|
2007
|
|
|
1989an gazte euskaldunek atxikimendu txikia
|
zuten
euskararekiko, beste adin taldeek baino askoz txikiagoa –gazteen gaitasunaren eta erabileraren arteko indizea beste adin taldeena baino askoz txikiagoa zen–, eta urteak pasatu ahala atxikimendu horrek gora egin du, urteotan hizkuntza normalizazioaren alde egindako lanaren ondorioz. Hala ere, oraindik gazteen indizea beste adin taldeena baino txikiagoa da, gero eta parekatuago badaude ere.
|
|
|
euskara bigarren hizkuntza duten haurrek –gainontzeko adin talde guztietako euskaldun berriek bezala– oso joera txikia dute euskara erabiltzeko familian eta lagunartean. Gazteen indizeari dagokionez, berriz, 1989an gazte euskaldunek atxikimendu txikia
|
zuten
euskararekiko, beste adin taldeek baino askoz txikiagoa –gazteen gaitasunaren eta erabileraren arteko indizea beste adin taldeena baino askoz txikiagoa zen–, eta urteak pasatu ahala atxikimendu horrek gora egin du, urteotan hizkuntza normalizazioaren alde egindako lanaren ondorioz. Hala ere, oraindik gazteen indizea beste adin taldeena baino txikiagoa da, gero eta parekatuago badaude ere.
|
|
|
Haurrek eta adinekoek egiten
|
zuten
euskaraz gehien kalean 1989an. Adinekoek gutxixeago egiten zuten haurrek baino.
|
|
|
Beste garrantzi handiko hitzarmen bat izenpetu zen, 2003an eta 2007an, eep eta eusko Jaurlaritzaren artean. hizkuntza politika komun bat finkatu
|
zuten
euskararen aldeko lau erronka oinarritzat hartuz: transmisioa, gizarte erabilera, hizkuntzaren kalitatea eta hiztunen motibazioa. estrategia komun bat eramanen dute, elkarrekin muntatuko duten fondo bakar baten bidez, eep kudeatzaile. eskaera leihatila bakarra irekiko da elkarte eta eragileen ekimenak laguntzeko, lehentasunez sostengatuz erakunde egituratzaileak, ikastola eta eskola elebidunak, euskal irratiak, gazte aisialdiak (uda leku), bertsolaritza eta helduen formakuntza (Aek).
|
|
2009
|
|
|
31 372/ 00 FD auzitara eraman zuten IUk, EAk, EAJk eta Batzarrek elkarrekin; era berean, batera errefusatu zuten ELA, LAB, STEE EILAS, ESK eta EHNE sindikatuek eta horren kontra ere jo
|
zuten
Euskara Kultur Elkargoak; CCOO sindikatuak; Nafarroako herritarrak zatituak dauden hiru hizkuntza eremuetako 58 udalek (86.000 herritarren ordezkaritza zutenak); hainbat herritarrek, eta abarrek.
|
|
|
Generoak prosodian eragiten dituen desberdintasunak zelan islatzen diren irudikatzeko azterketa baten emaitzak aurkeztuko ditugu (honezaz gehiago Gaminde 2009b). Azterketa honetan Lemoako neba arreba biren hiruna testu arakatu ditugu5 Testu bat irakurria izan zen eta biek gauza bera irakurri behar izan
|
zuten
euskara batuan. Hona hemen testuen transkripzioak:
|
|
|
1991 arte ez zen inon euskara planik egin. Aurretik euskararen erabilera areagotzeko lanik egina bazen ere, ELAY Taldean egin
|
zuten
euskararen erabilera sustatzeko lehen proiektu pilotua, Elhuyar aholkularitza enpresaren eta Hizkuntza Politika Sailburuordetzaren laguntzarekin. Lan-talde batek aurkeztutako ideia Zuzendaritzak asanbladan proposatu zuen, eta denek onartu zuten proiektu hari ekitea.
|
|
2010
|
|
|
hedabideetatik, kultura produktuetatik, eremu erdaldunduarekin dituzten harremanetatik...). baina familia euskaldunbeteak urri agertuko zaizkigu herri oso euskaldunetatik at. euskararen galera berreskurapen historikoaren seinale dugu, hain zuzen ere, familiak hizkuntza aldetik gizarte gune ez homogeneoak izatea. halako adibideak herri oso euskaldunetan ere baditugu, amaiurko kasuan bezala. gazte amaiurtarrak elizondoren eragin erdalduntzailea aipatu du, familiaren osaketaz gain adinkideekiko harremanetan ere. izan ere, Mendialdean euskararen errealitatea askotarikoa da. historikoki, arrazoi desberdinengatik, eremu euskalduneko zenbait herri erdaldundu ziren (altsasu, lekunberri, bera, doneztebe, elizondo, irurita eta oronoz, batik bat) eta eremu euskaldunaren gune erdalduntzailetzat jokatu dute. 1970 aldean, gure gazteen gurasoen nerabezaroan, herri erdaldundu horietan haur eta gaztetxoek ez ohi
|
zuten
euskaraz bat ere egiten, ez eta jakin ere hainbat kasutan (Sánchez Carrión 1972). anitz familiatan euskararen transmisioa eten zen eta, horren ondorioz, herri horretakoak direnen guraso dezentek ez daki euskara. Familia anitzetan euskararen transmisioaren eten jarraipen istorioak ditugu:
|
|
|
Mendialdeko aurreko gazte horiek ez dira herri hain euskaldunetan hazi (etxarri aranatzen %75 inguru da euskaldun, beran eta elizondon %70 eta lekunberrin %60). berako gazteak ez bertzeek ez dute euskara gurasoengandik ikasi. hizkuntza aldetik familia euskaldun ez osoak ohi dituzte (belaunaldi guztietako kide euskaldunez eta erdaldunez osatuak): ...akitenak izaten dituzte. hau da, herri horietan belaunaldien arteko hizkuntza lotura soziala ez da erabat hautsi. gurasoekin euskaraz egin ez badute ere, euskara hurbila izan zaie ingurua, gutxi asko, euskalduna baita. ingurune euskaldunak bete egin du euskarak etxean zuen hutsunea eta —gazteek beraiek hala adierazita— aitatxi amatxi, barride edo auzo lagun, haurtzain eta halakoekin izan
|
zuten
euskararekin harreman goiztiarra eskolan hasi baino lehenago ere. horiek bezalako kasuek agerian uzten dute hizkuntza sozializazioan familiak stricto sensu duen eragin mugatua eta aldiz, hizkuntza ohiturak ezartzeko ingurune hurbilak duen indarra. gazteen euskararen bizipena ez da eskolara mugatu eta euskaraz aritzeko esparru, harreman eta aukerak eman dizkien herrian hazi dira. nahiz eta etxean ... Mendialdeko herri erdaldundu horietan bi hamarkadetan euskararen errealitatea aldatu da eta oraingo gazteek euskararen" normaltasunean" hazi dira:
|
|
|
[Berriozar]... Nire gurasoek argi
|
zuten
euskaraz ikasiko genuela(...) Etxean, gurasoek gehiena ulertzen dute eta zerbait komunikatzeko gai dira, baina normalean neba eta bion artean aritzen gara. Gaztetxoa nintzenean ohartu nintzen gure herrian euskarak duen garrantzia eta hasi nintzen nire harremanak euskalduntzen (edo euskaraz egiten).
|
|
|
berezko euskara guztiz galduta zuten eskualdeetara hedatzea hizkuntza. hizkuntza gutxituaren berreskurapena zaila begitantzen bada, are zailagoa da jada ezagutzen ez duten inguruneetan berrezartzea. arlo horretan, galesak soilik du euskararena bezain rlS ona. deseuskaldundutako ingurunean (1981ean zuriz ageri diren eskualde guztietan, bilbo urbin izan ezik), nagusiki eskolaren bidez birsartuko dute euskara, urtean puntu erdiko erritmoan hobetuz, gutxi gorabehera. hortaz, hogei urte geroago, euskaldunen kopurua jada %10etik gorakoa da eaeko eskualde guztietan, hego añanan izan ezik. zoritxarrez, atal horretan ere nafarroaren portaera bestelakoa dela adierazi behar da. izan ere, eskualde gutxi batzuek soilik lortu dute 2001ean ehuneko hori gainditzea: ...diren gobernuek hizkuntza berrezarpen horretarako legeneurririk eta borondate politikorik ez izana. nafarroaren erdialdean eta erriberan euskara berriz sartzea ezinezkoa dela sinetsi nahi dutenek aski dute ikustea zer ibilbide izan duen hizkuntza horrek oibarko ibarrean (nafarroa) eta ipar añanan (araba). bi eskualde horietan, gaztelania antzina sartu zen, partzialki, eta biek garai berean galdu
|
zuten
euskara, azkenean, XViii. mende inguruan. beraz, rlSren hasieran, bi eskualdeetan zegoen euskaldun kopurua hutsaren hurrengoa zen. hogei urtez, oso bestelako hizkuntza politika garatu dute batean eta bestean. 2001eko erroldaren arabera, oibarko ibarreko biztanle elebidunen kopurua %5etik beherakoa da. ipar añanako biztanlekopuru elebiduna, aldiz, %10etik gorakoa da, eta eskola adinekoen artean, berriz, %50etik hurbilekoa (oibarko ibarrean, ordea, eskola adineko %15ak soilik aitortzen du gai dela euskaraz hitz egiteko). elkarren ondoan dauden ekialdeko arabako errioxa eta Viana alderatzen baditugu, emaitza bera jasoko dugu. horra beste froga bat, egiaztatzeko gizarteboluntarismoa ez dela aski, ezinbestekoa izan arren. ezin ditugu aipatu gabe utzi bi adibide adierazgarri:
|
|
|
4 diSKurTSo SoziolinguiSTiKoa alde batera utziko dut iñaki larrañagak soziolinguistika aplikatuari egin dion ekarpena. ez garrantzirik ez duelako, sakontasun gehiago eskatzen duelako baizik; lan eskerga burutu baitu eta nik baino hobeto egin dezaketenak ere izan badirelako. iradokizuna egina da. azpimarratu nahi dut, ordea, esparru ideologikoan eta ideien lehian, iñakik teoria orokorraren baitan zabaldu dituen diskurtso soziolinguistikoak eta argudio sorta. etengabeko kezka eta ardura berezia izan ditu oinarrizko kontzeptu soziolinguistikoen definizioak zedarritzeko: ...enean, hizkuntza batek bestea baztertzen duelako. denboran zehar, iñakik egindako esanetan eta idatzietan nabarmen agertzen da bere diskurtsoaren koherentzia eta mendetasunezko eredu soziolinguistikoa gainditzeko alternatiba. a) 1970eko diskurtsoa tolosako haurtzaindegia euskaraz izan zedin eta ez elebidun iñakiren informazioa eta aholkuak erabakigarriak izan ziren. garai hartan zenbaitek esaten
|
zuten
euskaraz heztea kaltegarri izan zitekeela eta ez genuela geure seme alaben etorkizuna arriskuan jartzeko eskubiderik. ez naiz gogoratzen ñabarduraz; bai ordea, guraso guztiak konbentzitu gintuela euskarazko haurtzaindegia hobestera eta gure seme alabek hezkuntza osoa euskaraz egin zezaten aldeko jarrera hartzera. haur euskaldun askeak, solidarioak, irekiak eta profesionalak hezi behar genituen, ...
|
|
|
Garai hartan zenbaitek esaten
|
zuten
euskaraz heztea kaltegarri izan zitekeela eta ez genuela geure seme alaben etorkizuna arriskuan jartzeko eskubiderik. Ez naiz gogoratzen ñabarduraz; bai ordea, guraso guztiak konbentzitu gintuela euskarazko haurtzaindegia hobestera eta gure seme alabek hezkuntza osoa euskaraz egin zezaten aldeko jarrera hartzera.
|
|
2011
|
|
|
Zein praktika? Bada Bilbon sartu bezain laster, zuzenean eta automatikoki, familiartean ohiko
|
zuten
euskara utzi eta gaztelerara pasatzearena. Bilbon sartze hutsak eragiten zuen hizkuntza aldaketa euren artean hirugarren pertsonarik tartean agertu behar izan gabe.
|
|
2012
|
|
|
Nik adibidez, Iruritara etorri nintzenean atentzio pila bat eman zidan haurrak jolasten zutenean dendetara jolasten zuten erdaraz eta beste gauza guztietara jolasten
|
zuten
euskaraz. Harrigarria!
|
|
|
Haien [aita amen] artean(...) edozein momentutan egiten
|
zuten
euskaraz ala erdaraz. Haiek hitz egiten zuten bietan.
|
|
|
"... ez zela euskaraz solasten, ez eta etxean, ez eta kanpoan, ez eta eskoletan, ez eta inon" (Itsaso, 5 FG). ego belaunaldiko iruritarrek herriko eskoletan ikasi zuten, herrigunekoek errebote plazakoan eta baserrietakoek auzokoan, guztiek erdaraz. Bakar batzuek baizik ez
|
zuten
euskara ikasgai izan oinarrizko hezkuntza orokorreko azken mailetan.
|
|
|
Arestian azaldu bezala, herriguneko haur gehienek ez
|
zuten
euskara jaso guraso euskaldunengandik. zeuden ume euskaldun bakanek gaztelania eskolan eta plazan bereganatu zuten. erdara hutsezko eskolak ikasgelatik kanpo ere izan zuen eragina eta haurren arteko harremanak erdaldundu zituen. haur euskaldunak erdaraz egitera ohitu eta ikaskideen artean bezala, anai arrebekin ere mintzaira horretan hasi ziren. Ikasgelatik eta jostaldietatik eraman zuten azkenean haurrek hizkuntza etxera eta guraso batzuk, ordura artio euskaraz egiten zutenak, erdaraz egiten hasi zitzaizkien seme alabei.
|
|
|
Lehendabiziko baldintza eliz dotrinek eta jardunek irauliko zuten, haietara moldatuko
|
zuten
euskara zaharra, europako eta mundu osoko hizkuntza askorekin gertatu bezala, eta dakigunez, horiei esker, europar pentsamendu amaraun bakarra mamitu zen eta mintzaira hierarkia argi bat ezarri: zenbat eta hurbilago mintzaira sakratutik, orduan eta duinagoa7 euskara urrun zen.
|
|
|
euskararen gramatikalizazioa eta alfabetizazioa. herri apala ebanjelizatzeko haien hizkuntzak erabili behar zituztela xedatu zuten erreforma eta kontrarreformaren karieetara. europan eta Ameriketan basajendearen ohitura eta sinesmenak garbitzen hasi ziren XVIan. Manualak eta Katiximak idatzi zituzten euskaraz, edo euskaldunak erdara ikasteko modua izan zezaten halako euskara latindar batean. ez da harritzekoa euskal lehen gramatika jesuita batek idatzi izana, ezta ahalegin hori inposiblea zela pentsatu izana. kezkabide
|
zuten
euskara, nola ohituko zuten samaldaren belarria erdal erritmoetara euskaraz izan ezean, hala ere, hori dena ondo joan zen Gobernamendu zaharraren eskolan, izan ere estatu liberala heldu bezain laster Naziora bildu zuen jende zibilizatu gabe horrek, eta nazioak erdaraz egiten du.
|
|
|
Elebidunen multzoa asko aldatu da azken 20 urteotan. 1991n elebidun gehienak (%79, 3) euskaldun zaharrak ziren, hau da, etxean jaso
|
zuten
euskara (euskara soilik). Euskaldun zaharrak, gainera, nagusi ziren adin talde guztietan.
|
|
|
1991n elebidun gehienak (%79, 3) euskaldun zaharrak ziren, hau da, etxean jaso
|
zuten
euskara (euskara soilik). Euskaldun zaharrak, gainera, nagusi ziren adin talde guztietan.
|
|
|
Euskararen familia bidezko transmisioan aldaketarik handiena bikote mistoen artean gertatu da. Lehen gehienek ez
|
zuten
euskararik transmititzen eta orain herena dira transmititzen ez dutenak EAEn eta Nafarroan, eta %44 Iparraldean.
|
|
2015
|
|
|
Bestalde, erdaldunekin oso" abegikor" jokatu dugu urte hauetan zehar, ikusi besterik ez dago elkarrizketatuek zenbat aldiz esan
|
zuten
euskaraz erdaldunen egitea" itsusia" zela," errespetu falta ikaragarria". Oraindik bizirik dirauen ustea da eta iritzia aldaraziko digun ekimen edo paradigma baten beharrean gaude, euskararen erabilera sustatu nahi badugu, behintzat.
|
|
|
Elkarrizketatuek zenbat aldiz esan
|
zuten
euskaraz erdaldunen egitea" itsusia" zela," errespetu falta ikaragarria". Oraindik bizirik dirauen ustea da eta iritzia aldaraziko digun ekimen edo paradigma baten beharrean gaude, euskararen erabilera sustatu nahi badugu, behintzat.
|
|
|
Eskolan dena erdaraz egiten zuen, irakasle gehienak kanpokoak baitziren, eta" extremeñoen eta" proportzioa 15000 biztanletik 5 edo 10 zen, eta orain, berriz, 15000tik 3000. " Lotsatu ginateke, baina belarri motxek ez
|
zuten
euskaraz ikasi beste erremediorik", dio elkarrizketatuak.
|
|
|
Euskaraz ez zen ezer ez entzuten lehenengo urteetan, eta umeak eta gazteak hitz egiten entzunez gero, elkarrizketan sartzen ziren euskaraz, ilusio egiten zielako. Hala ere, oso gutxi egiten
|
zuten
euskaraz.
|
|
|
– Ikastaroan hasi aurretik
|
zuten
euskararen/ euskal kulturaren ezagutza.
|
|
2017
|
|
|
Noski ezetz, eta desoreka horiek guziek ez
|
zuten
Euskaraz Bizi egitasmoaren sustraitzea ahalbideratu, Seaskako ikastoletan behintzat: azaleXan Aire – Lurraldeen arteko harremanak:
|
|
|
Ez ziren baikorrak. Oro har, uste
|
zuten
euskaren normalizazioak bide aldapatsua zuela aurretik. Ez zeukaten bide horretan arrakasta izango zuten konbentzimendu osoa; hala ere, bidea egin behar zela zioten.
|
|
|
ez zuten aukeratu behar. Hitz egiten
|
zuten
euskara hitz egiten zekiten hizkuntza bakarra zen. Elebakarrak ziren.
|
|
|
15 inkesta Soziolinguistikoetatik aparte, oso argi ikusten da hori dena arrue ikerketan (eusko Jaurlaritza, 2013). ikerketa horretan muturrera eraman zen hiztunen auto azterketarekiko konfiantza metodologikoa. izan ere, hango aitortzaileak haurrak eta gazteak ziren: lehen hezkuntzako 4 mailakoak (10 urteko haurrak) eta dbhko 2 mailakoak (15 urte). haiek erantzun behar izan zuten zenbat erabiltzen
|
zuten
euskara eskolan, Eduardo Apodaka eta Jordi Morales – Hiztun kategorietatik hizkuntza praktiken erregistroetara: erabilera sustatzeko neurriaren bila gela barruan, gelaz kanpo, irakasleekin, lagunekin eta abar. euren jarreren kontu emateaz gain, beren jokaerak zehaztu eta kuantifikatu behar izan zituzten. beraz, (talde bi horietako) populazio osoari egindako itauntzearen ondorioz sortu zen erregistroa gaztetxo horien auto azterketa fin eta zehean oinarritu zen. hau da, ikerketa osoaren oinarria gazteen inpresioak izan ziren (honetaz, luzeago, ikus:
|
|
|
Eduardo Apodaka eta Jordi Morales – Hiztun kategorietatik hizkuntza praktiken erregistroetara: erabilera sustatzeko neurriaren bila edo brocaren mapak, esaterako). eta zientziaren eskutik, euskalgintzak berak ekin zion euskaldunak eta euskararen erabilera zenbatzeari. hasierako lanek berdintzen
|
zuten
euskaraz hitz egiteko gaitasuna, hitz egitea eta euskalduna izatea. hirurak nahasten zituzten, hau da, herrikategoriak bere egin zituzten, gehienetan" euskaldun" etiketaz laburturik7 geroago, 70 hamarkadan, ezagutza gaitasunari gehitu zioten bai erabilera, bai jarrera ere (Juaristi, 2013: 51). horrenbestez, estatu administrazioek egin ez zuten lana, herri ekimenez eginda zegoelarik hasi ziren ikerketa soziolinguistikoak. kategoriak definituta zituzten hiztunek beraiek:
|
|
|
Hasierako lanek berdintzen
|
zuten
euskaraz hitz egiteko gaitasuna, hitz egitea eta euskalduna izatea.
|
|
2018
|
|
|
1996an, euskaraz mintzatzeko erraztasuna orekatua zen: 1/ 3k egiten
|
zuten
euskaraz aiseago, 1/ 3k erdaraz eta 1/ 3k bietan berdin. Orain, errexkiago frantsesez mintzo direnak gehiago dira (%42 eta %64ak 16 adin tartean), eta gutxiago euskaraz (%21).
|
|
|
Euskaldun elebakarren desagerpenak ekarri du euskararen erabilera zorizko gertaera bihurtzea. Elebakarrek, hain zuzen ere, bermatzen
|
zuten
euskararen erabilera gertaera segurua zela, haiek desagertzean, berriz, hizkuntza gutxituaren erabilera zorizko aldagaia bilakatzen da. Elebidun batzuek, kasurako, euskararen aldeko ingurumari soziolinguistikoan bizi direnek, euskaraz dezente hitz egin dezakete, nahi badute, bederen.
|
|
|
Euskarazko ohitura" lortu eta finkatu" duten bikoteak abiapuntu altua
|
zuten
euskaraz (%80k" euskaraz gaztelaniaz baino gehiago" egiten zuten), eusleen presentzia izan dute, baina ez – nolabait esan– muturrekoa, eta kasurik gehienetan (%68), bi kideek hasterako bazuten beste lankideren batekin (gutxienez) euskarazko ohitura
|
|
|
Azpi atal hau ixteko, eta hiru aldagaien ikuspegia batuz, esango genuke, esperientzia hauetan euskarazko ohitura" lortu eta finkatu" duten bikoteak, batetik, abiapuntu altua zutela euskaraz (%80k" euskaraz gaztelaniaz baino gehiago" egiten zuten), eusleen presentzia izan dutela, baina ez –nolabait esan– muturrekoa, eta kasurik gehienetan (%68), bi kideek hasterako bazutela beste lankideren batekin (gutxienez) euskarazko ohitura hori. Bere aldetik, euskarazko ohitura" lortu eta galdu" dutenek, batetik abiapuntu baxuagoa
|
zuten
euskaraz, eta beraz kasu askotan" jauzi" handiagoa egin behar izan dute euskarazko ohituraraino. Bestalde, eusleen presentzia oso handia izan dute –nolabait esan, aurrekoek baino presio handiagoa– eta, beste lankideekin euskarazko ohitura, bai, baina aurrekoek baino neurri apalagoan.
|
|
|
Egia da, oro har, oraindik eta nabarmenagoa dela hizkuntzaren erabilerak gune euskaldunetan izan duen beherakada. Iurrebasok erabili dituen datuei erreparatuta, 1991n 35 udalerritan hitz egiten
|
zuten
euskaraz etxean herritarren %90ek edo gehiagok; 2011n ez dago ehuneko horretara iristen den herririk. Hala ere, erabileraren kasuan izandako beherakadak ez dio joera orokor bati erantzuten, ezagutzaren kasuan azal daitekeen bezala.
|
|
|
hasieran oharrak euskara hutsean bidaltzen zituzten, baina gaztelaniazkoak eskatu zituzten batzuek; kontrakoa ere bai, ordea: ...atek eskatu du bilerak gaztelaniaz egiteko," denok dakigulako eta ulertzen dugulako", eta erabaki behar izan zuten hala egin edo ez (eta ezetz erabaki zuten); hitzaldia antolatzerakoan, eztabaida izan zuten talde batean, batek zioelako jende gehiagorengana iristeko komeni zela gaztelaniaz egitea; batzar batean, batzarkide batek gaztelaniaz ere egiteko eskatu zuen, baina aho batez erabaki
|
zuten
euskaraz egitea, eta pertsona horri itzulpena egitea (harrezkero, ez da bueltatu bileretara). Gorabehera horien ondorioz, hizkuntza irizpide eta konpromiso batzuk hartu dituzte elkarteek.
|
|
|
Kasu honetan, helduen euskara gaitasuna %67, 6 bada ere, euskararen erabilera jaitsi eta gero igo egin da urteetan zehar, hori bai, kopuru txikian. 2001ean %51 zen, 2011n %43, 3, eta 2016an %49, 2 Azken datu hau helduek
|
zuten
euskara gaitasunarekin alderatuz gero, dezente baxuagoa dela ikusiko dugu, gaitasuna %67, 6 baita.
|
|
2019
|
|
|
Kortaturen errautsetatik sortu zen Negu Gorriak, eta hizkuntza hautuan aldaketa bat ekarri zuen. dunetan, herri txikietan alegia, tradizioa muga gogorra izan zen euskarak beretzat har zitzakeen funtzio berrientzat" (Irazu 2017, 179). euskarazko punka inguru erdaldunetako euskaldunberriei esker sortu zen, gainera. Lehen garaiko hertzainak eta Xabier Montoia, Zarama eta roberto Moso, eta kortatu eta muguruzatarrak —Fermin eta Iñigo— euskaldun berriak izan ziren, eta hiruek erabaki
|
zuten
euskaraz kantatu ahal izateko hizkuntza barneratzea (ibid, 112). dena den, hertzainak ek eta Zaramak hasieratik erabaki zuten euskaraz kantatzea, kortatuk ez bezala. Gehinbat gazteleraz abesten zuten arren, lehen diskoan bazituzten bi kanta euskaraz zirenak. hala ere, hizkuntza aldaketa erabatekoa egin zuten euren estudioko azken diskoan:
|
|
|
Kortaturen errautsetatik sortu zen Negu Gorriak, eta hizkuntza hautuan aldaketa bat ekarri zuen. dunetan, herri txikietan alegia, tradizioa muga gogorra izan zen euskarak beretzat har zitzakeen funtzio berrientzat" (Irazu 2017, 179). euskarazko punka inguru erdaldunetako euskaldunberriei esker sortu zen, gainera. Lehen garaiko hertzainak eta Xabier Montoia, Zarama eta roberto Moso, eta kortatu eta muguruzatarrak —Fermin eta Iñigo— euskaldun berriak izan ziren, eta hiruek erabaki zuten euskaraz kantatu ahal izateko hizkuntza barneratzea (ibid, 112). dena den, hertzainak ek eta Zaramak hasieratik erabaki
|
zuten
euskaraz kantatzea, kortatuk ez bezala. Gehinbat gazteleraz abesten zuten arren, lehen diskoan bazituzten bi kanta euskaraz zirenak. hala ere, hizkuntza aldaketa erabatekoa egin zuten euren estudioko azken diskoan:
|
|
|
(...) Salbuespenak salbuespen, rock erradikalaren mundua ez zen batere euskalduna. (...) Rockeroek distantzia bat ezartzen zuten gaztelera ofizialarekiko eta kontrakulturan ezartzen zuten euren burua, baina ez
|
zuten
euskara ohiko hizkuntza gisa erabiltzen. Negu Gorriak en politikak eta praktikak euskararen inguruko erabilera sinboliko honekin apurtu zuen, eta euskaraz bakarrik abestea erabaki zuen.
|
|
|
Andresek eta Arakistainek ez bezala, etxezarretak hizkuntza hautua kontzienteki hartu zuen. euskararekiko atxikimendua zuela onartu du, eta bere eraginez sortu zituzten euskarazko lehen kantuak en tol Sarmientoko kideek. hala sentitzen zuelako. taldea hasieran gazteleraz hasi ziren kantatzen," naturalagoa" zitzaielako horrela: " Gure arteko harreman guztiak erdaraz zirelako". etxezarretak dioenez, berak nahi zuen taldeak euskaraz ere kantatu zezan, baina gainerako kideek ez zuten ulertzen zergatik abestu behar
|
zuten
euskaraz, euren testuingurua ez baldin bazen euskalduna. Bera da taldekide euskaldun bakarra, eta ondorioz baita hizkuntzarekiko kontzentzia duen bakarra ere.
|
|
2021
|
|
|
Testuinguru eta familia euskaldunetatik datozen gazteentzat ere, euskararen sozializazio agente gisa, garrantzia berezia du eskolak. Ikerketa berri batek adierazten duen bezala (Soziolinguistika Klusterra 2020), familia euskaldunetan hezitako gazteek aitortzen
|
zuten
euskara ikasgelan eta familian erabiltzen zutela13, lagunen arteko harremanetan kanpoan utziz, adibidez. Hala, euskara lehen hizkuntzatzat duen gazte profila eta hiztun berrien profila gero eta hurbilago kokatzen dira, erabilera informalari dagokionez behinik behin.
|
|
|
Espedizioko gainerako kideei dagokienez, parte hartzaile ia guztiek adierazi zuten eurei kideek beti edo gehienetan euskaraz hitz egiten zietela, 13 grafikoan ikus daitekeen bezala. Gainera, alderantzizko kasuan, hots, parte hartzaileei beraiek besteei egin dieten hizkuntzari buruz galdetzean, are gehiagok adierazi
|
zuten
euskaraz egiten zietela kideei, 14 grafikoan ikus daitekeen bezala:
|
|
2022
|
|
|
Euskal Herriko ume eta gazte askorentzat hikako input nagusia Dragoi Bola telesail japoniarra izan zen, bereziki 90eko hamarkadan zehar. Muguruzak eta Bereziartuak (2021) ikusi
|
zuten
euskarari ez ezik hitanoari dagokionez ere inpaktu handia izan zuela Dragoi Bolak ikus entzuleen artean, eta hitano estandarra ezagutarazten lagundu zuela. Gainera, Bereziartuak eta Muguruzak (2021a) sakon aztertu dituzte Dragoi Bolako kapitulu guztiak, eta ondorioztatu dute hitanoa" makro baliabide" gisa erabili zutela itzultzaileek, modu aberats, askotariko eta emankorrean.
|
|
|
Nazionalismo goiztiarrean emakumeek izan
|
zuten
euskararen transmisore papera presente dago oraindik ere testuetan. Baina bestetik, eta euskarak euskal identitatearen erdigunea hartzen duen heinean, esan genezake hizkuntza eta baita honen bidez ordezkatzen den euskal hiztuna ere maskulinizatzen doazela.
|
|
|
Badirudi garai honetako testuak genero trantsizio moduko batean aurkitzen direla. Batetik, nazionalismo goiztiarrean emakumeek izan
|
zuten
euskararen transmisore papera presente dago oraindik ere testuetan –batez ere K02 testuan. Baina bestetik, eta euskarak euskal identitatearen erdigunea hartzen duen heinean, esan genezake hizkuntza eta baita honen bidez ordezkatzen den euskal hiztuna ere maskulinizatzen doazela.
|
|
|
langileek euskara ikasteko eta alfabetatzeko eskolak lantegietan edo euskaltegietan, sindikatuek euskararen gaineko punturen bat sartzea lantegietako lan hitzarmenetan, errotulazioa eta agiriak euskaratzeko ahalegina, negozioen publizitatea euskaraz ere egitea, bileretan euskara gehiago erabiltzeko saiakera... Beste hainbat arlotan bezala, aitzindari haiek zerbait egin nahi
|
zuten
euskara lan munduan ere sartzeko eta erabiltzeko, eta askok erabaki zuten ekimenak abiatzea, beste inoren edo beste inork egingo ote zuen zain egon gabe; unean uneko beharrei edo nahiei gehienetan intuizioz eta borondate onez erantzuten zioten, eta dena egiteko zegoenez, gutxi eginda ere asko zen; saiakera haietan, sarritan ez zuten asmatu, huts egin zuten, baina horietatik ere ikasi zuten, eta e...
|
|
|
Lehen, apenas zegoen ezer euskaraz lantokietan, eta orduko aitzindari haien ekimenez, corpusa handitu egin zen eta ugaritu egin ziren hitz teknikoak, hiztegi berezituak, itzulpenak... Euskaraz lan egiteko baliabide eta tresnak sortu eta doitu egin zituzten, eta gero eta enpresa gehiagok hartu
|
zuten
euskaraz lan egiteko erabakia, beste zenbait faktorek ere lagunduta: Administrazioaren dirulaguntzak eta lege babesa; lan horietan laguntzeko aholkularitza espezializatuak hasi ziren lanean...
|
|
2023
|
|
|
Udalekuak hastean aurreko irizpideen baitan egindako balorazioaren ostean, horien amaieran euskararen erabilera baloratzeko honako aldagai hauei erreparatu behar zietela azaldu zaie hezitzaile behatzaileei: erdaraz mintzatzen etorri ziren eta hala amaitu dute udalekua; hasieran ez, baina ondoren hezitzailearekin euskaraz hitz egitea lortu da; hasieran hezitzailearekin bakarrik egiten
|
zuten
euskaraz, baina amaieran euren artean ere hitz egiten bukatu dute; udalekuak euskara hutsean izatea lortu da. Hots, haur taldeak duen hizkuntza profilaren baitako ezarritako helburuen balorazio sistema bat ezarri da.
|
|
|
Dena egiteke zegoen garaian ideia bat argi zegoen gizartearen sektore batzuetan: euskaltzaleak ezin ziren inoren zain egon; hiztun komunitate aktiboak tiratzen ez bazuen, ez erakundeek eta ezta bestelako entitateek ez
|
zuten
euskara biziberritzeko urratsik emango. Garai hartan hurbil zegoen debekuen memoria ere eta gizarte ekimenaren beharra nabaria zen.
|
|
|
Mugimendu zabala sortzeko nahiak eta" egin ta eragin" ardatzetan aritzeko hautuak markatu
|
zuten
euskara elkarteen etorkizuneko ibilbidea.
|
|
|
Mugimendu zabala sortzeko nahi horrek eta" egin ta eragin" ardatzetan aritzeko hautuak markatu
|
zuten
euskara elkarteen etorkizuneko ibilbidea. Hori izan zen, era berean, momentu horretara arte sortutako euskalgintzako bestelako eragile batzuekiko euskara elkarteen bereizgarria.
|
|
|
Hizkuntzaren aldetik, etorkinek ez zuten inolako oztoporik izan, harrera gizarteko hizkuntza hegemonikoa menderatzen baitzuten, eta egoera gutxituan zegoen euskararen beharrik ez zutelako izan. Etorkinek adierazten dutenez, Altzara heldu zirenean topatu
|
zuten
euskararen egoera ideia hauetan labur daiteke: 1) bertan, euskararen presentzia edo ikusgarritasuna oso txikia zen, 2) hizkuntzaren debekuaren kontzientzia bazuten, 3) euskaraz bizi ziren hiztunak baserritarrak ziren eta 4) euskaldun horiek gaztelaniaz ez ziren ondo moldatzen.
|
|
|
Euskaldunekin harremanetarako behar handirik gabeko eremuetan, euren arteko sozializazioa arrakastatsua izatearen bizipena dute etorkinek. Eta, jakina, lur berrian, euren auzoan, prozesu horretan ez
|
zuten
euskararen beharrik izan sozialki erabat integratuta sentitzeko; beste era batera esanda, hasierako euren gizarteratzea euskararen mundutik at egin zuten.
|
|
|
Euskarak ez zuen, ordea, balio instrumental hori izan lehen belaunaldiko etorkin helduentzat; diotenez, eurek nahiko lan bazuten integrazio laboral eta sozialarekin aurrera egiten. Halere, esan behar da era berean, ez zutela, oro har, euskararekiko jarrera uzkurra garatu8 Izan ere, lan munduko sozializazioan ez
|
zuten
euskararen beharrik izan, hizkuntza hegemonikoaren hiztunak ziren eta euskarak ez zien euren hizkuntza estatusa arriskuan jarri.
|
|
|
Harrera gizarteko hizkuntza hegemonikoa menderatzen zuten etorkinek eta, esan bezala, bi fase horietan integratzeko ez
|
zuten
euskararen beharrik izan; euskararen ospea bazterrekoa zen eta horrek euskara ikusezin bihurtu zuen. Horrela, lehen urteetan sorturiko harremanak oso azalekoak izan ziren, elkar apenas ukitzen zuten bi mundutan bizi ziren.
|
|
|
Hizkuntza gatazkaren inguruan, etorkinen eta bertako euskaldunen artean konfrontazio maila bat gertatu zela baieztatu da, baina gehienek ez zuten gatazka esanguratsu modura bizi izan. Izan ere, etorkinek eta ondorengoek egoki ikusi
|
zuten
euskararen aldeko hizkuntza politika egin izana eta, oro har, ulertzen dute euskara babesteko eta sustatzeko neurriak ezartzea. Nolanahi ere, hizkuntza gatazkaren errealitatea ez da soilik etorkinengan antzeman; euskaldunek ere aipatzen dute gaztelania hiztunen praktikara beti egokitu beharrak eragiten dien mina.
|