|
2000
|
|
|
Jatorriz erdaldunak izaki, denez ez zuten harreman maila bera euskararekin, eta ez ziren euskaraz mintzatzekogai. Dena den, ohiko harremana
|
zuten
euskararekin eta ulertzeko gai ere baziren.Euskararekiko aldeko edo errespetuzko jarrera zuten, ez kontrakoa.
|
|
|
Iparraldeari dagokionez, bistan da euskal herri mugimenduak irrati sare garrantzitsua eratu zuela 80ko hamarkadan. Urte haietan eta neurri handi batez Iparraldeko euskaltzale, apez eta Eliza euskaldunari esker, erantzuna eman zitzaion herritar askok eskatzen
|
zuten
euskarazko informazioa jasotzeko irritsari. Alde batetik, Estatu frantsesak turismoari ateak zabalduz Iparraldeko jatorrizko kulturari egindako mesprezuari aurre eginez, eta bestetik, herria bizi zedin euskal nazionalismoak agertutako grinari esker, euskarazko irratien panorama biziki aldatu da Baionako Gure Irratia, Nafarroa Behereko Irulegiko Irratia eta Xiberoko Botza irrati estazioen agertzeaz batera.
|
|
2001
|
|
|
Dirudienez, self made womanik ez da euskal literaturaren eremuan. Agian, filologia ikasten zuten gazteen artean sorturiko aldizkariek, behialako anaiek edoosabek plantatzen
|
zuten
euskaraz idazterako zurkaizgo morala osatu zutenlarrogeiko urteetan. Kandela (Gazteiz), Ttuttua (Bilbo), Susa (Donostia), Korrok (Iruñea) eta Maiatz (Baiona) aldizkarietan biltzen ziren, ahantzi gabe hurbilagoadugun Lubaki banda?
|
|
2002
|
|
|
Ez da harritzekoa, beraz, AdolfoSuarez ek Paris Match eko kazetariari esan omen zionean esaldi xelebre hura? «Euskaraz ez dago fisika nuklearra ematerik»? iraintzat jotzea euskal kulturjendeak, eta erantzun ugari jasotzea; besteak beste Jose Ramon Etxebarriarena etaNatur Zientziak hiztegiaren, Aranzadi Zientzia Elkartearen eta Jakin en eskutik.Talde horiek, beraz, garrantzi handia izan
|
zuten
euskara hizkuntza unibertsitarioraegokitzeko bidean21.
|
|
|
1970 urte inguruan irakasle boluntario batzuek hartu
|
zuten
euskararen aldekolana eta konpromisoa Donostiako Irakasle Eskolan. Garai haietan erdara zennagusi, eta euskara zabaltzeko saiakera guztiak orokorki gaizki ikusita zeuden giroerdaldun hartan.
|
|
|
bat deituko. Finean, lan finkorik ez dutenirakasleek behartuta daude azterketa hori egitera, euskaraz aritu nahi badute; bainairakasle finkoen artean azterketa ez da kasu guztietan onartu eta, hori dela eta, nahiz eta 1999/ 2000 ikasturtean NUPeko 41 irakaslek euskaraz irakatsi, eta 41horiek EGAdunak izan, 34k bakarrik
|
zuten
euskaraz irakasteko baimena.
|
|
|
Juan Mari Torrealdaik idatzitako El libro negro del euskera liburuan jasotzen denez, irrati arduradunek ordezkaritza espainiarrean zehaztu behar
|
zuten
euskarazko irratsaioen zerrenda, eta baimenduak zirenak soilik eman ahal ziren euskal hizkuntzan. Publizitatea eta arrakasta handia zuten disko eskainiak hortik kanpo geratzen ziren19 Idazleak azaltzen duenez, euskara «denboraz kanpoko» irratsaioetan soilik erabil zitekeen; hau da, kulturaletan, literatura edo historiari buruzkoetan, eta erabat debekaturik zegoen gaurkotasunarekin zerikusia zuten edukietan, publizitarioak izan arren (Torrealdai, 1998:
|
|
|
Zalantzarik gabe, trantsizio garaian Hego Euskal Herrian zeuden eta sortu ziren komunikabideek erronka handia
|
zuten
euskara eta euskal kultura ezagutarazi eta bultzatzeko. Berrogei urteko zentsura eta ukazio ofiziala jasan eta gero, Hego Euskal Herriko emisora askok euskaldunen eskakizunei egokitu behar izan zieten irrati hizkuntza.
|
|
|
Tokiko iragarkiak soilik agertzen ziren euskaraz, eta normalean euskarazko saioetan tartekatuta, oso zaila baitzen horrelakorik entzutea programazio konbentzional erdaldunetan. Irrati komertzialek ere ez
|
zuten
euskararen aldeko apusturik egin, eta hizkuntza horretan iragartzeko espresuki eskatzen zuten bezeroei soilik ematen zieten aukera, besterik gabe.
|
|
2003
|
|
|
Frankismoaren urteetan sortutako ikastetxeek kaosa areagotu zuten. Aukeratutako ereduak eta lurralde banaketak eragin nabarmena izan
|
zuten
euskara eta euskal kulturak unibertsitatean biziko zuten bilakaerarekin. Beraz, ez da harritzekoa, askatasun egarria zabaldu zenean, Frankoren diktaduraren azkeneko garaian, Euskal Unibertsitatearen aldarrikapenak oihartzun zabala izatea, askatasun politikoaren eta sozialen eskariak Euskal Herriari atxikitako unibertsitatearen eskariarekin lotuta egon baitira historikoki.
|
|
|
Euskara arlotekeriaren mundutik ateratzeko ahalegin berezia egin zuenean UEUk,, euzkoek? lelo berria zabaldu zuten, «unibertsitatea bai; euskal unibertsitate, según eta», eta horrela, binomio faltsua sortu
|
zuten
euskara eta kalitate falta uztartzean. Txillardegiren esanetan, ondorioa garbia zen,, euzkoek?
|
|
|
Hizkuntzari dagokionez, Euskal Unibertsitatearen aldekoek bat egiten
|
zuten
euskara bertan egon behar zela aldarrikatzean, baina ikusiko dugun moduan, desberdintasunak nabarmenak ziren erritmoari eta kantitateari dagokienez. Hortaz, batzuek ezinbesteko ikusten zuten unibertsitate berriak euskaraz funtzionatzea; beste askok, ordea, mailakatu egiten zuten hizkuntza honen beharra edota kritikatu euskarari emandako pisua Euskal Unibertsitatearen definizioan15 Alderdi politikoen artean PSE PSOErena izan daiteke azken jarrera horren adibiderik nabarmenena.
|
|
|
Batez ere,. mendetik aurrera, euskal kulturaren munduan ezaguna izan da euskararen aldeko pentsalarien presentzia, baina Sabino Aranak euskal aberriaren definizioa egin zuenean eta, nabarmen, bere praktika politikoan, euskara bigarren mailan geratu zen. Gutxi batzuek azpimarratu
|
zuten
euskararen garrantzia 1936ko gerraren aurretik: Arturo Campion, Resurrección Maria Azkue, Luis Eleizalde, Gregorio Mujika, Jose Mari Agirre. Lizardi?
|
|
|
zein toki izan behar zuen euskarak unibertsitatean. Gerra aurrean, Euskal Unibertsitatearen aldeko gehienen ustez, unibertsitatearen zereginen artean, lehenengo mailako tokia izan behar
|
zuten
euskarak eta euskal kulturaren azterketak eta babesak. Lehenengo mailako irakaskuntza euskaraz azaldu behar zelakoan ere bazeuden.
|
|
|
Aranzadi Zientzia Elkartearen eta Jakin taldearen eskutik argitaratutako Natur Zientziak Hiztegia ere nolabaiteko erantzuna izan zen. Beraz, talde horiek garrantzi handia izan
|
zuten
euskara hizkuntza unibertsitariora egokitzeko bidean25.
|
|
2009
|
|
|
Kazeta abertzale diglosikoen lehorreratzeak nahasmen hori eragin zuela ikusita, autobaieztapen saioari ekin zioten Anaitasunatik: argi utzi gura izan
|
zuten
euskara hutsez egiten zena baino ez zela euskal prentsa. Amatiñok, aurretiaz, hauxe idatzi zuen Zeruko Argiaren 675 zenbakian(, 18):
|
|
|
Escualdun Gazetaren eta California-ko Eskual Herriaren ondoren, ordea, hurrengo belaunaldiek ez
|
zuten
euskaraz idatzitako aldizkarien beharrik izan edo sentitu, amerikar gizartean gero eta integratuago baitzeuden.
|
|
2011
|
|
|
70eko hamarkadan sortutako Derioko, Elizbarrutiko eta Eskoriatzakoetan, berriz, irakasle euskaldunen kontratazioa aktiboki bultzatu zutela nabarmena da. Hain zuzen ere, unibertsitate eskola horiek
|
zuten
euskarazko eskaintza zabalena 1978/ 79 ikasturtean. Izan ere, Derion, Elizbarrutikoan eta Eskoriatzan, publikoetan ematen zen Euskal Filologia espezialitatetik kanpo ere, euskaraz eskaintzen ziren zenbait irakasgai:
|
|
|
Izan ere, aurreko taulan ikusi dugunez (ikus 6 taula) bertako ikasleria oro har euskalduna zen. Publikoetan Bilbo, Donostia eta Iruñeko ikastetxeetan, berriz, euskara borondatezko irakasgaia zen eta irakaskuntza hori ematen zuten irakasleak ez ziren unibertsitateko irakasleak, orduka kobratzen
|
zuten
euskara irakasteko monitoreak baizik. Horrek guztiak eragin zuzen zuzena zuen euskara ikasteko eskolen gainean529.
|
|
|
Jakin aldizkarian ibilitakoek Euzko Gogoa eta Egan euskarazko aldizkarien esperientzietan ikusi zuten posible zela kultura jasoa eta eskolatua euskaraz egitea. Halaber, Euzko Gogoa eta haren eredua imitatzetik ikusi eta ikasi
|
zuten
euskara eredu garbizalearen mugak goi mailako kultur esparruan erabiltzeko. Jakin aldizkarikoek, kultur gaiak maila jasoan erabiltzeko esperientziatik abiatuta, euskara mordoiloa elaboratu zuten eta haren defentsarako argumentuak eman ere.
|
|
|
Euskal Herriko beste goi mailako hezkuntza zentroetan (irakasle eskolak, ingeniaritza eskolak eta merkataritza eskolak), Bilboko Unibertsitatean edota geroko UPV/EHUn integratuko zirenetan, ez
|
zuten
euskara katedrarik, ezta euskarazko irakaskuntzarik ere. Hala ere, aipatu behar da Bilboko Unibertsitatearen lehen ikasturtean (1968/ 69an), unibertsitatea sortu berri zela eta Zientzia Fakultatearen eskolak Botikazarrean ematen zirenean, Euskerazaleak elkarteak unibertsitateko ikasleentzat euskara ikasteko ikastaroak antolatu zituela.
|
|
|
Erdarak alde horretatik konpaktutasuna ematen zien, erdarak, euskarak ez bezala, eredu zehaztua zuelako. Bestalde, harrigarria bada ere, batzuek nahiago izan zuten, euskarari uko egin, defendatzen
|
zuten
euskara eredua erabili baino. Finean, askorentzat, bereziki abertzale zaharrentzat, euskararen batasuna, eta hortik sortutako Euskara Batua, euskara erregistro idatzian erabiltzeari uzteko aitzakia izan zen.
|
|
|
EAEn euskal politika gehienaren erakundetzearekin batera, euskararen instituzionalizazioa ere gertatu zen. Zenbait arau eta legek eragin handia izan
|
zuten
euskararen erakundetze prozesu horretan: 1979ko Autonomia Estatutuak euskararen koofizialtasuna onartu ostean, urte bereko dekretu batek euskara hezkuntzan sartu zuen.
|
|
|
Hirugarren eta azken kexua zen unibertsitateko departamentuotan bekek zuten gutxiespena edota ikerkuntzako curriculuma abiatzeko erabiltzen zirela610 Izan ere, bekaren amaieran beka justifikatzeko nahikoa zen laburpen bat prestatzea, testurik ez zelako eskatzen. Askok bekaren zirrikitu hori aprobetxatu zuten ikerketa egiteko eta ez
|
zuten
euskarazko testurik prestatzen. Ikusten denez, bekak sortu eta berehala arazoak agertu ziren:
|
|
|
Molde berriko jardunaldi eta bilkura hauetaz gain, baziren tradizio luzeagoa
|
zuten
euskarazko beste biltzar batzuk ere, Euskaltzaindiaren biltzarrak hain zuzen ere. Euskaltzaindiak 1956 urtean Arantzazun antolatutako lehen biltzarretik 1968ko Arantzazuko biltzarrera arte egin zituenei Euskaltzaleen Biltzarrak deitu zien.
|
|
|
Zientzia Fakultateak, beraz, printzipioz ez zuen irakasle berririk lortzerik. Orduan Txurrukak eta Iturbek Arantza Mendizabal errektorearekin (funtzioetan zegoena) adostu
|
zuten
euskarazko eskaintza bigarren ziklora zabaltzeko, lehenengo zikloko enborrezko irakasgaien praktikak emateko irakasle bi kontratatzea, eta kontratatutakoek irakas orduen zama betetzeko bigarren zikloko irakasgaiak ematea. Halaxe kontratatu ziren 85/ 86 ikasturtean Arturo Elosegi eta Juan Ignacio Perez Iglesias (gerora UPV/EHUko errektore izango zena) lehenengo zikloko praktikak eta bigarren zikloko Ekologia eta Animali Fisiologia irakasgaiak emateko.
|
|
|
Fisikara, Geologiara, Kimikara eta Matematikara. Beste horietan bi faktorek moteldu
|
zuten
euskarazko irakaskuntzaren zabalpena: ikasleria urria edota departamentuaren jarrera.
|
|
|
Seguru aski askorentzat babes hori funtsezkoa izan zen beraien lan akademikoa euskaraz egiteko, nahiz eta lan eskerga izan (egin behar zirelako) eta arazo ugariri aurre egin behar zioten (adb. nahikoa bermerik gabeko aurkezpena tribunalaren aurrean). Horixe bera salatzen
|
zuten
Euskara Batzordean zeuden Zientzia Fakultateko ordezkariek 1984an:
|
|
|
Bertan segurtatuta zegoen, unibertsitatean ez bezala, bai lanpostua bai euskararen irakaskuntza. Unibertsitatean euskara irakasteko giroa ez zen batere egokia, ikasle asko ez zen klasera joaten, grebak deialdiengatik edo deialdirik gabe, eta inoiz mobizilizazioek eragin zuzena izaten
|
zuten
euskara eskoletan. Behin, esate baterako, ikasleen itxialdi batean euskara irakasleak gau osoa pasatu behar izan zuen Irakasle Eskolako itxialdikoekin.
|
|
|
Aipatutako bi faktoreek berebiziko eragina izan
|
zuten
euskarazko eskaintza Irakasle Eskoletan unibertsitateko beste ikastegietan baino arinago inplementatu zedin. Beste fakultate eta unibertsitate eskoletan euskararen sarrera, bilakaera, erritmo, botere oreka eta faktore eragileak oso desberdinak izan ziren.
|
|
|
Medikuntza Fakultatean ere eskaintza akademiko osoa gaztelaniaz zen, baina han ez
|
zuten
euskarazko irakaskuntzara saltorik egin (Zientzietan gertatu bezala), nahiz eta, jada aipatu denez Medikuntza Fakultatean aurkeztu zen Euskal Herrian255 euskaraz prestatutako lehenengo doktorego tesia: Rikardo Arrue kardiologoak 1976an Bilboko Unibertsitatean aurkezturiko His sortaren ezkerreko adarraren erabateko hersturaren eta zaingorrigrafiaren arteko koerlazioa.
|
|
|
Bere aita Karlos Santamaria zen, Euskal (euskarazko) Unibertsitatearen aldeko ekintzaile sutsua. Aurreko atalean aipatu dugun moduan, Karlos Santamariak beste euskaltzale batzuekin batera 1960an Donostian Santo Tomas Lizeoa sortu
|
zuten
euskaraz ikasten hasitako umeek unibertsitatera arteko hezkuntza euskaraz jaso zezaten. Antxon Santamariak bertan ikasi zuen, ondoren karrera gaztelaniaz ikasi zuen, baina irakasle euskaldun gisa aritu zen Donostiako Kimika Fakultatean sartu eta batera.
|
|
|
Alderantziz ere gertatzen zen, hizkuntzan adituek euskara aitzineratzeko, literatur lanak idazten zituzten, gehienetan literatur sorkuntzaren lanen kaltetan. Joseba Intxaustik fenomeno horri formalismoa deitzen zion jada 1953an224 Beste batzuetan, hizkuntzan adituak ziren horiek, ospe bereziko obra literarioak itzultzen zituzten beraiek eredugarritzat jotzen
|
zuten
euskara molde baten alde egiteko (adibidez, Gaizka Barandiaranen Iliadaren itzulpena). Saiakerok asmo aldetik txalogarriak izan zitezkeen arren, hizkuntzaren aitzineratzeari begira, emaitza, oro har, kaskarra edo oso kaskarra izaten zuten, eta irakurlearen gogoa asebetetzerik ez zuten lortzen.
|
|
|
Batzar horretako gai nagusietako bat kultura izan zen eta horren baitan euskara kokatu zen. Jokin Zaitegi izendatu
|
zuten
euskararen atalaren arduraduna. Azpisail horretan hainbat hizlarik parte hartu zuten, eta zenbait gai jorratu ziren:
|
|
|
Elkarteko kideek zin egin behar
|
zuten
euskara, elkarteak araututakoaren arabera erabiliko zutela. Euskara idatziaren esparruan honakoak ziren kideek zin egin beharreko puntuak:
|
|
|
Ondorenean, beraz, hiru erakunde aztertuko ditugu: UEU, Elhuyar eta UZEI. Hirurek berebiziko garrantzia izan
|
zuten
euskara eta jardun unibertsitarioa uztartzen: bai irakasle euskaldunak trebatuz, bai hizkuntza prestatuz, elkarteak eta beraiek antolatutako jarduerak unibertsitateko irakaskuntzarako euskara ereduaren probaleku izan baitziren, euskara zientifiko teknikoa garatzen lagunduz.
|
|
|
Hau da, aldizkaria zientzia eta teknika arlokoa izanik ere, bere xede nagusia hizkuntza zen, hots, arlo zientifiko teknikorako euskara trebatzea. Tarte honetan aldizkariaren sortzaileek baieztatu nahi
|
zuten
euskara landuz gero, gai zientifiko teknikoez aritzeko balio zuela. Aldizkarikoek balorazio hau egin zuten:
|
|
|
Beste modu batera esanda, Euskara Batuaren alde zeudenak hizkuntzaren modernizazio eta kultur transmisiorako tresna bihurtzearen alde zeuden. Hizkuntzarekin lotutako ideia hauek berebiziko garrantzia
|
zuten
euskararen goi mailako erabileran, zientzia zein jakintzaren esparruan euskararen erabilera aurreikusten zutelako, eta beraz funtsezkoak izan ziren Komunitate Zientifiko Euskalduna eratzeko. Horregatik, euskararen batasuna eta komunitate zientifikoaren sorrera elkarri lotzen zaizkio.
|
|
2012
|
|
|
Zenbait ezaugarrik, hala nola erresuma osorako lurralde jurisdikzioak, «erresuma» Nafarroako biztanleen multzoak osatzen duelako ikusmoldeak, edoadministrazio publikorako errege izendapen askeko, eta ez abantaila feudalgisako, «tenentziak» finkatzeak eman zizkioten gure estatuari berezitasun originaleta interesgarriak. Garai hartan ere hiribilduak sortu eta komertzioa zabaldu zen.Erregealdi horretan izendatu
|
zuten
euskara «lingua navarrorum». Gaztelarenaurka porrot militarrak gertatu ziren, eta horrekin batera, Lopez Harokotarrak aurkaagertzean, Errioxa eta gaur egungo Bizkaiko zenbait lurralde gaztelauen esku geratuziren.
|
|
|
Ibinagabeitia eta Orixeren artekoekin hasiko gara. Krutwigek eta Villasantekirmo aldeztu
|
zuten
euskarak herri xumea ez ezik klase gidariak ere bereganatubehar zituela, burutik hasten zela arraina kirasten, eta ez zela aski herritar xumeakeuskaraz elikatzearekin, eta horretarako euskalki egokiena lapurtera klasikoa zela.Eztabaida horrek askoren artikuluak eragin zituen, besteak beste, Omaetxebarria, J. Mokoroa, A.M. Labaien, Orixe eta Ibinagabeitiarenak.
|
|
2015
|
|
|
Irratian euskarazko emisioez arduratzen zen Maite Barnetche hautatu
|
zuten
euskarazko saioberriaren zuzendari, baina gainontzeko lan guztiak, grabaketa egunetan Bordeletik etortzen zenlau teknikariko ekipa batek eramaten zituen. Hastapenean, Barnetche k ez zuenez lengoaiaren inolako ezagutzarik, errealizadore bat jarri zioten ondoan eta harenlaguntzarekin osatu zituen lehen saioak; ofizioa ikasi zuen arte.
|
|
|
Etapolitika tzarra! Beha zeuden zer aterako ote
|
zuten
euskarazko emankizun horietan.Gauzak aldatu ziren emeki emeki. Ikusmolde guzietako jendeak mintzo baitziren.Jendea ohartu zen euskal emankizunak besteak iduriak zirela eta besteak balio zituztela.Euskara ez zekitenek ere ikusten zituzten azkenean emankizun horiek.
|