|
2007
|
|
|
Nazioarteko ikerketa batek Thomas Young-en esperimentua errepikatu du hidrogeno molekula batean. Ikerketaren emaitzak Science aldizkariaren
|
azken
zenbakian argitaratu dituzte, eta fisika klasikoaren
|
|
|
Nazioarteko ikerketa batek Thomas Young-en esperimentua errepikatu du hidrogeno molekula batean. Ikerketaren emaitzak Science aldizkariaren
|
azken
zenbakian argitaratu dituzte, eta fisika klasikoaren eta kuantikoaren arteko trantsizioa ulertzeko balio dezaketela diote ikertzaileek.
|
|
|
Sareari ikasarazteko,
|
azken
batean, lanean jarri behar da. Input bat eman behar zaio, datuak sartu.
|
|
|
Seinale elektriko baten modura transmititzen dira datuak neuronaz neurona, irteerako neuronetara iritsi arte.
|
Azken
neurona horiek output bat ematen dute.
|
|
|
Oso eragiketa sinplea da, eta, hala ere, bost neurona behar dira sare batek hori egiten ikasteko: bi neurona inputaren datuak jasotzeko, beste bat
|
azken
outputa emateko eta tarteko beste bi neurona.
|
|
|
Seinaleak bidaia hori egiten du, inputetik outputeraino, konexioen bidez zehaztutako bide batean. Bide zuzena izan daiteke, edo
|
azken
geruzetatik hasierakoetara seinalea birbidaltzen duena; konexioen egitura lanaren araberakoa izango da. Eta oso egitura konplexuek oso lan abstraktuak egin ditzakete.
|
|
|
|
Azkenean
, sarea ikasteko gai denean, prest dago mundu errealean lan egiteko. Eta orduan ere doitu da sarearen lana, ikasketa prozesua adibide jakin batzuetatik egiten baitute.
|
|
|
Baina seinale horiek guztiek ez dute garrantzi bera neuronarentzat; batzuek eragin handiagoa dute irteerako seinalean beste batzuek baino.
|
Azkenean
, eragin guztiak konbinatuta, irteerako seinale bat sortzen du neuronak, eta beste milaka neuronari igortzen die.
|
|
|
Hala, ikatz likidoa lortzen da. Eta petrolioaren antzera erabil daiteke, garraiorako erregaiak edo bestelako eratorriak lortzeko plastikoak, disolbatzaileak....
|
Azken
finean, petrolioaren ordezko izan daiteke ikatza. Eta, ikatza merkeagoa denez, garrantzi ekonomiko handia izan dezake horrek.
|
|
|
Eta ikatzaren ekoizpena gorantz doa urtetik urtera:
|
azken
25 urteetan ia bikoiztu egin da.
|
|
|
Dena den,
|
azken
25 urteetan ahalegin handia egiten ari dira ikatz teknologia garbiak garatzeko. Eta bide horretatik doaz, hain zuzen ere, AEBren eta EBren planak ere.
|
|
|
Landare askoren bizi zikloaren zati bat dira fruituak, ugaltzeko beharrezko bitartekariak, hain zuzen, landarearen haziak izaten baitituzte.
|
Azken
finean, ugaltzea da espezie guztiek bete beharreko eginkizuna biziraupena bermatzeko.
|
|
|
bareak zenbat hazten diren, gorputz atal bakoitzarekin zer gertatzen den, eta existitzen ez den egitura hori (emearen ugaltze aparatua) nola sortzen den, besteak beste.
|
Azken
finean, bareen hazkunde dinamika zein den ikertzen dute. Izan ere, hazkundea aldatu egiten da barea kumea, gaztea, arra edo emea izan.
|
|
|
|
Azken
belaunaldiko bideo-jokoek duten arrakasta ikusita, argi dago gaur egungo haurrak ordenagailuaren munduan murgilduta bizi direla, eta tresna hori oso ohikoa dela haien eguneroko bizitzan. Guraso askok, baina, oraindik errezeloz begiratzen diete jokoei, erabilera txarra edo adinera egokitzen ez diren edukiak izan ditzaketelakoan.
|
|
|
Nanopartikulen gaia arlo interesgarria da oso. Gainera,
|
azken
urteotan, zenbait teknika garatu dira, eta horiek guztiek aukera eman digute gu geuk, zientzialariok, nanometroaren eskalan lan egiteko, baita partikula horiek manipulatzeko ere, metodo fisikoen nahiz kimikoen bidez.
|
|
|
ordenagailuak, batetik, memoria gogor bat du, memoria magnetikoa, alegia; bestetik, ram memoria edo transistoreen memoria bat du.
|
Azken
hori elektronikoa da, eta memoria azkar gisa ere ezagutzen da. Memoria azkarrak, izenak dioen bezalaxe, oso azkar lan egiten du, eta, energiarik ez dagoenean argia joaten denean, esaterako, desagertu egiten da.
|
|
|
Zelula amen ahalmen terapeutikoak arreta handia eta ahalegin asko bildu ditu
|
azken
urteotan adituen artean. Esaterako, duela urte batzuetatik, hankatik erauzitako zelula amak erabiltzen dira bihotza sendatzeko.
|
|
|
Zientziak eta teknologiak eragin handia dute gaurko gizartean eta bizimoduan.
|
Azken
urteetako hainbat berrikuntzak eta aurrerakuntzak aldaketa handiak eragin dituzte, eta nahiko bizkor, gainera. Baina, paradoxa badirudi ere, gizartearen parte handi batentzat urruneko eta ia ulergaitz dira zientzia eta teknologia, ez badira aspergarri.
|
|
|
Egoera hori aldatzeko antolatu zen 2000 urtean lehenengo Zientziaren Astea, Europako Batasunaren ekimenez. Helburua da zientzia eta teknologia jendearengana hurbiltzea,
|
azken
aurrerakuntzak eta ikerketa lanak kalera ateratzea eta jendearengan zientziarekiko jakin mina piztea. EAEn, Innobasque erakundeak antolatzen du Zientzia eta Teknologiaren Astea.
|
|
|
Gauza asko biltzen dituzte hiru hizki horiek.
|
Azken
finean, informazioa jasotzeko eta emateko komunikatzeko eta informazio hori hainbat modutan erabili ahal izateko teknologia guztiak dira IKTak: irrati telebistak, telefono mugikorrak, ordenagailuak, Internet...
|
|
|
Ordenagailuak dira IKTen burmuina eta bihotza; baina, dudarik gabe, IKTen artean elementurik garrantzitsuena eta iraultza handiena ekarri duena Internet da, haren
|
azken
belaunaldiak batez ere: jendearen parte hartzean eta informazio trukean oinarrituak dauden sareko zerbitzuek osatzen dute Web 2.0; eta, hain arrakastatsuak izan diren wikiak, eta blogak dira, besteak beste, 2.0 izarrak.
|
|
|
AEB eta Europako Batasuna. Zerrendaren
|
azken
lekuetan, ostera, nekazaritzarako hainbeste baliabide ez dituzten herriak daude; Errusian, Ukrainan eta Nepalen, besteak beste, ez dituzte 10 tona baino gehiago ateratzen hektareako.
|
|
|
Eskuineko taulak, berriz, klima eredu baten aldakortasuna erakusten du (itzal berdea eta puntuak), gizakiak eragindako berotegi gasen historia kontuan hartuta.
|
Azken
40 urteetan ozeanoko tenperaturek Ipar Atlantikoan izan dituzten batezbestekoak dira taula bakoitzeko puntu gorriak. Gainazaleko urak berotu ziren gehien, 0,25 ºC inguru.
|
|
|
El Niñoren gertaerak kontrolatzen ditu, eta haren iragarpenak egiten, ozeanoa behatzeko sistema globalaren barruan.
|
Azken
aldiz, 2002 izan zen El Niño fenomenoa. NOAA
|
|
|
Klimaren
|
azken
aldaketa bortitza azkeneko izotz aroaren amaieran gertatu zen, duela 12.000 urte inguru (garai hartan, gizakia Ameriketan finkatzen hasi zen eta, beste hainbat lekutan, nekazaritzari ekin zion). Ipar Ameriketan urtzen ari ziren izotz plakek ur geza kantitate handi bat askatu zuten bat batean Ipar Atlantikora.
|
|
|
2005eko uztailean Science aldizkarian argitaratu zen artikulu batean, Tim Barnett ek eta haren lankideek erakutsi zuten
|
azken
40 urteetan ozeanoetan behatutako berotzeko joera ezin dela azaldu aldakortasun naturalaren bidez; aitzitik, joera horrek argi eta garbi bat egiten zuen gizakiak kliman duen eragina kontuan hartzen duten klima iragarpenekin. Hala ere, aurkikuntza hori ez zetorren bat beste leku batzuetan egindako neurketekin.
|
|
|
Beste teoriaren arabera, berriz, lehenengo hegaztiak korrikalariak ziren, eta korrikaldietan oreka ez galtzeko balio zieten lumek. Pixkanaka, goiko azalera handituz joan zen, eta,
|
azkenean
, abiadurak eskaintzen zien bultzada aprobetxatuta, hegan hasi ziren.
|
|
|
Bizitza erritmo azkar horretan, oso garrantzitsua da arina izatea ere, hegoek animalia airean mantentzeko ahalik eta energia gutxien behar izan dezaten.
|
Azken
batean, hegaztia zenbat eta astunagoa izan, orduan eta hego eta muskulu handiagoak ditu goratu ahal izateko, eta horiek mugitzeko energia gehiago. Pisua arintzeko, hegaztiek hezurretara jo dute:
|
|
|
Hau da, hidrogenoa aipatutako gas edo likido egoeran bildu ordez, adsorbatzaile batean itsatsita gordetzea.
|
Azken
urteotan, ikertzaile asko ari da lanean adsorbatzaile egokiak aurkitu nahian. Adsorbatzaile horietan, hidrogenoak itsatsi egin luke nahikoa dentsitate handian, baina adsorbatzailearekin kimikoki erreakzionatu gabe betiere.
|
|
|
Gainera, biomedikuntzari buruzko ikerketaren mapa koherente bat marraztea lortu dute. Izan ere, hainbat erkidegotan eztabaida handia egon da eskumenen gainean, eta,
|
azkenean
, lege honek nahiko era deszentralizatuan jokatzen du.
|
|
|
Aitzitik, Britainia Handian galdeketa publiko bat egin zen, eta
|
azkenean
obulu emate altruista baimendu dute. Hain zuzen, Newcastleko zientzialari talde batek egin zuen eskaera zentzu horretan, eta HFEAk, ernalkuntzaren eta giza enbrioien autoritate arauemaileak, galdeketa publikoa egin zuen; azkenik, erabaki zuten obuluak ematea baimentzea, in vitro ernalkuntzatik soberan gelditutakoak izan zein ikerketarako emandakoak, baina betiere ordaindu gabe izatekotan.
|
|
|
I. A.: Bai,
|
azken
finean emakumeei obuluak erauztea teknika arriskutsua da eta, arlo honetan, inori kalterik egingo ez dioten eta erabateko bermea eta segurtasuna emango duten bideak bilatu behar dira.
|
|
|
Izan ere, pentsatzen dut batzuetan ardura gehiegi jarri dugula zientziaren arlo batzuetan, eta beste batzuk albo batera utzi ditugula.
|
Azken
urteotan, legegileak eta bioetikan adituak tematu egin gara biomedikuntzaren gaineko zenbait gairekin, zelula amekin, esate baterako, eta haiekin lan egiten duten ikertzaile asko kexu da kontrolatuegi daudelako. Konturatu behar dugu hau ez dela zientziaren arlo bakarra; areago, beste arlo batzuetan egiten diren ikerketak, hala nola kimikan eta fisikan, arriskutsuagoak izan daitezke gizartearentzat, eta ez daude, inola ere, hain arautuak.
|
|
|
Hortaz, perretxikoa zatirik nabarmenena izan arren, normalean ezkutuan hazten den onddo baten
|
azken
muturra baino ez da, esporak zabaltzeko erabiltzen duen egitura dotorea. Izan ere, onddo horiek espora bidez ugaltzen dira.
|
|
|
Esporak heldutakoan, askatu eta beste onddo bati bizia emateko prest egongo dira, zikloari berriro ekiteko. Beste egitura batzuk dituzten perretxikoek beste estrategia batzuk dituzte esporak zabaltzeko, baina helburua,
|
azken
finean, bera da.
|
|
|
Karbono dioxido gutxi isurtzen du duen tamainarako oso arina delako, eta, beraz, ez duelako erregai askorik behar bidaiak egiteko.
|
Azken
batean, hegazkinaren% 50 karbono zuntzez egingo dute; hegazkinetan, oro har, aluminioa izaten da nagusi, karbono zuntza baino material astunagoa. Ustez, Boeing 787ak% 20 karbono dioxido gutxiago isuriko du.
|
|
|
Izan ere, duela 450.000 urtetik hona ez dago landareen aztarnarik; horren arabera, badirudi ordutik izotzaren pean egon dela inguru hura. Zientzialariek, ordea, uste zuten
|
azken
glaziazio arteko garaian (duela 130.000 urte) Groenlandia hegoaldeko izotza urtu egin zela, eta horregatik igo zela itsas maila 5 metro. Baina, ikerketa honetan egindako kalkuluak zuzenak badira, itsas mailaren igoera azaltzeko beste arrazoiren bat bilatu dute ikertzaileek.
|
|
|
Geologoaren lana Lurraren masa zentroa non dagoen zehaztea izan da;
|
azken
batean, itsasoaren maila puntu horren erreferentziatik abiatuta neur daiteke. Baina Lurraren masa zentroa ez dago toki finko batean, baizik eta mugitu egiten da.
|
|
|
Arazoa zen herrialde horiek beldur zirela ez ote zen haien garapena motelduko adostutako neurriak onartuz gero.
|
Azkenean
onartu zuten proposatutakoa; alde batetik, Lurra babesteko beharra zegoelako, eta, bestetik, diru transferentzia bat egon zelako, hau da, herrialde horiek diru-laguntza bat jaso zuten aldaketa horretara moldatu ahal izateko.
|
|
|
Eta ez dago arriskurik jendea, entzutearen poderioz, gogaitu eta,
|
azkenean
, garrantzirik ez emateko?
|
|
|
Dinosauroak ziren jaun eta jabe. Garai hartan azaldu ziren, ustez, lehen hegaztiak, baita lehen loredun landareak ere; aldaketa handia eragin zuen
|
azken
horrek ingurunean.
|
|
|
Haiek ikusten dira gehien, eta ez handienak direlako bakarrik. Badirudi hegazkin erraldoi horiek direla
|
azken
urteetako aurrerapenik handiena hegazkintzan. Baina, hegazkin astun horietatik kanpo, beste gauza asko dago aeronautikaren munduan.
|
|
|
Alde batetik, enpresa handiek (Airbus, Boeing...) daramaten ildoa da dauden sistemak optimizatzea: motor handiak kontsumo txikiagokoak egitea, hegazkinak arintzea, material berriak;
|
azken
finean, operazio kostuak txikitzeko teknologia garatzea.
|
|
|
Nork bere garajean egiten zituen, aluminiozko hodiak, oihalak, zura eta horrelako materialak erabiliz.
|
Azken
urteetan, aldiz, aurrerapen handiak egin dira materialetan, motorizazioan, nabigazio sistemetan, eta diseinu kontzeptual berrietan. Eta, egun, enpresa batzuk ultrarinak merkaturatzen hasi dira, hegazkintza handiaren prozesu eta profesionaltasun berak erabilita.
|
|
|
Gero, Airbus izan zen lehena hegazkintza zibilean, duela hogei bat urte. Eta VLAtan
|
azken
bost urteetan hasi dira erabiltzen. Sistema horrekin, pilotuak ez du mekanikoki eragiten eragingailuetan; aitzitik, ordenagailu bat erabiltzen du, eta ordenagailuak hegaldiaren parametro guztiak aztertuz eta interpretatuz eragiten du eragingailuetan.
|
|
|
Pilotuaz gain, lau edo sei pertsonarentzako lekua dute personal jet edo microjet gisa ere ezagutzen diren hegazkin hauek. Eta, hain berriak izanik,
|
azken
materialekin eta teknologiekin eginak daude: konpositeak, Fly by wire hegaldi sistemak eta abar.
|
|
|
|
Azken
hamarkadan garapen izugarria izan dute hegazkin hauek. Ezaugarri nagusietako bat da adimen artifiziala dutela, eta, ondorioz, gai direla bide jakin bati jarraitzeko, helburu jakin batera iristeko, argazkiak eta bideoak ateratzeko eta abarretarako.
|
|
|
|
Azkenean
, emaitza da aireratze eta lurreratze bertikalak egin ditzakeen hegazkin bat, hegal finkoko hegazkin batek adinako gurutzaldi abiadura har dezakeena (600 km/ h). Eta kontuan izanik hegazkin arruntek zenbat leku behar duten aireratzeko eta lurreratzeko, giroplano berri hauek abantaila handiak eskain ditzakete alde horretatik.
|
|
|
Baina fikzioa izateko arrazoi bat da gizakiak ez dituela garatu zientzia fikzioak iragarritako garun horiek.
|
Azken
batean, adimen artifizialaz ari gara. Gaur egun, robotak existitzen dira, baina adimen artifizial mugatua dute.
|
|
|
Gaur egun, robotak existitzen dira, baina adimen artifizial mugatua dute. Robotek eta programa informatikoek;
|
azken
batean, robotak mugitzeko gaitasuna duten ordenagailu adimentsuak dira. Oraindik ez daude guztiz garaturik.
|
|
|
Dune liburuan, adibidez, ordenagailuen partez, pertsona azkarrak eramaten zituzten espazio ontzietan kalkuluak egiteko. Beharbada, Robert Heinlein ek erabili zuen ideia hori lehen aldiz Universe eta Misfit ipuinetan;
|
azken
horretan, kalkulatzaileak trebetasun matematikodun autistak ziren.
|
|
|
Beste hainbat ikerketaren arabera, Ag0r1 proteinak bultzatzen ditu hainbat eltxo espezie ziztatzera. Proteina hori metilfenol aktibatzen du, eta
|
azken
hori gizakion izerdiaren usainaren erantzuleetako bat da. Gainera, ziztada gehienak izerdi gehien sortzen den gorputz ataletan gertatzen dira.
|
|
|
|
Azken
finean, guztiok sortzen dugu usainen nahaste bat gure gorputzean. Nahaste hori aldatu egiten da pertsona batetik bestera, eta ziztada kopurua ere, inongo zalantzarik gabe, aldakorra da.
|
|
|
|
Azken
urteotan, onddo mikroskopiko batek jaso du arreta intsinis pinuaren industrian: Fusarium circinatum. Pinuari gaixotasuna eragiten dio barrutik, egurrean, eta zuhaitzak balio ekonomikoa galtzen du.
|
|
|
Pinuaren azal azpian bizi da, zura gogortu gabe dagoen zatian, aktiboen dagoen zatian alegia, zati horretako osagaiez elikatzen baita.
|
Azken
batean, enborraren ehun bigunenez elikatzen da.
|
|
|
Metastasi hitzak jatorri grekoa du; meta k beste leku bat esan nahi du eta stasis ek gelditu.
|
Azken
batean, tumore primario bat gorputzeko beste atal batzuetan zabaltzea baino ez da metastasia.
|
|
|
Diotenez, tumore primario batetik zirkulaziora pasatzen diren zelulen% 1 bakarrik da gai metastasia sortzeko.
|
Azken
batean, presio selektibo oso handia jasaten dute zelula horiek, eta kondizio okerrenetan bizitzeko ahalmena duenak bakarrik egin dezake aurrera.
|
|
|
|
Azkenean
, tumoreak beste organo batean ezartzea lortzen duenean, organo hartzaileko zelulei bidalitako seinaleen bitartez lortzen duen ingurunea bere biziraupenerako ongarria baino ez da izango. Esaterako, oso ezaguna da tumore zelula askok VEGF faktorea (Vascular Endotheliall Growth Factor) sortzeko duten ahalmena.
|
|
|
Hain zuzen ere, substantzia horiek onuragarriak dira tumore zelulentzat, eta, haiei esker, tumore zelulen hazkuntza areagotu egiten da, eta baita zain berrien sorkuntza ere.
|
Azken
batean, tumore zelulak organo hartzaileko zelulekin hasi duen elkarrizketa horretan, horiei iruzur egitea lortzen du, eta, hala, hantura ingurune bat sortu eta tumorearen aurrerakuntza errazten da.
|
|
|
Garatu beharreko tratamendua, beraz, minbizi mota bakoitzarentzat espezifikoa ez ezik, askotarikoa ere izango da.
|
Azken
batean, botiken koktel bat izango da, eta koktel horretan, botika bakoitzak tumore zelulak duen estrategia jakin bat moztuko du. Egunen batean botiken bitartez minbiziarekin amaitzea edo kroniko bihurtzea lortzen badugu, botiken koktela izango da giltza, beste gaixotasun batzuetan egiten den moduan; baina beti kontuan izanda minbizi bakoitzak jatorri jakin bat duela, eta gaitasun eta baliabide desberdinak erabiltzen dituela, eta tratamenduek espezifikoak izan behar dutela, eta ez orokorrak.
|
|
|
Hizpide dugun hiztegi honen bidez, alor horretan dagoen aukera ugaritu eta hobetu nahi dugu Elhuyar Fundazioko Hizkuntza Zerbitzuek eta Elkar argitaletxeak. Aurrerapen anitz eta sakonak egin dira
|
azken
urteotan euskarazko hiztegigintza elebidunean, eta ezin genezakeen horietatik kanpo utzi euskara ingeles hiztegien alorra.
|
|
|
Aspalditik dakigu Esne Bideak eta Andromedak talka egingo dutela, baina astronomoek uste zuten Eguzkia hil eta gero izango zela.
|
Azken
kalkuluen arabera, alderantziz izango da: galaxien arteko talka hemendik 2.000 milioi urtera izango da, Eguzkiak Lurra irentsi baino lehenago.
|
|
|
Tximeletak, gorteiatzearen ondoren, elkartu egiten dira. Horretarako, abdomenaren
|
azken
zatian dauden organo sexualak (genitaliak, alegia) batzen dituzte, eta mugimendu txikien bitartez estaltzen du arrak emea. Espeziea:
|
|
|
Azterketa hori egiteko, tximeleta hil, lehortu, eta bere abdomenaren
|
azken
zatia disoluzio egoki batean sartzen da, eta mikroskopioz begiratzen zaie tximeletaren organo sexualei. Tximeleten kontserbazioaren ikuspegitik azterketa hori eztabaidagarria da, batez ere, helburua ikerketa edo subespezie berri bat sailkatzea ez denean, hau da, bildumazalekeria hutsak bultzatua denean.
|
|
|
Bumeran baten hegaldian efektu bera dago, baina, disko itxura ez duenez eta jaurtitzean oso errotazio asimetrikoa eragiten zaionez, ez du modu berean hegan egiten.
|
Azken
batean, bumeran baten ardatzak ez du guztiz lortzen kanpoko indarra orekatzea, eta orientazioa aldatzen du hegaldian (besteak beste, horregatik itzultzen da jaurtitzailearengana).
|
|
|
|
Azken
batean, ardatzean eragindako indarra bira osoan banatuko da, eta prezesioa sortuko du (ardatzaren mugimendua). Errotazioa oso azkarra bada, prezesioa oso txikia izango da; alegia, giroskopioak zutik irauteko joera izango du.
|
|
|
|
Azken
finean, lan horrekin guztiarekin, auzitegiko jardueretarako interesa izan dezaketen intsektu espezieen erreferentziazko bilduma bat osatu nahi dute. Bilduma hori interesgarria izan liteke Euskal Herrian egin litezkeen etorkizuneko auzitegi ikerketetarako.
|
|
|
Joan den maiatzean, BTEK proiektua aurkeztu zuten. Euskadiko lehenengo Teknologiaren Interpretazio Zentroa izango da BTEK, eta Bizkaiko Parke Teknologikoan irekiko ditu ateak 2008ko
|
azken
|
|
|
Joan den maiatzean, BTEK proiektua aurkeztu zuten. Euskadiko lehenengo Teknologiaren Interpretazio Zentroa izango da BTEK, eta Bizkaiko Parke Teknologikoan irekiko ditu ateak 2008ko
|
azken
hiruhilekoan.
|
|
|
Umetako oroitzapenetik hasita, astronomiarekin izan duen harremanaz hitz egin digu. Eta, izarren bidez, metal astunen sorrera ezagutzera eraman gaitu, hori baita oraingoz Garik Israelianen
|
azken
ikerketa gaia.
|
|
|
Lurrazalean, uranioa eta torioa dira naturalki azaltzen diren bakarrak, aztarnak baino kantitate handixeagoan. Neptunio eta plutonio aztarna batzuk ere aurkitu izan dira uranio meatan,
|
azken
horren desintegrazioaren ondorioz sortuta. Gainerako aktinidoak jalkin nuklearretan aurkitu izan dira; edo sintetizatuak izan dira, alegia, gizakiak sortuak.
|
|
|
Kremak eta ukenduak egiteko erabiltzen zuten, sendagaiak egiteko, eta, batez ere, masailak gorritzeko. Gorri koloreetako bat adierazteko erabiltzen den bermiloia zinabrio hautsa da,
|
azken
finean.
|
|
|
Metil merkurioa erraz zabaltzen da bizidunen ehunetan, eta, ondorioz, bioakumulazioa eta biomagnifikazioa gertatzen dira, hau da, arrainaren bizian metatzen joaten da, eta, katea trofikoan gora egin ahala, merkurio kantitatea ere handiagoa da. Horregatik, merkurio gehien duten arrainak luze bizi eta kate trofikoaren
|
azken
muturrean direnak dira, hala nola, marrazo batzuk, atuna...
|
|
|
Eta, hala ere, merkurioaz hitz egiten da oro har. Baina ez da harritzekoa, merkurioa eraldatu egiten baita, eta
|
azken
produktua metil merkurioa izan ohi da.
|
|
|
metalikoa (Hg 0), merkurosoa (Hg+) eta merkurikoa (Hg++).
|
Azken
horiekin, hainbat konposatu organiko eta inorganiko osatzen ditu; esate baterako, merkurio (I) kloruroa edo kalomelanoa (Hg 2 Cl 2), libragarri eta diuretiko gisa erabili izan dena, eta merkurio (II) kloruroa (HgCl 2), desinfektatzaile gisa erabilia eta, garai batean, baita sifilisaren erremedio gisa ere.
|
|
|
Horiez gainera, kutsatzeko beste bide bat konposatu merkuriarrena da, organomerkuriarrena. Laborategian erreaktibo gisa erabili izan dira, hau da,
|
azkenean
, merkuriorik ez duten beste molekula organiko batzuk lortzeko. Artekari moduan abantaila handiak ematen dituzte, baina gaur egun badaude merkurio konposatuak saihesteko beste metodo batzuk, beste kimika bat, eta ahalik eta gutxien erabiltzen dira.
|
|
|
Alemanez eta ingelesez ere, merkurioak badu zilarrarekin lotzen duen izen bat: quecksilver (silver zilarra da) eta quicksilver, nahiz eta
|
azken
hori ez den asko erabiltzen.
|
|
|
Nolabaiteko kontrol neurriak ezarri ziren, eta, pixkanaka, gasolinetan erabil zitekeen berun kantitatea gutxituz joan ziren.
|
Azkenean
, 1995ean berundun gasolina saltzea debekatu zuten AEBn, eta 2000n, berriz, Europako Batasunean.
|
|
|
Edonola ere, ez da erraza izango berun guztia ordezkatzea.
|
Azken
datuak 2005ekok dira, eta urte hartan 3,27 milioi tona atera ziren mundu osoko meategietan, aurreko urtean baino% 5 gehiago. Berun meatzeak hogeita hemezortzi herrialdetan dauden arren, seitan ateratzen dute guztiaren% 82 Txina da ekoizlerik handiena(% 30), eta atzetik Australia(% 23), AEB (%13), Peru(% 10), Mexiko(% 4) eta Kanada(% 2) datoz.
|
|
|
2004an, adibidez, Txinan bakarrik, 800 milioi pila ekoitzi zituzten, aurreko urtean baino% 20 gehiago. Mundu mailan ere, pilen kontsumoak gora egin du etengabe
|
azken
15 urteetan.
|
|
|
Tira, badirudi,
|
azken
finean, ondo erabiliz gero, gutxiago kutsatzen ere lagundu dezakeela kadmioak. Kutsatu edo ez kutsatu gure esku dagoela, horra hor koska.
|
|
|
Gainera, kadmioak eragindako kutsaduran zerikusi handiagoa dute
|
azken
produktu horiek. Ikerketa baten arabera, gizakiongana iristen den kadmioaren% 40 fosfato ongarrien erabileratik dator, eta% 20 erregaietatik.
|
|
|
1940ko hamarkadaren bukaeran gaixotasuna zerk eragin zezakeen ikertzen hasi ziren. Lehenengo hipotesia izan zen berunez pozoitu zirela meategietatik beruna erauzten zutelako, baina,
|
azkenean
, kadmioa izan zela ondorioztatu zuten. Ofizialki, 184 biktima onartu zituzten.
|
|
|
duela laurogeita bost milioi urte (dinosauroak artean bizi zirela) eta duela berrogeita hamar milioi urte (dinosauroak desagertu eta askora, beraz).
|
Azken
hori izan omen zen ugaztunen dibertsifikazio garai oparoena; seguruenik, Lurraren kliman izan zen berotze nabarmenagatik gertatuko zen (leku batzuetan batez besteko tenperatura 7 ºC igo zen).
|
|
|
Hortz bat edo bat baino gehiago galtzeak, gaixotasun baten, ezbehar baten edo adinaren ondorioz, eragozpen funtzionalak, estetikoak eta psikologikoak eragin ditzake.
|
Azken
batean, hortzek gure ahoari eta gure aurpegiari itxura ematen diote. Beraz, hortzak osasuntsu edukitzea funtsezkoa da estetika egoki bat izateko eta asaldurak saihesteko.
|
|
|
Hortz inplanteekin batera, protesiak (hortz artifizialak) ezarriko dira, hasierako funtzionaltasuna eta estetika berreskuratzeko. Hala ere, irakurleek agian ez dakitena da hortz inplante guztien funtzionaltasuna, ezarpen protokoloak eta,
|
azken
batean, epe luzeko eraginkortasuna ez direla inolaz ere berdinak, ezta antzekoak ere batzuetan. Zenbaitetan, inplanteak ezartzeak infekzioak, mina, gaixotasunak eta hanturak sortarazten ditu.
|
|
|
Protokoloak eta teknikak hobetzeko, Gasteizko Biotechnology Institute (BTI) enpresak ikerketa lan eta ahalegin handia egin du
|
azken
15 urteetan, eta egundoko iraultza eragin du hortz inplanteen munduan. Izan ere, haren baitan garatu diren teknikak, hortz inplanteak eta protokoloak punta puntakoak bilakatu dira.
|
|
|
Hortz inplanteen titaniozko gainazala (A), eta egitura zilindrikoa eta espira itxura (B eta D).
|
Azken
horiei esker, hezur ehunean sartzeko eta ainguratzeko ahalmena lortzen dute. (Argazkia:
|
|
|
Zorionez, BTIk aurkeztutako emaitza positiboak ez daude askoren eskura:
|
azken
datuen arabera, hortz inplanteen eraginkortasuna eta iraupena% 99,2koa da bost urtera; hau da, jartzen diren 1.000 inplantetik 9tan bakarrik sortzen dira arazoak. Gainera, gaixoek aitortzen dutenez, ez dute ez minik, ez infekziorik, ez beste albo ondoriorik izan epe horretan.
|
|
|
hortz inplanteen diseinua, ezartzeko arauak eta protokoloak zehatz mehatz definitzea lortu dugu, jakintza arlo anitzeko prozedura eta profesionalen bitartez. Gure
|
azken
emaitzen arabera, bi interpretazio eta ondorio atera daitezke: alde batetik, hortz inplanteen balioa, segurtasuna eta eraginkortasuna zeharo frogatu dela, eta, bestetik, etorkizunari begira, oraindik hobetzeko aukera dugula.
|
|
|
Gorputzaren funtzio guztiak betetzen diren zatia da barne ingurunea. Digestio aparatuarekin, eta, hori bezala, arnas eta iraizte aparatuekin, behar dituen eta behar ez dituen substantzien trukea egiten du,
|
azken
batean, aparatuok gorputza zeharkatzen duten hodi batzuk baitira, gorputzaren kanpo ingurunea. Hain zuzen ere, hodi horien mintzak dira kanpo eta barne ingurunearen arteko muga.
|
|
|
Hori gertatzen da edari alkoholdunek eragin diuretikoa dutelako. Ondorioz, alkohola edatean, sartzen dugun ura baino gehiago kanporatzen dugu, eta horrek,
|
azkenean
, deshidratatzea eragin dezake. Biharamuneko ajearen ohiko egarriak hori du oinarri:
|
|
|
Satelite bidezko komunikazioan, ordea, irradiatutako potentzia puntu bakarrean biltzea komeni da, gainerako norabideetan potentziarik galdu gabe. Antena parabolikoak dira
|
azken
horien adibide garbi bat.
|
|
|
Gainera,
|
azken
urteotan, neuroendekapenezko gaixotasunen batek jota, adibidez esklerosi anizkoitzak jota, hil diren pertsona batzuen garunen laginak aztertzeko aukera izan dute. Nahiz eta amaierako puntua izan, gaixotasun horiek aztarna uzten dute lagin horietan.
|
|
|
|
Azken
urteotan, Neurobiologia laborategiko ikertzaileek heriotza prozesua moteltzen edo arintzen duten eta, gainera, neuronak babesteko gaitasuna duten hainbat antioxidatzaile aurkitu dituzte. Jatorri naturaleko antioxidatzaileak dira, eta besteak beste, dietan aurki daitezke, frutetan, barazkietan eta abarretan.
|
|
|
|
Azken
finean, EHUko ikertzaileen helburua da patologia horien oinarri molekularrak hobeto ezagutzea, jomuga terapeutikoak definitzea, eta, azkenik, horien tratamendua hobetzen lagun dezaketen botikak aurkitzea.
|
|
|
Erabiltzaileek berrien gaineko iruzkinak egiteko aukera izango dute, eta iruzkin horiek berrien testuarekin batera irakurri ahal izango dira. Pantaila nagusian ere ikusgai egongo da
|
azken
iruzkinak jaso dituzten berrien zerrenda.
|
|
|
Horietatik erdiak bizkarroiek infektatu zituzten, gaitza diagnostikatu ondoren. Bada, infektatutakoen artean, gerora hiru erasoaldi bakarrik izan ziren guztira; infektatu gabekoetan, berriz, 56 Gainera,
|
azken
horiek denek izan dituzte lesioak garunean, eta, infektatutakoen artean, erdiek besterik ez.
|
|
|
zer da hezkuntza sistemaren garrantzizkoena? Bada, nik uste dut irakaslea dela, zeren, nahiz eta gela txikia izan, ikasle asko izan, baliabide gutxi izan...,
|
azkenean
, irakasle bikain batek irakatsi egiten baitu.
|
|
|
Berez, konputuak egiteak ez dauka zailtasun handirik.
|
Azken
batean, arauak jarraitu behar dira, sistematikoki, arin, eta kito. Ez du zertan zaila izan.
|