|
2003
|
|
|
PierreBuruzain (Hazparne, 1859; Orthez, 1920) medikueuskaltzalea.. Gizonxeheazenbizikietaona, PierreBroussain.Bihotzonekoabezainburuonekoa;
|
buru
onekoabezainadimenduargitu, zabaldutakoa.Ixilegiaorobat, bizitasunik askigabea, onegiapolitikarako.Bainan Hazparnenbereanere, azkenekotz, handialattipiekgorestenzutenberedinean.Zernahiizanik, alderdihotakoeuskaltzaleguziek, jauspen osoarekin, berenaitzindaritzatzaukaten.Laketzitzakonbatzualabertzeeinoizetiknoizeraeskutitzño bateneuskarazigortzea, etahaingoxoazen, bereerrexean, hareneuskaragarbia...
|
|
|
Aldepolitikoaridagokionez, arinesatekoaipadezagun Hazparnekoauzapezaizanzela (1905) etabaiHazparnekokontseilari jeneralaere (1919). Kulturarenmunduanegindakoenartetikondokoak azpimarratudituXarritonek, urtezurte: HendaiaetaHondarribiakobilkurakortografiaren ingurukoak (1901); EskualzaleenBiltzarrarensortzea (1902); euskalkatiximarenaldekomugimendua (1903);. Cercled' Études Euskariennes? delakoaren
|
burua
(1912); EuskoIkaskuntzak bigarren buruordeizendatuzuen (1918); Euskaltzaindikolehenhamabi euskaltzainetarikobat (1919). Jakina, lerrotelegrafikohaueknekezislatzenduteBuruzainenbizitzajoria; izatekotan, hala holakomugarriakdira, gehien gehienezbiografiarenzirriborrorakolehen hurbilketadamaigutenak.
|
|
|
Badakizuegogoaburu muinetan delaalatzen,
|
buru
muinekgeroalaraztendutela mihia, gogoapindar.
|
|
|
Bego! Ihardetsinakon ezhotz ezmotz, bainanlaburetagizonkiahalaz,
|
buru
bihotzekelgar zaukatela.Sansrancuneemanabaitzaundan, halakoirrihotzberegisakobatekin (arrazoinaduIrrihotzsinatzeko, alafedebaietz!); ihardetsinakon: «Sansrancuneoui, maispassanstristesse».Etagero hamarbatlerro, ahalbezenchuchenetasarkor: eznakolasekulangehiagohutsikaltchatuko; ginozinaitzinalanari, nahibazin, zoingurealde.Igortzenzaitanakeskuztatukonintiila, deuserrangabe, iduri zitzautanbezala...
|
|
|
...hiago; baiordean aphalduko, nagituko, gemenikgabejarriko, berehaurrenizpirituala bihotzekojaidurakgauzetarikurrunduakukanendituelakotz.Apezaren irakaspenasinestebatzuengaineanfinkatuadago.Sinesteheienalde direngertakariedoitxurakbaizikezdituikusten; bertzeeraiher da, edo bederenezikusiarenaegitendeie; itzaleandauzka.Nehondikezditake izanegiazkoa.Entzuleari, geroztik, denahedoietaametsgelditukozaio
|
burua
.
|
|
|
Badakizie, aminibatkhasueginduzienek, noulagaztanaztoiazkar, berde batenartian, agertzendenlehenikholakohollikurabat, ondobatedo biga, ostoetaneihartzenari.Eritarzunabarreiatukoda, takahollihortarik, ungurianorotan, gaztanaztoiaoroharturikizanartino.Lehen ourthianostoakholli, bi, hirourourtheren
|
buruko
, usian, gaztañatziaberaeiharturik.
|
|
|
JoanesXabañomisionista(). Laurogeita hamahiruurte betezituen eguneanegindakoargazkiandaroanmakilaezda izango, ziurrenez, JeanEtxeparekJaponiarajoanaurretikoparitutakoa:. Orhoitzapenbatbeharnakolaeman berehalajinzitzautan
|
bururat
, ezteiguzieraitzinerat zordenbezalaalabainan.
|
|
|
...orrotakezzuenEtxeparehustuetaadoregabetu, etajarraitueginzuen Eskualdunaaldizkariarekinkolaboratzen.Ezhori bakarrik, orduantxesorturikoCercled. Etudeseuskariennesdelakoansartuko da, etabaiEskualzaleenBiltzarospetsuanereGerlaHandiaren ostean.Alde horretatik, badagoLacomberen eskutitzbat1913koazaroaren19anMartin Landerretxeriidatzitakoa, badiotsonaEtxeparemedikuakagindudiola Eskualzaleen Biltzarreko
|
buru
lehen izateko hautagaiaurkeztukodela.Erakundebihorietakokideegitean, nolabait, euskalkulturmunduannorbait zirenen arteankokatudaJeanEtxepare. PierreBuruzain, GeorgesLacombeetaJulioUrkixoeuskaltzaleezaguneksortuzutenCercled. Etudeseuskariennesderitzona Baionan, 1911ko azaroan, etaJeanEtxepare Lacomberen eskutiksartuzentaldera, nahizetabilerabakarbateanereezhartuparte, Aldudeosobazterreanbaitzegoen.Denadela, JeanEtxeparek euskalikasketenikuskerapraktikoadu, etadelakoZirkuluabatezeregogoetateorikoanarituzen.ElkartehorrekGerlaHandiraarteiraunzuen.
|
|
|
Pentsalitekemedikuizateakabantailahandiko kokapensozialaemango ziola, baina, Alduden bizimodu neketsuadaroa.Ameriketan aberastutako arrantiertxikibatensemeaizanarren, JeanEtxepareinguruosoapaleanbizi zen, justu justu irabaztenzuenbiziahalizatekobeste, etaezinzuendespendiohandirikegin.BuruxkakidatzizuenetiketaEskualzaleenBiltzarreko
|
buru
lehenaaukeratuzutenarte, JeanEtxeparekbazterrekokokapenabete zuen, nahizetageroraosoidazleberritzaile etaoriginaltzatjoaizan.Horrek erakutsikoliguke, JonCasenaveren ustez, euskalesparru literarioanez zegoela lekurikEtxeparerenezaugarridun idazlebatentzat. Alegia, ez zegoentokirikidazlebatentzatzeinaezbaitaherrikoiabainaezta diruduna, bienartekoabaino, idazlebaterezeinaezbaitagoelizarenmenpeetabai dago, bestalde, euskararendimentsioliterarioazarduratuta.Dirudienez, arteanez zegoenEtxeparerentzako, txokoekologikorik?.
|
|
|
Jakina, GerlaHandiakazkartueginzuenFrantziarenikuspuntunazionalbakarraren eraketa, etaondoriozfrantsestu eginzuen IparEuskal Herria.Kasurako, frontetikitzulitakogehienak, gerora, gerlariohienelkartexobinistetanbilduziren, etabizikihauspotuzutenfrantsesabertzaletasuna.Datuak, beraz, EugenWeber enaldemintzodira.Kontuakkontu, eta HoztakoMariakadierazibezala,. Urguluzozobatsarrarazidahemengoen
|
buruetan
, eskualdunakdirelaukatzeraino??.
|
|
|
...erriko etxekointsumisoaldudarrenzerrendalaidogarri luzeaket, abainortzukizanzirenzazpidesertorehoriek, izen deituraetaguzti.Zergatikezzituennabarmendu. Areago, zergatikezzuenfitsikaipatu. Inpresioadut, gureEtxepareren omisiesanguratsouhoriAldudekoaurreko medikuaren eraginezizanzitekeela, besteakbeste.Izanere, gogoratu, FernandElosujaunmedikuanarkistaeta antimilitaristari askojazarrizitzaiola, bere
|
burua
agertuzuelarikHamalaukoGerlarenkontra.Egiaesateko, ezdakitElosurenganakokonexiohoribenetakoaizanzen, bainalanhipotesiinteresgarriaderitzot, Etxeparerengerlarekikojarreraepelaulertualdera.
|
|
|
Solas horienzuhurtziakmineginzautanbihotzean.Aurkizurari, ibaiarenburubateaneskuinetarikikusten nuenBilbao kohiria, dena itzalpeetajauregipollitezinguratua; ezkerretarik, ibaiarenbertze
|
buruan
, hiruhirixkapinpirinak; lauhiri beraz, duneneskuko; erdian, lauenerdiantinkatua, bainanlauenerrotikzilatzenarietaberritzen beti, gabeenlantegibeltza, denaerrauts, denaizerdi, denapilda, han hemenkaodolixurizaflabatzuezgorritua.Betidanikakogudubetierekoa, gauzek etagureizaiteakberakhaladakartelakotz; gizonikzuhurrenekapurbatetanoizetik noizerateztibaizikezdezaketengudua.
|
|
|
JurgiKintanakidatziduenez, Azkuek1904anemanzionhasiera, iaseiurtezluzatukozenEuropanzeharrekoibilaldiari.Ia iaberrogeiurtezeuzkanorduan.LehenagoPariserajoanzen, 1904kourtarrilean, musikaikastera, eta, horrezgainera, berehiztegiareninprimaketazaintzera.Berekargupean, Parisera, JesusGuridietaJesusMariaUsandizagaeroanzituen, beroriekeremusika ikasle sasohartani. ...zuzenketa lanaikaragarrirohazizen, etaParisbainoagoToursizanzuenegoitzanagusi, 1906raarte.Tartean, Londreserainoerehurbilduzen, parebatastezBritishMuseum ekoeuskaltestuzaharrakaztertzekoasmoz.Tours enhiztegiareneuskara gaztelania frantsesaatalaamaitutakoan, AzkueBruselankokatuzen1906kourrian, hanerehiztegiaetamusika ikasketakkonbinatunahiz.Alabaina, ezzuenmoldiztegiegokiriktopatu, etahorrenbestez,
|
buru
belarriarituzenkontserbatorioanfugaetakontrapuntua lantzenald, ibereanalemanaereikastenziharduelarik, ordurakfrantseseoznahikoaondomoldatzenbaitzen.HorrelaigarozuenBruselakoegonaldia1907kouztaileraarte.BelgikakohiriburutikbertatikhasizenharremanetanKoloniakokontserbatorioarekin, hurrengoikasturteanharajoateko.Esanetaegin:oporraldiaEuskalHerrianemanetagero, iraileanKoloniandago, etabertanikasikodu...
|
|
|
NikneukSeberoAltuberenekarpenaazpimarratukonukehemen, alegia,, erderaakzetaralaguneginbear deuskuen, izenburukomintzaldia.Kontuada, normalean, Altuberenizena aipatzeazbatera, galdegaia? datorkigula
|
burura
, hauda, euskarazkoperpausenhurrenkera zurrunarena.Badakizu, matrakahori: galdegaiakbeti beti aditzarenaurreankokatutajoanbeharduela, alegia, aditzabetiazken azkena.BatzuontzatAltubeErderismosizandahuts hutsean, etahorrexegatikedoinoizezduguosogogokoizan.Alabaina, denboraluzeezdela, guztiz bestelakoAltubebatezagutudutLuisVillasanterenEuskararenauziazliburuairakurtzean.Bosgarrenkapituluaerrebelazio...
|
|
|
Denadela,
|
buru
lehenarenurtebikoepeaamaitutakoan, Aldudeko medikuakzuzendaritzautziguraizanzuen1924an, bainalagunekeskatuta besteurtebiziraunzuen.Tartehoriereustebainolehenjoanzelarik, 1926koirailaren26anEskualzaleenBiltzarraren aginteaLouis Dazantze buru ordearen eskuetanutzizuen, Atharratzenospatuzenekitaldian.JeanLouisDavantekargitaratudituLigetxbertsolariakokasiohorretanhitzetik hortzerabotazituenbertsoak; ...
|
|
|
Denadela, buru lehenarenurtebikoepeaamaitutakoan, Aldudeko medikuakzuzendaritzautziguraizanzuen1924an, bainalagunekeskatuta besteurtebiziraunzuen.Tartehoriereustebainolehenjoanzelarik, 1926koirailaren26anEskualzaleenBiltzarraren aginteaLouis Dazantze
|
buru
ordearen eskuetanutzizuen, Atharratzenospatuzenekitaldian.JeanLouisDavantekargitaratudituLigetxbertsolariakokasiohorretanhitzetik hortzerabotazituenbertsoak; honahemenlehenengoahapaldibiak:
|
|
|
ilhunbeguziakargiturenzituelakolillurarekin.Xokobatzubafrango pollikiargituziozkan, halanolazergisazgauzakheltzenzaizkungogorat, bakharzonbaitxuxen xuxenasentsuekbildurik, bertzeaklekukoak erranik.Eremuhandiakaldizoraingoibelgelditzenzaizkon, bereziki erlisionekoirakaspenak: mixteriohoriekxilatunahikozituen, adimenduarengozagarri, etaezin! Orduanburutikiraganzitzaiongaubatez, beharbadaharenfedeaburu berokeriaz bertzedeusezzela: menturazaitetametarikhasetaeskola emailetaraino (haur demborako errientbateksalbu), denekhantuziotelagogoasinestehutsbezain alferrez; onez oneansegurki, bainanhalere... Irudipenetsigarrihorrek durduzatua, ezzakiennoratitzul.Aldebatetikothoitzamaite, erlisioneamaite, heieriukoezeginnahi, ezahalzirelakoanoroamets; eta bertzaldearima zolanhalakoilhunixilbat, bethizirikanarizitzaiona: , ezhaurkeriarik, Joanes, othoitzeginezhihaurkenganatzendukheure
|
burua
!?. Gaixomuthikoa.AmaBirjinarihel kaarizen ixtantbateta berrizeredudakahoahestenzion.
|
|
|
Lurrarenerabiltzekoara guziakemandituxeheki, sasoinka.Ohidiren uztak, ereindirenordutik, bilduarteraino, nolaarta, begietansartzen bezalazaukun; erakutsiz, eskutikginerabiltzan, halanolahaurride,
|
buru
etabihotzonekobatek, berabainogazteagoak.Abereenlaguntzazere, etazordakotegunatxikimenduaz, zonbatezdaukuerran, etanolako zuhurtziarekinez! Laborantzakotresnez, halaber, aipatuduasko.Hitz batez, betidanikakoeuskaldunenbizipideaz, bizipiderikbaitezpadakoenaz, laborantzaz, zirenalhaharengogoaetaluma, asteguziez, berak bereburuetaeskuetakolanazikasiak, euskarazjakitzenzaizkigularik. [...]
|
|
|
Horranondugun, duelabospaseiurtedoidoi, Alemanekbereknahasi
|
buru
berobatentzatzaukaten gizona, Alemaniaguzikoburuzagi lehen!
|
|
|
Osookerezbanago, aipuarenhasierako, nahasi, horiEtxepareknazi adieraztekodarabil.Edozelanere, badirudiEtxeparerenaldarriakezzuela arrakastahandiriklortu, eta, esatebaterako, handik hamarurtera, 1944ko ekainean, aliatuakParisensartuzirelarikEskualdunabetikoklausuratuzen. Izanere, astekariakSalbatArotzarena edukizuenzuzendari1937tikaurrera, etaberoribehinetaberriroagertuzenPétain enaldeetafrontepopularrarenkontra.Etaaurrekozuzendariak ere, DomingoSoubeletek, gorazarrezkobiografiaeginziongerla denboranbertanVichy kogobernu
|
buru
kolaborazionistari:. Petainmarexala?.
|
|
2006
|
|
|
Etabosgarren misteriohonekin bukatzeko, bestegaldettikibatdatorkit
|
burura
: berebakararrotzeanoraindik dirdiregiten duenbertsoederhau, zer gatikezotezuensartuJuanMariLekuonak1967anegindakoUsandizagadis ketxeko grabazio eder hartan. Esatea nahi nik?
|
|
2007
|
|
|
III. Errepublika 1875ean ezartzearekin, areagotu ziren Elizaren ahaleginak arrazionalismo positibistaren kontra; arrazionalismoari aurre egiteaz gain, urte horietan protestantismoaren eragina ere murriztu behar zuen. Hain betebehar neketsua burutzeko Elizaren
|
buruek
beharrezko ikusi zuten apaiz gaiak prestakuntza inelektualaz hornitzea. Horrela, Victor Dubarat apaizak, Trabaux> > historiques> > Ministerioaren urgazle izandakoak, proposatu zuen 1895ean apaizgaiek irakaspen teologiko sakonagoak jaso zitzatela, Tolosako Institutu Katolikoan3 Apaizgaiak kulturizatzeko erabaki hori aurrepauso handia eta erabakigarria izan zen euskal kulturarako, ordutik aurrera kultura jasoko irakaskuntza gune izan baitzuten euskaldunek, Elizaren pean garatu bazen ere.
|
|
|
XIX. mendearen azken urte horietan ugarituz joan ziren integrismo katolikotik urruntzearen frogak, esaterako Leon XIII. Aita Santuak Frantziako katolikoei Errepublika onartzeko, horrela hobeto egingo zietela aurka erligiotasunaren kontra zihoazen legeei eta jarrerei. Larresoroko apaizgaitegiko orduko
|
buruak
, Arnaud Abbadiek, agindua onartzeaz gain, Eskualduna> argitalpen eliztiarraren bidez jakinarazi zien herritar euskaldunei Aita Saintuak agindutakoa9.
|
|
|
Beste aldetik, eta informazio iturriak aipatzen ari garela, aztertzen ari garen urte horietan Piarres La, tte talde euskaltzale baten
|
burua
izan zen, aldizkari bat argitaratzearekin batera. Talde euskaltzalea eta Aintzina> talde horren argitalpenaren prestakuntzak postatruke mamitsua sortuko zuen, oso erabilgarria guretzat, kontuan harturik 1920, 1930 eta 1940.eko hamarkadetan eskutitzak zirela berriak jaso eta hedatzeko bide nagusia.
|
|
|
Lege Zaharraren garai hartan, lurralde frantziarrek herri biltzarren bidez burutzen zuten antolakuntza administratiboa. Biltzarretan baserritarrak, apaizak eta notableak ordezkaturik zeuden; euskal herritarren eta Elizaren arteko harremanak nahiko estuak ziren (parrokiaz elkartzen ziren herritarrak), Elizako
|
buruek
baserritarren ordezkarien rola betetzeraino. Izan ere, Iparraldeko Elizak paper erabakigarria izan zuen orduko jarduera politiko, ekonomiko eta sozialean:
|
|
|
Gauza jakina da III. Errepublikaren
|
buruek
azken punturaino eraman zutela Eliza eta Estatuaren arteko bereizketa, Elizaren boterea deuseztatzea helburu hartuz.
|
|
|
Baina beste aldetik, Oñatiko kongresua entzutetsua eta guztiz garrantzitsua izan zen jardunaldirako gonbidatuak bai botere zibila bai buruzagi katoliko eklesiastikoak izan zirelako; horrela, lau diputazioetako
|
buruekin batera
, Baionako, Gasteizko eta Iruñeko apezpikuei egin zien gonbidapena. Idoia Estornesen hitzetan:
|
|
|
Jesuitekin ikasi zuen, beraz, La, ttek. Dena dela, Filoso, a ikasteko asmoa zuen arren, berriro Saint Pierrek
|
burua
berotu zion euskal literatura eta kultura ikas zitzan53 Letrak ikastea erabaki zuen, beraz, La, ttek: latina, grekera, alemaniera, espainiera eta frantsesa, euskara utzi barik.
|
|
|
Hain zuzen ere, Lehen Mundu Gerraren osteko Frantziako lehenengo hauteskundeetan, 1919ko azaroaren 16an, Jean Ybarnegaray gerlari ohia aurkeztu zen, Union> Républicaine> Démocratique> eskuineko partiduaren
|
buru
. Garai hartan ohikoa zen eskuindarrak edo xuriak eta ezkertiarrak edo gorriak elkarren aurrez aurre izatea.
|
|
|
1939an Bigarren Mundu Gerra piztu zenean, Philippe Pétain mariskala izan zen deitua Kontseiluaren
|
burua
izateko, 1940ko ekainean. Pétainek armistizioa sinatu zuen Alemaniarekin, 1940eko ekainaren 22an.
|
|
|
alemaniarrek okupatutako lurraldea eta okupatu barik zirauena, non Pétainen Gobernua ezarri zuten, Vichyn hain zuzen ere. Uztailaren 1ean Estatu frantziarreko
|
buru
bilakatu zen Pétain. Uztailaren 12an Pétainek gazteria, familia eta kirolen ministro izendatu zuen Jean Ybarnégaray politiko euskalduna; politikan jarraitu zuen, beraz, Ybarnégarayk.
|
|
|
Philippe> Pétain> Frantziako botere legegile eta betearazleen
|
buru
.
|
|
|
Lagungarri izan zitzaizkion Larresoroko Apaizgaitegian izan zituen ikaskideak ere, bereziki geroago apaiz egin zirenak, Ybarnegarayren garaiko politikan erabakigarri baino erabakigarriago izan baitziren politikaren harremanak Elizarekin. Azkenez, Ybarnégarayren kiroletarako gaitasuna, eta bereziki 1921ean Pilota Federazio Frantsesaren
|
buru
izendatu izana, euskal botoak erakartzeko egoki suertatu baitzitzaion79 Berriro esango dugu orduko gizarte euskalduna guztiz kontserbadorea zela eta antzinako euskal ohiturak eta bizimoldea iraunaraztearen aldekoa, hala nola, euskara mintzaira, kristautasuna eta pilota kirola.
|
|
|
Jean Ybarnegaray notable horietariko bat izan zen, nagusimaizterra izan baitzen (zeukan dirutzarekin hauteskunde kanpainak ordaindu ei zituen80). Uharte Garaziko sindikatuaren
|
burua
ere izan zen eta horrek, bidea erraztu zion baserritarrekin harremanak izateko eta, beraz, botoak lortzeko.
|
|
|
Ybarnégarayren bizitza politikoarekin jarraituz, 1927an François de la Rocquek Croix> du> Feu> liga sortu zuen, gerlari ohien elkarte gisa, Ybarnégaray Croix> du> euren partaide bilakatu zen, baita
|
buru
bihurtu ere 1934an.
|
|
|
Bigarren Mundu Gerra pizturik, Philippe Pétain mariskala deitua izan zen Kontseiluaren
|
burua
izateko, 1940ko ekainean. 1940ko ekainaren 22an armistizioa sinatu zuen eta uztailaren 12an Pétainek ministro izendatu zuen Ybarnégaray, hain zuzen ere, gazteria, familia eta kirolen ministro.
|
|
|
Libertés pour tous. Défense des intérêts agricoles115 Izan ere, errepublikazaleen Le> Réveil> Basquek jouait la carte de la modération pour rassurrer le conservatisme et les sentiments religieux de lélectorat116 Are gehiago, J. Diaz Nocik azaltzen duenaren arabera, Berdolyk ez zuen bere
|
burua
gorritzat hartzen (horrek erlijioaren eta jabetza pribatuaren aurkakoa esan nahi badu117), bakarrik errepublikazaletzat.
|
|
|
Polizak ez du
|
buru
egiten ahal gizon errabiatu horien. Gazeta gorriak berriz gizon horier etsenplu onak emaite orde gehiago asalda arazten dituzte135.
|
|
|
Azkenez, eta hizkuntzalaritzaren arloari dagokionez, Eskualdunak> eskola sortu zuen. Eskualdunako Eskola edo Larresoroko eskola deitu zion La, ttek136 Eskualdunaren inguruan sorturiko lan-talde horri, Larresoroko Apaiztegiaren
|
burua
zen Arnaud Abbadieren gidaritzapean sortu baitzuten zenbait idazlek: Jean Hiriart Urruty, Jean Blaise Adéma, Jean Barbier, Jean Saint Pierre eta Jean Etchepare.
|
|
|
Era berean, Elizaren Gobernuarekiko harremanak indartu nahiaz, Aita Saintuak Frantziako katolikoei agindu zien Errepublika onar zezaten, hobeto egingo zietelakoan aurka lege errepublikanoei. Larresoroko apaizek esandakoa bete zuten, horien artean Arnaud Abbadiek, Larresoroko apaizgaitegiko
|
buruak
, eta Jean Hiriart Urrutyk. Eskualdunan ere Erepublika onartzeko eskatu zieten irakurleei:
|
|
|
astekarian erdara sobera kausitzen zuen, erreklama sobera; ez ziron sofri galarrotsak edo zezen lasterrak aipa zezazten; ez zuen nahi ere besta
|
buruetako
pilota partidarik aintzinetik aipatzea, fededunak ez zirelakoan josteta horien gatik herriko bezperetarik zeiharkatu behar, La, tte, P.: Euskal> literaturaz... aipatu liburua, 232 or.
|
|
|
Atzerriko politikarekin jarraituz, eta Bigarren Mundu Gerraren urteak zirelarik, astekariak bat egin zuen Frantzian ezarritako Vichyko gobernu nazi zalearekin; Vichyn sorturiko Milice> Française> ere aintzat hartu zuen192 Era berean, gobernu horren
|
burua
zen Pétainen pentsabidearean jarraitzailea izan zen orduko Eskualduna; Gobernu horren Révolution> Nationalak193 aldarrikatu zuen lana, familia eta aberria leloari atxiki zitzaion Eskualduna, irakurle guztiak adoretuz Frantziaren batasunaren alde194.
|
|
|
1901eko irailean201 Batzar hartan Batzorde Iraunkorra sortu zuten: Gratien Adéma Zaldubi
|
buru
, Arturo Campion eta Sabino Arana buruorde, Martin Guilbeau idazkari eta Léon Hiriart diruzain. Erabaki zuten hurrengo urtean Hondarribian elkartzea ere batasun ortogra, korako bideak ezartzeko, alde batetik, eta Fédération> Littéraire> Basque> elkarte literarioa sortzeko, bestetik.
|
|
|
Aranak, iraileko bilera hartan parte hartu ez bazuen ere, gaixorik baitzegoen?, jean Pierre Arbelbide lehendakari izendatzea proposatu zuen, Adéma adintsuaren ordez; ados agertu zen Pierre Broussain proposamenokin, eta bereziki Arbelbide Adémaren ordezkoa izatearekin. Izan ere, Broussainen ustez, Resurreccion Mª Azkue gazteegia zen
|
buru
izateko eta Arana, Campion eta Guilbeau politika gizonak izandakoak ziren, eta ez ziren egokiak akademia berriaren buruak izateko:
|
|
|
Aranak, iraileko bilera hartan parte hartu ez bazuen ere, gaixorik baitzegoen?, jean Pierre Arbelbide lehendakari izendatzea proposatu zuen, Adéma adintsuaren ordez; ados agertu zen Pierre Broussain proposamenokin, eta bereziki Arbelbide Adémaren ordezkoa izatearekin. Izan ere, Broussainen ustez, Resurreccion Mª Azkue gazteegia zen buru izateko eta Arana, Campion eta Guilbeau politika gizonak izandakoak ziren, eta ez ziren egokiak akademia berriaren
|
buruak
izateko:
|
|
|
Adémak Eskualzaleen Biltzarraren
|
buru
izaten utzi zuenean, 1903 urtean, Arturo
|
|
|
Campion bilakatu zen
|
buru
, 1906 urte arte; Jean de Jaurgain izan zen hurrengo burua;
|
|
|
Campion bilakatu zen buru, 1906 urte arte; Jean de Jaurgain izan zen hurrengo
|
burua
;
|
|
|
1908an Julio de Urkijok ordezkatu zuen. 1911n Georges Lacombe izendatu zuten Eskualzaleen Biltzarraren
|
burua
, 1912tik 1920ra Etienne Decrept, José Eizagirre 1922 urte arte, Jean Etchepare 1926 urte arte eta Louis Dassance 1959 arte; Dassancen jarraitzailea Michel Labéguerie izan zen eta 1980an hil zenean Michel Itçaina bilakatu zen Eskualzaleen Biltzarraren buru.
|
|
|
1908an Julio de Urkijok ordezkatu zuen. 1911n Georges Lacombe izendatu zuten Eskualzaleen Biltzarraren burua, 1912tik 1920ra Etienne Decrept, José Eizagirre 1922 urte arte, Jean Etchepare 1926 urte arte eta Louis Dassance 1959 arte; Dassancen jarraitzailea Michel Labéguerie izan zen eta 1980an hil zenean Michel Itçaina bilakatu zen Eskualzaleen Biltzarraren
|
buru
.
|
|
|
badut beldurra Dassancek
|
buruan
daukan gure bilkuratik egitea, zonbait urthe goiti beheti, Academiaño bat, Bilbaokoak alabatzat onhar lezakena mendiz hunaindian. Hola behar litakela, ba segur; holako izanen ere dela noizbait, ez dut ene aldetik bederen etsitzen234.
|
|
|
– Jean Etchepare(
|
burua
1922 eta 1925 urteen artean eta kolaboratzailea
|
|
|
– Louis Dassance (buruordea 1922 eta 1925 urteen artean eta
|
burua
1926tik 1935era arte) zortzi bider.
|
|
|
Beraz, Louis Dassance eta José Eizagirre izan ziren harreman estuak lortzeko aukera handienak izan zituztenak Eskualzaleen Biltzarraren bilerak zirela medio, sarrien parte hartu zutenak izan baitziren. Azpimarratu beharra dago Eizagirreren leialtasuna; azken baten, gainerako guztiek karguari zetxikion erantzunbeharra zuten, baina Eizagirre, urte bat baino ez zen
|
buru
izan eta zazpi bileretara joan zen.
|
|
|
Baina 1919ko batzarra burutu baino lehen, Azkuek
|
buru
belarri ekin zion nortzuk izan litezkeen zortzi euskaltzain berriak erabakitzeari. Lau hautagai baino ez zituela ezagutzen adierazi zion eskutitzez Pierre Broussain lagunari:
|
|
|
Julio Urkijo karlista; Arturo Campion, Cosme Elgezabal, L. Urabayen, Louis Eleizalde, Claudio Armendariz, J. Cunchillos, X. Gortazar, H. Eguren euskal nazionalistak. Era berean, Broussainek euskal nazionalistatzat hartu zuen bere
|
burua
; Xarritton, P.: Piarres> Broussain... aipatu liburua, 91 or.
|
|
|
en nuke, den gutienik ere, ttipitu nahi Etienne Decrept idazle aipatua... Eskuarazko lan berezi batzueri buruz, bertze askok amor egin dutelarik, ez da etsitu Decrept; jarreiki zaio sailari
|
bururaino
... zorigaitzez, lan berriari lotzen denak huts eginen du maiz... Laurent Apestéguyk, gure lagunak, jadanik adiarazi ditu hemen, Semetchia delakoaz zuelarik idaztaldia, gure iduriko, zuzenez erran behar zirenak394
|
|
|
Zahartzaroan sortu dauku, arren, bere gogoko ume bat... Ene iduriko, eztabadaz gabiltzan egutegiak urthe andana handisko baten ondotik baizen ez ditu erroak osoki eginen jende chehearen
|
buru
bihotzetan, Etchepare, J.: Erantzuna, Gure> Herria, 1929ko azaroa abendua, 504 orr.
|
|
|
Laurent Apésteguyren ustez, euskaltzainek mintzaira zailchkoa derabilate, arruntean nekez deramakeguna507, Resurrección Mª de Azkue
|
buruaren
hizkeraz hau badio ere: Mintzaile choragarri hau, aho aberatsekoa, eskuara itzulikatuz, zalu eta biphil dabilana508.
|
|
|
Pablo Fermin Irigarai Larreko k Lhanderen baieztapenari (Euskaldunak... nekez(
|
burutik
juana ezpa dago) izanen da biraozale) diotso: Aldez ala da eta aldez ez530
|
|
|
Ikusten dugun legez, Gure> Herrian iritzi ugari argitaratu zuten Resurrección Mª de Azkueri, Euskaltzaindiaren
|
buruari buruz
, eta Julio Urkijo eta Piarres Lhande euskaltzainei buruz. Urkijori buruzkoak laudoriozkoak ziren, Azkue eta Lhandek, berriz, kontrako komentarioak ere jaso zituzten.
|
|
|
Eusko Ikaskuntzaren
|
buru
()
|
|
|
Kulturgunei dagokienez, elkarte guztien ordezkariek jaso zituzten kritikak: Azkuek, Euskaltzaindiaren lehendakariak; Barbierek, Gure Herria elkartearen aholkulariak; Daranatzek, Société> des> Sciencies, > Lettres> et> Arts> de> Bayonneko lehendakariak; Lhande eskaltzainak; Urquijok, euskaltzain eta Eusko Ikaskuntzaren
|
buruak
, eta Veyrinek, Euskal Museoaren idazkariak.
|
|
|
Museoaren Batzorde Iraunkorraren
|
burua
zen Boisselek eta idazkaria zen Philippe Veyrinek Bulletinen idatzi zuten. Biokin batera, 1920 eta 30 hamarkadetan Bulletinen gehien argitaratu zutenak André Constantin aldizkariaren kudeatzailea eta Joseph Nogaret, Société> de> Sciencies, > Lettres, > rts> et> dEtudes> Régionales> de> Bayonne> elkartearen lehendakariordea izan ziren.
|
|
|
Bulletin> du> Musée> Basque> eta Société> des> Sciencies, > Lettres> et> Arts> de> Bayonne> argitalpenetan bi lankide komun baino ez badago ere. Daranatz eta Nogaret?, Société> e> Sciencies, > ttres> t> Arts> e> Bayonnek Euskal Museoa sortu zuenetik harremanak egonkorrak egon ziren elkarte bien artean. Horren froga lirateke Jean Baptiste Daranatz Sociétéko
|
burua
izatea eta Bulletinen ohiko lankide moduan ari izatea (beste aldetik, Eskualdunan izan ezik, aldizkari guztietan idatzi zuena); William Boissel Sociétéko buruordea eta Museoaren zuzendaria izatea, Bulletinaren ohiko lankidea izatearekin batera; André Constantin Sociétéko buruordea eta Bulletinaren kudeatzailea izatea; eta Nogaret Sociétéko idazkari adjuntua, gero buruordea, izatearekin bat...
|
|
|
Hurrengo lerroetan aipatu dugun La, tteren jarduera berriaz ari izango gara. Dena dela, gazteekin buruturiko ekintzok ez zuten La, tteren aurreko zereginekiko haustura eragin; izan ere, Piarres La, tte ez zen Eskualduna> eta Gure> Herria tik aldendu edo alboratu, eta
|
buru
belarri Eskhualherrizaleak, Menditarrak, Begiraleak> eta Aintzina> kazeta sustatzera eta indartzera544 abiatu, Kepa Sudupek azaldu duen bezala, baizik eta, lan intelektualetan zirauelarik545, euskaltzaletasuna bultzatzeari ekin zion.
|
|
|
Menditarrak baino lehenago La, ttek Cercle> dEtudes> sortu zuen Apaizgaitegian, laugarren eta hirugarren mailakoentzat, eta Cercle> de> Philo> bigarren eta lehenengo mailakoentzat; La, tte Cercle> de> Philo> taldearen
|
burua
izan zen; Monier, S., aipatu liburua, 412 orr.
|
|
|
Menditarrak taldearen
|
buruek
, eta Hegoaldeko EAJren inguruan sorturiko Mendigoizaleen araudia eredu harturik573, gazteen betebeharren berri eman zuten aditzera: adimenaren garapena sustatuko zuten, gorputzaren osasuna eta eskuzko trebetasuna, egokia izanda euskara ikas zezaten.
|
|
|
Orduan Ybarnegary ek atakatu ninduan: Ces> jeunes> blancs> becs> qui> veulent> mettre> la> pagaille> dans> notre> ays! >/ Altxatu nintzen eta erran nion aseak ginela cacique horietaz eta hemendik goiti geronen
|
buru
izanen zirela gauzak, ez genuela haien iritziaren beharrik, ba genekiela geronek zer dugun egiteko eta bakea eman zezaten. Ai ai ai orduan, denak harrituak eta jin zitzaidan:
|
|
|
Eskaini diot Eskualerrizaleen nagusigoa; ez du
|
buru
jarri nahi, miriku batek ez duelakoan gauza hoitaz jarraikitasunekin artha hartzeko astiri; La, ttek Goyhenecheri idatzitako eskutitza, Larrondek aipaturikoa; Larronde, J.C.: Eugène Goyheneche, un militant..., aipatu artikulua, 103 or.
|
|
|
Goiko solairuko lau geletan Aintzina> aldizkaria prestatzen zuten, bilerak eta hitzaldiak burutu, sindikatuak antolatu, etab601 Euskal Etxearen zuzendaritza batza honako hauek osatu zuten: Laulie
|
burua
, Léon Arretz buruordea, Joseph Haira idazkaria eta Jean Duboscq diruzaina602.
|
|
|
Jean Pierre Casabonnek jarrera abertzalea azaldu zuen, Ipar eta Hegoaldearen arteko batasuna proposatu baitzuen630, eskutitzak amaitzearekin batera en> Yainkoa, Lege zaharra edo Sentiments> cordiaux> en> JEL hitzekin. Ezin ditzakegu, ostera, politikoki koka André Ospital eta Pierre Amoçain; hori bai, gazte gazteak zirelarik arazoak izan zituzten euren
|
burua
euskaltzale bezala agertzeagatik. Konkretuki André Ospital harremanetan egon zen Hegoaldeko euskaltzaleekin eta JEL lelopean edo Gora Euzkadi esanez agurtzen zituen eskutitzak631; Amoçainek ere, JEL baitan idatzirik amaitzen zituen eskutitzak.
|
|
|
Pierre Narbaitz erregetiarra eta karlista zen, eta horrekin batera eskuindarra632 Jean Biatarana ere eskuindarra zen, beranduago Indépendant> Républicain> partiduaren jarraitzaile bihurtuz633 Azkenez, Léon Lassallek, eskuinekoa izateaz gain, gerlari ohien pentsaera zuen. Gerlari ohien pentsarea atzerakoia aipatu dugula, pentsaera horren defendatzaileak izan ziren De la Rocque koronelaren jarraitzaileak ere (De la Rocque Croix> du> eu> gerlari ohien ligaren
|
burua
izan zen), hala nola Dargains inprimatzailea, eskutitzak Meilleurs amitiés en JEL agurraz amaitzen bazituen ere634.
|
|
|
1933ko otsailean Goyhenechek Eskual Ikasleen Biltzarra eratu zuen Parisen (Je voudrais ici réorganiser les étudiants basques652), Bilboko Euzko Ikasle Batzari atxikirik. Eugène Goyheneche
|
buru
izendatuz653 Pariseko partaide euskaltzaleak honako hauek izan ziren: Bilboko Julian de Ajuriaguerra, Otero eta Luis de Basabe; Iruneko Elosegui; Zumaiako Etcheberria; Hazparneko Pierre Madré654, Edouard Harriague eta Lartigue; Baigorriko Jean Etcheverry Ainchart eta Baionako Berrondo, Jean Fagalde, François Mihura, Bernard Gaudeul655 eta Jean Orgogozo656 Xipri Arbelbidek beste bi kide gaineratu dizkio zerrendari:
|
|
|
Bilboko Julian de Ajuriaguerra, Otero eta Luis de Basabe; Iruneko Elosegui; Zumaiako Etcheberria; Hazparneko Pierre Madré654, Edouard Harriague eta Lartigue; Baigorriko Jean Etcheverry Ainchart eta Baionako Berrondo, Jean Fagalde, François Mihura, Bernard Gaudeul655 eta Jean Orgogozo656 Xipri Arbelbidek beste bi kide gaineratu dizkio zerrendari: Carlos Alamon, Eskual Ikasleen Biltzarraren bigarren
|
burua
izan zena, eta Gallastegi657.
|
|
|
Gantois bikarioari, abertzale, andiarren
|
burua
zenari, interesgarri iruditu zitzaion Aintzina, euskal gaiak gutxiegi lantzen zituela eta erbestekoak gehiegi lantzen zituela uste bazuen ere. Izan ere, Bulletin> des> Minorités> Nationales> en> France> (Parti National Bretonek argitaraturikoa) aldizkarira jo behar omen zuen euskal mugimenduaren berri izateko711:
|
|
|
1942ko abuztuan Zuzendaritza kontseilua izendatu zuten732: Pierre Larzabal, taldearen kapilaua izateaz gain, ekintza sozialez arduratu zen; Etcheverry Aintchart, Charles Hiriart eta Bernard Mendisco Nafarroa Behereko ordezkariak izan ziren, Elise Arramendi emakumea Begiraleak eta euskal teatroaren ordezkaria; Gosterratux eta Harriet Pilotaz arduratu ziren; eta Jean Hillau, Txistularien
|
burua
, Irigoien emakumea eta Michel Labéguerie ikasleen ordezkariak izan ziren.
|
|
|
Horrela, eliza batzuetako erretoreek Etxegarairen eskutitza jaso zuten. Baina hauetariko batek Apaizgaitegiko Candau
|
buruari
eman zion eskutitzaren berri738, baita Candauk Apaizgaitegiko nagusiekin hitz egin ere Apaizgaitegian argitalpenak argitaratzea debekaturik dagoela abisatzeko. Narbaitz eta Larralde irakasleek ardura hartu zuten apaizgaiei errieta egiteko739.
|
|
|
Harat hunatetan maiz naukan paperño bat eskuan eta ikasten nituen egunean hogoi edo hogoi ta hamar euskal hitz. Su geiegi agertzen bide nuen eta nere
|
buruari
ez nion Jean emaiten izena, bainan Ganitx; egun batez erakasleak erran zautan: Nardatzen gaitutzu zure ganixkeriekin, Diharce, X.:
|
|
|
Ithorrotzeko apaiza ez zegoen ados La, tte Apaizgaitegi Txikian sartzearekin, sarritan gaixorik zegoelako; hala ere, La, ttek lortu zuen han sartzea. Bestetik, Jean Saint Pierreren ustez egokia zen La, ttek Letrak ikas zitzan; baina zail izan zuen La, tteri hori
|
buruan
sartzea (Mathieu irakasleak ez zuen lortu), La, ttek Filoso, a ikasi nahi baitzuen827 La, tte horretara jartzea lortu zuen Saint Pierrek, baita euskara ikas zezan ere, herritar euskaldunengan apaiz bezala eraginkorra izateko ezinbestekoa zelakoan euskaraz aritzea828.
|
|
|
La, tteren kultur arloaz ari garelarik, 1921 urtearen inguruan La, tte Eskualdunan hasi zen idazten, Jean Blaise Adéma zuzendariak euskaraz idatz zezan
|
burua
berotu ziolarik.
|
|
|
1924an Laurent Apestéguyk Gure> Herriarako ohiko lankide hartu zuen La, tte. Hain zuzen ere, 1924 urtean La, ttek irabazi zuen Eskualzaleen Biltzarrak banaturiko sarietariko bat; horren berri eman zuen Jean Etcheparek Gure> Herrian, garai hartan Eskualzaleen Biltzarraren
|
burua
ere baitzen.
|
|
|
Société des Sciencies, Lettres et Arts de Bayonne elkartearen bileretan parte hartu (1921eko ekaina, abendua; 1922ko urtarrila, otsaila, martxoa; 1923ko otsaila). Eskualzaleen Biltzarraren buruordea() eta
|
burua
(). Eskualzaleen Biltzarraren bileretan parte hartu (1922, 1926, 1928, 1929).
|
|
|
– Eskualzaleen Biltzarraz hitz egingo zuen La, ttek 1928ko batzar hartan parte hartu zuten Maurice Amestoy (EB ren lehendakariordea), Albert Constantin (EB ren lehendakariordea), Louis Dassance (EB ren buruordea eta lehendakaria), José Eizagirre (EB ren lehendakaria) eta Jean Etcheparerekin (EB ren
|
burua
).
|
|
|
Lege Zaharrari begirunea izateaz, euskalzaleek baserritarraren bizimoduaren goraipamena eta herriarekiko lokarriaren garrantzia azpimarratu zuten. Horrela, Aintzinan herritarrei
|
buruan
sartzen saiatu ziren, hirietako bizibide modernora egokitu beharrean, herriko ohitura eta lanbideak iraunaraz zitzaten, irakurle gazteak horretan zaletzen ere saiatzearekin batera.
|
|
|
Uler daitekeen legez, La, ttek ez zituen beti buruzagiak alde izan, ez politika mailan, ezta Eliza mailan ere. Jadanik aipatu dugu Jean Ybarnégaray zela mandatari nagusia garaiko gizarte eskuindar, kontserbadore eta aldagaitz hartan eta tokiko eliz
|
buruak
bat zetozela pentsamolde kontserbadorearekin. Horrela, La, ttek alde izan bazituen ere Jean Saint Pierre, apezpikuaren idazkaria eta Eskualdunaren zuzendaria?
|
|
|
Baina bereziki La, ttek kontra izan zuen aipatu Jean Ybarnégaray politikoa, 1934tik Croix> du> Feu> ligaren
|
burua
izan zena eta 1914tik 1936ra Mauleko diputatu aukeratua izan zena. Ezinikusi horren ondorioz, euskalzaleek kontra egin zioten Ybarnégarayri:
|
|
|
Ces jeunes blancs becs qui veulent mettre la pagaille dans notra pays! 846, baita La, ttek erantzun ere: aseak ginela cacique horietaz eta hemendik goiti geronen
|
buru
izanen zirela gauzak847.
|
|
|
Dena dela, hasiera baten, euskaltzaleek Ybarnégarayren politika baztertu bazuten ere, 1936ko hauteskundeetan La, ttek Ybarnégarayri botoa emateko eskatu zuen Aintzinan, bide bakarra baitzen komunistak lortzen ari ziren indarra eteteko848 (euskaltzaleek etsaitzat zituzten komunistak). Horrela, Aintzinak herritarrak eragin zituen à rejoindre... lordre établi quil critiquait avec tant de véhemence849, euskalzaleek ez zutelako euren
|
burua
gai ikusten mugimendu ezkertiarrari aurre egiteko nazionalismo frantziar eskuindarrarekin bat egin barik.
|
|
|
Société des Sciencies, Lettres et Arts de Bayonne elkartearen bileretan parte hartu (1921eko ekaina, abendua; 1922ko urtarrila, otsaila, martxoa; 1923ko otsaila). Eskualzaleen Biltzarraren buruordea() eta
|
burua
(). Eskualzaleen Biltzarraren bileretan parte hartu (1922, 1926,1928, 1929, 1931, 1932, 1933).
|
|
|
Eizagirre, > osé>(). Eskualzaleen Biltzarraren
|
burua
(). Eskualzaleen Biltzarraren bileretan parte hartu (1922, 1926, 1928, 1929, 1931, 1932, 1933).
|
|
|
Baionako Apaizgaitegi Handiko zuzendaria (1928). Gure Herria elkartearen
|
burua
(). Gure Herria elkartearen bileretan parte hartu (1930, 1931, 1937), Euskaltzaindiaren bileretan parte hartu (1931).
|
|
|
Société des Sciencies, Lettres et Arts de Bayonne elkartearen bileretan parte hartu (1921eko ekaina, abendua; 1922ko urtarrila, otsaila, martxoa; 1923ko otsaila). Eskualzaleen Biltzarraren buruordea() eta
|
burua
(). Eskualzaleen Biltzarraren bileretan parte hartu (1922, 1926,1928, 1929, 1931, 1932, 1933).
|
|
|
Eizagirre, > > José> >(). Eskualzaleen Biltzarraren
|
burua
(). Eskualzaleen Biltzarraren bileretan parte hartu (1922, 1926, 1928, 1929, 1931, 1932, 1933).
|
|
|
Etchepare, > > Jean> >(). Eskualzaleen Biltzarraren
|
burua
(). Eskualzaleen Biltzarraren bileretan parte hartu (1928, 1929, 1931).
|
|
|
BaionakoApaizgaitegi Handiko irakaslea (1928). Gure Herria elkartearen
|
burua
(19301938). Gure Herria elkartearen bileretan parte hartu (1930, 1931, 1937), Euskaltzaindiaren bileretan parte hartu (1931).
|
|
|
(). Eskualdun Gazteen Batasunaren kontseilaria (1942) eta
|
burua
(1943).
|
|
|
Société des Sciencies, Lettres et Arts de Bayonne elkartearen bileretan parte hartu (1921eko ekaina, abendua; 1922ko urtarrila, otsaila, martxoa; 1923ko otsaila). Eskualzaleen Biltzarraren buruordea() eta
|
burua
(). Eskualzaleen Biltzarraren bileretan parte hartu (1922, 1926, 1928, 1929, 1931, 1932, 1933).
|
|
|
Azkue, Resurrección Mª Euskaltzaindia
|
Burua
|
|
|
Eusko Ikaskuntza Ohorezko
|
Burua
|