|
2003
|
|
|
Hori bihur zitekeen bere produkzioaren gune sozial babeslea. ...gitaratzeko gisa bereko laguntza ukapenak gertatu ziren) 36 Beñat Oiharzabalen ikerketak erakusten duenez, XVII. mendearen erdialdetik aurrera, frantsesa kultur hizkuntza gisa gero eta gehiago sartu zen Iparraldeko klase ertainen artean (Hegoaldean gaztelaniaren hegemonia bere hartan mantentzen zelarik) 37 Hortaz, euskal erakunde publikoek, Iparraldekoek zein Hegoaldekoek, eliteen esku egonik, ez
|
zuten
euskaraz idatzitako kultur produkzioa sustatzeko interesik agertu, auzi horietarako erdara nahiago baitzuten. Eta, hola, euskarazko historiografia, eta oro har euskara idatzi oro, produkzio gune sozial laiko gabe geratu zen Antzinako Erregimenean.
|
|
|
Eta XIX. mende erdialdetik gisa bereko poema historiko gehiago agertu ziren. Edozein kasutan historia lan guztiok ez
|
zuten
euskarazko historia erlijiosoek adinako produkziorik ez oihartzunik lortu (ikus taula eta 7.1 zerrenda).
|
|
2014
|
|
|
Bilbon bertan euskaldunen kopurua% 20ra murriztu zen 1920 urtean eta lurralde horretan eta Gipuzkoan geroz eta toki gehiago hartu zuten erdaldun elebakarren taldeek. Ipar Euskal Herrian, XIX. mende bukaeran Frantziako Errepublikak eskola sarea lurralde osora zabaltzeko egindako ahaleginak eta 1914tik 1918ra bitarteko gerrak ahuldu egin
|
zuten
euskararen tokia hango gizartean. Bidasoaren bi aldeetan, hizkuntza ofizialaren erabilera bultzatu zuten estatu modernoek, eta zenbait kasutan, berariaz debekatu zuten dialecto en edo patois en erabilera publikoa.
|
|
|
Ildo horretan, gogoratu behar da gizarte talde batzuetan besteetan baino hobeto gorde zela euskara. Hainbat lagunek (Unamuno da ezagunena) aldarrikatu
|
zuten
euskararen heriotza, euskaldunen garapenerako oztopoa zelakoan.
|
|
|
Gizarte klase eta esparru guztietara heltzeko izugarrizko gaitasuna erakutsi zuen komunikabide berriak. Gaztelania eta frantsesa ziren bertan erabiltzen ziren hizkuntza bakarrak, eta are gehiago bizkortu
|
zuten
euskararen atzerakada eta homogeneotze kulturala. Testuinguru horretan, Euskal Herria gehiago zen kultura horren hartzailea, sortzailea baino.
|
|
2018
|
|
|
Luiaondon eta Okondon gaztelaniaren presentzia hain nabarmena bazen, Arespalditzatik hego mendebaldera are gehiago izango zen; beharbada, zaharrenek baino ez
|
zuten
euskara jakingo. Kontuan hartu behar dugu aipatutako bi herriak XIX. mendeko bigarren zatian oraindik erdi euskaldun moduan sailkatzen zituztela, Aiarako beste herriak ez bezala.
|
|
|
Euskararen galera prozesuan sakontze aldera, lagungarria izan da erroldan agertzen den euskaldun bakoitzaren identitatea aztertzea. Horren arabera, familia batzuetan, neba arreba zaharrenak bakarrik zirela euskaldunak ikusi dugu; era berean, familia batzuek besteek baino geroago galdu
|
zuten
euskara, logikoa denez. Baina ohikoa izan zen familia berean kide batzuek euskaraz jakitea eta beste batzuek ez.
|
|
|
Beste kasu batzuetan, arrazoiren batengatik, familia edo herri euskaldun batean zerbitzari aritzea, ogibide liberalak izatea? ikasiko
|
zuten
euskara. Euskaldunen identitatea eta ezaugarriak banan banan aztertuta, faktore horiek azaleratzen dira askotan, baina, hala ere, batzuetan ezin dugu azaldu euskalduntasunaren jatorria.
|
|
|
Lehenengo Karlistadaren eragina ikaragarria izan zen eskualdean (Merino Zulueta, 2017). Barrenengoaren ustez, soldaduen joan etorriek eragin
|
zuten
euskararen galera Amurrion. Ikusi dugunez, lehen aipatu ditugun herrietan, 1840tik aurrera, behintzat, gaztelania zen nagusi.
|
|
|
Hala ere, kontuan hartu behar dugu Probintziak eta herriek kudeatzen zituztela eskolak; gainera, onartuta zegoen gaztelaniaren posizio menderatzailea, gaztelania jakitea mesedegarria zelakoan etxetik kanpo bizimodua bilatzeko, eta testuinguru horretan, gurasoek euskaraz egiten jarraituko zuten eta seme alabek gaztelaniaz hitz egingo zuten. Bestalde, errege bideak eta hiribilduek oso eragin handia izango
|
zuten
euskararen galeran (Ulibarri, 2015: 101).
|