehiago atsegin zaie beren gibelean astakeria handienak gertatzea, aurrean duten
|
egoera
estuan euli bat mugitzea baino. Gerora ikasi dut hori, ordea.
|
|
|
Elkar ezagutzen zuten nonbait, eta guk, itsas-ertzera alde egiteko ahaleginetan genbiltzanez beti, aitzakiaren bat asmatu genuen. Migelek bazituen orduan hamabiren bat urte,
|
egoeraren
sexu usaina sudurreratzeko adina bai.
|
|
|
Eta hobe nuen gauzak bere tamainan ipintzea. Baina gero, zerbait ikusten banuen behinik behin, jakingo ote nuen
|
egoera
zen bezalakoa onartzen?
|
|
|
Eta gero, nire
|
egoera
ez zidala aipatu nahi uste izatera iritsi nintzenean, hartu nire eskua bere bi eskuen artean eta esan zidan:
|
|
|
Eguerdiaren giro lasaia puskatzen zuen errainaren abestiak, eta baserriari hegaletik zihoakion ibai isilak festa bero batean aska  tzen zituen ibai hondoan zituen damu eta nahigabe guztiak.
|
Egoera
hark aitortu ezinezko grinak sortzen omen zizkion agureari. Ez nion ezer ulertzen.
|
|
|
Gure etxekoak amak barre egiten dit, gogoratzen diodan bakoitzean zuriak ziren oso, eta ongi moldatu ziren muga eta antolatze berrietara. Horregatik nengoen beti,
|
egoera
haien berri nori entzungo. Agurea nuen bakarra; gaur ongi dakit ez zela egokiena; baina tira!, mundu berri bat azaltzen zidan, eta etxekoek ez zuten oso begiko Migelek eta biok agureari egiten genion abegi ona.
|
|
|
Hamabost hamasei urteko gorputzez jantzita zeuden nire hamar urteak, eta beldur nion
|
egoera
hari. Beldur, egoerari hamabost urteko mutil batek bezala erantzuteko kemenik izango ez nuelako.
|
|
|
Hamabost hamasei urteko gorputzez jantzita zeuden nire hamar urteak, eta beldur nion egoera hari. Beldur,
|
egoerari
hamabost urteko mutil batek bezala erantzuteko kemenik izango ez nuelako. Zerua nire gainera, gainerakoan.
|
|
|
Nik badakit, ongi jakin ere, joko hau beldurti batena dela. Zain ditut
|
egoerak
, eta leize zuloko hotsak entzuten ari naiz. Marmarka ari zaizkit gertaerak ikusiaren ikusiaz.
|
|
|
Nire bihotzaren taupadek isilarazten zuten Migelen negarra. Begiak zabaldu nituenean, ez nuen ez Migelik, ez Zapelik ikusi; harri bat nuen neure oinpean, handia zen, ez pentsa, eta makurku nintzen,
|
egoerak
bustita nengoen eta, zer arraio!, bizitza lasai bat izan duk, Anjel, Migelek bereganatu hau, eta aska itzazue elkarrekiko korapiloak.
|
|
|
Halako batean haize hotsik entzun gabe gelditu ginen guztiok. Izebaren ekaitzen beldur ginen, baina amak berehala moldatu zuen
|
egoera
.
|
|
|
Galtzak busti zitzaizkidan. Ez nekien zer egin behar zen halako
|
egoera
batean, eta uzta hobe baten zain gelditu nintzen.
|
|
|
Hala ere, denek onartzen zuten osaba Andoniren jokabidea. Amonak ere, gabon esaten zien, atea danbatekoz ixten zutenean, gabon besterik ez, eta ez zen egokia ni
|
egoera
hura zalantzan jartzen hastea.
|
|
|
Lâamour, les amoreux... Zu ezagutzen zaitudan honetan, beste
|
egoera
batean ezagutu ez izana damu dut, baina beldur naiz beranduegi ez ote den. Imajinatzen duzu, zuen etxean edo Montpellier-en, afari goxo baten inguruan.
|
|
|
Imajinatzen duzu, zuen etxean edo Montpellier-en, afari goxo baten inguruan. Baina
|
egoera
aldrebestu egin zaizue, eta zaigu, eta ezegiteko bat baino gehiago egitera behartuta sentitu naiz... esan dit, begiak itxi, eta irriño bat egiten saiatzearekin batera.
|
|
|
Nik ere nahiago beste
|
egoera
batean ezagutu izan bazintut, baina honezkero zaila dirudi adierazi diot nahi baino hotzago.
|
|
|
Askatu beharra zeukala esan dit, eta pozten dela nik aitorlearen (hitz hori esatean, eskuekin komatxoak marraztu ditu airean) lana egin izanaz. Ni, ordea, ez naiz hain lasai geratu, azken batean aitortu gabe atxiki baititut neure
|
egoera
eta arazoak, eta azkenean hauxe besterik ez diot azaldu: " Egia esan, New Yorken Saint Patrick katedralean otoitzean ikusi zintudan eta harrigarria egin zitzaidan".
|
|
|
Ni pentsakor egon naiz (neurri batean erraza iruditu zait hain orokorki hitz egitea, teoria horiek norberaren
|
egoerara
ekarri gabe, eta, ezin ukatuko dut Karmelo eta Ruben hain hurbil ikusirik, sekulako sentitu dudala Adela eta Estherren turismo sexuala zertan den ezagutzeko; eta gehienbat Karmeloren gogoetarekin bat egin dut:
|
|
|
Nik pozik egin diot irribarre, eta pozik egingo nioke beste aitorpen andana bat (esango nuke, zor ere, zor diodala; baina beharbada nire
|
egoera
azaltzeko aukera hain hurbil ikusteak beldurtu egin nau; beharbada ezkondua naizela jakiteak niregandik uxatu egin dezake; ez dakit), baina ordurako nahikoa genuela pentsatu, eta, hizpidea epaiketara lerratu aurretik, Adela eta Estheren turismo sexualarena kontatu diot, gain gainetik, Luisekin izan dituzten egonaldiak jardunaldiak aipatu gabe. Gero, ordea, luze hitz egin dugu atzoko ezusteko epaiketa saioaz, eta lekuko sorpresarekin batera, Adelak sortu zuen ezinegona eta zalantza giroa aipatu dugu.
|
|
|
Baina ez diot atzo pentsatutako ezertxo ere adierazi. Gure ordez
|
egoera
bera mintzo zela iruditu zait. Rubenek musu batekin eskertu dit.
|
|
|
Badakit ez duela asmo txarrez egiten, baina Dan oso jakinluze eta indiskretoa da. Berdin berdin galdegingo dizu
|
egoera
familiarraz, edo irabazten duzunaz edo daukazun auto markaz. Eta, egia esatera, batek aski lasai erantzungo lioke norberaren atzean Karmelo berriro Karmelo eta, batez ere, Adela eta Esther ez baleude...
|
|
|
Ongizateaz mintzatu nuke, handia izanagatik bai zabaleran bai altueran, hiriak ez didalako New Yorkeko ezinegona sortu (beharbada han sentitu nuena nire barne
|
egoeraren
ispilua izango zen), ez delako kaleetan hainbeste eskale ikusten eta, finean, pubetatik irristatzen den blues eta jazzaren konpasean eramaten zaituelako.
|
|
|
dena ilun ikusi dut, ilun eta ezkor, ezkor eta etsipenez betea. Gasteizen ere halaxe gertatzen zitzaidan, eta pertsianaren arteketatik isurtzen zen argi ezdeusak eta txori bakanen txintak aski izaten zitzaizkidan ohartzeko, bizitzak, nire arazoak gorabehera, aurrera egiten zuela eta nire
|
egoera
erlatibizatu beharra neukala. Gaur, ordea, lo doi bat egin bide dut, zeren azken azkenean argiak eta txoriek ez, baina Adelak eta Estherrek esnatu bainaute.
|
|
|
Geroenean, Danek hoteletik Bostonera ekarri gaitu eta hemen berriro ere denok elkarrekin ibili gara behar izan dugu:
|
egoera
zegoen bezala ikusirik, gaur nabarmenegi geratuko nintzen bakarrik alde egin izan banu.
|
|
|
Eta orduan Dabid nola egongo den pentsatzen hasten naiz, norekin egongo ote den.... Beldur naiz, bestalde, bidailagunek ez ote dioten nire barne
|
egoerari
antzemango: nonbait irakurria nago argaltzeko maitemintzea bezalakorik ez dagoela, baina kontrakoa ere gertatzen da, hau da, amodiorik gabe geratzeak mehetu egiten du (horretaz gain, egoera horren islarik argiena, ikusten dakienarentzat, aurpegia izaten da).
|
|
|
Beldur naiz, bestalde, bidailagunek ez ote dioten nire barne egoerari antzemango: nonbait irakurria nago argaltzeko maitemintzea bezalakorik ez dagoela, baina kontrakoa ere gertatzen da, hau da, amodiorik gabe geratzeak mehetu egiten du (horretaz gain,
|
egoera
horren islarik argiena, ikusten dakienarentzat, aurpegia izaten da).
|
|
|
Harrezkero ere izan genuen beldurtzeko arrazoi bat baino gehiago. Euskal Herriko
|
egoera
lazgarrian lan egitea betiere arrisku  tsua da, baina horretaz kontzienteago egin ginen telefonoz ilea lazteko gisako mehatxuekin deika hasi zi  tzaizkigunean. Alabaina, Dabid ordurako errotik aldaturik zegoen eta ez zen jada gaizkileen beldur ezkutatu zen oilobusti gauzaintzailea.
|
|
|
Zorionez, Danekin eta bidailagunekin genuen hitzordurako gutxi falta zen eta nik lehenbailehen itzuli nahi nuen hotel urruneko logelara, eta komunean bakartu, eta lasai negar egin. Eta zorionez, diot, bestela Karmelori Dabidekiko nire historia guztia kontatuko bainion, eta nik ez nuen
|
egoera
nahasi hura are gehiago aldrebestu nahi. Karmelo, ordea, une haietan ere adeitsu baino adeitsuago egon zen eta, oro har, aski isilean ibili baginen ere, besteekin elkartu aurretik esan zidan:
|
|
|
Ni, noski, Karmeloren atzetik egokitu naiz, irrikaz bainengoen haren mezua entzuteko. Eta berehala entzun dudanak baino gehiago,
|
egoerak
berak gaizkitu nau. Ez dakit nola esan.
|
|
|
Mapa hori bidailagunen ahotan egon da ibiltzen hasi garenean (Preteritok, esate baterako, adierazi du Manhattanen bakarrik Afrika osoan baino telefono linea gehiago dagoela). Baina mapa hori ez dut orriotara ekarri nahi izan munduaren
|
egoeraz
hitz egiteko (hori egiten nuen Dabidekin, batez ere" luxuzko ertzain" egin aurretik), neure buruaz hitz egin beharra dudalako baizik: Dabidek ni ilunpetara zigortu ninduen egiaz tiro egin zidan egunean, baina Karmeloren deia en  tzun eta gero, beharbada bera sentituko da ilun baino ilunago.
|
|
|
gurean inor ez da beste inor baino gehiago. Gure presidentea ez da supergizon perfektua, baina kargu horretara zer edo zergatik heldu da eta, bizi dugun
|
egoera
sozio-politikoari gainbegiratuz gero, ezin esango dugu bere lana gaizki egin duenik. Soil soilik esan dezakegu, beraren jokamoldea kasu bakar batean izan dela desegokia, zeren, besteak beste Amelia Hilton bekadunarekin, ezin argiago utzi baitu bere prestutasuna, baina bere hutsa onartu du eta baita barkamena eskatu ere, nola emazteari hala herriari.
|
|
|
Zure ustetan, zein izango litzateke euskal aferaren konponbidea?", eta abarren abarra. Ez daukat batere gogorik hango
|
egoera
gogaikarriaz mintzatzeko (soinean zeramatzaten nikiei erreparaturik, seguruenik galdera horiek Idoia eta Lola nafarrei egingo dizkiete). Orain neure egoerak arrangura  tzen nau, eta horretaz ere oraingoz ez dut inorekin mintzatu nahi.
|
|
|
Ez daukat batere gogorik hango egoera gogaikarriaz mintzatzeko (soinean zeramatzaten nikiei erreparaturik, seguruenik galdera horiek Idoia eta Lola nafarrei egingo dizkiete). Orain neure
|
egoerak
arrangura  tzen nau, eta horretaz ere oraingoz ez dut inorekin mintzatu nahi.
|
|
|
Eta behingoz bakarrik, Ba  ttery Park inguruan zerbait jan, eta belarretan etzan naiz. Gero, handik ez oso urrun ikusten zen Askatasunaren Estatuak erakarri nau, neure
|
egoeran
, besterik ez bada ere, sinbolikoki laguntzen zidalako; baina hara joateko gogoa uxatu dit itsasontzietarako zegoen ilara luzeak. Horren ordez, gidaliburuari kasu egin, eta Staten Island erako ferrya hartu dut, ez dakit zein izeneko filmean Melanie Griffith ek egiten zuen bezala.
|
|
|
Eta orain, Dabidek egiaz tiro egin zidanetik denboralditxo bat igaro dela, zalan  tza egiten dut nahi gabe ez ote zidan argia piztu, harrezkero ez ote ditudan gauzak argiago ikusten... Minak min, gutxienez beste neska maite zuela esan izan balit, nik argi ikusiko nuen aurrerantzean nondik nora jo, baina
|
egoera
nahasgarri hark galduago utzi ninduen.
|
|
2001
|
|
|
absurdoa, beldurgarria, sinestezina... Haiek, ordea, Schlumberger en iritzira, ez zuten ongi azaltzen
|
egoera
hura, ez, behintzat, bete betean...
|
|
|
Baina, ustez hitz neurrikoa izan zuenean, beldurrez beterik ohartu zen
|
egoera
hura, zirraragarria izateaz gainera, guztiz absurdoa zela, eta, beraz, sinestezina; eta jabetu zen, era berean, larrialdi hartatik ez zuela libratuko izenlagun baten gorabeherak, plangintza burutsu ongi taxuturiko batek baizik, zeinak, gauzak zuzen joanez gero, emango baitzion egoera bideratzen hasteko aukera, edo, txarrenera jota, larrialdi neurriak hartzeko beta.
|
|
|
Baina, ustez hitz neurrikoa izan zuenean, beldurrez beterik ohartu zen egoera hura, zirraragarria izateaz gainera, guztiz absurdoa zela, eta, beraz, sinestezina; eta jabetu zen, era berean, larrialdi hartatik ez zuela libratuko izenlagun baten gorabeherak, plangintza burutsu ongi taxuturiko batek baizik, zeinak, gauzak zuzen joanez gero, emango baitzion
|
egoera
bideratzen hasteko aukera, edo, txarrenera jota, larrialdi neurriak hartzeko beta.
|
|
|
Bakardade izugarri hartan, ordea, zail egin zitzaion Schlumberger ri zernahitan hastea, eta, berriz ere, nahi gabe eta indar ezkutu batek hartara bultzaturik,
|
egoera
haren zio izan zitezkeen hitz irudiak inguratu zitzaizkion garunera, trumilka: Konplota, Estatu Kolpea, Traizioa, Holokaustoa, Inbasioa, Izurrite Biblikoa, Ihes Erabatekoa, Apokalipsia...
|
|
|
|
Egoera
larria zen T. n. Gauzak ez zihoazen ongi; ez, behintzat, behar bezain ongi, eta lar kezkatzen hasiak ziren guztiak. Minutuak, sorgor eta arduragabe, aurrera zihoazen, eta han, garrasi eta oihu izugarriez landa, ez zuten besterik ezer egiten.
|
|
|
|
Egoera
urrundik ikusten ikasi dut, niri ez balegokit bezala. Kezkagarria izan zitekeena, umorez edo hartzen dut orain.
|
|
|
Eta nik ez dakit, baina azkenerako herrestan neramatzan zainak; elkar nahaspilatzen zi  tzaizkidan abenidetan, katrapilatzen zitzaizkidan liburutegi hautsak hartuetan, kon  tzertuetan, baso usaintsuetan, oinezkoen hanketan bezala autoen gurpiletan. Esan beharrik ez dago noski,
|
egoerak
okerrera egin zuela egunez egun, orduz ordu; kalera irtete hutsak arazo imajinaezinak sortzen zizkidan, eta laster batean pausorik eman ezinda geldituko nintzela ikusita zegoen. Gauzak horrela, etsipenez eta minduraz, har nezakeen erabaki bakarra hartu nuen.
|
|
|
Ba omen ziren behinola bi Aita Santu, baten ordez, bata Erroman eta bestea Avignonen. Batzar bat bildu zuten, beraz, irtenbide bila
|
egoera
atsekabetsu horretatik eta Aita Santu berria hautatu, hirugarrena, beste biak bazterturik. Zer gertatu zen?
|
|
|
Hobe litzateke, esango du norbaitek, hizkuntza biziak gure artean duen
|
egoeraz
mintzatzea, literaturaz eta filosofiaz baino. Errazago izaki ordea honelako gai sakonez mintzatzea.
|
|
|
Bestela ez bageneki, beraz, pentsa genezake garai batean, Gipuzkoan bertan esate baterako, mundu guztiak gaztelaniaz egiten zuela; paperetan ageri den lekukotasunaren arabera badirudi gaztelaniaz egiten zutela. Guk badakigu ez zela horrela, guk gerok ezagutu dugu
|
egoera
hori eta badakigu hor gertatzen dela euskara trebe eta ausart, Axularrek zioen bezala, ez izatea aurreratzeko eta beti beste hizkuntza hori dela aurrera agertzen dena.
|
|
|
Lotsagarri eta penagarri eta halaz guztiz nahitaezko. Hizkuntzarekiko auziak ez baitaude oraindik egon behar luketen
|
egoeran
, nahaspilarik larrienean baizik.
|
|
|
Arthur Schnitzler idazle austriarrak zioen moduan, elebidunak aukerakoa du hizkuntza baten zein bestearen erabilera; aitzitik elebakarrak, ez baitu berean hitz egin beharraz gainera, besteak berera ekartzea beste aukerarik, eta halakoetan elebidunarena, aukera baino, derrigorrezko jokabidea gertatzen da. Halatan, begi bistakoak dira
|
egoera
batetik zein bestetik datozen ondorio psikologikoak, komunikatzaileak, administratiboak, politikoak, elkarbizitza justiziazko batekin zerikusia dutenak guztiak ere?, eta nago errealitate horri behar bezalako zentzuz ez begiratzeak kalte asko dakarkiola gure arteko komunikatu ezinari.
|
|
|
Egia da, halaber, ulergarria dela halako atakan dagoen herri batek, bere baitara bildurik, bere bertuteak ederretsiz aurkitzea historiaren bazterño batera zokoratu izanaren ukendua. Koldo Mitxelenak ez zuen horrelakorik atsegin, aukeran nahiago zuen beharrari etekinak ateratzen saiatzea, beharra eragile handia baitute gizakiak eta gizarteak ahuleziazko
|
egoeretatik
irteteko. " Bitartekoa da hizkuntza, ez ontzia:
|
|
|
Bere jarrera intelektualak badu nolabaiteko antza Orixek erabil  tzen zuen harako inkonformismo harekin: inguruko giroa oso aurrerazale ikusten duenean, arriskuak markatzen ditu;
|
egoera
atzerakoietan, aurrerabidea seinalatzen.
|
|
|
Gure hizkuntzaren
|
egoera
estuak ezartzen digun eginbeharra zaila da beraz eta gerorako ez uztekoa. Eginbehar hori betetzeko era askotako laguntzen beharrean gaude.
|
|
|
Batzuek ez dute loria eta handitasuna baizik ikusten; beren buruari ederretsiz, harrotasunean igeri dabiltza txerriak loka  tzetan bezala. Beste batzuek, berriz, nahiago izaten dituzte betaurrekoak begi estalkiak baino, hots, beren herriaren izaera eta
|
egoera
hobetu nahi lituzkete eta behar beharrezkoa iruditzen zaie horretarako huts eta bel  tzuneak ahalik argi eta garbien ikustea eta salatzea. Eta jokabide hau lehenbiziko haientzat, esan beharrik ez, izan daitekeen bekaturik larriena ez bada ere, ez dabilkio hagitz urruti.
|
|
|
Herri agintearen aldetik,
|
egoera
ahulean aurkitzen den euskararen geroa ziurtatzeko behar den guztia egiteko oinarriak ezarri dira urte hauetan, bai egituretan, bai diru horniduretan, bai plangintzan ere, bereziki hezkuntzaren esparruan, besteak beste. Badugu garaia, beraz, geure buruari galde diezaiogun ea ahalegin izugarri horrek espero zitezkeen emaitzak sortu ote dituen euskararen erabilera sozialaren aldetik:
|
|
|
Zinez, ez dut uste gaurko euskararen
|
egoera
sozial mugatu eta ahula zuzen uler daitekeenik kontuan hartu gabe urte luzeetako elebakartasun ofiziala, hizkuntz zapalkuntza gutxi edo gehiago ezkutua, eta euskararen aurkako irudikapen sozial negatiboen ezarpena (euskara, baserri giroaren eta atzerapenaren ikur). Hori dena ahantzi gabe, ez dugu deus askorik aurreratzen euskaldun askok eta askok aspaldiko denboretatik euskarari buruz erakutsi izan duten utzikeriaren edo zabarkeriaren aitzakia edo estalgarri gisa erabili nahi badugu.
|
|
|
Hori dena ahantzi gabe, ez dugu deus askorik aurreratzen euskaldun askok eta askok aspaldiko denboretatik euskarari buruz erakutsi izan duten utzikeriaren edo zabarkeriaren aitzakia edo estalgarri gisa erabili nahi badugu. Alferrik ibiliko gara gure hizkuntz arazo eta gaitz guztien iturria badiren eta ez diren lege edo arauetan bilatu nahirik, aldi berean argi eta garbi onartzen ez badugu euskararen erabilera oztopatzen duten faktore asko eta asko gure baitakoak direla, euskaldunon baitakoak alegia. Â Euskaldun askoren hizkuntz gaitasun maila apala,
|
egoera
formal gehienetan erdaraz aritzeko joera edo errazkeria, euskaraz jasotako prestakuntza profesional urria, euskararen eragin indar sozial mugatua, gure hizkuntz jarrera eta jokabideen arteko desoreka begi bistakoa (Bernardo Atxagak ederki gogorarazi digunez, jendeak berealdiko gauza pila egiten du euskararen alde, salbu eta beharrezkoa den bakarra: hitz egitea), euskararen ideologizazio maila handiegia edo indarkeriari gehiegitan loturik agertzea, besteak beste, denak dira gure gizartearen barru barrutik euskararen erabilera sozialaren normalizazioa zango trabatzen duten faktoreak.
|
|
|
Argi ilunak ikusten ditugu, zer duda, euskararen
|
egoerari buruz
egungo gizartean. Labur beharrez, argien artean:
|
|
|
Beldurrik gabe aitortu eta onartu dugu kontua ez dela gazteleraz edo frantsesez egiten den guztia euskaraz ere egitea" horretarako eskubidea" dugulako. Beldurrik gabe aitortu eta onartu dugu litekeena dela hizkuntza bakoitzak bere erabilera esparruak izatea, desberdinak ziur asko pertsona, lurralde edo
|
egoera
bakoitzean. Beldurrik gabe aitortu eta onartu dugu euskaldun guztiok, baita euskaldun jantzi edo prestatuenek ere?
|
|
|
Gure herrian euskararen orainaz eta geroaz dugun adostasun soziala, kulturala eta politikoa sakondu nahi badugu, zubi lana egin beharra dago, elkarrizketa zabal bat antolatu beharra dago, gure
|
egoera
ulertzeko, ezagutzeko eta lantzeko loturak sortu beharra dago. Ezin dugu luzaro iraun mintzabiderik gabe elkarren artean:
|
|
|
Arestian aipatu dudan elkarrizketa alboanitz, zabal eta askotariko  horren oinarri asko daude hemen, nire iritziz. Zorretan gaude Mitxelenarekin, euskararen gaurko
|
egoeraz
, Euskaltzaindiak 60ko eta 70eko hamarkadan euskararen korpusa eguneratu eta euskara batua sortzeko egin zuen ahalegin eskergagatik. Bide horretan tinko goazela ziurtaturik daukagunean, beharbada Mitxelenak erakutsiko dizkigu euskararentzako leku nahiko horretara iristeko bide aztarnak
|
|
|
Halarik ere, bateko bizitzaren martxak berak eta besteko geroko geroak zokoratu egin dute, behin eta berriro, asmoa. Iazko udan, ordea, Pedro Migel Etxenikerekin Euskal Herriko
|
egoera
kezkagarria hizpide nuelarik, zientzialariak Koldo Mitxelenaren euskarazko lerro aldi luze bat errezitatu zidan, buruz, eta bihotzez, errezitatu ere:
|
|
|
Otxandiarra izan zitekeen, bere ustez, hil aginean zegoen euskarak behar zuen sostenguetarik bat, poesiaren arnasaz biziberrituko zuena. Campionek, eta ez genuke hau sekula ahaztu behar, Nafarroako zenbait eskualdetako hizkuntza erian ikusten du euskararen
|
egoera
, ahaleginean eta epetan ibili gabe sendotu behar den hilzorikoa. Eta berak ezin euskaraz adieraz zezakeen deitorea besteren ahotik, santugile baten ahotik, entzuten zuen bizkaieraz.
|
|
|
Esker onez eta beldur gaiztoz beterik agertzen naiz hemen gure hiz  kuntzaren
|
egoeraz
, oraingoaz eta azken berrogei urteotakoaz, mintzatzeko  asmoz. Arreta apurren bat merezi luke gaiak, oraina etorkizun dugun geroaren agergarri izan daitekeen aldetik batik bat.
|
|
|
Hizkuntzaren
|
egoera
hobetua izan den barrutiren bat baizik ez dut aipatuko, ezin barkatuzko hutsuneak lagatzeko arriskuan banaiz ere. Argitaldarien lana, esaterako, Errepublika garaian baino joriagoa izan da:
|
|
|
Euskal letretarako hala holako joera genuenok aurkitu genuen, lagun artean bederen, non bil eta non mintza; baita non idatz ere, denboraren buruan. Mintzagai usua, erraz axaleratzen zena, euskararen eta euskal literaturaren gerra aurretikako
|
egoera
, gure noraezeko atze oihala, izan ohi zen.
|
|
|
Nik, egia esan, begi zorrotzak izan ditut hutsak ikusteko (batez ere, huts horiek geure buruarenak, neronenak barne, direnean), baiezkoan erantzun ohi nuen, ez beti, baina bai gehienetan. (
|
Egoera
trankilduz zihoala, bat batean konturatu nintzen zerbaiten gaitzespenak sustrai sakonagoak zituela: gu sartu omen ginen gerrate hartan eta, hori aski ez izanik, geure erruz galdu genuen.
|
|
|
Ezin uka zaharra naizela. Badira halaz guztiz esanak eta eginak,
|
egoerak
eta jarrerak ezagutu ez ditudanak. Eta horien artean aipagarri dira batez ere paper bidez heldu ez zaizkidanak, bizirik zirautelako oroitzapenak artean, lehenaren aztarna suntsitu ez zelako oraindik.
|
|
|
Oroit lainoetan barrena, esan kontatuen oihartzun, honelako zerbaiti igartzen diodala iruditzen zait maiz aski, susmo dudan
|
egoera
sekula mamitu ez bada ere erabat: zenbat ere aspaldiago orduan ere egiazkoago gerta zitekeen beharbada gure munduan.
|
|
|
Laburzkiago saiatuko naiz gure arazoak zertan diren kontatzen, aipatu puntuetan lehenbizi. Nekez antzemango bailieke inork gure orduko susmoei, hartu genituen sendagai eta sendabideei, oraingo
|
egoerak
kanpoko oinarririk ez balu. Orain ikusi uste dudana lehengoen parean jarriko dut.
|
|
|
Ez nau asetzen, are gutxiago asebetetzen, egunotako euskararen
|
egoerak
: eta hizkuntzaz, zenbait egituraren jabe den sistema den aldetik ari naiz hemen, eta ez (axola gehiago duen) jendeak egiten dion harreraren aldetik.
|
|
|
Ez da guretzat maisu txarra. Bai baitirudi zenbait aldiz, luzaroan ohean egoteak aspertu duen eria bezala, ez dugula, euskaraz ari garela,
|
egoera
lasairik aurkitzen. Lehen, esaldi luzeetan barrena zalantzarik gabe murgiltzen ziren euskal idazleek ez zuten horrelako kezkarik.
|
|
|
garbiagoa, jatorragoa, apainagoa. Hizkuntzaz kanpoko xedeei âElizaren eginkizunei, batik batâ Â begira zegoen jendeari, ez zitzaion gehiegi kostatzen, erraztasuna lagun, euskararen izaeraz eta
|
egoeraz
atzentzea. Berak eskatzen zuena, hizkuntzarekiko arreta gaiarekikoaz gainera, lortu zuen, besterengandik lortu, idazlerik  onenengandik.
|
|
|
–Gure hizkuntzaren
|
egoera
larriak ez zaituzte nahigabetzen ala?
|
|
|
Ahaztu beharrean, horretan pentsatu behar genuke aitzitik gau eta egun, aspaldiko eta orain  tsuko hutseginez funtseraino jabetu arte; horrela, gainera, argiago ikusiko ditugu beharbada orain bertan daramagun bidearen alde makurrak. Ez inoren eta inoizko erruak eta hobenak barreiatzeko, noski, geure buruari bidenabar ederretsiz âoinarri sendoak baitituzte maizenik, kondairari begiratuez geroâ, gauden
|
egoerara
nola etorri garen ikusteko baino, gerok ere berriz ez dezagun lehengo harrietan beretan, behin eta berriro, oztopo egin. Etxepare bat, Etxeberri Sarako bat eta horien gisako beste hainbeste eta hainbeste gure artean agertzen baldin badira, oraingo jantziz eta itxuraz noski, ezagut eta maita ditzagun eta, besterik baino areago, gure laguntza, ahal dugun neurriko laguntza, izan dezaten; ez gorrotoa baino okerragoa izan ohi den axolagabekeria.
|
|
|
hizlariak, alegia, ez duela soil soilik uir bonus, dicendi peritus [behar], harako Kalahorrar hark agintzen omen zuenez. Horretaz gainera, uir fortis ere izan behar du, inguruan ikusten duen
|
egoerak
horrela agintzen duenean. Hitzak esan ziren, esanak daude, eta ez ditu noski haizeak berehalakoan eramango.
|
|
|
ez dakizuela, asmorik onenarekin, zenbait aldiz, zein bide hauta. Pentsatzekoa dirudi beraz ez ote daitekeen beste horrenbeste hizkun  tza baten
|
egoerarekin
gerta. Batez ere, orain arte, luzaroan gainera, erabili diren sendabideek ondore onik izan ez dutenez gero.
|
|
|
Eta Nafarroako euskaldunek, ez ote dute laguntza beharrik? Aurki agertuko da Granadako gazte batek, Sà ¡ nchez Carriónek, hango  hizkuntzaren
|
egoeraz
egin duen liburua16 Orduan beharbada, Granadan barrena, oroituko gara nafar euskaldunez.
|