|
2001
|
|
|
Firebird irakurri zuen pistoletarik baten alboan. Guardia zibilen pistola, metraileta eta fusilak besterik ez zituen ordura arte Goiok ikusi, eta haiek ez
|
zuten
euskaraz egiten.
|
|
2004
|
|
|
Orrengaitik, Bonaparte, Canpion, eta Azkue’k batez ere egin duten lanari, epaille ta erabakitzalle deritzat, aiek bildu ta ikasi bait
|
zuten
euskera bizi biziaren azkenaldia.
|
|
|
Euskerari buruz ez dago alderatzerik ere: askoz obeto ta jatorrago erabiltzen
|
zuten
euskera antziñako euskal idazle askok, gaurkoak baño.
|
|
|
Izkuntza bizietan ez dago garbikeririk. Ain zuzen ere, erdaldunak sortu
|
zuten
euskera" garbiaren" mitoa.
|
|
2008
|
|
|
–Ondo kontatzen du J.S. Sesma irakasleak. Euskara hiztun ez izatea erabaki
|
zuten
euskara hiztunak, idazlanean.
|
|
2009
|
|
|
Kontua ez zen euskara Unibertsitatean sartzea soilik, han filologoen esku egoteko, ezpada adar bakoitzean eta diziplina bakoitzean (Unibertsitatean, baina berdin handik kanpora: bankuetan, kiroletan, lantegietan) taldekideak aktiboki euskaraz bizitzea, behar
|
zuten
euskara beraiek lantzea eta sozializatzea, hartarako filologoek eman ahal edo nahi zuketen laguntzarekin kontatuz. Koldo Mitxelenak ulertu gura izan ez duen proiektu bat(, orga idien aurretik?:
|
|
2010
|
|
|
Antolatzaileen artean Joseba Lakarra zegoen, eta, berak dioenez, kongresu hartan eztabaida zientifikoa bultzatu nahi izan
|
zuten
euskarazko idazkunei buruz. EHUko katedradunak gogoan du Henrike Knörri gonbita egin ziotela berak ikusitako idazkunen inguruko ponentzia aurkez zezan, baina toponimiari buruzko lana aurkeztuko zuela erantzun ziela.
|
|
2014
|
|
|
Haiek, izan ere. Anbroxiok eta Felisak eta Gastonek eta haien kuadrillak? uruniar petotzat zuten beren burua, baita euskaldun petotzat ere, taberna zirkuituari ekiten ziotenean, beti bukatzen
|
zuten
euskarazko jotaren bat kantatzen, Komedias kaleko Roch kafean, edo. Nafarroa, arragoa??, nahiz eta beren euskalduntasuna bertze modu batean ere azaltzen saiatu, modernotasunaren bidetik betiere: zer zen, bada, Gastonen ohitura hura, ilea finkatzaile batez orraztera zeramana, eta ez txapel klasikoa paratzera?, euskalduntasun ortodoxoaren ikuspuntutik, heresia bat baino?
|
|
2015
|
|
|
Baina, helburuak helburu, berdintsuak izan ziren ondorioak: euskaldun zenbaitek bertan behera utzi
|
zuten
euskara. Lotsaz eta konplexuz beteta batzuek, gogaituta eta nazkatuta besteek, euskara utzi eta erdara hartu zuten.
|
|
|
Ezinbestekoa da euskara zaharra eta gure literatura ondarea ezagutzea eta aintzakotzat hartzea eta, egin ere, halaxe egin
|
zuten
euskara batua egituratu zutenek. Hainbat erabaki hartzeko orduan, literaturan ibilitako bidea eduki zuten kontuan:
|
|
|
XIX. mendearen erdialdera etorri zen Bonaparte printzea Euskal Herrira, eta ordukoak dira haren dialektologia ikerketak. Dena dela, ez zen euskalkiak aztertzera eta sailkatzera mugatu, eta biziki kezkatu
|
zuten
euskararen egoerak eta etorkizunak. Erabaki zehatzak ere hartu zituen hizkuntzaren osasuna sendotze aldera:
|
|
|
Hori edo, bestela, erdarek jango zioten lekua. Hala ikusi zuten zenbaitek, eta ezinbestekotzat jo
|
zuten
euskararen batasuna. Beste batzuek, berriz, baserri giroari lotuta jarraitu zuten.
|
|
|
Bergaran egin zuen hori neurtzeko Biltzarra eta, gauzak osotasunean hartuta, aldekoa izan zen emaitza. Batasunaren aurkakoak ere baziren, jakina, horietako batzuk Euskerazaleak elkartean eta Kardaberaz Bazkunan zihardutenak, baina idazle eta irakasle gazte gehienek erabat onartua
|
zuten
euskara batua. Harritzekoa zen, gainera, hain denbora tarte laburrean, hainbesteko arrakasta lortu izatea eredu berriak (Biltzarreko argibideak in Euskera 23 (1978):
|
|
|
Garai horretakoa da, 1562 ingurukoa, hirugarren italiarrak, Niccolò Landuccik, eginarazi zuen hiztegia. Dirudienez, gasteiztarrak izan ziren hiztegia osatzen lagundu zioten pertsonetako bi, eta garbi erakutsi
|
zuten
euskarak Gasteizen bizi zuen egoera: gaztelaniaren eragin indartsua agertzen da jarri zituzten hitzetan.
|
|
|
1936 gerrak eta, batez ere, Franco diktadorea hil arteko gerraoste luzeak() eragin zuzena eduki
|
zuten
euskararen ibilian: hilzorian jarri zuten Hego Euskal Herrian.
|
|
|
Kazeta abertzale diglosikoen lehorreratzeak nahasmen hori eragin zuela ikusita ekin zioten Anaitasunatik autobaieztapen saioari, aurreko atalean ikusi dugun moduan. Eta argi utzi
|
zuten
euskara hutsez egiten zena baino ez zela euskal prentsa. Amatiñok, aurretiaz, zera idatzi zuen urte hasieran Zeruko Argian:
|
|
|
Esanguratsua da, halaber, 1998 eta 1999an Deiak euskararekiko irizpide argiegirik eduki ez izana: batzuetan Euskera izeneko azpisailean sartzen zuten euskal orria; beste batzuetan, aldiz, Euskera azpisaila desagertu egiten zen eta Euskadi saileko azken orri modura paratzen
|
zuten
euskaraz idatzitako orrialde bakar hori. Euskararekin zer egin oso argi ez zeukatela ematen du, harik eta 1999ko azaroan sailen berrantolaketa orokorraren ondoren euskara orrialde bakarreko ghettora mugatzearen politika amaitu zen arte.
|
|
|
izan zuten 13.000 lagun inguru ez ziren gai euskaraz ondo hitz egiteko. Galera horien aldamenean, 2.200 herritarrek besterik ez
|
zuten
euskara ikasi.
|
|
|
Dena dela, datuak zinez kezkagarriak ziren bertan ere, besteak beste galerak handiagoak zirelako oraindik irabaziak baino: azken urteetan 11.500 lagunek galdu
|
zuten
euskara, eta 9.200ek ikasi. Azkenik, EAEn bestelako paisaia irudika zitekeen, azken urteetan 62.800 lagunek euskaraz ondo komunikatzeko gaitasuna galdu izanagatik, 81.400 herritarrek gaitasun hori eurenganatua zutelako.
|
|
|
Bestelako gai zehatzei buruzko informazio laburrak eta analisiak ere tartekatu ohi zituzten, beti ere ikuspegi abertzale euskaltzale batetik (errefuxiatuen afera, ikastolak, euskara...). Hala ere, oro har artikulu gutxi irakur zitekeen euskaraz Egian (normalean bizpahiru idazki baino ez
|
zuten
euskaraz ematen zenbakiko, Zuberoako euskalkian idatziak guztiak), baina hori bai, maiz baliatu ziren jada ondo ezagun dugun praktika honetaz: euskarazko idazpurua paratu albisteari(. Ez adiorik Etxahun?,. Errefuxiatuek Euskadin bizi nahi dugu?,. Barkoxeko maskarada?,. Egiazko egia?,. Huna nula iganen den kultur astia?...), baina gero testu osoa frantsesez idatzi.
|
|
|
Eta orduan euskarak gutxi saltzen zuen. Ikastoletatik zetozenak artean gaztetxo ziren, eta helduen artean abertzale asko izan arren, nekez irakurtzen
|
zuten
euskaraz. Egoera, gauzak laburki esanda, hori zen, eta horiek guztiak kontuan izanda, ez dut uste euskaraz oso gutxi idazten zenik.
|
|
|
Gogora dezagun, bestalde, 1976an Hegoaldean Euskal Kazetaritzaren Urtea eta prentsa diglosikoa/ prentsa euskalduna eztabaida zituztela hizpide; apur bat geroago, 1980ko hamarkada hasieran, Prentsa Euskaraz kanpaina bultzatu
|
zuten
euskarazko aldizkari batzuek (Herria tartean zela). Hala ere, horrek guztiak Ipar Euskal Herrian kasik ez zuela oihartzunik izan adierazi digu Jean Louis Davantek.
|
|
2016
|
|
|
Izan ere, euskalgintzako eragileak hezur eta azal gelditu dira UPNren gobernuak 2012tik 2015era bitartean diru laguntza ezerezean utzi zuenetik. Foru gobernua aldatu zenean, egoera irauliko zela uste
|
zuten
euskararen aldekoek, baina ilusioa hoztu egin zen pixkanaka. Honako hauek dira aldaketaren instituzioek euskararen esparruan egindako urrats aipagarrietako batzuk:
|
|
|
«Euskaldun gehiago ditugu, baina lehen ez bezalako baldintzetan jaso dute euskara horietako askok. Lehen, ia euskaldun guztiek etxean jasotzen
|
zuten
euskara; azkenaldian asko dira eskolan ikasi dutenak. Azken horientzat euskara ez da beren familia inguruko hizkuntza ohikoa; hizkuntza ikasia da.
|
|
|
Abiapuntua 1991n jarrita, ordukoak dira lehen zenbaki konparagarriak?, hau zen egoera: nafarren %10 eskas ziren euskaldunak? 49.500 lagun?, eta beste %5ek ulertu soilik egiten
|
zuten
euskara? 23.500 lagunek?. Hogei urteren buruan, %13, 7 dira euskaldunak? 82.000 lagun baino gehiago?, eta beste %10, 5ek ulertu egiten dute, ia 63.000 lagunek?.
|
|
|
Igoera dago gurasoetako bat euskalduna denean ere: lehen, ume horien %15ek
|
zuten
euskara etxeko hizkuntza, eta, orain, %65ek. «Familia transmisioa hobetzen ari da».
|
|
|
Hori, euskaldunak ziren kasuetan. Enpresa gehienetan ez
|
zuten
euskara planik, praktika garaiko tutorea erdalduna zen... «Harrigarriena zen tutore eta harreragile euskaldunek zer begirune gutxi zioten hizkuntzari.
|
|
2018
|
|
|
Baina Soraurenen exotikoa zen euskara. Gure aitatxi amatxiek, inguru eta garai hartan, ez
|
zuten
euskara transmititu familian.
|
|
2019
|
|
|
Segurako Anisa, Tolosako Oumaima, Bergarako Ousama... Beren interbentzioetan gehienek erabili
|
zuten
euskara eta denekin natural natural egin nuen euskaraz, Euskal Herrira iritsi berri samarra zen batekin izan ezik.
|
|
2020
|
|
|
Gerra ondoren, Francoren denboran, euskaldun frankistek ere aberastu
|
zuten
euskara, maiz euskara hutsezko oroimena gainera. Beste Euskal Herrietan ez bezala, euskaraz mintzatzen ziren haurrak sarituak izaten ziren Nafarroan, Vianako Printzea erakundeak antolatutako sariketa batzuetan, eta erakundeak kaleratzen zuen euskarazko gehigarri batean idazteko aukera zegoen.
|
|
2022
|
|
|
Familia oneko etxe batean sortu zen Argitxu Noblia, 1942an. Gurasoek ez
|
zuten
euskara menderatzen, baina bazuten euskararekiko eta kulturarekiko sentsibilitatea. Seme alabek euskara ikastea nahi zuen Argitxuren aitak, eta gauero, frantsesetik euskararat itzuli beharreko testu bat eginarazten zien seme alabei.
|
|
|
Euskara erabiltzea gogor zigortu zuen erregimenak maisu maistra, apaiz eta bertzelako agintarien bidez Hego Euskal Herri osoan. Baina Pirinioetan, bereziki, euskararen egoera bera bertze toki batzuetan baino ahulagoa zelakoz edo, izugarri gogor jo
|
zuten
euskararen kontra, herritarren artean beldurra sartzeraino. " Gurasoei sekulako beldurra sartu zitzaien.
|
|
2023
|
|
|
Euskarazko komunikabide kanal bat, agentzia bat, irrati bat, webgune erreferente bat eta egunkari sendo bat zituena. Urte bat lehenago lortu
|
zuten
euskarazko komunikabide ez publiko gehienek, tokikoek eta nazionalek, elkarrekin produktu koordinatu bat sortzea. Poliziaren informazio zerbitzuek ikerketa egina zuten, baina gutxiestea zen betiko jokoa.
|
|
|
EAJren erabakiz iritsi zen eta Eusko Jaurlaritzaren diruz. Eguna sortu baino bi egun lehenago Euzkadi-k berak bere irakurleei azaldu zienez, orriak murriztu beharraren beharrez euskarazko atalarentzako tokirik gabe gelditu zirelako erabaki
|
zuten
euskarazko kazeta argitaratzea.14
|