|
2015
|
|
|
“NORK hil du Andoni Egaña” komikia aldizkari honen ehungarren ale berezia izan zen, eta tolosarrak Patxi Gallego eta Xabi Payak
|
egindako
lanari buruz hitz egin zuen larunbatean ETBn. Irakurgai arin gisa definitu zuen, polizia nobela generoaren baitan kokatu zuen, eta komikia ez da soilik umeentzat defendatu.
|
|
|
“NORK hil du Andoni Egaña” komikia aldizkari honen ehungarren ale berezia izan zen, eta tolosarrak Patxi Gallego eta Xabi Payak egindako lanari buruz hitz
|
egin
zuen larunbatean ETBn. Irakurgai arin gisa definitu zuen, polizia nobela generoaren baitan kokatu zuen, eta komikia ez da soilik umeentzat defendatu.
|
|
|
“Errukiaren saria”. Bere lan poetikoak eguneroko gauzez eta gaiez
|
egindako
kronikak dira, detaile batetik abiatu eta beti istorio bat kontatzen dute. Iñakik Bilbon bota zituen erroak duela 30 bat urte eta urte horietan euskara irakaslea izan da bertan.
|
|
|
Bertsoarekin harreman zuzenik ez dudan aldetik ekin diot hau idazteari, bertsoarekin harreman zuzenik ez dudala uste izango baituzu irakurtzen duzun horrek, eta horrexegatik
|
egin
baitidate enkargua aldizkari honetako arduradunek ere, niri, hain zuzen, ale bat ekartzekoa, bertsolarien agerkarira. Eskatu didate jakin gabe, egiatan, eduki baneukala lotura txiki bat bertsoarekin, aspaldikoa izan arren, eta jakin gabe lotura hori badela, gainera, hizkuntza honetan mintzo garen gehienon halabeharrezko bistazko ezagutza baino zertxobait estuagoa; eta eskatu didate alea osatzeko, gainera, juxtu loturarik eza hori lausotzen joan zaidan ikasturtearen ostean, bistazko ezagutza baino ezagutza koska bat sakonago horretatik makina bat urte pasatu diren honetan, bertsoa etxera sartu zaidanean, eguneroko elkarrizketa eta goizaldeko matraka dezentetara.
|
|
|
Eta normala da, berez, guztiek hori pentsatu izana, nire ingurukoek ere pentsatu izan baitute orain dela oso gutxi arte, nire aspaldiko lotura hori deskubritu eta aiko maikoka jakinarazi didaten arte, eta apur bat espantuka ere, sekretu bat ezkutatu izan banie bezala, lotsatuta, nire asmoa ez zen arren hori, inondik ere. Ikasia dut lezioa, beraz, eta juxtu kontrakoa
|
egingo
dut hemen, hasieratik aitortu harremana, Gipuzkoako eskolarteko txapelketan, hamar urte inguru nituela, aipamen berezi bat eman zidatela, alegia, paperezko bertsoen sailean. Zer dirudien ezdeusa, ezta, bertso bat osatu izanak, bakarra, hamarreko handia zen gutxienez, nahiz eta antza denez hori ere baden nire bertso ezjakintzan gaizki ulertu dudan zerbait, akaso meritu handiena ez delako silaba gehiago betetzea ezpada gutxiagorekin esatea esan beharreko guztia; edonola ere, badirudi ezdeusa ezta, bertso bakar horrek hamaika plazetako hamaika aleen alboan; bat batean osatu banu, behintzat.
|
|
|
Zer dirudien ezdeusa, ezta, bertso bat osatu izanak, bakarra, hamarreko handia zen gutxienez, nahiz eta antza denez hori ere baden nire bertso ezjakintzan gaizki ulertu dudan zerbait, akaso meritu handiena ez delako silaba gehiago betetzea ezpada gutxiagorekin esatea esan beharreko guztia; edonola ere, badirudi ezdeusa ezta, bertso bakar horrek hamaika plazetako hamaika aleen alboan; bat batean osatu banu, behintzat. Dena dela, bakarra izan arren ondo gogoan dut, besteak beste deskubrimendua
|
egin
zutenek bidali didatelako pieza ez behin ezpada bi bider, emailez eta whatsappez, eta atzera begira balio izan didalako hantxe 10 urte freskorekin Gipuzkoako ez naiz akordatzen zer herritan idatzi nuen hark, neure buruari analisi txiki bat egiteko eta erronkatxoa jotzeko.
|
|
|
Zer dirudien ezdeusa, ezta, bertso bat osatu izanak, bakarra, hamarreko handia zen gutxienez, nahiz eta antza denez hori ere baden nire bertso ezjakintzan gaizki ulertu dudan zerbait, akaso meritu handiena ez delako silaba gehiago betetzea ezpada gutxiagorekin esatea esan beharreko guztia; edonola ere, badirudi ezdeusa ezta, bertso bakar horrek hamaika plazetako hamaika aleen alboan; bat batean osatu banu, behintzat. Dena dela, bakarra izan arren ondo gogoan dut, besteak beste deskubrimendua egin zutenek bidali didatelako pieza ez behin ezpada bi bider, emailez eta whatsappez, eta atzera begira balio izan didalako hantxe 10 urte freskorekin Gipuzkoako ez naiz akordatzen zer herritan idatzi nuen hark, neure buruari analisi txiki bat
|
egiteko
eta erronkatxoa jotzeko.
|
|
|
Kontuak kontu, bestelako toki batera ere badoakit gogoa bertso horren aurrean, hain zuzen jarreren inertzietara, eta auto ironiko irakurtzen dut azken puntx gisa saiatu nuen hura, amaren bronka, topikoagorik. Kuriosoa da, gainera, zeren eta neure ama pertsonalak, etxera blai iritsita, ez lidake sekula errietarik
|
egingo
ezpada toalla lehor eta posible zen heinean epel bat emango; zer nola azaleratzen diren errepresentazio ohikoak, ordea, tradizionalak, gizaldi eta gizaldietan transmitituak, norbere bizipenarekin bat ez datozenean ere, norbera hamar urteren bueltako mukizua denean ere.
|
|
|
Ironiaz irakurtzen dudala diot, hain zuzen, nondik eta amaren aldetik
|
egin
zidalako klixeak ihes, emakumearenetik, hain juxtu gerora hain tentuz jorratu nahi izan dudan alde horretatik, literatura badelako errealitateko prozesuez hitz egiteko bide, gertagarria islatzeko gauza, alegia, gertatzea espero dena; baina gertagarriak badakarrelako, era berean, beste adiera bat, alegia, gertatzen ez dena baina gerta litekeena, eta, zentzu horretan ere, bada gertagarria islatzeko...
|
|
|
Ironiaz irakurtzen dudala diot, hain zuzen, nondik eta amaren aldetik egin zidalako klixeak ihes, emakumearenetik, hain juxtu gerora hain tentuz jorratu nahi izan dudan alde horretatik, literatura badelako errealitateko prozesuez hitz
|
egiteko
bide, gertagarria islatzeko gauza, alegia, gertatzea espero dena; baina gertagarriak badakarrelako, era berean, beste adiera bat, alegia, gertatzen ez dena baina gerta litekeena, eta, zentzu horretan ere, bada gertagarria islatzeko gauza idaztea eta, berdin zait, kantatzea, bada gauzak beste modu batekoak izan daitezkeela irudikatzen hasteko esparrua, eta nolakoak.
|
|
|
...bertsoarekiko aferaren bigarren partea, aurreko urtekoa, berriketa apasionatua hain gustuko dudan arren alde zaharrean hainbeste aldiz isildu behar izan nintzenekoa, edo areago, hitzik gabe gelditu nintzenekoa ez nekielako zer esan, ez bainekien ezer, beste hizlari apasionatu batzuek euren artean eztabaidatzen zuten bitartean, artean kalapita hauspotzen zuen azken txapelketa nagusiaren harira, zer
|
zegien
Ametsek bertsotan eta zer zemaion Maialenek bertsoari; nola hark, artisau, harria apart zizelka zezakeen, baina zelan honek, kolpe lehorra emanda, krak, arrakala zezakeen guztia; urtetako tradizioa hautsiz bertso saio batera baino gehiagotara joan nintzenekoa (hori baino lehen Plazatik Gaztetxeetara baino ez, eta sinetsidazue, gehiago zen gaztetxeengatik plazengatik baino), harria arrakalatu ez e...
|
|
|
Ez da oraingoxeko kontua, bertsolari txapelketa hasi eta kanporaketek aurrera
|
egin
ahala, sentsazio txar samarrarekin etxeratzen nintzela, niri gustatzen zitzaidan estiloko bertsolariak aurrera pasatzen ez zirelako. Eta iruditzen zait ez naizela bakarra.
|
|
|
Uste dut teorian (buruaren mende bihotzaren kaltetan?) gehiegi makurtuta gaudela, esperientzia eta bizipenen iturriari bideak murrizturik. Kontzeptuekin bikain moldatzen den jendeak
|
egindako
txostena da. Susmoa dut ez ote den hor falta beste ikusmolderen batetik datorren ekarpenik.
|
|
|
Susmoa dut ez ote den hor falta beste ikusmolderen batetik datorren ekarpenik. Gutxienez, sinplifikatu
|
egin
litzateke arautegi hori aspektu askotan. Baina zertarako sinplifikatu, zertarako aldatu?
|
|
|
Bi estilo oso diferenteko bertsoak iristen dira lehiaketara, eta epaimahaiak eredu jakin baten arabera epaitzen baditu, oso zaila da estilo batekoak aurrera
|
egitea
, nahiz eta epaimahaiak bere lana bikain egin. Baina zer gertatuko litzateke beste eredu baten arabera epaituko balira?
|
|
|
Bi estilo oso diferenteko bertsoak iristen dira lehiaketara, eta epaimahaiak eredu jakin baten arabera epaitzen baditu, oso zaila da estilo batekoak aurrera egitea, nahiz eta epaimahaiak bere lana bikain
|
egin
. Baina zer gertatuko litzateke beste eredu baten arabera epaituko balira?
|
|
|
Poliziaren argien dirdira. Sierrak aurrera nola alde
|
egiten
zuen ikusi nuen, abiadura txikitzen nuen bitartean. Segituan, polizia txiki bat gerturatu zen leihatilara, eta bizkor galdetu zidan ea ba al nekien zein abiaduratan nindoan.
|
|
|
“Milia ta kilometro
ez denez berdina
/ pasa dena azaltzen
hemen ahalegina/
85en zen
orratzan izkina
mugaren berdina da
miliatan egina
/ barkatu nor zara zu,
zeruko birjina? ”. Benetan diotsuet ez niola bertsotan kontatu gure milia eta kilometroen arteko nahasmena, baina, nonbait, polizia txiki hari grazia
|
egin
zion euskaldun talde bat alai eta pozik kantari ikusteak, eta, espero ez zitekeen moduan, isuna barkatu zigun.
|
|
|
Oso alai hartu gintuen, eta puntualtasun ezaren lotsak segituan aldendu zitzaizkigun. Ezertan hasi baino lehen, whiskiz
|
egindako
edabea eman zigun, eta, toparen ostean, muntaketa lanetan hasi ginen. Segituan prestatu genituen soinu ekipoak eta oholtza izango zirenak.
|
|
|
Aspaldian AEBetara joandako euskal artzaina eta bertan jaiotako ilobaren arteko elkarrizketa irudikatu genuen Jokinek eta biok. Euskaraz zekitenek itzulpen lanak
|
egiten
zituzten ingurukoekin, eta denboran atzeratutako algarak sortu ziren tarteka, txistea itzuli eta gerora entzuten genituelarik han zeudenen barreak.
|
|
|
Ez naizela gidari fina argi utzi zuten Kaliforniako gertakariek, baina zuhurtziaz iritsi ginen Boisera, eta nahiz eta inolako presarik ez genuen, garaiz ere iritsi ginen. “Jaialdi 2015” zioen kartelak
|
egin
zigun harrera Idahoko hiriburua zapaldu genuenerako, eta, ez badakizue ere, ez da horren arraroa euskara entzutea han. Izan ere, Boisen bizi da euskaldun gehien munduan, Euskal Herria albo batera utzita, noski, eta hainbat euskal belaunaldi dira bertan jaioak.
|
|
|
Oraindik Casabal eta Manexen bisitaren zain geundela
|
egin
genien aurre bertan emango genituen egunei. Segituan hasi ginen bost eguneko egonaldia antolatzen.
|
|
|
Ikusi duzue inoiz aterki txikia gorantz seinalatzen duela garrasi
|
egiten
duen gidarik. Ba hala sentitzen nintzen, aterkirik gabe.
|
|
|
Eta gai mamitsu bezain mozkorti honi buruz ari garela, bertan izan nuen dájà vua. Ez dakit zergatik, Budweiserra eskuan nuela (onartu behar dut ez zela lehenbizikoa) sentitu nuen hotzikara berezi baten modukoa, eta 15 urte atzera
|
egin
izan banu bezala aurkitu nuen Boiseko parranda: bertsotan puntuka.
|
|
|
Baina gure espedizioa ez zen parranda
|
egitera
joan, eta horregatik prestatu genuen mimoz Boiseko Ikastolan (bai, ondo entzun duzu. Euskal Herrian badago euskara ezdeusa dela pentsatzen duenik, eta AEBetan erabilgarria denik ere) eskainiko genuen emanaldia.
|
|
|
Boiseko Jaialdiaren ostean, aisialdiaren erreinura
|
egin
genuen salto, eta ez zen bide makala izan. Basamortua igaro genuen argindarra eramaten duten posteei jarraituz, eta Las Vegasera iritsi ginen, Jaialdiko aparrak kasinoetan xahutzeko asmoz.
|
|
|
|
egizue
egin, apustua, jaunak
|
|
|
egizue
|
egin
, apustua, jaunak
|
|
|
oheratu,
|
egizu
lo
|
|
|
Las Vegaseko ajeen ostean bisitatu genituen Grand Canyon eta Yosemiteko paraje ikusgarriak. Urak
|
egin
dezakeena ezin da imajinatu Canyongo zuloa ikusi gabe. Bertigo sentsazioa handia bezain lasaigarria da, nahiz eta Sierrak ia ia zikindu zituen galtzak, edo hala kontatu zigun behintzat.
|
|
|
Yosemitekoa ere aipatzekoa da, sekulako zuhaitz puskek eta amaiera gabeko ur jauziek txiki utzi zizkiguten ordura arte handitzat genituenak. Musikalki konparazio bat
|
eginez gero
, parke naturaleko ikusgarritasuna sentitu arte, baxua gitarra baino handiagoa zela argi nuen, baina ohartu gabe nengoen kontrabaxuak ere badaudela naturaren eremuetan. Begirada parajeetatik kendu gabe, eta bidean atzera begira abiatu ginen Gardnervilleko Jaialdira, han geneuzkalako bi emanaldi hitzartuta.
|
|
|
Iritsi bezain pronto, Jaialdiko ospakizunetan murgildu ginen ia denak, eta euskal dantzaz gozatu genuen. Ez dakienarentzat, aipatu euskal dantza ere ikasi daitekeela Estatu Batuetan, eta 8 urte bitarteko haurrek erakutsi ziguten ondo
|
egiten
ere badakitela. Baina egun handia ondoren etorriko zena izango zen.
|
|
|
Herri txikia den Gardnervillen, inguruko estatuetako hainbat euskaldun elkartzen dira urtero, eta denak egoten dira bazkariaren zain. Parrillan
|
egindako
haragi mota ugari jan ostean, eta dantza ikuskizuna bukatu bezain pronto igo ginen antzokiko oholtzara. Boisen erositako anplifikadorea inoiz baino alaiago zegoen, eta behingoz esan dezakegu, musikalki, emanaldi osoa izan zela.
|
|
|
Egoera deskribatuko dut: JTko sarreran taberna dago, eta irekia dagoen ate bat zeharkatuta, jantokia, beraz, gosaria hartu nahi zuenak zeharkatu
|
egin
behar zuen oholtza. Demagun, jende asko joaten dela urteroko gosari horretara.
|
|
|
GPSari jarraituz iritsi ginen erreserbaturiko hotelera, eta segituan iritsi zen lehen muturrekoa: jatorki harrera
|
egin
zigun andreak esan zuenez, berak ez zuen inongo erreserbarik gure izenean. Gaurko teknologiez baliatuz email, kode, txartel kontu, NAN eta pasaporteak erakutsi genizkion, baina ezerk ez zuen balio izan.
|
|
|
Mapatxea zen. Pauso azkarrez
|
egin
nuen salto gelara, zigarroa erori egin zitzaidan eta atea itxi nuen. Erre gabe geratu nintzen, eta, harrezkero, gaueko “pitia” baino sakratuagoa dena ezagutu nuen, mapatxea.
|
|
|
Mapatxea zen. Pauso azkarrez egin nuen salto gelara, zigarroa erori
|
egin
zitzaidan eta atea itxi nuen. Erre gabe geratu nintzen, eta, harrezkero, gaueko “pitia” baino sakratuagoa dena ezagutu nuen, mapatxea.
|
|
|
bizikletak. Oso gomendagarria den ibilbidea
|
egin
genuen, tartean Golden Gate eta Sausalito ikusi eta gero, ferryz itzuli ginen Alcatraz kartzela albo batera utzita. Kilometro mordoa egin eta gero, kaleetan barna murgildu ginen, eta aldapa izugarriez gozatu genuen.
|
|
|
Oso gomendagarria den ibilbidea egin genuen, tartean Golden Gate eta Sausalito ikusi eta gero, ferryz itzuli ginen Alcatraz kartzela albo batera utzita. Kilometro mordoa
|
egin
eta gero, kaleetan barna murgildu ginen, eta aldapa izugarriez gozatu genuen.
|
|
|
Azken egunean, San Frantziskoko Euskal Etxera abiatu ginen, ziztu bizian, eta, nahiz eta emanaldirik eman behar ez genuen, Johnny Curutcheti
|
egin
ez genion elkarrizketa grabatzera joan ginen. Oso era ederrean erakutsi zigun Euskal Etxea, eta zin egiten dut itzela dela.
|
|
|
Azken egunean, San Frantziskoko Euskal Etxera abiatu ginen, ziztu bizian, eta, nahiz eta emanaldirik eman behar ez genuen, Johnny Curutcheti egin ez genion elkarrizketa grabatzera joan ginen. Oso era ederrean erakutsi zigun Euskal Etxea, eta zin
|
egiten
dut itzela dela. Jatetxeaz gain, areto handia eta frontoia dauzkate, eta, nola ez, azken hau aukeratu genuen Johnny handiari elkarrizketa egiteko.
|
|
|
Oso era ederrean erakutsi zigun Euskal Etxea, eta zin egiten dut itzela dela. Jatetxeaz gain, areto handia eta frontoia dauzkate, eta, nola ez, azken hau aukeratu genuen Johnny handiari elkarrizketa
|
egiteko
. Gauza ugari eta sakonak kontatu zizkigun, tartean, ez dela itzuliko Euskal Herrira, nahiz eta urtero etorriko zaigun bisitan.
|
|
|
San Frantzisko utzi eta kotxez
|
egingo
genituen azken miliak iristear ziren. Los Angeles zen helmuga, hain zuzen helmuga izan genuena AEBetara etortzean.
|
|
|
Ai! Haiek hitz
|
egingo
balute! Zenbat kontu kontatzeko… Baina ez zen agur bakarra izan.
|
|
|
Manexek ere martxa zuen, eta agur horrek korapilatu zizkigun eztarriak. Behar bezala esan genion agur Manexi, dantza
|
eginez
eta arkuak ipiniz. Merezi zuen Manexek, noski.
|
|
|
Hala
|
egin
genuen. Empire Staten, Rockefeler Centerren, Askatasunaren Estatuan eta World Trade Centerreko hutsunean jarri genuen gure bandera.
|
|
|
Baina benetako garaipenaren, barkatu, GARAIPENAREN PASIOA Central Parken eman genuen. San Frantziskon
|
egin
bezala, hemen ere bizikletak alokatu eta parkeko txoko guztiak arakatu genituen, John Lennonen negar malkoa aurkitu genuen arte. Han, Sierrak Imagine inprobisatu bat jo zuen ahots urratuko saxoz, eta urteak bertan daramatzan Tomen gitarraz lagunduta.
|
|
|
Egunak Manhatanen eman eta gero, kale zabaletatik igaro ondoren, gospel ahotsak entzun ostean, eta, nola ez, NYCko oroigarri eta erosketak
|
eginda
, oso gozo tratatu gintuen lurrari agur esan behar genion. Ordua iritsi zen, 28 egun eta gero.
|
|
|
XXI. mendeko gizarte honetan, non alde batetik bestera erraztasun izugarriz mugitzen garen, agian ez du zentzu gehiegirik izango bidaia baten kronika egiteak, edo akaso, irakurle fina zaren heinean, gustu eta plazer handiz
|
egingo
duzu bederatzi lagunek 2015eko uztailean egin zuten bidaia horren irakurketa. Honetan guztian egia borobila bakarra da, etorriko diren paragrafoetan irakurri ahal izango duzunez, bederatzietako bakoitzak esperientzia pertsonal ahaztezina izan zuela.
|
|
|
XXI. mendeko gizarte honetan, non alde batetik bestera erraztasun izugarriz mugitzen garen, agian ez du zentzu gehiegirik izango bidaia baten kronika egiteak, edo akaso, irakurle fina zaren heinean, gustu eta plazer handiz egingo duzu bederatzi lagunek 2015eko uztailean
|
egin
zuten bidaia horren irakurketa. Honetan guztian egia borobila bakarra da, etorriko diren paragrafoetan irakurri ahal izango duzunez, bederatzietako bakoitzak esperientzia pertsonal ahaztezina izan zuela.
|
|
|
Orduan ulertu nuen hitzaren esanahi osoa. Aire girotua besterik arnastu ezin daitekeen horretan ia osorik nuen zigarreta kaxa, eta husteko ezintasunak areagotu besterik ez zuen
|
egiten
zaintzaren egoera hura. Halako batean, eta bozgorailuetako hotsa besterik entzuten ez genuen horretan, hitz guztiak amaitu zitzaizkigunean, Ixaakek bere “Fender Electro acoustic Guitar” a kaxa beltzetik atera eta oholtza bihurtu zuen U formako espazio zabal hura.
|
|
|
Baina, zorionez, Charlotteko aireportuan esnatu nintzen. Lur hartuta, ez zuen inork txalorik
|
egin
, edo nik behintzat ez nituen sumatu ere egin. Luzeak izan ziren hegazkin erraldoiaren ateak zabaldu zituzten arteko momentuak, eta ondoan nuen ume txikiari ezin nion begirada kendu.
|
|
|
Baina, zorionez, Charlotteko aireportuan esnatu nintzen. Lur hartuta, ez zuen inork txalorik egin, edo nik behintzat ez nituen sumatu ere
|
egin
. Luzeak izan ziren hegazkin erraldoiaren ateak zabaldu zituzten arteko momentuak, eta ondoan nuen ume txikiari ezin nion begirada kendu.
|
|
|
Maletak zerutik jausten ziren, eta, bat batean, dena zen presazko, dena zen larri. Bultzada txikiz
|
egiten
nuen aurrera, soinean presa jantzirik zutenak eramanda. Haur txiki horren begirada galdu nuen jende artean, eta lehenengoz arnastu nuen Ameriketako airea.
|
|
|
Haur txiki horren begirada galdu nuen jende artean, eta lehenengoz arnastu nuen Ameriketako airea. Jakin gabe nola, bidaiakideekin
|
egin
nuen topo, eta denak elkarturik, korridoreetan tropelari jarraiki, immigrazio kontroleko ilarara iritsi ginen. Ez dakit zergatik, umearen aurpegia bilatzen hasi, eta, ohartu nintzen sakelakoa hegazkinean utzi nuela.
|
|
|
Ez dakit zergatik, umearen aurpegia bilatzen hasi, eta, ohartu nintzen sakelakoa hegazkinean utzi nuela. Berreskuratzea zaila izango zela banekien arren, saiakera
|
egin
behar nuela sinetsarazi nion neure buruari. Nire zorionerako, hegazkinera sartzen utziko ez zidan pertsonak berreskuratu zuen ingeles maila kaxkarrarekin deskribatu nion mugikorra.
|
|
|
Berriz ere ilaran jarri, eta uste baino azkarrago suertatu zitzaidan aduanako poliziarekin egoteko txanda. Ingelesez hitz
|
egiten
zuen, nola bestela. Ezer ulertu ezinik, egoera larria zela ohartu nintzen segituan.
|
|
|
Lehen eguna bidaiatzen pasatu ostean, Los Angeleseko hotel batean
|
egin
behar genuen gaua, eta, urteak betetzen nituenez, mexikar jatetxe batean ospatu genituen. Ez inori kontatu, baina glamour pixka bat espero nuen nire eguneko afarian.
|
|
|
Urduritasunaren ajeak eta barruen pisuak apenas utzi zidan lo
|
egiten
, baina bigarren egunaren garrantziak goiz esnatu ninduen. Taxi horian gerturatu ginen kotxeak alokatzera, eta, derrepente, Los Angelesetik urruntzen ikusi nuen nire burua.
|
|
|
Nik gidatzen nuen bi pedal besterik ez zituen forda. Erraza dela dirudi, baina zin
|
degizuet
lehen kilometroetan Sierrak sekulako frenazoak eman zituela! Gero aitortu zidan ezker oinaz zapaltzen zuela frenoaren pedala.
|
|
|
Lehenbiziko postala ostegun iluntzean osatu da, jaialdiaren azken bi urteetan. Hainbeste kirolari amerikaratzeko ahalegina
|
eginda
, antolakuntzakoei bururatu zitzaien, leku berezia behar zutela harri jasotzaile, aizkolari eta abarrek. Burutazio haren fruitu da Sports night Kirol gaua.
|
|
|
Ez… Gernikako arbola. Pentsatzen dut ez ziola grazia handirik
|
egingo
sushi puska erraldoietan txikitutako arbolari, baina… Gaixoak ahalik eta kexa gutxien izan zezan, saiatu nintzen ahalik eta ondoen kantatzen Iparragirreren bertsoa. Bai, niri tokatu zitzaidan ereserkia kantatzea:
|
|
|
Kondairak dio ba omen dela bertsolari bat ingelesez ere bertsoak
|
egiten
dituena. Ausartenek esaten omen dute kantuan ikusi zutela behin, Londresko plaza batean edo Boiseko Jaialdian.
|
|
|
Ingelesez bertso bat osatzea ez da euskaraz
|
egitea
baino zailagoa; euskara eta ingelesa berdin landu dituenarentzat, izan liteke gorabeheraren bat fonetikarekin edo oin kopuru egokiak aurkitzearekin, baina berdin berdin beteko ditu zortziko txikiko 52 silaba. Kontua da gaseosarekin sortutako esperimentu hori baldintza oso berezietan baino ezin dela egin; adibidez, entzuleek euskaraz ez dakitenean.
|
|
|
Ingelesez bertso bat osatzea ez da euskaraz egitea baino zailagoa; euskara eta ingelesa berdin landu dituenarentzat, izan liteke gorabeheraren bat fonetikarekin edo oin kopuru egokiak aurkitzearekin, baina berdin berdin beteko ditu zortziko txikiko 52 silaba. Kontua da gaseosarekin sortutako esperimentu hori baldintza oso berezietan baino ezin dela
|
egin
; adibidez, entzuleek euskaraz ez dakitenean. Euskal Herritik kanpo bertsotan egitea trainerua uretatik kanpo ateratzea bezala da:
|
|
|
Kontua da gaseosarekin sortutako esperimentu hori baldintza oso berezietan baino ezin dela egin; adibidez, entzuleek euskaraz ez dakitenean. Euskal Herritik kanpo bertsotan
|
egitea
trainerua uretatik kanpo ateratzea bezala da: gogo betez ahalegindu zaitezke, baina arraunak ez badu ura ukitzen, nekez egingo du ontziak aurrera.
|
|
|
Euskal Herritik kanpo bertsotan egitea trainerua uretatik kanpo ateratzea bezala da: gogo betez ahalegindu zaitezke, baina arraunak ez badu ura ukitzen, nekez
|
egingo
du ontziak aurrera. Hala planteatuta, Ameriketan ohiko moduan bertsotan aritzeak ez du zentzu handirik, ez bada soilik entzule euskaldunez osatutako talde batentzat.
|
|
|
Horrengatik, ingelesez kantatzea beste erremediorik ez zitzaigun gelditu. Lehen esperimentu serioa 2010ean
|
egin
nuen, Iratxe Ibarra lagun izan nuen Boiserako lehen espedizioan. Ordukoak gogoan hartuta, eta ontzen utzita, saiatu ginen ingelesez, zortziko handian edo bederatzi puntukoan:
|
|
|
bederatzi errima berdin ingelesez topatzea ez da ahuntzaren gauerdiko eztula; speech, stop eta steak hitzen lehen “s” soinu hori silaba oso ez bihurtzeko ezina; pentsatua airean idatzi eta 80 letra zortzi silabatan ahoskatzeko komeriak… Saio osteko aldartea bi erantzunen batura zen: gure ohiko jarduna publiko euskaldun batentzat
|
eginda
izan genezakeen arrakasta eta ingeles hiztun bikainak bagina bertsotan txaloaldi latzagoak lortuko genituzkeen ustea. Baina bietako bat bera ere ez zen posible.
|
|
|
Bertsoak, gaur gaurkoz, harro esan dezake bera dela BEC zortzi orduz betetzeko gai den euskal kulturaren adierazpide nagusia. Ziur nago horrelakorik esanez gero amerikar bati sinestezina
|
egingo
litzaiokeela: teknologiaren laguntzarik gabe, musika instrumenturik gabe, aparteko efekturik gabe… eta zortzi ordu?
|
|
|
alferrik da. Gutxien espero duzunean, harri jasotzaile batek harri bat altxatuko du, aizkolari batek ezpal bi kenduko dizkio enbor bati… eta zure jardunak ikusleen memorian okupatu dituen byte guztiak ezabatu
|
egingo
dira. Gainera, harri jasotzaileak selfie bat egingo du harri borobilari eusten dion bitartean, eta orduan sentituko duzu nola zur eta lur dagoen publikoko mutiko batek nagusitan harri jasotzailea izan nahi duela esaten dion bere amari.
|
|
|
Gutxien espero duzunean, harri jasotzaile batek harri bat altxatuko du, aizkolari batek ezpal bi kenduko dizkio enbor bati… eta zure jardunak ikusleen memorian okupatu dituen byte guztiak ezabatu egingo dira. Gainera, harri jasotzaileak selfie bat
|
egingo
du harri borobilari eusten dion bitartean, eta orduan sentituko duzu nola zur eta lur dagoen publikoko mutiko batek nagusitan harri jasotzailea izan nahi duela esaten dion bere amari.
|
|
|
– Hurrengo ekitaldian ahalegin berezia
|
egingo
dugu, Nerea –esan dio algortarrak markinarrari. Lehenengo saioa Bob Dylanen Blowing in the wind doinuan egingo dugu, eta bigarrena Bob Marleyren Redemption song doinuan, Maiarenean…
|
|
|
– Hurrengo ekitaldian ahalegin berezia egingo dugu, Nerea –esan dio algortarrak markinarrari. Lehenengo saioa Bob Dylanen Blowing in the wind doinuan
|
egingo
dugu, eta bigarrena Bob Marleyren Redemption song doinuan, Maiarenean…
|
|
|
– Eta nola
|
egingo
dugu estribilloa. No Boise no cry?
|
|
|
– Gazteak! Hurrengo ekitaldia uste baino lehenago amaitu dugu, eta pentsatu dugu, herri kirolariek denbora gehiago izan dezaten, zuen saioa
|
egitea
guk pista prestatzen dugun bitartean…
|
|
|
bueltatzeko data jakinik gabe, ingelesez hitzik esan ezinda, sosik gabe… Tira, malenkoniak ahaztuta, ez dabiltza oso urrun Suediara edo Alemaniara egun joaten diren gazteak. Auskalo zer ez ote duten
|
egin
eta ikasi atzerrian… eta ez naiz ni hasiko atzerrira joatearen aurka, baina “kanpo mugikortasunari” soilik onurak ikusten dizkietenei galdetuko nieke zergatik ez zuten gauza bera egin urrunen ezkonbidaian Parisera joandako gure aitona amonek.
|
|
|
bueltatzeko data jakinik gabe, ingelesez hitzik esan ezinda, sosik gabe… Tira, malenkoniak ahaztuta, ez dabiltza oso urrun Suediara edo Alemaniara egun joaten diren gazteak. Auskalo zer ez ote duten egin eta ikasi atzerrian… eta ez naiz ni hasiko atzerrira joatearen aurka, baina “kanpo mugikortasunari” soilik onurak ikusten dizkietenei galdetuko nieke zergatik ez zuten gauza bera
|
egin
urrunen ezkonbidaian Parisera joandako gure aitona amonek.
|
|
|
Aukeren lurraldea delako edo bizimodu bila joandako jende askoren helburu delako, Ameriketan sentsazioa duzu nahi duzun oro aurki dezakezula. Ez zait harrigarria
|
egiten
, adibidez, denboran bidaiatzeko hainbeste film eta telesail egitea Obamaren herrialdean, ematen baitu berrogeita hamar urte aurrera edo atzera egin ditzakezula pasaporterik erakutsi gabe, herrialdearen punta batetik bestera. Guk geuk, berbarako, ez genuen Grease pelikularen arora bidaiatzeko asmorik, baina bazkalordua heldu zitzaigun eta, errepidearen bazter batean, 50eko hamarkada aurkitu genuen.
|
|
|
Aukeren lurraldea delako edo bizimodu bila joandako jende askoren helburu delako, Ameriketan sentsazioa duzu nahi duzun oro aurki dezakezula. Ez zait harrigarria egiten, adibidez, denboran bidaiatzeko hainbeste film eta telesail
|
egitea
Obamaren herrialdean, ematen baitu berrogeita hamar urte aurrera edo atzera egin ditzakezula pasaporterik erakutsi gabe, herrialdearen punta batetik bestera. Guk geuk, berbarako, ez genuen Grease pelikularen arora bidaiatzeko asmorik, baina bazkalordua heldu zitzaigun eta, errepidearen bazter batean, 50eko hamarkada aurkitu genuen.
|
|
|
Aukeren lurraldea delako edo bizimodu bila joandako jende askoren helburu delako, Ameriketan sentsazioa duzu nahi duzun oro aurki dezakezula. Ez zait harrigarria egiten, adibidez, denboran bidaiatzeko hainbeste film eta telesail egitea Obamaren herrialdean, ematen baitu berrogeita hamar urte aurrera edo atzera
|
egin
ditzakezula pasaporterik erakutsi gabe, herrialdearen punta batetik bestera. Guk geuk, berbarako, ez genuen Grease pelikularen arora bidaiatzeko asmorik, baina bazkalordua heldu zitzaigun eta, errepidearen bazter batean, 50eko hamarkada aurkitu genuen.
|
|
|
Nerea karrera
|
egiten
ari da oraindik, eta han hemenka dabil lanean sosak ateratzeko. Ez digu ingurukoei esan, baina aurpegian sumatu zaio pentsamendu bera, zerbitzaria gurpil gainean hurbildu zaigun bakoitzean:
|
|
|
Hala ere, gero Xenpelarrera bidaltzen hasi nintzen, eta, orain, ia saioa dokumentatua geratzeko helburuarekin ere grabatu izan ditut saioak. Grabatutako saio aunitz Nafarroan
|
egiten
ditut –hor mugitzen gara eta–, eta gure herrialdean, urtean zehar saioak egiten direla ‘aldarrikatzeko’ modu bat ere bada. Gero, konpartitu ere egiten ditut:
|
|
|
Hala ere, gero Xenpelarrera bidaltzen hasi nintzen, eta, orain, ia saioa dokumentatua geratzeko helburuarekin ere grabatu izan ditut saioak. Grabatutako saio aunitz Nafarroan egiten ditut –hor mugitzen gara eta–, eta gure herrialdean, urtean zehar saioak
|
egiten
direla ‘aldarrikatzeko’ modu bat ere bada. Gero, konpartitu ere egiten ditut:
|
|
|
Grabatutako saio aunitz Nafarroan egiten ditut –hor mugitzen gara eta–, eta gure herrialdean, urtean zehar saioak egiten direla ‘aldarrikatzeko’ modu bat ere bada. Gero, konpartitu ere
|
egiten
ditut: adibidez, saioko bertsolari, gai jartzaile… eta bertan parte hartu dutenei ere bidaltzen diet, opari gisa”.
|
|
|
“19 urterekin hasiko nintzen gutxi gorabehera, 1993ean. Bertso munduan banenbilen lehendik, baina ez nuen bertsotan
|
egiten
. Gaiak jartzen nituen han hemen, baina oraindik oso gutxi.
|
|
|
Gaiak jartzen nituen han hemen, baina oraindik oso gutxi. Bizkaiko Bertsozale Elkartetik deitu zidaten, ea lan hura
|
egingo
nuen herrialdean. Hala ibili nintzen laupabost urtean.
|
|
|
Ordaintzen zidatelako hasi nintzen, egia esan. Xenpelar dokumentazio zentroa hornitzen hasita zegoen eta Bizkaiko plazako saioak neuk
|
egiten
nituen. Gero, egia da oso gustuko lana zela gehienetan.
|
|
|
Hobeto da ondo gordeko dituzten eta denon eskura egongo den leku batean edukitzea, eta han eskatzea, ezer behar izanez gero. Hartara, azterlan edo ikerlanen bat
|
egin
nahi duenak badaki nora jo behar duen. Etxean gordetzen dudan gauza bakarra koadernoak dira.
|
|
|
Aramendik berak egiaztatu ahal izan du 20 urte hauetan teknologiak nolako aldaketa
|
egin
duen. “Hasieran 60 minutuko zinta analogikoak erabiltzen nituen, eta oso kontuz ibili behar izaten zen buelta ematean, bertsorik edo punturik gal ez zedin”.
|
|
|
Amaia Agirrek ere, etxean gorde baino, nahiago izan du grabatutakoa Xenpelarren esku utzi. “Tamalez nahi baino bilketa eskasagoa
|
egin
dut, jakin badakidalako horrek garrantzia handia duela. Elkartean zuzendaritzan sartu nintzenean ohartu nintzen horren balioaz, duela 18 urte inguru, eta ahal dudanetan materiala eramaten saiatzen naiz, gure etxe eta karpetatan baino hobeto gordetzen eta artxibatzen eta katalogatzen dituztelako besteak beste, eta badakidalako bilketa lana garrantzitsua dela, eta egunen batean nik zerbait banu badakidalako non egongo den, baita beste inork balu ere”.
|
|
|
“Uste dut inoiz Amalloko Goizaldeko Txapelketaren bat grabatu nuela. Saio magikoa zen hura, ordu txikietan
|
egiten
zelako, leku zoragarri batean”. Aramendiri zail egiten zaio bat aukeratzea, baina “mahai bueltako eta otordu osteko saioek asebete naute gehien”, dio.
|
|
|
Saio magikoa zen hura, ordu txikietan egiten zelako, leku zoragarri batean”. Aramendiri zail
|
egiten
zaio bat aukeratzea, baina “mahai bueltako eta otordu osteko saioek asebete naute gehien”, dio. “Jaialdi batean 12 bertsoren bueltan ibiltzen dira normalean, eta mahai bueltako saioetan igual kantatzen ditu bakoitzak 60 bertso.
|
|
|
“Jaialdi batean 12 bertsoren bueltan ibiltzen dira normalean, eta mahai bueltako saioetan igual kantatzen ditu bakoitzak 60 bertso. Ederra da gero bi bertsolari librean bidea
|
egiten
eta tarteka gailurra jotzen ikustea”. Zelaietak, berriz, iazko azaroko saio bat du gogoan.
|
|
|
Onintza Enbeita, Jon Maia, Aitor Sarriegi eta Aitor Mendiluze ziren kantuan. Saio polita
|
egin
zuten eta Sarriegiren eta Mendiluzeren bakarkakoak oso onak izan ziren. Saioa aurrera joan ahala, inor grabatzen ari ote zen begira ibili nintzen, eta saioa amaitzean, audio teknikariari ere galdetu nion, baina ez dut uste inork grabatu zuenik, norbaitek mugikorrean edo grabatu ez bazuen behintzat”.
|
|
|
“Liburu honetan dituzue iazko bertsorik onenak. Onenak, bikainenak galdu
|
egin
baitira, bertso bilketak horixe baitu, derrigorrez galdu direla bertso bikainenak airean, arrazoi honegatik edo haregatik grabatu ez ziren saioetan. Bat batekotasunaren miseria edo gailurra, batek daki.
|
|
|
Hori da gure ustez Xenpelar Dokumentazio Zentroak egun duen ezaugarri nagusienetakoa. ...dinamiketan oinarritzen da gure jarduna, egun gertatu berri, gertatzen eta epe laburrean gertatuko diren saioei buruzko informazioa jasotzen dugu, zein bertsolari non arituko diren bertsotan, nork antolatzen duen, saioetako kartel nahiz iragarkiak biltzen ditugu, bertso saio horietatik lagin bat grabatzen dugu, ahal diren emanaldietan argazkiak ateratzen dira, aukeratutako bertsoen transkripzioak
|
egiten
dira, bertso doinu berrien identifikazioa egiten da, eguneroko nahiz aldizkako prentsan azaltzen den bertsolaritzari buruzko informazioa jasotzen dugu, liburuak, aldizkariak… Egungo bertsolaritzaren jardunaren behatokia izan nahiko genuke, bizia, dinamikoa”, gaineratu du Aranburuk.
|
|
|
Hori da gure ustez Xenpelar Dokumentazio Zentroak egun duen ezaugarri nagusienetakoa. ...rtatu berri, gertatzen eta epe laburrean gertatuko diren saioei buruzko informazioa jasotzen dugu, zein bertsolari non arituko diren bertsotan, nork antolatzen duen, saioetako kartel nahiz iragarkiak biltzen ditugu, bertso saio horietatik lagin bat grabatzen dugu, ahal diren emanaldietan argazkiak ateratzen dira, aukeratutako bertsoen transkripzioak egiten dira, bertso doinu berrien identifikazioa
|
egiten
da, eguneroko nahiz aldizkako prentsan azaltzen den bertsolaritzari buruzko informazioa jasotzen dugu, liburuak, aldizkariak… Egungo bertsolaritzaren jardunaren behatokia izan nahiko genuke, bizia, dinamikoa”, gaineratu du Aranburuk.
|
|
|
“Bertsolaritzari buruz ondare historikoa duten liburutegi eta bestelako erakundeekin harremanak saretzea nahiko genuke”, dio Aranburuk. Elkarlanean katalogoak bateratzea lortuz gero, ikerlari, erabiltzaile edo herritar orori erraztu nahi diete aurkitu nahi duten horren bilaketa eta Xenpelarren ez badago, dagoen tokira bideratu –Koldo Mitxelenara edo sortu berri den Bilketa.org era, adibidez– “Bertsolaritzaren inguruko informazioa erraz kontsultatzeko derrigorrezkoa da bilketa eta antolaketa lan ona
|
egitea
. Dokumentazioaren bilketa, antolaketa eta gizarteratzearen zikloaren osasuna bertsolaritzaren osasunaren adierazlea da”.
|
|
|
Dokumentazio lan hori
|
egiteko
zentroaren antolaketa diseinua urtetan landu du Xenpelar Dokumentazio Zentroak. Izan ere, nola dokumentatzen da bertsoa?
|