|
2017
|
|
|
Iragazte prozesu bati jarraitu dioten
|
beste
tresna batzuk CATak dira («CriticallyAppraisedTopic»). CATa galdera kliniko baten inguruan antolatutako ebidentzia ikerketen laburpen estandarizatua da, eta bi helburu ditu:
|
|
|
<https://10.ikere.net/ HDO/ MBE/ >.
|
Beste
ekimen bat, Taupadakizeneko bloga da, bertan larrialdietako profesionalak CATak argitaratzen hasi dira (http://scemergentziak.blogspot.com.es/search/ label/ CAT).
|
|
|
Substantzia hau kolore gabekoa, usainik gabekoa eta zapore gabekoa da. Hori dela-eta, ura edo
|
beste
edariekin nahasten erraza da. Aho bidez hartzean nabaritzen ez denez, intoxikazioa agertzeko arriskua altua da.
|
|
|
Eraginak hartu eta 5 minutura agertzen dira eta 1 ordu iraungo dute. Eragin horiek oso aldakorrak dira kontsumitzaile batetik
|
bestera
eta, gainera, ezinezkoa da aldez aurretik jakitea zer eragin agertuko diren. Gaindosiaren ondorioz, logura, hipotonia, buruko mina eta nahasmena agertuko dira.
|
|
|
Izan ere, egitura kimikoan egindako aldaketak txikiak izan daitezkeen arren, eragin farmakologikoan aldaketa handia eragin dezakete..
|
Beste
kasu batzuetan, kannabinoide sintetikoak kasu, egitura kimiko guztiz ezberdinak lortu dira antzeko eragin farmakologikoak lortzeko. Izaera kimiko ezberdina izate horrek asko zaildu ditu substantzia berrien detekziorako lanak laborategietan.
|
|
|
Talde honen barruan eragin pizgarria (anfetamina klasikoak), entaktogenoa (3,4 metilendioximetanfetamina edo MDMA, eta haren eratorriak) edo haluzinatzailea (metoxianfetaminak) izan dezaketen substantziak daude (8). Efektu bat edo
|
bestea
sortzeko ahalmena neurotransmisore ezberdinekiko duten eraginaren, emandako dosiaren eta kontsumitzaile bakoitzaren ezaugarrien araberakoa izango da.
|
|
|
Kannabinoide sintetiko hauek Interneten bidez saltzen dira, legalak diren eta eragin psikoaktiboa izan dezaketen
|
beste
landare exotiko edo aromatiko batzuekin (Pidecularis densiflora, Leonitis leonurus?) batera nahastuta. Baina kasu gehienetan, eskainitako landarea ez da izaten benetan droga osatzen duena.
|
|
|
Artatutako emakume kopurua eta, ondorioz, osatzen duten portzentajea handitu egin da epe batetik
|
bestera
(% 22 vs% 30,4; p= 0,002). Tratamendurik jaso ez duten emakumeen portzentajea aldatu ez den arren(% 8 vs% 9), LAIKa jaso dutenena% 74 izatetik% 78,4 izatera pasa da.
|
|
|
1 Irudia: Kalitate parametruen hobekuntza epe batetik
|
bestera
|
|
|
Iskemia denborak, hau da, sintomak hasi eta arteria zabaldu arte doan denborak, erlazio zuzena du bihotzekoek eragindako heriotza eta desgaitasunekin. Zenbait ikerketak (4, 5, 8, 9) erakutsi digute iskemia denborak luzeagoak izaten direla emakumeen artean,
|
besteak
beste, beranduago jartzen baitira harremanetan osasun sistemarekin. Gure ikerketan sintomak hasi eta LHMrako tartea 110 (56,5) minutukoa da emakumeen artean eta 77 (40) minutukoa gizonezkoen artean.
|
|
|
Sarea ezartzeak, emakume gehiago artatzeaz gain,
|
beste
ondorio on batzuk ere izan ditu, besteak beste, Europako Kardiologia Elkarteak ezartzen dituen kalitate irizpide guztietan hobekuntzak ikusi dira, IA jasaten duten emakume zein gizonen artean. 1 irudian ikus daitekeenez, denbora murrizketa nabarmenagoa izan da emakumeen artean, LAIKari dagokionez batez ere.
|
|
|
Sarea ezartzeak, emakume gehiago artatzeaz gain, beste ondorio on batzuk ere izan ditu,
|
besteak
beste, Europako Kardiologia Elkarteak ezartzen dituen kalitate irizpide guztietan hobekuntzak ikusi dira, IA jasaten duten emakume zein gizonen artean. 1 irudian ikus daitekeenez, denbora murrizketa nabarmenagoa izan da emakumeen artean, LAIKari dagokionez batez ere.
|
|
|
Aipatzeko
|
beste
puntu bat da sintomak hasi eta LHMrako denbora tartea, hori izaten baita iskemia denboraren tarterik luzeena. Oro har, emakumezkoek eta 75 urtetik gorakoek izaten dituzte
|
|
|
Bihotzekoak gizonezkoen gaixotasuna bakarrik ez direla, populazioan zabaltzeaz gain, profesionalen artean ere zabaldu beharreko mezua da;
|
besteak
beste, horrek lagun baitezake emakumezkoek osasun sistemarekin kontaktuan jarri ostean dituzten atzerapenak murrizten (LHM LAIK).
|
|
|
o Haurdunaldiko 4 kasu eta jaioberriaren
|
beste
4 kasu adierazi ziren.
|
|
|
Kasuen banaketa eta ezaugarriak ezberdinak izan dira urte batetik
|
bestera
. 2012ko kasuek banaketa topografiko zehatz bat izan zuten, herri edo inguru konkretu batean.
|
|
|
Lan honetan aztertutako kasu gehienetan haurdunak sukarrarekin agertu ziren eta kasu gehienetan erditze goiztiarra gertatu zen. Kasuen banaketa eta ezaugarriak ezberdinak izan dira urte batetik
|
bestera
. 2012ko kasuek banaketa topografiko zehatz bat izan zuten eta 2014ko kasuak, ordea, elikagai konkretu bati loturikoak izan dira.
|
|
|
OF1 sagu arren talde bati B16F10 melanoma tumorearen zelulak inokulatu zitzaizkion eta 6 egun geroago, azpitalde bati estres soziala eragin zitzaion kontaktu sentsorialaren ereduaren bidez. Horretarako, saguak agresibitate maila altuko
|
beste
sagu baten kaxan sartu ziren 24 orduz. Denbora horretan, zuzeneko interakzioa jasan zuten 5 minutuko 3 saiotan, eta saio batetik besterako tartean, eraso fisikoetatik babestuta egon ziren zulatutako metakrilatozko bereizle batekin, zeinak kontaktu sentsoriala mantentzea ahalbidetu zuen.
|
|
|
Hortaz, gaixotasuna izanda ere, subjektuen arteko desberdintasunek depresio jokaerak garatzea edo ez garatzea eragin dezakete. Hori horrela izanik, subjektuen banakotasunak jokaera depresiboen garapenean duen eraginean sakontzea litzateke
|
beste
urrats garrantzitsu bat. Hau da, buru nahasteak garatzeko aukerak areagotzea edo murriztea zein ezaugarrik eragingo luketen aztertzea.
|
|
|
Hori azaltzen duten hainbat aldagai daude. Alde batetik, ezin da ahaztu minbiziaren diagnosiak eragindako estres egoerak depresio jokabidea garatzeko aukerak areagotu egiten dituela, baina badira
|
beste
arrazoi biologiko batzuk. Minbiziari aurre egiteko, organismoak immunitate sistema aktibatu eta hanturazko zitokinak jariatzen ditu.
|
|
|
Hainbat ikerketak hantura faktoreen eta depresioaren larritasunaren arteko korrelazioa antzeman dute (8). Gainera, hantura prozesuak garatzen dituzten gaitzek (minbiziak,
|
besteak
beste) depresio nahasteekin intzidentzia handiagoa dutela ikusi da (9). Estresaren eta depresioaren arteko harremana ere oso estua da, batez ere, estres soziala bada.
|
|
|
depresioaren inguruko lehen ikerketek ondorioztatu zuten depresioa setononina mailaren beherakadak eragiten zuela (13). Geroago burututako
|
beste
ikerketek, ordea, neurotransmisore horren hartzaile eta garraiatzaileei egotzi zieten jokaera aldaketen ardura (14). Horien ondorioz, serotonina eta haren aurrendari den triptofanoaren maila baxuagoak atzeman dira depresio nahastea duten pertsonengan (15).
|
|
|
Osasun mentalaren alorrean bereziki garrantzitsua da hizkuntza. Izan ere, gaixotasun psikiatrikoen zeinu eta sintomak hizkuntzaren bidez adierazten dira, ez dago, osasunaren
|
beste
alor batzuekin alderatuta, bestelako proba osagarri diagnostikorik. Gaixotasun psikiatriko gehienek, gainera, mintzairari eragiten diote.
|
|
|
Berezitasun horien adibide argia eskizofrenia da; izan ere, gaixoaren jokabidean ere isla daitezkeen arren, sintoma psikotikoak hizkuntzaren bidez adierazten dira nagusiki. Gainera, ondoren azalduko dugun moduan, mintzaira kasu gehienetan neurri batean edo
|
bestean
kaltetuta agertzen da.
|
|
|
mintzaira pobretua, eduki pobretua, mintzairaren presioa, arreta galtzea, tangentzialtasuna, deskarrilatzea, inkoherentzia, logika falta, neologismoak, hitz gerturatzea, zirkunstantzialitatea, helburua galtzea, pertseberazioa, ekolalia, blokeoak, mintzaira artifiziala eta autorreferentzia. Pentsamenduaren edukiaren azterketa,
|
besteak
beste deliriozko ideien eta haluzinazioen presentzia, kasu gehienetan kaltetuta egongo den mintzairaren bidez egin dugu. Naturala da ondorioztatzea, beraz, gaixo elebidunen hizkuntza aukerak pentsamenduaren edukiaren azterketa egiteko orduan nolabaiteko eragina edukiko duela.
|
|
|
Gure kasuan, Euskal Autonomia Erkidegoan, gaur egun oraindik osasun sistema publikoko komunikazio hizkuntza gaztelania da. Bai gurean eta bai
|
beste
testuinguru elebidun batzuetan dagoen joera horrek aurresuposatzen du gaixo elebidunak sintomak hizkuntza batean edo bestean berdin adieraziko dituela, gaixotasun psikiatrikoen kasuan aurresuposizio hori ziurtzat nekez eman daitekeen arren.
|
|
|
Gure kasuan, Euskal Autonomia Erkidegoan, gaur egun oraindik osasun sistema publikoko komunikazio hizkuntza gaztelania da. Bai gurean eta bai beste testuinguru elebidun batzuetan dagoen joera horrek aurresuposatzen du gaixo elebidunak sintomak hizkuntza batean edo
|
bestean
berdin adieraziko dituela, gaixotasun psikiatrikoen kasuan aurresuposizio hori ziurtzat nekez eman daitekeen arren.
|
|
|
Price eta Cuellar ek 1981ean (11) 32 gaixo eskizofreniko mexikar amerikarrei psikopatologiaren azterketa orokorra egin zieten gaztelaniaz eta ingelesez elkarrizketa klinikoan oinarritutako BPRSren bitartez. Emaitzek gaztelaniaz sintomatologia larriagoa adierazten zutela ondorioztatu zuten, eta larritasun handiago hori hizkuntzan zuten gaitasun mailarekin lotuta zegoela,
|
besteak
beste.
|
|
|
Malo eta
|
besteek
1991n (12) 4 gaixo euskaldun zaharrek osatutako kasu sorta batean entzutezko haluzinazioen fenomenologia deskribatu zuten. Haietariko hiruren kasuan eskizofreniaren agerraldi akutu bat dela-eta agertu ziren haluzinazioak; laugarrenean, ordea, alkoholaren abstinentzia sindrome baten ondorioz.
|
|
|
De Zulueta et al.ek 2001ean (16) 4 paziente psikotiko elebidunek osatutako kasu sorta batean sintoma psikotikoen presentzia aztertu zuten Positive And Negative Syndrome Scale (PANSS) galdetegia erabiliz. Sintoma positiboak hizkuntza batean edo
|
bestean
ezberdin agertzen zirela deskribatu zuten. Lehen kasuan, deliriozko sintomatologia bigarren hizkuntzan baino ez zen agertzen.
|
|
|
Lehen kasuan, deliriozko sintomatologia bigarren hizkuntzan baino ez zen agertzen.
|
Beste
hiruretan, ordea, deliriozko sintomak lehen hizkuntzan larriagoak zirela edota entzutezko haluzinazioak lehen hizkuntzan baino ez zirela agertzen hauteman zuten.
|
|
|
Southwood eta
|
besteek
2009an (19) argitaratutako lanean lehen agerraldi psikotiko bat zeukan gazte hegoafrikar baten kasua azaldu zuten. Gazteak afrikaans ez, bere lehen hizkuntzan, azterketa egiteraan deliriozko sintoma gehiago adierazi zituen, bai hizkuntza bitxikeriak baita pentsamenduaren nahasmendua ere.
|
|
|
Wang-en lanak izan ezik (14), argitaratuta dauden
|
beste
guztiek nabarmendu dute gaixo elebidunen sintoma psikotikoen aurkezpenean hizkuntzaren araberako ezberdintasunak daudela. Gehienek, gainera, diote deliriozko sintomatologia larriagoa adierazten dutela azterketa ama hizkuntzan egitean.
|
|
|
Sintoma adierazpenen ezberdintasun hauek azaltzeko, Del Castillok (7) eta haren ideiei jarraituz
|
beste
ikertzaile batzuek diotenez, sintoma psikotikoek eragin emozional handia daukaten heinean ama hizkuntzan edukiko lukete presentzia handiagoa, ama hizkuntzak ere kutsu emozional sakonagoa daukalako. Gainera, bigarren hizkuntzaren erabilerak, funtzio betearazleen parte hartze handiagoa behar duenez, errealitateari lotuago egotea eta mintzaira koherenteagoa edukitzea erraztu lezake.
|
|
|
klinikoek azterketa psikopatologikoa egiteko orduan gaixo psikotikoaren bi hizkuntzak menperatzeak, eta hizkuntza batetik
|
bestera
pasatu ahal izateak, informazio zabalagoa eskuratzea ahalbidetu dezakeela uste dugu.
|
|
|
Etnizitateak atxikimenduan eragina daukala deskribatu izan da (24, 25), eta badirudi ez dagoela beti hizkuntza nagusiaren gaitasun mailarekin lotuta. Izan ere, Gilmer eta
|
besteek
latinoamerikarrekin eta txinatar amerikarrekin egindako lanean (25) zera hauteman zuten: latinoen artean ingelesa hobeto menperatzen zutenek maila okerragoa zutenek baino atxikidura eskasagoa zeukatela.
|
|
|
Hori Ozamiz ek argitaratutakoarekin bat dator (26), alegia, gaixo psikiatriko baten tratamenduarekiko atxikimendua esanguratsuki hobetu zela gaixoa bere ama hizkuntzan artatzen hasitakoan. Orobat bat dator Gilmer eta
|
besteen
gomendioarekin, hots, gaixo elebidunak profesional elebidunek artatzeko eskaintza egitea tratamenduarekiko atxikidura hobetzeko.
|
|
|
Alde batetik, badirudi gaixo psikotiko elebidunek, azterketa psikiatrikoa euren ama hizkuntzan egitean, bigarren hizkuntzan baino deliriozko sintoma ugariagoak edo larriagoak adierazten dituztela kasu askotan. Beste alde batetik, badirudi ere gaixo psikotiko elebidunek entzutezko haluzinazioak euren ama hizkuntzan entzuteko joera handiagoa daukatela
|
beste
hizkuntzetan baino. Hala ere, lan horien metodologiari lotutako eragozpen batzuk ere nabarmendu nahi ditugu.
|
|
|
Badirudi hizkuntzek garunean duten kokapena eta hedapena hizkuntza horiek bereganatu diren adinaren eta egungo erabileraren araberakoak direla hein handi batean, eta aldagai horiek, edo subjektuek hizkuntza bakoitzean duten ezaguera, maila bederen, gutxi batzuek baino ez dute hartu kontuan. Esperimentalak diren ikerlan gutxiek, gainera, ez dute prozedura bera erabili; batzuek subjektu berari galdeketa bi hizkuntzatan egin dieten bitartean, intrasubjektu konparazioa gauzatuz,
|
beste
batzuek, Brown-en ikerketa kasu, lehen hizkuntzan egin diete batzuei eta bigarren hizkuntzan besteei, intersubjektu konparazioa eginez eta ausazko taldekatze barik. Berrikusketari dagokionez, beste hizkuntza batzuetan gaiari buruzko lanak argitaratuta badaudela ikusi dugun arren, ingelesez eta gaztelaniaz daudenak baino ez ditugu bildu.
|
|
|
Badirudi hizkuntzek garunean duten kokapena eta hedapena hizkuntza horiek bereganatu diren adinaren eta egungo erabileraren araberakoak direla hein handi batean, eta aldagai horiek, edo subjektuek hizkuntza bakoitzean duten ezaguera, maila bederen, gutxi batzuek baino ez dute hartu kontuan. Esperimentalak diren ikerlan gutxiek, gainera, ez dute prozedura bera erabili; batzuek subjektu berari galdeketa bi hizkuntzatan egin dieten bitartean, intrasubjektu konparazioa gauzatuz, beste batzuek, Brown-en ikerketa kasu, lehen hizkuntzan egin diete batzuei eta bigarren hizkuntzan
|
besteei
, intersubjektu konparazioa eginez eta ausazko taldekatze barik. Berrikusketari dagokionez, beste hizkuntza batzuetan gaiari buruzko lanak argitaratuta badaudela ikusi dugun arren, ingelesez eta gaztelaniaz daudenak baino ez ditugu bildu.
|
|
|
Esperimentalak diren ikerlan gutxiek, gainera, ez dute prozedura bera erabili; batzuek subjektu berari galdeketa bi hizkuntzatan egin dieten bitartean, intrasubjektu konparazioa gauzatuz, beste batzuek, Brown-en ikerketa kasu, lehen hizkuntzan egin diete batzuei eta bigarren hizkuntzan besteei, intersubjektu konparazioa eginez eta ausazko taldekatze barik. Berrikusketari dagokionez,
|
beste
hizkuntza batzuetan gaiari buruzko lanak argitaratuta badaudela ikusi dugun arren, ingelesez eta gaztelaniaz daudenak baino ez ditugu bildu. Hori dela eta, ezin dugu esan argitaratuta dagoen informazio guztia batu dugunik berrikusketa honetan.
|
|
|
Hego Euskal Herria eremu elebiduna izanda ere, osasun sistemetan gaztelania da komunikazio hizkuntza eta idatzizko informazio kliniko gehiena hizkuntza horretan dago. Txosten eta eboluzio oharrak gaztelaniaz idatzi beharrak zaildu egiten du ahozko harremana
|
beste
hizkuntza batean ezartzea, eguneroko jardunean nekeza baita ahoz jaso eta idatziz gorde behar den informazioa bi hizkuntzatan maneiatzea. Joera hori aldatzea zaila da, gainera, gaur egun oraindik profesionalen zati handi batek ez du euskara menperatzen, eta dokumentazio klinikoa denek ulertzea gaztelaniak baino ez du bermatzen.
|
|
|
Hala ere, asaldu honen diagnostikoa irizpide klinikoetan oinarritzen denez, prebalentziaren datuak aldakorrak izango dira irizpide kliniko, ebaluazio metodo, lagin mota, informazio iturri eta populazioaren ezaugarri soziokulturalen arabera. ADHNa kasu gutxitan agertzen da asaldu bakar baten moduan; kasuen% 70ean
|
beste
asaldu psikiatriko batzuekin batera agertzen da, adibidez: arazo desafiatzaile ezezkorrak, portaera arazoak, antsietate arazoak, loaren arazoak, tik ak eta abar.
|
|
|
ADHNa beste asaldu horiekin batera agertzen denean, diagnostikoa larriagotu, eboluzioa okertu eta tratamenduarekiko erantzuna txikitu egiten da. ADHNa, gaur egun, esparru klinikoan eta osasun publikoan garrantzi handia duen nahasmendua da lehen mailako arretatik
|
beste
espezialitate medikoetara egiten diren deribazioengatik baita arazo honek eskatzen duen laguntza hezitzailearengatik. ADHNaren konplexutasunagatik, zaila izan da asaldu honi kausa bakar bat ezartzea eta arazo heterogeneotzat hartzen da (2).
|
|
|
burualdeko traumatismoak, NSZko infekzioak, entzefalopatia hipoxiko iskemikoa, jaiotzean pisu baxua, erditze goiztiarrak, zilbor hestearen prolapsoa, preeklampsia, haurdunaldian zeharreko gernubideetako infekzioak, alkohol kontsumoa, amaren estresa, baldintza sozioekonomikoak, etab. (1). Ikerketa berri baten arabera, herentziaz gain, ingurumeneko
|
beste
kutsatzaile batzuek eragina eduki lezakete; garrantzitsuena eta ikertuena nikotina izango litzateke (3).
|
|
|
Hala ere,
|
beste
ikertzaile batzuek diote tabakoaren eta ADHNaren arteko erlazioan nahaste faktoreek hartzen dutela parte, faktore genetikoek batez ere (9, 10, 11). Azken horiek, ikerketa neba arreben artean egitean eta aitaren tabako, kontsumoa ere kontuan hartuz, ez zuten ezberdintasun esanguratsurik ikusi; ezta zigarro kontsumoa eta nikotina ordezkoen eragina alderatzean ere.
|
|
|
2.4
|
Beste
aldagaiak
|
|
|
ADHNarekin lotura eduki dezaketen
|
beste
aldagai batzuen informazioa bildu zen: umearen sexua; haurdun geratzean amaren adina, lau kategoriatan banatuta (< 25; 25; 30; 35+); eta amaren eta aitaren klase soziala, lanpostuan oinarritua (I eta II elkartuta, III eta IV V integratuz) [I II:
|
|
|
Aiten ikasketak baxuagoak ziren, gehienak,% 48,8, bigarren mailakoak eta% 26,6 unibertsitarioak, eta gehienak ere,% 57,8, eskulangileak ziren (1 taula). % 2ra ez zirenez iristen 25 urtetik beherakoak
|
beste
analisietarako hurrengo adin multzokoekin integratu genituen.
|
|
|
Gure ikerketaren emaitzekin bat eginez,
|
beste
lan batean tabakoak ADHNaren garapenarekin zerikusirik ez duela ikusi da, baina mutilek neskek baino arrisku handiagoa dutela ADHNa garatzeko. Sexu bereizketa horren arrazoia ingurune faktoreen menpe bide dago; izan ere, mutilak ingurune faktoreekiko sentikorragoak direla ikusi da neskak baino (3), eta ingurune faktoreak ADHNaren erantzule garrantzitsua direla onartuz, mutilek ADHNa izateko arriskua handiagotua dago modu ez zuzenean.?
|
|
|
Horrela, ama erretzaileekin soilik (eta ez aita erretzaileekin) agertu denean, ADHNa izateko arriskuarekiko emaitza esanguratsua ezarri dute (5). Emaitza horren aurka
|
beste
ikerlan batzuetan (9, 11) bai amak eta bai aitak erretzen zuten egoeretan lotura agertu da. Baina lotura hori soilik mantentzen da aitak erretzen zuen familietan; hau da, ez dago ADHNa izateko arrisku handiagorik amak erretzen duen kasuan soilik.
|
|
|
Baina lotura hori soilik mantentzen da aitak erretzen zuen familietan; hau da, ez dago ADHNa izateko arrisku handiagorik amak erretzen duen kasuan soilik. Horrek oinarri genetikoaren alde jotzen du, aitak ez baitu eragiten umetoki barneko ingurunean, baina elkarrekin banatzen ditu geneak eta
|
beste
ingurumen faktore batzuk. Horrela, beste ikerketek tabakoaren eta ADHNaren arteko erlazio hori indargabetzen dute.
|
|
|
Horrek oinarri genetikoaren alde jotzen du, aitak ez baitu eragiten umetoki barneko ingurunean, baina elkarrekin banatzen ditu geneak eta beste ingurumen faktore batzuk. Horrela,
|
beste
ikerketek tabakoaren eta ADHNaren arteko erlazio hori indargabetzen dute. Ildo beretik, oinarri genetikoa aztertu nahian, bi haurdunalditan zehar kontsumo ezberdina izan duen ama ikertzean (lehen haurdunaldian zehar erre du eta bigarren haurdunaldian ez du erre), ikusi da bi neba arreben artean ez dagoela ezberdintasunik; hau da, esposizioa jasan duen haurrak ez duela arrisku gehiagorik ADHNa izateko, esposizioa jaso ez duenak baino (10).
|
|
|
Laborategiko animaliekin egindako ikerketek erakutsi dute pakete baten pareko kea arnastutako arratoi arren ondorengoengan portaera arazoak azaltzen zirela, hiperaktibitatea eta oldarkortasuna,
|
besteak
beste (15).? –
|
|
|
Aipatu bezala, konkordantzia ona dago eta gernuko kotinina mailaren artean. Emakume haurdunen% 3k ez zuen tabako aztura aitortzen eta gernuko kotinina maila altua erakusten zuen; eta datu hori baxua da
|
beste
ikerketekin alderatuz gero (14). Horretaz gain, aldagai sozioekonomikoak hartu dira kontuan.?
|
|
|
Horretaz gain, gure ikerketan ez da aurkitu haurdunaldiko tabako esposizioaren eta ADHNa garatzeko arriskuaren arteko erlazio esanguratsurik.
|
Beste
ikerketa batzuek azaldu duten harreman hori familia barnean parte hartzen duten nahaste faktore ugarik azal dezakete, baina ez tabakoak umetoki barnean izan dezakeen eraginagatik. Horrela, ADHNaren eta haurdunaldiko tabako kontsumoaren artean lotura baldin badago ere, txikia dela erakusten du gure ikerketak.
|
|
|
Mundu mailako prebalentziarekin(% 5) alderatuz (1) lagin honetakoa baxua da. Hala ere,
|
beste
ikerketa batzuetako prebalentziak ez dira gurearen aldean hain ezberdinak: % 1,7 (10),% 2 (6),% 2,1 (11) eta% 2 (9).
|
|
|
Maila sozialarekin baino gehiago gure ikerketan ADHNa gurasoen ikasketa maila baxuarekin lotzen da.
|
Beste
aldagai inportantea amaren adina izango litzateke. Gure emaitzetan ez da esangurarik sumatzen, baina kontuan izan behar dugu% 2ra ez zirela iristen 25 urtetik beherakoak, aldakortasun txikia erakutsiz.
|
|
|
Loaren inguruko kezkak eremu sozial, okupazional edo bestelako funtzionamendu eremuetan agertzen dira, ondoez edo hondamen kliniko adierazgarriekin. Loezinaren eratorriak desberdinak izan daitezke eta kasu askotan
|
beste
gaixotasun bati loturiko egoera komorbidoa da. Esate baterako, asaldura psikiatrikoei loturiko loezina% 40 agertzen da.
|
|
|
Eragin desiragaitz nagusiak
|
beste
tratamendu batzuekin konbinatzean, dosi handitan edo patologia desberdinekin erlazionaturik
|
|
|
Nerbio sistema zentraleko (NSZ) depresoreak (alkohola, antsiolitikoak, antipsikotikoak, antiepileptikoak, analgesiko opioideak,
|
besteak
beste) baleriana zitokromo P450 substratua izanda, sistema horren bitartez metabolizatzen diren beste farmako askoren kontzentrazio plasmatikoak alda daitezke. Beraz, elkarrekintzak sortzeko arriskua altua da (lobastatina, ketokonazol, itrakonazol?).
|
|
|
Nerbio sistema zentraleko (NSZ) depresoreak (alkohola, antsiolitikoak, antipsikotikoak, antiepileptikoak, analgesiko opioideak, besteak beste) baleriana zitokromo P450 substratua izanda, sistema horren bitartez metabolizatzen diren
|
beste
farmako askoren kontzentrazio plasmatikoak alda daitezke. Beraz, elkarrekintzak sortzeko arriskua altua da (lobastatina, ketokonazol, itrakonazol?).
|
|
|
Entsegu klinikoek erakutsi dutenez, pasio lorearen lehortutako estraktu alkoholiko espezifikoaren 400 mg aho bidez egunean bi aldiz hartuz gero, 2 astetan zehar antsietate ez espezifikoa murrizten du. Efektu sedatzaileak erakutsi ditu, eta, teorikoki,
|
beste
landare sedatzaile batzuekin batera erabiltzen denean, efektu terapeutikoak zein eragin desiragaitzak handitzen dira. Pasio loreak flabonoideak, alkaloide indolikoak (harman, harmin, harmanol...) eta bestelako konposatuak ditu.
|
|
|
NSZko depresoreak (alkohola, antsiolitikoak, antipsikotikoak, antiepileptikoak, analgesiko opioideak,
|
besteak
beste).
|
|
|
Farmako mota askorekin elkarrekintzak sor ditzake (alkohola, antsiolitikoak, antipsikotikoak, antiepileptikoak, analgesiko opioideak,
|
besteak
beste).
|
|
|
2 taula. Loezina tratatzeko erabilgarriak izan daitezkeen
|
beste
landare batzuk.
|
|
|
Eragin sedatzailea, espasmolitikoa, karminatiboa, koleretikoa eta antibakterianoa. Dauden ebidentziak
|
beste
landare batzuekin konbinatuta lortu dira.
|
|
|
|
Beste
landare batzuen artean, hauek bereizten dira: laranja mingots arbola (Citrus aurantium), kamamila arrunta (Matriarcaria recutita), ylang ylang a (Cananga odorata), eskutelaria amerikarra (Scutellaria lateriflora), brahmi a (Bacopa), lekugi beltza (Ballota nigra), indiar ginseng a (Withania somnifera), ezki hostotxikia (Tilia Cordata), berbena limoiusaina (Aloysia citriodora) eta berbena belarra (Verbena officinalis) 2,7, 8.
|
|
2018
|
|
|
Depresiodun pazienteek estres psikologiko akutuaren ondoriozko gehiegizko erantzun inflamatorio bat ere erakusten dute, IL aren igoera eta jauzi inflamatorioa seinalizatzen duen transkripzio faktorearen (NF. B) aktibazioarekin batera. Horretaz gain, zirkulazioan dauden beste faktore proinflamatorio batzuen igoerak ere deskribatu dira, TNF?, IL edo IL (makrofagoek jariatutako hanturaren hasierako faseetan eragiten duen interleukina),
|
besteak
beste (10).
|
|
|
Horietako batek IFN, arekin tratamenduan zeuden minbizidun paziente batzuei zitokina hori administratzeak HPA ardatzean izan lezakeen eragina ikasi zuen, tratamenduak iraun bitartean depresioa garatzeko arriskua neurtzeko. Horretarako, interferoi alfa (IFN?) tratamendua jaso ostean, ACTH, kortisol eta interleukina (IL) zitokina proinflamatorioa neurtu zitzaien odolean minbizidun hamalau gaixori, eta,
|
besteak
beste, depresioaren sintomak agertzen ziren. Sintoma depresiboak izan zituzten pazienteetan ACTH eta kortisol mailen igoera esanguratsuagoa (IL arena ez) eman zen sintomarik izan ez zutenekin konparatuz, modu akutuan.
|
|
|
Izan ere, behartutako igeriketaren azterketan (FST) denbora gehiago eman zuten mugitu gabe. Horrez gain,
|
beste
ikerketa batean, saguetan lipopolisakaridoa administratu zen eta depresioarekin loturiko sintoma somatiko eta psikomotorrak erakutsi zituzten, plasmako IFN, eta TNF, kontzentrazioak igotzeaz gain (8).
|
|
|
Mikroglia NSZko sistema immunea osatzen duen zelula glial mota bat da. Mikrogliako zelulak
|
beste
ehunetako makrofagoen gisa aritzen dira NSZan, fagozitatzeko gaitasuna dute eta funtzio nagusia nerbio ehuneko edozein kalte edo infekzio antzeman eta konpontzeko beharrezko neurriak hartzea da. Izan ere, hantura bezalako kalteen eta infekzioen aurrean mikroglia aktibatu egiten da eta mehatxuei aurre egiten die, zitokinen askapenaren bidez, beste zelula batzuei deituz.
|
|
|
Mikrogliako zelulak beste ehunetako makrofagoen gisa aritzen dira NSZan, fagozitatzeko gaitasuna dute eta funtzio nagusia nerbio ehuneko edozein kalte edo infekzio antzeman eta konpontzeko beharrezko neurriak hartzea da. Izan ere, hantura bezalako kalteen eta infekzioen aurrean mikroglia aktibatu egiten da eta mehatxuei aurre egiten die, zitokinen askapenaren bidez,
|
beste
zelula batzuei deituz.
|
|
|
Handitutako gibeletik askatutako TNFa mikrogliako zelulen kimiokina (zitokina mota bat) ekoizpena induzitzeko gai zela ikusi zen, monozitoak garunera erakartzea eragiten zuena.
|
Beste
azterketa batean, arratoiei IFN, periferikoki administratu ondoren, IL, aren igoera deskribatu zen hipokanpoan, periferiako sistema immunearen estimulazioak gehiegizko erantzun neuroinflamatorioa eragin dezakeela adieraziz (8).
|
|
|
Triptofano aminoazidoaren (serotoninaren aitzindaria dena) degradazioa katalizatzen du eta hori kinurenina bihurtu. Kinurenina degradatzean, neurotoxikoa den azido kinolinikoa (N metil D aspartato edo NMDA hartzaile glutamatergikoen agonista) sortzen da, baita
|
beste
bi metabolito ere, batek kalte oxidatiboa eragin dezakeelarik (8).
|
|
|
Esaterako, IFN, terapia jasotzen duten pazienteen garuneko gune batzuetan, gongoil basaletan adibidez (prozedura ikasketarekin edo eguneroko portaerekin erlazionatuak), glutamato mailen igoera deskribatu da eta igoera horren eta agertutako sintoma depresiboen artean korrelazioa dagoela ikusi da (19).
|
Beste
aurkikuntza batzuen arabera, CRP maila altuak (hanturaren markatzaile goiztiarra dena) dituzten depresiodun gaixoek glutamato maila altuak dituzte garunean. Emaitza horiek, gainera, korrelazioa erakutsi dute anhedonia eta geldotasun psikomotorra bezalako sintoma depresiboekin.
|
|
|
Zitokinek eta
|
beste
immunomodulatzaile batzuek garrantzi handia dute garunaren garapen goiztiarrean, baita helduen plastikotasun neuronalean ere. Baina zitokina proinflamatorioen aurreko agerpen luzeak plastikotasun neuronal horikaltetu eta depresioaren agerpenean lagundu dezake.
|
|
|
Hainbat entsegu klinikotan lortutako emaitzek COX2 inhibitzaileek antidepresiboen efektu terapeutikoetan eragin sinergikoa dutela frogatu da. Celecoxib ez gain,
|
beste
antiinflamatorio batzuek ere eragin antidepresiboak izan dituzte beren eragin antiinflamatorioekin batera. Esate baterako, minoziklina antibiotikoak mikroglia aktibatuak ekoitzitako zitokina proinflamatorioak askatzea murrizten du.
|
|
|
Gaitz afektibo bat da, baina anhedonia (plazera sentitzeko ezgaitasuna), tristura eta egoera emozional baxua bezalako sintoma afektiboez gain, ikusmen espazialeko arretan, oroimenean, exekuzio funtzioetan eta
|
beste
funtzio kognitibo batzuetan ere desorekak agertzen dituzte deprimituek. Horregatik, asaldura mental honek ondorio negatibo ugari dakartza gaixoen bizitzara:
|
|
|
Egun erabilienak diren galdeketak Hamilton eskala, Montgomery Asberg galdeketa eta Beck galdeketa dira, bakoitzak depresioaren ikuspegi ezberdina neurtzen duelarik. Galdeketa horietaz gain, aurrekari familiarrak eta gaixotasunaren eboluzioa ere kontuan izaten dira,
|
besteak
beste. Hortaz, galdeketa kliniko on bat egitea izango litzateke, egun, diagnostiko egokia egiteko lanabes nagusia.
|
|
|
Teoria honek depresio endogenoaren etiopatogenia nerbio sistema zentralean gertatzen den aktibitate monoaminergikoaren (noradrenergikoa edota serotonergikoa) gutxitzearekin erlazionatzen du. Bi neurotransmisoreen sinapsietan, bai maila presinaptikoan bai maila postsinaptikoan, gertatzen diren hainbat mekanismoren asalduren ondorioz, tarte sinaptikoan erabilgarri dagoen noradrenalina edo/ eta serotonina kantitatea murriztua egongo litzateke (1 irudia); horrela, bi sistemen funtzioa kaltetuz eta horiekin erlazionatutako garuneko
|
beste
zati batzuetan ere eragina izanez, hala nola hipokanpoan (oroimenarekin erlazionatua), garunaren aurreko kortexean (PFC) (egoera animikoarekin erlazionatua), hipotalamoan (gosearen eta oroimenaren erregulatzailea) eta amigdalan (beldurraren eta antsietatearen prozesuekin erlazionatua).
|
|
|
Hainbat ikerlanek
|
beste
ikuspuntu batetik aztertzen dute teoria hau. Neurotransmisoreen sistemen desorekaz gain, haien hartzaileen erregulazioaren desoreka bat ere proposatzen dute.
|
|
|
Horregatik, paziente deprimituetan GRen zenbatekoa eta/ edo funtzioa gutxitua egon daitekeela proposatu dute hainbat ikerketak. Horretaz gain,
|
beste
ikerketa batzuek antidepresiboak GR mailak igotzeko gai direla ikusi dute, glukokortikoideen funtzioa berreskuratuz (12,13).
|
|
|
Izan ere, emeen ernal zikloari lotutako hormonen gorabeherek gainerako aldagai fisiologiko eta jokabide aldagaiak eragin ditzaketela pentsatu izan da, eta, ondorioz, subjektu emeak erabilita jasotako emaitzen bariantza zabalagoak emaitzen baliozkotasuna murriztu zezakeela. Baina azken urteotan egindako ikerketen arabera, emeek ernal zikloko fase batetik
|
bestera
duten aldakortasuna ez da arrek egun batetik bestera dutena baino handiagoa (8). Bestalde, ikerkuntzan subjektu emeak luzaroan baztertu izan direnez, gaur egun ez dago emeetan estres soziala aplikatzeko prozedura estandarrik.
|
|
|
Izan ere, emeen ernal zikloari lotutako hormonen gorabeherek gainerako aldagai fisiologiko eta jokabide aldagaiak eragin ditzaketela pentsatu izan da, eta, ondorioz, subjektu emeak erabilita jasotako emaitzen bariantza zabalagoak emaitzen baliozkotasuna murriztu zezakeela. Baina azken urteotan egindako ikerketen arabera, emeek ernal zikloko fase batetik bestera duten aldakortasuna ez da arrek egun batetik
|
bestera
dutena baino handiagoa (8). Bestalde, ikerkuntzan subjektu emeak luzaroan baztertu izan direnez, gaur egun ez dago emeetan estres soziala aplikatzeko prozedura estandarrik.
|
|
|
Zentzu horretan, depresioaren hipotesi monoaminergikoaren arabera, depresioa garunean serotonina (5HT), noradrenalina (NA) eta dopamina (DA) maila baxuak daudenean garatu daiteke. Monoamina horien neurotransmisioa gogo aldarte eta motibazioarekin lotzen dira,
|
besteak
beste. Bereziki, 5HTren parte hartzea azpimarratu izan da depresioaren agerpenean; izan ere, estres erantzunean sistema serotoninergikoa aktibatzen dela ikusi da, eta serotoninaren birkaptazioaren inhibitzaileak diren farmakoek efektu antidepresiboa dute (12).
|
|
|
Laurogeita hamasei sagu eme hirunaka jarri genituen astebetez laborategiko baldintzetara ohi zitezen. Ondoren, saguen erdiek (n= 48) hirunaka jarraitu zuten kontrol taldea osatzeko, eta
|
beste
erdiei (n= 48) ezegonkortasun sozial kronikoa aplikatu zitzaien: Hiru egunez saguak launaka jartzen ziren, eta laugarren eguna isolatuta pasatzen zuten.
|
|
|
Era horretan, emeek ezin zuten sare sozial egonkor bat osatu. Ondoren 32.egunetik hasita, kontrol zein estresatuen erdiei (n= 24) benlafaxina farmakoa txertatuzitzaien (20 mg/ kg, peritoneo barnean) egunero hiru astez, eta
|
beste
erdiei serum fisiologikoa. Azkenik, azpitalde bakoitzeko 12na saguk jokabide testak egin zituen, eta gainerakoak parametro biologikoak neurtzeko sakrifikatu ziren (ikus 1 irudia).
|
|
|
Depresio sintomatzat hartzen da, eta animalietan sakarosaren lehenestea (sucrosse preference test, SPT) behatuz aztertzen da. Saguei bi edalontzi jartzen zaizkie aukeran, bata sakarosadun urarekin eta
|
bestea
ur hutsarekin. Depresio zantzua duten saguek ur gozo gutxiago edan ohi dute.
|
|
|
Bigarrenik, barberingjokabidea aztertu zen. Jokabide hori saguek bata
|
bestearen
muturreko bibrisak hortzekin moztean datza (ikus 2 irudia). Saguen muturreko bibote edo bibrisek berebiziko garrantzia dute saguen biziraupenerako, haien bidez inguruko bibrazioak jaso eta inguruko informazioa prozesatzen baitute.
|
|
|
Halaber, garun egitura ezberdinetako NA maila ikertzeak estresaren eta benlafaxinaren efektuaren inguruko ikuspegi zehatzago bat eskainiko luke. Antsietate motako jokabideei begira, farmakoa ziztatzeak eragin ditzakeen eragozpenak saihesteko, antidepresiboa ahoz ematea
|
beste
aukera bat izango litzateke. Hala ere, kontuan izan behar da printzipio aktiboen bioerabilgarritasuna aldakorragoa izan daitekeela subjektu batetik bestera aho bidez emanez gero.
|
|
|
Antsietate motako jokabideei begira, farmakoa ziztatzeak eragin ditzakeen eragozpenak saihesteko, antidepresiboa ahoz ematea beste aukera bat izango litzateke. Hala ere, kontuan izan behar da printzipio aktiboen bioerabilgarritasuna aldakorragoa izan daitekeela subjektu batetik
|
bestera
aho bidez emanez gero.
|
|
|
Horrek, egitura honetan estresatuek kontrolek baino aktibitate serotoninergiko handiagoa dutela iradokitzen du. Nahaste psikiatrikoen bilakaeran, aktibitate monoaminergikoaren aldaketa dinamika ezberdinak agertu daitezke garun egitura batetik
|
bestera
(19). Bestetik, pisu gutxiago irabazi izanak adierazten du estresak saguetan eragin kaltegarria izan duela.
|
|
|
Lehendabizi, Osakidetzako familia medikuak patologia zehatz batzuk pairatzen zituztenei programaren nondik norakoa azaltzen zien eta interesatuta zeudenei errezeta moduko bat ematen zien, kirol zentroko medikuarengana hurbiltzeko. Mediku horrek elkarrizketa bat izaten zuen haiekin, haien arazoak zeintzuk ziren ezagutzeko eta era horretan haien patologia kontuan izanik, talde batera edo
|
bestera
bideratzen zituen. Programa horren helburuak hauek izan ziren:
|
|
|
Galdetegiok era erretrospektiboan aztertu ziren, baina denbora guztian parte hartzaileen anonimotasuna mantenduz. Lau galdetegiek bina zati izan zituzten, lehenengo zatia kasu guztietan berdina zen, eta
|
beste
zatia espezifikoa patologia bakoitzarentzat.? –
|
|
|
Mora, Villalobos, Araya, eta Ozolsek (2004) esan zuten osasuna zela jarduera fisikoa egitearen arrazoi nagusia bai gizonezkoentzat bai emakumezkoentzat, baina badirudi jarduera fisiko gidatua erakargarriagoa dela emakumezkoentzat (13);
|
beste
autore batzuek ere diabetesaren hezkuntzarako programa batean emakumezkoen asistentzia altuagoa ikusi zuten (14). Interesgarria izango litzateke aztertzea ea adin eta patologia antzekoa duten gizonezkoek programa gidatuetara joan beharrean beste mota bateko ariketa fisikoren bat egiten duten.
|
|
|
Mora, Villalobos, Araya, eta Ozolsek (2004) esan zuten osasuna zela jarduera fisikoa egitearen arrazoi nagusia bai gizonezkoentzat bai emakumezkoentzat, baina badirudi jarduera fisiko gidatua erakargarriagoa dela emakumezkoentzat (13); beste autore batzuek ere diabetesaren hezkuntzarako programa batean emakumezkoen asistentzia altuagoa ikusi zuten (14). Interesgarria izango litzateke aztertzea ea adin eta patologia antzekoa duten gizonezkoek programa gidatuetara joan beharrean
|
beste
mota bateko ariketa fisikoren bat egiten duten. Horrela balitz, esfortzua egin litzateke gizonezkoak mota honetako programetara joatera animatzeko.?
|
|
|
Gazteek lokomozio aparatuko arazoak jasaten zituzten gehienbat eta bigarren tokian obesitatea. Hori horrela izan daiteke obesitatea gero eta gehiago ageri baita adin goiztiarretan, eta horrek bizitzan zehar
|
beste
patologia batzuk izateko arriskua gehitzen du, hala nola HTA eta diabetesa (1,2). Aldiz, adin ertainekoen eta nagusien taldean HTA pairatzen zuten pertsonak gailentzen ziren, hori normala da, HTA gure gizarteko nagusien herenak sufritzen baitu eta beste herena prehipertentsoak dira (15).?
|
|
|
Hori horrela izan daiteke obesitatea gero eta gehiago ageri baita adin goiztiarretan, eta horrek bizitzan zehar beste patologia batzuk izateko arriskua gehitzen du, hala nola HTA eta diabetesa (1,2). Aldiz, adin ertainekoen eta nagusien taldean HTA pairatzen zuten pertsonak gailentzen ziren, hori normala da, HTA gure gizarteko nagusien herenak sufritzen baitu eta
|
beste
herena prehipertentsoak dira (15).? –
|
|
|
Ikerketa honetan, ostera, adin ertainekoak izan ziren lo ordu gutxien egiten zutenak. Loaren kalitateari dagokionez, emakumeak izan ziren kalitate txarragoa zutela adierazi zutenak, eta hori bat dator
|
beste
autore batzuek diotenarekin, esaten baitute emakumezkoek loaren alterazio gehiago izaten dituztela edo loaren falta handiagoa dutela gizonek baino (29).? –
|