|
2000
|
|
|
Bataila
|
buruarekin
egin behar da, eta hotz hotz. Kultura da arma.
|
|
|
Azken batean, Euskal Herriko bizimoduko esparru guztietan gertatu zen aldakuntza. Ikaragarrizko hazkundea izan zuen euskarak bitartean, baina, ni neu, hazkunde hori itsu itsuan eta
|
bururik gabe
egin ez ote zen nago... Egia esan, ez zen beste aukerarik, hil edo bizikoa baitzen haztea.
|
|
|
Arras egokia deritzot azken
|
buruan
egin duen zehaztapen zorrotzari: –Edo, osokiago azaltzeko, hizkuntza trukaraztera eragin duten kariek?.
|
|
|
Irrati hertziar zaharrak hartuko dituen norabideak ezagutu ondoren, hedabide honetan interesaturik dauden pertsona eta adituek beren
|
buruari
egiten dizkioten galderak mota honetakoak dira: zer nolako joerak egongo dira programazioan?
|
|
|
Baina itzul nadin aitaren erran hartarat: ...itzaiguan, familian bertze protestant bat izaitea!" Banekien nik, bai, nor zuen aitak gogoan, noiz eta hitz haiek xuxendu baitzizkidan; banekien, bai, jaun Esteban Etxegoienen gogaide egin nahi ninduela, familiako lehen luthertar eta ustez bakarrarena, zeinak, noiz eta jakin baitzuen ezen guztia galdua zegoela eta gaztelau tropek inguraturik zegoela, bere burua koldarki hil baitzuen, etsaiari
|
buru
egin beharrean, nola egin baitzioten bere bi anaiek, Pedrok eta Eusebiok, Amaiurren eta Noainen ezin balentkiago guduztatu zirenean, aitona Nikolasi behin baino gehiagotan eta aitari berari ere nehoizka aditu izan nionez. Eta halatan zen gure etxeko ardi beltz hura bi aldiz maradikatua:
|
|
|
bata sototzat eta etxeko upelategitzat hartu zuten, berdintsu eta orobatsu utzi zutelarik bertzea, norat igortzen eta zigortzen baitzituen aitak —edo amak, bakanago— egun baterako, bitarako edo berak zuzen irizten zion aldirako, gaizki portatzen ziren sehiak eta zerbitzariak, haien hutsen eta falten arabera, eta gure gurasoen aldartearen. Eta, hala, egun batean, aitak astebeterako kondenatu zuen ziega itsu hartarat morroi bat, Urbiaindik mozkorturik itzuli zelako eta biharamunean bere egitekoei
|
buru
egin ahal izan ez zielako. Eta, astebetea iraganik, erdi eroturik bezala jalgi zen gizagaixoa bertatik, erranez ezen gartzela hartarat aspaldi kondenatuak izan zirenen nigarrak eta intziriak —gaizkileenak, nahastekarienak eta gainerako jendailarenak— aditu zituela han barruan, eta amets batean bezala ikusi zituela haiek guztiak —ikatza baino beltzagoak—, infernuko garren artean kiskaltzen eta oihu desesperatuak egiten; eta, honelatan, mozkor hark amestu edo asmatu idurietarik hartu zuen ziega ilun hark fama are ilunago hura, jauregiko bertze morroien eta neskameen kontsentimenduarekin; eta ez hauek erran ziotelako sinesten ziotela, baina bai isilik geratu zirelako, irririk eta trufarik egin gabe morroi mozkorrari gai hartaz solasten zenean, erakusten zutelarik, gisa hartan, ezen sinestetik hurbilago zeudela ez sinestetik baino.
|
|
|
Eta ez uste ezen zigortze kontu haietan hasberri inorant bat nintzela, edo ibili nintzela ipuineko nobizio hura bezala, bere burua gau eta egun zigortzen omen zuena baina azkenean ordenatik egotzi omen zutena, ardilarru bat zigortzen zuelako, bere burua zigortu orde...! Zeren ez bainengoen ni sasoin hartan ipuinetarako, ez neure buruaren engainatzeko, eta zeren prestik eta gerturik bainengoen, halatan, ene jokamolde hartaz trufa zitezkeèn estudianteen soei eta haien erran merranei
|
buru
egiteko, baldin zirkunstantziek hartarat baninderamaten... Nahiz eta oraindanik aitortzen dizudan ezen ez zela halakorik gertatu, inguruan egokitu zitzaizkidan ikasle haietarik bat baino gehiago ene egoera bertsuan zegoelako, erran berri dizudan bezala, eta ohitura hura zutelako, beren burua zafratzekoa.
|
|
|
ene anaiaren irri sardonikoarena, zeina baita, bertze hitz batzuetan, oinazearen irria. Zeren, ote dakizu zenbat sufritu zuen anaiak, hark bere
|
buruari
egin zizkion zaurien gaizkoaduraren ondorez. Eta, halarik ere, bere irri harekin ikusten genuen beti, edo bere irri iduriko harekin, hobeki, zeren eta irri hura ez baitzen arraitasunarena, baina nigarrarena eta tristurarena, penarik penagarrienarena eta hortz haginen karraskotsena; eta trufarik krudelenaren irria zen, azpian eta bere maskarapean oinaze neurriz gaineko hura gordetzen zuelako, bizi bizia...
|
|
|
...ditzerat eman dizudanagatik kontsidera eta estima dezakezu ezen jendeak arlotetzat eta erdi txepeltzat hartzen zuela bere apeza, baina ez, zeren, egia bada ere eliztarrek harekin irri egiten zutela —eta ez guti—, egia da, halaber, ez ziotela hari irri egiten; eta nola, bertzalde, ateraldi haietarik haratago, gizon seriosa baitzen, herritarren zerbitzuan bizi zena, haien behar spiritualei
|
buru
egiteko edo baserri urrunenetako eriei ere astoaren gainean bisita egiteko disposizionean beti ere, hala, don Frantziskok aldeko zituen, oro har, jendearen maitasuna eta onespena.
|
|
|
Nik bederatzi urte nituela izan zen, eta Mattinek hamabi. Aita eta ama bazebiltzan orduko erraiten, isilpean, ezen prezeptore berria ekarri behar zela, zeren eta egun batean sujet hari buruzko solasa aditu bainien gordeka eta ezkutuka, aitona Nikolasek bi urte eskas lehenago hartu erabakiari berriro
|
buru
egiteko asmotan, profitatu nahi zutelarik, hartarakotz, aitona Nikolas gero eta eriago eta ezinduago zegoela, gero eta hutsago eta eskasago. Baina, guztien onerako, don Frantzisko aitzinatu zitzaien.
|
|
|
Eta arrazoin zuen, beharbada. Eta hargatik ez zion behar bezala
|
buru
egin, maleruski, bere bi olen gainbeherari, zeina baitzegoen loturik, bertzalde, aspalditik zetorrèn eta Euskal Herri osorat hedatu zèn burdinaren gainbeherarekin... Ordea, noiz eta baitzirudien ezen negozioa galdugordean zegoela eta hondoa jotzerat zihoala, Urbiainerat heldu zen jigant hura, falkoina baino begi zoliagoa zena eta harririk arruntenaren azpian urrezko moneda bat ikusteko gai zena, eta jigant hura gure aita izan zen.
|
|
|
Eta aita —gainbeherari eta kinka larri hari
|
buru
egiteko, buruan irakiten zituen ideiei gorputz emaiten ziela eta bide berriak urratzen—, Baionako, Donibane Lohizuneko eta Pasaiako portuetako arduradunekin eta inguru haietako dendariekin eta tratulariekin harremanetan jarri zen. Eta, nola muturra nonahi den sartzen baitzuen, hala sartu zen, arrantzaren munduan ez ezik —Donibaneko bakailao untzienean nagusiki—, kafearen eta txokolatearen, baita tabako eta tabako hautsaren munduan ere, Baionako arno saltzaileekin zituen tratuak eta irabazpideak ahantzi gabe.
|
|
|
Eta zezenak panpinak adarkatu, eta hauek zutik erortzen ziren beti ere, zangoen gainean. Eta jendeak irri egiten zuen eta irri egiten zien... jakin gabe ezen, halatan, beren
|
buruei
egiten zietela irri, zeren eta, zer gara, bada, panpina haiek baino gehiago, bizitzak adarkatzen gaituenean. Hobe, bai, haiek bezain gogorrak bagina, jaun André, zeren, adarkada bakoitzaren ondotik, berriro izanen baikinateke bizitzari buru egiteko gai, eta ez ginateke geratuko zeinahi bide bazterretan abandonaturik, bentzuturik eta amore emanik, nola gertatzen baita usu!
|
|
|
Eta jendeak irri egiten zuen eta irri egiten zien... jakin gabe ezen, halatan, beren buruei egiten zietela irri, zeren eta, zer gara, bada, panpina haiek baino gehiago, bizitzak adarkatzen gaituenean? Hobe, bai, haiek bezain gogorrak bagina, jaun André, zeren, adarkada bakoitzaren ondotik, berriro izanen baikinateke bizitzari
|
buru
egiteko gai, eta ez ginateke geratuko zeinahi bide bazterretan abandonaturik, bentzuturik eta amore emanik, nola gertatzen baita usu!
|
|
|
Baina, Louis XIV.aren mirailen inguruan zuk zeure
|
buruari
egiten zenizkion galderen ildotik... zer erran nahi ote zuten aitaren ehiza trofeo haiek, sala nagusiaren apaintzeko eta dekoratzeko erabili zituenek. Zer ezkutatzen zuen, edo zer agertzen zuen aitaren jokabide eta jokamolde hark, iduriotarik haratago?
|
|
|
Kontseilu hura dugu, konparazione, noiz eta Ararat mendiaz eta libertatearen mendiaz mintzatu baitzitzaidan, haren zuhurtziaren erakusgarri: " Joanes, egia duk ezen aitzina nahi duenak
|
buru
egin behar diola zailtasun orori, baina jakik, bertzalde, ezen, batzuetan, uholdeari buru egiteko uholdearen alde jarri beharra dagoela, zeren eta ur lasterrei burugabeki buru egiten dien txalupak akabatzen baitu ur lasterrak irentsirik, Ararat menditik urrun". Eta hala entseiatzen zen bidean sortu traba eta behaztopei buru egiten, ez buruz buru eta bekoz beko, baina zeharka.
|
|
|
Kontseilu hura dugu, konparazione, noiz eta Ararat mendiaz eta libertatearen mendiaz mintzatu baitzitzaidan, haren zuhurtziaren erakusgarri: " Joanes, egia duk ezen aitzina nahi duenak buru egin behar diola zailtasun orori, baina jakik, bertzalde, ezen, batzuetan, uholdeari
|
buru
egiteko uholdearen alde jarri beharra dagoela, zeren eta ur lasterrei burugabeki buru egiten dien txalupak akabatzen baitu ur lasterrak irentsirik, Ararat menditik urrun". Eta hala entseiatzen zen bidean sortu traba eta behaztopei buru egiten, ez buruz buru eta bekoz beko, baina zeharka.
|
|
|
Kontseilu hura dugu, konparazione, noiz eta Ararat mendiaz eta libertatearen mendiaz mintzatu baitzitzaidan, haren zuhurtziaren erakusgarri: " Joanes, egia duk ezen aitzina nahi duenak buru egin behar diola zailtasun orori, baina jakik, bertzalde, ezen, batzuetan, uholdeari buru egiteko uholdearen alde jarri beharra dagoela, zeren eta ur lasterrei burugabeki
|
buru
egiten dien txalupak akabatzen baitu ur lasterrak irentsirik, Ararat menditik urrun". Eta hala entseiatzen zen bidean sortu traba eta behaztopei buru egiten, ez buruz buru eta bekoz beko, baina zeharka.
|
|
|
" Joanes, egia duk ezen aitzina nahi duenak buru egin behar diola zailtasun orori, baina jakik, bertzalde, ezen, batzuetan, uholdeari buru egiteko uholdearen alde jarri beharra dagoela, zeren eta ur lasterrei burugabeki buru egiten dien txalupak akabatzen baitu ur lasterrak irentsirik, Ararat menditik urrun". Eta hala entseiatzen zen bidean sortu traba eta behaztopei
|
buru
egiten, ez buruz buru eta bekoz beko, baina zeharka. Oroitzen dut, alde horretarik, usu baino usuago erabiltzen zituela signifikantza bakarra ez zuten erranak eta etsenpluak edo hainbat haritako anekdotak, jostetan ibiltzeko parada emaiten ziotenak, zeren eta, handik edo hemendik oldartzen zitzaizkionean, haratagotik egin baitzezakeen ihes eta egiten ohi zuen ihes, nola behin baino gehiagotan ikusi ahal izanen duzun, jaun André, hemendik aitzina.
|
|
|
—erran zion, beltzuri— Arraioa! Hutsari
|
buru
egiteko modu bikaina bai hori... burua hutsik duen norbaitentzat! Ordea, hori baino gogorragoa hintzela uste nian nik...
|
|
|
" Zer axola zait niri Rafael bat eta mila Rafael galtzea, baldin seme galdua berreskuratzen badut?". Eta hirea ez duk ohorea, baina koldarkeria, zeren eta ez baitiok
|
buru
egin nahi heure hutsari eta heure bizitzan huts egin izanari. Eta, hire aitaren memoriaz denaz bezainbatean, bertze gauza bat erran nahi diat, Pedro:
|
|
|
Izan ere, negozioak ezin hobeki doazkigu... eta hauxe izan daiteke jauregiko zoru pareten apaintzeko parada eta okasionea. Gogoratzen bazarete, asmo hori bera nerabilen Villagrandeko dukearekin harremanetan jarri aitzin, baina gero, haiei eskaini genien festaren gastuei
|
buru
egin behar izan nielarik, gerorako utzi behar izan nuen. Egunotan, bertzalde, urtero bezala, Donibane Lohizunerat iritsiko da Alessandro de Novara kapitaina, merkatari italiar hori, zeinaz noizbait mintzatu izan bainatzaizue, itsasoak irensten ez badu, jakina, Jainkoak ez dezala nahi.
|
|
|
Orduan bai, istantean altxatu zizkidan berriro begiak, baina begi haiek, ezusteko batez ez ezik, kezka batez ere mintzatu zitzaizkidan, erran nahi balidate bezala: " Argi ibil, Joanes,
|
burutik
egiten hasia haiz, eta burua begiratu huke".
|
|
|
Eta, horrela, gaztainarik gabeko gaztain karloa baino ezdeusago eta arantzaz josiago sentitzen nintzela, eskatzen nion Jainkoari ezen ez zezala luza ene arantzen eta ene zalantzen aldia; aitzitik, arantza bat kendu orduko sartzen zitzaidan bertze bat, eta sartzen zitzaidan ariman barrenago eta sakonago. Eta, entseiatzen nintzen arren neure imajinazino beroaren oldarraldi bakoitzari intentzionerik onenarekin
|
buru
egiterat, ene intentzione ona ez zen etsai izugarri haren aurkako gaztelurik eta dorrerik aski. Eta penitentzia egiten nuen, baina ene penitentziazko obrek ere ez zuten ondore onik.
|
|
|
Baina, aitak, amak eta aita Bartolomek ateratzen zituzten arrazoinen aitzinean, osaba, ohi ez bezala, isil isilik egon zen denbora guztian, atsekabetua eta desgogara. Eta aitak erraiten zuen ezen ez zegoela etxegoiendarren ohorea horrela lohitzerik ez zikintzerik, Mattinek lohitu eta zikindu zuen bezala... non eta bere etxean eta gurasoen etxean!; amak, deabruak nonahi den eta noiznahi den erein zezakeela bere hazia, baita handikien baratzean ere, eta neurri guztiak ere ez zirela aski, hari
|
buru
egiteko; eta aita Bartolomek, finean, arrai eta alegera egoitekoa zela eta Jainkoari eskerrak emaitekoa, bai, halarik ere, zeren gaitzak tenorez harturik baitzuen erremedioa, eta zeren Mattinekin bederen tenorez ibili baitziren. Eta guztiak zeuden, beraz, desgusturat, baina gusturat; nahigabeturik, baina nahitsu, osaba Joanikot izan ezik, zeren baitzirudien ezen atsekabez atsekabe zebilela...
|
|
|
Eta, aizue: baldin hil bazarete, ohorea zuei, zeren galdu baita Nafarroa, baina irabazi duzue zeruko loria, zeuen eginbidea bete ondoren, Gaztelako tropei
|
buru
eginik, zeren nork bere lurra defendatzea baita gizonaren lehen obligazinoa eta eginbidea, eta entseiatzea nork bere lur galduaren berreskuratzerat.
|
|
|
odol gehiagorik ez. Hirurogei gizon eskas ditiat neure menean eta guztiak erabil zitzakeat, setiatu gaituzten tropei
|
buru
egiteko eta Urbiaingo gaztelu tipi hau Massada berri baten edo Numantzia berri baten bihurtzeko, baina ez ditiat erabiliko, zeren odolik onena beti ere baita isurtzen ez dena, noiz eta haren isurtzeko arrazoinik ez baitago. Eta orain ez zagok.
|
|
|
—eta, eskurat urrezko ezkutu batzuk emaiten zizkidala, segitu zuen—: Moneda hauek, bertzalde, ez zaizkik gaizki etorriko, heure bidaiako gastuei
|
buru
egiteko —eta, begietarat so egiten zidala, hala solastatu zitzaidan gero, betartean irri bihurri bat ezkutatzen zuela—: Bidaia ona izan diagu Indietarik honat, eta luze mintzatu gaituk honetaz eta hartaz...
|
|
|
—Eta itzuli zen aita Bartolome Iruñarat, eta handik egun gutirat izan nuen ideia hura, zerutik etorria iduritu zitzaidana, Pagabasoko leizerat prozesionean joan ginenean, izurriteari
|
buru
egiteko, don Laureano buru genuela; zeren present bainituen nik orduko hitz haiek, san Inaziok Xabierko Frantziskori xuxenduak eta Pedro Huizik kaperako freskoan skribatuak: " Zertarako nahi duzu mundu guztia, baldin zeure arima galtzerat uzten baduzu?"; eta present nituen, halaber, aita Bartolomeren hitzak, neuri xuxenduak bere azken bisitaldian:
|
|
|
Eta tigreak orro egin zuen, eta paralizaturik eta odol hozturik geratu ginen han geundenak, baina ez guztiak, zeren eta altxatu baitziren lauzpabortz indiar, arkuak teinkatzeko prest; altxatu zen, halaber, Joxe Aberasturi ezpataz hari
|
buru
egiteko; eta altxatu zen Antonio, zeinak, bertze guztiei eskuaren keinu batez aitzinatzen zitzaiela eta deliberamendu hura deliberatuki hartzen zuela, erran baitzuen:
|
|
|
Eta sinesten hasia nintzenean ezen ene lagun gipuzkoarra
|
burutik
egina zegoela eta adimendutik kanpoan —indiar haiekin bi urte generamatzan sasoinean izanen zen, guti goiti beheiti—, orduan gertatu zen gertatzekoa...
|
|
|
—Neurekin daramadan indiarraz denaz bezainbatean, zeinari Goruki baiteritza, mutil ezin leialagoa da eta ezin balentagoa, halako suertez, non bitan salbatu baitit bizia, berea perilean jarriz: batean, sierpe jigant bati
|
buru
egiten ziola, eta bertzean, atrapaturik nindukatèn lur lohi higikorretan sartu eta handik ateratzen ninduela...
|
|
|
Laugarrenean, ordea, noiz eta mirakuluaren goait bainengoen, ez nuen deus ere entzun, harako erran luze hura ez bazen,
|
burutik
egina zirudien preso gaztelau gartzelan sartu berriak behin eta berriro errepikatzen zuena, ondoko gelatik: Una hora duerme el gallo/ dos el caballo/ tres el santo/ cuatro el que no es tanto/ cinco el capuchino/ seis el agustino/ siete el caminante/ ocho el estudiante/ nueve el pollino/ diez el gorrino/ once el muchacho/ doce el borracho/ y el perro y el gato/ duermen cada rato.33
|
|
|
Eta, ai, zein urrun geratzen zitzaidan denbora eta sasoin hura, noiz eta Amsterdameko porturat iritsi bezain fite oilarraren moduan ibiltzen baikinen, oilotik oilorat, geure egitekoa egiten genuela ahalik eta lasterren eta fitezen! Eta nola maradikatzen nuen neure bizitzako aldi hura eta nola ahalketzen nintzen aldi hartaz!, nahiz eta ulertzen nuen, bertzalde, ezen ez zegoela ikasbide hoberik bizitzak berak eskaintzen ziguna baino eta ez zegoela zentzatze zentzuzkoagorik nork bere
|
buruaren gainean
egin zezakeena baino, gure hutsen zuzentzeko eta gure falten korrejitzeko eta erremediatzeko... eta bidean abantzatzeko eta aitzina egiteko, azken finean.
|
|
|
—Eta, uholdeari
|
buru
egiteko, biok garamatzan untzi tipi hori baizik ez diagu, buruz gidatzen jakin behar duguna, uholdeak irents ez dezan eta hondoratzerat egin ez dezan. Eta, horrela, nola Noeren denboretan ere uholdea iragan zen eta hala lehorreratu ahal izan zuen bere untzia Ararat mendian, gureak ere aurkituko dik noizbait bere Ararat mendia, libertatearen mendia...
|
|
|
—Joanes, egia duk ezen aitzina nahi duenak
|
buru
egin behar diola zailtasun orori, baina jakik, bertzalde, ezen, batzuetan, uholdeari buru egiteko, uholdearen alde jarri beharra dagoela, zeren eta ur lasterrei burugabeki buru egiten dien txalupak akabatzen baitu ur lasterrak irentsirik, Ararat menditik urrun...
|
|
|
—Joanes, egia duk ezen aitzina nahi duenak buru egin behar diola zailtasun orori, baina jakik, bertzalde, ezen, batzuetan, uholdeari
|
buru
egiteko, uholdearen alde jarri beharra dagoela, zeren eta ur lasterrei burugabeki buru egiten dien txalupak akabatzen baitu ur lasterrak irentsirik, Ararat menditik urrun...
|
|
|
—Joanes, egia duk ezen aitzina nahi duenak buru egin behar diola zailtasun orori, baina jakik, bertzalde, ezen, batzuetan, uholdeari buru egiteko, uholdearen alde jarri beharra dagoela, zeren eta ur lasterrei burugabeki
|
buru
egiten dien txalupak akabatzen baitu ur lasterrak irentsirik, Ararat menditik urrun...
|
|
|
Eta, hala, Alain Coup d’Œil ekin hilabete eta erdi edo neramala, galdetu nion ea ba ote zekien nola sortu zen xake jokoa, eta hark ezetz ihardetsi zidan, eta nik asmatzailearen eta erregeren arteko historia kontatu nion. Eta jakinarazi nionean, kontakizunaren azken alderat, nola erregek ezin izan zion
|
buru
egin asmatzailearen galdegiteari, ez zegoenez gero erresuma osoan behar hainbat gari bihi, Alain Coup d’Œil isilik geratu zen, harri eta zur.
|
|
|
Baina kapitaina egun hartan gai hartaz luze solastatu bazitzaidan ere, marinelek ere ez zuten bertze konturik erabili itsasaldi osoan, neskak eta ema mutiriak goiti eta neskak eta ema mutiriak beheiti, halako suertez, non ez baininduten bakean utzi beren hitzekin eta beren txantxekin. Eta, hitz eta txantxa haiei, hatsarrean, neure ahalkeak eraginikako isiltasunaz edo ihardespen ezin laburragoez
|
buru
egin banien ere, nihaur ere irri egiten hasi nintzen azkenean.
|
|
|
Edo ez al dugu, urrunagorat joan gabe, Frantzisko I.aren etsenplua? Frantziako errege hura, zeinak, bere emaztekiekin eta bere burdel ibiltariarekin zituèn gehiegizko gastuei
|
buru
egin ahal izaiteko, etengabe igaiten baitzizkien herritarrei zergak, edo jauntxoei baxerarik karioenak kentzen, harik eta egun batean manatu zuen arte ezen balia zitezela san Martin Tours-koaren panteoiaren zilarrezko hesiaz, moneden egiteko... eta zeinak, halarik ere, Erromako Elizako basailu leialtzat baitzuen bere burua, halako suertez, non bere aurkako iraintzat hartzen baitzituen heresia eta...
|
|
|
—Ez! Gizonaren egitekorik handiena patuari eta abersitateari
|
buru
egitea da, Graziana, mundua aitzina egiten dutenena denez gero, ezbeharren eta ondikoen gainetik. Eta horregatik nago harro Mattinez, zeren gizonki jokatzen ari baita bere jokoa, eta zeren nik ere orobat eginen bainuke, Mattinen lekuan banengo.
|
|
|
Baina ikusi al duk nor den Piarres? Libertateak bere zigiluz markatu duen gizon hautatu horietarik duk, abersitateari
|
buru
egiten diona eta beti ere aitzina egiten duena...! Eta hik ere aitzina egin behar duk, Pedro... eta egin ere eginen duk noizbait, zeren ni nauk eta ni izanen nauk, hik behar duan haizea eta hire pintzelak behar duena, sinetsi nahi ez badidak ere!
|
|
|
badakigu ezen lohitzen eta likisten garela, noiz eta egin beharrekoa egiten ez baitugu, baina, halarik ere, noiz eta, erretorikaren bidez, bi hitz airoski lotzen ikasten baitugu, berehala lotzen gatzaizkio, hitzen ederraz eta urrearen distiraz, geure lohiaren eta geure likitsaren beztitzeari eta haren estaltzeari, eta apaintzen dugu geure satsa eta geure simaurra arrosa lurrinztatu batez. ...lako batean, berez eta halabeharrez, gauza bakoitzak bere lekurat egiten duen arte —azalak azalerat eta mamiak mamirat—; eta ohartzen gara orduan ezen gure lohia eta gure ustela ez dela bertze alderat behatuagatik desagertzen, eta geure lohiarekin eta geure ustelarekin egin behar dugula aitzina —geure mugetarik eta geure hauskortasunetik—, eta besoak ditugula, geure muga horiei
|
buru
egiteko, zeren, geure deusezetik bertze deusez bat amoroski besarkatzen dugunean, erortzen dira mugak eta loratzen zaigu bihotzean eguzki bizi gori bat, urrerik urretsuena baino distiratsuagoa dena, nola loratu baitzitzaion Kristori Kalbario mendian, bere bakardadetik eta bere deusezetik munduaren deuseza besarkatu zuenean.
|
|
|
—Zeren, ihes eginen banu, neure
|
buruari
eginen bainioke ihes, eta hori ere ez nikek nahi... —eta, sutan erretzen ari ziren skribuei beha, erantsi zuen—:
|
|
|
Osabaren hitzak oroitzen nituen, ordea: " Zeren, ihes eginen banu, neure
|
buruari
eginen bainioke ihes, eta hori ere ez nikek nahi..." Baina orain ez zegoen bakarrik, Maddalenekin baizik, eta nola amorioak mirakuluak ere egin ditzakeen, bizi berri bati ekin ziezaioketen, han Lapurdin, Nafarroa Beherean, Zuberoan... edo haratago, Frantzian, Urbiaingo desterrutik ihesi...
|
|
|
Halarik ere, urduri nengoen, oroz gain... Eta, hala, kontzientzian gorderik nuen harra eta betiko harra entseiatzen zelarik urduritasun hura bere alde eta fabore jartzerat, berriro erran zidan ezetz eta ezetz... eta ezezko haiei
|
buru
egiteko ez nuen pitxertxoa kurka batean edatea baino erremedio hoberik ediren. Hura ikusten zuelarik, esku zartaka hasi zitzaidan neska, erraiten zidala:
|
|
|
Eta nola sartu zizkidan beldurraren piztiak bere erpeak eta atzaparrak berriro errai erraietaraino, eta nola jarri zitzaidan pultsua eta odola, zaldia laur ointka baino fitezago! Ordea, bikotea eskailera batzuetan goiti galtzen ikusten nuela, iritzirik ezen hura zela zirt edo zart egiteko puntua eta sasoina, bertze kurka bat eginik eta neure beldur hari
|
buru
eginik, galdetu nion Catherineri ea zergatik ez ninduen Mignonenganat eramaiten, neska haren ezagutzeko gutizia nuela. " Ongi da —erran zidan— Orain berean ezagutzen ahal duzu Mignon.
|
|
|
Zeren, Holandan nengoen arren, Holandak ez bezala, zeinak bere dikeak baititu itsas uren meneratzeko eta gobernatzeko, ezin eskasagoak baitziren ene defentsak, gainerat zetorkidàn humore uholdeari
|
buru
egiteko.
|
|
|
Eta zein gogor egin zitzaizkidan ilunera arteko orduak, okaz oka eta eldarnioz eldarnio, harik eta lo pisu batek hartu ninduen arte...! Biharamunean, loak indarberritu ninduelako edo, neure buruaren jabe itzarri nintzen —ez, halarik ere, arras sendaturik, baina bai egunari
|
buru
egiteko moduan—, bertze marinel guztiekin batean. Eta berriro loratu zitzaidan bihotzean itsasoari nion amorioa... baina ene amorioaren lore hark, bezperakoarekin konparaturik, petalo bat gutxiago zuen, zeren bainekien ezen itsasoak eneganaino luza zezakeela, noiznahi den, bere esku beltza —bezperako oinazeak memorian utzi zidan lorratz sakona lekuko—, eta esku beltz haren gerizpean ezin zitekeela ene amorio hura osoa eta guztizkoa izan, zeren itsasoa ez baitzen nik idurikatu nuen bezalakoa, baina zen bezalakoa.
|
|
|
Etxe hartarik jalgi nintzenean, portuan ainguraturik genuen untzirantz abiatu nintzen, ez Frantsesen Ostaturantz, lagunekin geratu bezala, artean ez bainengoen neure onean... eta goiti beheiti etsaminatu eta argitu nahi bainuen, bertzalde, neure egoera, eta imajinazinoa dantzan jarri, lagunek biharamunean egin ziezazkidaketen galdegiteei ahalik eta modurik airosenean
|
buru
egin ahal izaiteko. Harako bidean nindoala, azken hiruzpalau orenetan gertatuak ezin sinetsirik, arrai sentitu nintzen, amesgaizto hartarik libratu nintzelako, baina baita bentzuturik eta zapuzturik ere, edonor zapuzteko modukoak izan baitziren, zinez, azken ordu haietan neuri gertatuak...
|
|
|
Nahiago ohe gainean gelditu balitz, niregandik gertuago, baina ez nion guraria adierazi. Begi lepoak alde guztietara bihurtzen ikusirik bide ninduen, neure
|
buruari
egiten ari nintzaion galderari galderaz erantzun baitzion:
|
|
|
" Polizi iturrien arabera, bere hartatik —metro bi baino gutxiago, seguraski— eta buruz
|
buru
egindako bi tirok eragin zioten heriotza. Ondorio horiek, dena dela, azaleko azterketatik ateratakoak baino ez dira, autopsiaren eta forentsearen gainerako lanen emaitzak jakinarazten ez diren artean".
|
|
|
—Ezin kexa. Suhiltzaileetan
|
buru
egiten zuenari hitz batzuk, udaltzain sarjentu bati ere bai, eta hilotza aurkitu duenari ez, etxera itzuli baita, baina bai haren ilobari. Ez duk gauza bera, baina berdin berdin balio dik betegarritako.
|
|
|
Imajina ezak bi zirtzil horien bihotz ukaldia, harrapakina Ripodasen elektrotresna saltegira ekarri eta kanpaina denda hedatzean! Ripodasek, haien
|
buru
egiten baitzuen, berehala ezagutu omen zian, baita pentsatu ere dirubide polita izan zitekeela. Sei milioi eskatu omen zizkioan bere lagun Soriari, izebaren gorpuaren truke.
|
|
|
Nolanahi ere, bi metro izan edo hiru izan, funtsezko alderik ez duk. Hiltzaileak buruz
|
buru
egin zioan tiro. Osotara ustekabean harrapatu ezik, Urtxipiak denbora izanen zian ikararen bat egiteko.
|
|
|
Maleta jadanik itxia eta nire eskuetan zegoen, eta ni etxe horretatik ateratzeko presaz.
|
Buru
egin nuen sarreraraino, ama semeak gibelean, eskutik lotuta. Unaik hiltegira daramaten bildotsa ematen zuen.
|
|
|
...ren ondoren, hiru aurkezleek ordu erdiko atsedenaldia izan zutenez paperak eta errepasatzeko, argiak itzalita zeudelarik eta ikusleak palomita jate isilekoan, bada, aulki hartantxe ahalik eta erosoen eseriz artean Ana Morena zenaren haragi erre usain sarkor okaztagarria ederki asko suma nezakeen, aulkiak belus gorrimin hartatik isurtzen zuena, programara ekarri nindutenetik hainbeste alditan neure
|
buruari
egin nion galdera egin nion berriz ere, baina orduan larritasun handiagoz beharbada: zergatik ekarri naute hona?
|
|
|
Erabiltzen al zuten tximinoek zigilu eraztunik? Ba ote zen munduan tximinorik Gar men dia abizena zuenik?, izan ziren nire
|
buruari
egin nizkion lehen bi galdera larriak. Jakina ezetz!
|
|
|
Esan nahi dudana da liburu honek ez lukeela judizio etiko deitzen dugun ezer edukiko, ezta halako judiziorik inplikatzen duen ezertxo ere. Noski, balio judizio erlatibo guztiak eta zientzi proposizio egiazko guztiak edukiko lituzke, eta azken
|
buruan
egin daitezkeen egiazko proposizio guztiak. Baina deskribatutako gertakari guztiak, honela esan, maila berean izango lirateke, eta, halaber, proposizio guztiak maila berean izango lirateke.
|
|
|
" Eta jaten amaitu bezain laster, atsegin pixka bat hartzen zuten kantuan eta suaren inguruan dantzan. Atseginaldia amaitzerakoan, jaiaren
|
buru
egiten zuen pertsonak arrautzopil handia egiten zuen, ertzetan txigortua, am bonnach bela tine zeritzana —hots, Beltaneko opila— Puska asko egiten ziren, eta handikiro banatzen bildutako guztien artean. Puska jakin bat hartzen zuenari cailleach bela tine deitzen zioten, hots, Beltaneko carline a, lotsabide handiko izena.
|
|
|
Sala hartan nengoela ikusi nuen Ballesteros komisarioa, zutabearen kontra jartzen eta, oniritzia emanez bezala, beste txakurrei keinuak egiten. Ondoren lotu ninduten bizkarra zutabearen kontra nuela, eta aurrez aurre abiadura hartuta etorriz, ostikada eman zidan barrabiletan taldeko
|
buru
egiten zuenak. Hiru aldiz errepikatu zuen ekintza!
|
|
|
Urte hartan ez dakit atzeratu egin ote zuten Francoren heriotzaren urtemuga edo zer gertatu zen, baina DGSn nengoen egun haietako batean ari ziren txakurrak haren oroitzapenetan, eta gogoan dut denak mozkor arraio eginda zeudela. Txakur haien artean
|
buru
egiten zuenetako bat ikusi nuen, ni ninderamanari esaten geroxeago ostera eraman nintzala hara, bere aurrera. Keinu adierazgarria egin zion buru egiten zuen hark, eta keinu hura geratu zitzaidan buruan.
|
|
|
Txakur haien artean buru egiten zuenetako bat ikusi nuen, ni ninderamanari esaten geroxeago ostera eraman nintzala hara, bere aurrera. Keinu adierazgarria egin zion
|
buru
egiten zuen hark, eta keinu hura geratu zitzaidan buruan. Eta, jakina, ostera noiz deituko eta piztia mozkor haiengana noiz eramango ote ninduten zain eman nuen gau osoa, erabat urduri eta egonezinean.
|
|
|
Goiz hartan ordea, ohean aurkitu ninduten, jaikitzeko asmorik gabe. Jaiki eta leihoaren ondoan jar nendila agindu zidan; nik ezetz,
|
buruarekin
egin nion ezetz. Ustekabe handia izango zen hura kartzeleroarentzat.
|
|
|
|
buruan
eginen nizkizukeen
|
|
2001
|
|
|
Marraskiloari hegoak ipiniko dizkio eta eraikuntza baterako proiektuari, leihoen ordez, begi erraldoiak. Giza irudiei bularrean zein
|
buruan
egindako zuloek paisaia ikustea ahalbidetzen dute eta Venusen gorputza erdibiturik, arrautz bat ageri da erdian. Aretha Franklin buruz behera ikusiko dugu hemen, film batetarako afitxa aldamenean eta kolore biziko hamabi apostoluak aurrerago.
|
|
|
Frantziako Estatuko zein Ipar Euskal Herriko herri eta kantonamendu bozak bereziak dira, bereziak direnez. Bi itzuliko bozak izateaz gain, Herriko Etxeetarako bozak abiapuntua izan ohi dira alderdi nagusien artean gaineratiko hauteskundeei
|
buru
egiteko. Bitxikeriak bitxikeri, Departamenduko Kontseilu Nagusia kudeatzeko burutzen diren kantonamendu bozak ez dira kantonamendu guztietan aldi berean egiten.
|
|
|
Sekula ez zait gustatzen jendeaz barre egitea. Nire
|
buruari
egiten diot barre, eta laguntzera atera den bolondresa zirikatzailea bada, harekin katxondeo pixka bat izaten dut, baina neurrian. Gainera, besteei barre egitea gure aurka doa, inork ez baitu laguntzera atera nahiko.
|
|
|
Bularra hartzen duen bitartean, asma edo ekzema bezalako alergiak, katarroak, belarriko infekzioak eta antzekoak harrapatzeko arrisku txikiagoa du umeak eta, modu horretan, txertoaren onurak jaso ditzake: amak hotzeria, larruazaleko eritasun edo beherakorik nozitzen badu, gaitzok ez dizkio iragango umeari esne bidez baina horrelakoei
|
buru
egiteko lagunduko dioten antigorputzak bai, aitzitik.
|
|
|
Gogoan izan dezagun haurra adin horretan oraino ez dela botulismoa sortzen duten espora horien garapenari
|
buru
egiteko gauza.
|
|
|
Errealista izan eta norbere egoera errealari buruzko koadro diagnostiko zehatz bat
|
buruan
egitea lagungarri izan dakiguke katastrofismoaren edo euforiaren biktima ez bihurtzeko.
|
|
|
Besteak egiten ditu bere sufrimenduen erantzule edo alderantzizko ikuspegia hartzen du: bere
|
burua
egiten du inoren arazoen errudun.
|
|
|
Gauzak horrela, neure
|
buruari
egiten diodan galdera hauxe da: egoera aldakorhorrek zer nolako eragina eduki dezake sortzaile batengan?
|
|
|
Testua irakurtzean Piarres Lafitte euskalzain jaunari eska dakiokeen lehengauza hauxe liteke: Ibarrart koblakari ospetsuari
|
buru
egiten dion Kanboko emaztehorren izena zein da. Itxuraz ez da nornahi:
|
|
|
Eta orduan kontratua atera zuten, irakurri ere bai. Idatzia zenaren arabera, bere ondasun guziak eman behar zizkien,
|
burutik
eginak ziren gizon haiei. Oinak herrestaka, etxe aldera eraman zuten, dena hartu nahian.
|
|
|
Lau hilabete geroago trenean Meeruteko okin batekin buruz
|
buru
egin zuen. Bere okindegian lana eskaini zion.
|
|
|
Neure
|
buruari
egiten nion, gure zakur ederrak ikusi eta errioxar horrek emeki emeki ez ote zien Indiako zakurrei maitasun poxi bat hartuko.
|
|
|
" Noizko egingo da argia? Egitan, ausaz, gai au, beste ainbeste bezela, bear danez uler ta adierazteko, yakitunek euskeraz beren
|
burua
egingo dutenean ikusi ahal izango dute. Beren kultura laterazkoa edo beste edozein erderazkoa izan dedin bitartean, zalla edo izango zaie:
|
|
|
Gehitzen dihoazkio kezkak eta kezkekin batera buruko minak, irudipenak eta ametsak. Ero etxera daramate bukaeran,
|
burutik
egin duelakoan. Ez zeukan beste biderik ez berak ez egileak.
|
|
|
eta ondoan erdarazko" tocan a la puerta" daramanez gero, nabari du jo egizu atea edo antzekoren bat esan nahi duela pasarte horrek. Esan, ordea, ezin zezakeen horrelakorik esan, kopiatzailea
|
burutik
egin edo moz  korturik ez egotekotan. Beste hau, berriz bai ederki esan zezakeela:
|
|
|
XX. mendeko zenbait fisikarik beren
|
buruari
egin dizkioten galderen artean hauxe dugu: zeintzuk dira, konplexutasun biokimikoa existi dadin, naturaren konstante ezagunek izan ditzaketen balioak?
|
|
|
Zientziaren eta Teknologiaren XX. mendeko garapena arautu duten lorpen nagusienetarikoak laburbildu aurretik, Richard Feynman ek, XX. mendeko fisikari handienetarikoak, idatzitako The Feynman Lectures on Physics liburuan bere
|
buruari
egiten dion galderara joko dugu:
|
|
|
Horrekin guztiarekin batera, Zuzenbide positiboarekin batera, teorian banatuta luketen botereen egitatezko ezkontza baino ez den botere judizialaren erabilpen positiboa da modu benetan eraginkorrean Madrilgo gobernuan dauden
|
buruak
egiten ari direna.
|
|
|
1991.ean Juan Cruz Allik
|
buru
eginik UPNk Nafarro ako Diputazioaren areto ederrak berriro ere eskuratu zituenean —ia zortzi urtez alfonbra haien gainean bisitari moduan ibili ondoren—, Miguel Sanzek ordura arte inorklo rtu gabeko boterea kontzentratu zuen bere eskuetan. Memoriaz ari naiz, baina Diputazioko lehendakariordeizateaz gain, Ingurugiro, Etxebizitza eta Lurralde Antolaketa sailak bere esku gelditu ziren, eta baita Justizia eta Barne saila ere.
|
|
|
Gizakiari norbera zaio maitagogorik gogokoena. Gizakiak maitasunari uko eginez, bere
|
buruari
egiten dio kalterik handiena. Maitatuz, norberari egiten dio onik gehien.
|
|
|
" Un telescopio". Tresnaren xoko guziak begiratzen zituzten bitartean,
|
buru
egiten zuenak kontu arrotz batzuk aipatu zizkion: " guerra, Africa, Franco, requeté, España, el puente de Endarlaza, coronel Beorlegi...".
|
|
|
Britainiar armada kolonialeko kapitainen antzeko jantzia zuen soinean. Bera zen
|
buru
egiten zuena. Bestea txikiagoa zen; Saimazako gizonaren eta Rabindranat Tagoreren arteko nahasketa bat bezalakoa zen, itxurari dagokionez, eta sari bat janzten zuen.
|
|
|
Euskarri beltzezko antiojoduna hurbildu zitzaidanean Prostatas braust isildu zen.
|
Burua
egiten zuena hasi zen hizketan.
|
|
|
Ez duzu zer eginik. Kolko Mitxoletari
|
burutik
egin zaio. Marlon Brandon dela uste du.
|
|
|
" Guk, Kanonetik Askatzeko Txatarreroak (K.A.T.) erakundeko ekintzaileok, erabaki dugu, gaurko egunean, Oximoron Santuaren Aita Zaindarien aurkako ekintza hau burutzea, zeinaren bidez une honetan bertan bahitu egiten baitugu aipatu Zaindarien
|
buru
egiten duen Guebokinder Artximandrita, eta 15 egun naturaleko epea ematen dugu, komunikatu hau irakurtzen den egunaren ondorengotik kontatzen hasita, gure eskaerak bete daitezen. Eta, epe hau bukatutakoan ez bazaie gure exijentziei konplimendua ematen, hil egingo dugu Guebokinder Artximandrita delakoa.
|
|
2002
|
|
|
Navajas) edo" gizatasunik gabekoa" (ik. Gil Casado) deitu izan zaion eleberrigintza honek munduaz hausnarketa egin ordez, bere
|
buruaz
egiten du, idazketaz beraz, alegia. Horretarako, eleberriak narrazioestrategiak berritu zituen eta kontamolde anitzekin esperimentatu.
|
|
|
Errege Dekretu 124 bidez barriraztua, Erregeri dagokiola Mahaiburutza edo Errege Ordezkariaren bitartez. Bizkaiko Batzar Nagusiak nire Errege aldian batzanduten diraneko lehenengo eretia hauxe izanik, eta heuretan neure lekukoa izatea gura, lehenengo ereti honetan Ahaldun Nagusi izan daitekeana Errege Ordezkari izentautea erabagi dot, honek eite hori adierezoz Batzarretan
|
buru
egingo dau neure izenez Foru arabera, aipaturiko Dekretuak ezarria daukanez. Horixe agintzen dot Madrilen, mila bederatzirehun eta hirurogeta hemeretzigarren urteko Apirilaren hogetabost garrenean.
|
|
|
¿ Margarituen modura gu be? Orixe txarra, Manuela,
|
burutik
egitia. Jokatu daigun jokatu euzkotarrak lez, ez ganorabakuen lez.
|
|
|
Ospeko jantzi bat edukitzea gustatuko litzaigukeen eta edukitzeko ahalbiderik badugun, horra kontsumitzaile garen aldetik geure
|
buruari
egin beharreko galdera.
|
|
|
Elikagaietan dautzan gai hauek heste meharreko digestioari
|
buru
eginik, heste lodiko bakterio floraren eraginez hartzi daitezke, horren baitan zuzenean (eta gizakiaren organismo osoan, zeharka) eragin onuragarria izaki.
|
|
|
Joera hori hain da handia, pertsonalitate motak ere frustrazioaren aurrean erreakzionatzeko eraren arabera sailkatzen baitira: gertatzen denaren errudun sistematikoki beren
|
burua
egiten dutenak, beti errua inorena dela pentsatzen dutenak eta, azkenik, errurik inori botatzen ez diotenak, gertaera epaitzen ez dutelako edo bizitzako eragozpenei garrantzi handiegirik ematen ez dietelako.
|
|
|
Elikatzeko ohiturak bizitzako etapa horretara moldatuz, osasun egoera hobezinaz goza dezakegu, bizi kalitatea bera ere hobetu eta gaixotasunen garapenari
|
buru
egin ahal izango diogu: gaitz askoren jatorria elikatzeko ohitura eta aztura okerretan datza.
|
|
|
Ahal den heinean, organismoa ahultzen diguten aztura eta egoerei saihets egitea egokiena bada ere, behar bezala elikatzeak ere garai gogorrei
|
buru
egiten lagun gaitzake, bakterio, birus eta bestelako patogenoetatik babesten gaituen sistema inmunologikoa sendotzeko bide egokia dugulako.
|
|
|
Mendiko aire osasuntsuak organismoaren oxigenazioa lagundu eta eguzkiak bitaminaren produkzioa areagotzen du, balizko errakitismo eta osteoporosiari
|
buru
egiteko.
|