|
2000
|
|
|
Eta tartean hainbat joan etorri Estatu Batuetara, Paris eta Londresera, Ozeaniako itsasoetan gerra eginez... soldadu yanki gisa! Hau amaitu zenean Mexikon eta Estatu Batuetan bizi izan zen baina beti ere Europara askotan
|
etortzen
zelarik eta Euskal Herriko egoerari buruz aski kezkatuta zegoela... Franco bizirik baitzegoen.
|
|
|
beharrean, eta abar. Kazetari gazteak halako euskararekin
|
etortzen
dira.
|
|
|
Hego Euskal Herrian bada bestelako etorkin mota bat: urte sasoi zehatzetan mahatsa, patata, zainzuria eta beste produktuen uztan lan egitera Araba eta Nafarroara
|
etortzen
diren etorkinak. Milaka dira gure herrietara datozenak.
|
|
|
Azkena pentsatzea zaila da, bestela denbora asko pasa behar duzu erantzuten hasteko. Egunak izaten dira, eta batzutan goitik beherako erantzuna
|
etortzen
da, baina zaila izaten da puntua jarri eta da! derrepente bertso osoa akordatzea...
|
|
|
Beno! Orduan jende mordoa
|
etortzen
zen gu ikustera eta orain aizkolari onenak jarrita ere plaza betetzeko komeriak izaten dira... Beste behin Azpeitiko zezen plaza osoa bete zen:
|
|
|
Bertsolari gazte batek esaten dizunean bere bertsolari gustukoena zarela, zer
|
etortzen
zaizu burura?
|
|
|
Bitxia da txiki txikitatik norbaitek kalitatea baduela ikustea eta aurrera egingo duela iragartzea. Harkaitz Cano
|
etortzen
zait burura, adibidez. Hala ere, irakasleen eragina handia da.
|
|
|
Desagertu dira gure aurretik. Urtean behin, edota bi urtez behin,
|
etortzen
zaizkigu, Errege Magoak bailiran, eta inguratzen dira gureganaino hau eta bestea eskainiz, hau eta bestea esplikatuz, ustez egia dena hobe apainduz eta gezurra dena itxuraldatuz, eta niri Iris Murdoch idazlearen aipamen hura datorkit gogora: " Isiltasun eta ausentziaren duintasunaren ondoren, hitzaren arrunkeria".
|
|
|
|
etortzen
zanian.
|
|
|
Presoen afera bideratzeko gai ez bagara, edozein aldaketa, baita gatazka orokorrari dagokionez ere, PPren oniritziarekin izan da? Aurreko lerroetan esandakoagatik nire desadostasuna azaltzeaz gain, mota honetako adierazpenak desmobilizatzaileak dira eta PPtik
|
etortzen
diren mezuekin osagarriak. Eta adierazpen hauek burutu zirenean ez zuten balio gaur egungo aitzakiek:
|
|
|
Biztanleriak gora egitea bere negozioarentzat onuragarria ote den galdetu diogu. Ez omen du ezertxo ere nabaritu eta Udalean esan bezala, lotara besterik ez direla
|
etortzen
errepikatu du. " Horiek lanetik irten eta ogia ere hango Eroski batean erosten dute.
|
|
|
Zonaldeko bizi kalitateak behera eta etxebizitzen prezioek gora egin ahala, Castroko bizi kalitateak eta etxebizitza merkeek erakarrita hurbildu da hainbat eta hainbat bizkaitar. Baina bertako alkatetzatik esandako hitzen arabera," lotara soilik
|
etortzen
dira". Euren enpresa edo lanpostuak Bilbo Handian dituzte, ikastera ere hara joaten dira eta gehienek ez dute Castron erroldatzeko asmorik agertzen.
|
|
|
Duela bi urte egoera are larriagoa zen, Kanbokoa baitzen kolegio bakarra. Egun, Baiona, Angelu, Miarritze, Zuraide, Orzaize, Ezpeleta, Maule eta beste hainbat herritatik
|
etortzen
dira ikasleak Xalbador Kolegioan Bigarren Maila egitera. Lehen Hendaia ingurutik etortzen ziren ere.
|
|
|
Egun, Baiona, Angelu, Miarritze, Zuraide, Orzaize, Ezpeleta, Maule eta beste hainbat herritatik etortzen dira ikasleak Xalbador Kolegioan Bigarren Maila egitera. Lehen Hendaia ingurutik
|
etortzen
ziren ere. Dena dela, ikasleek kilometro asko egin behar dituzte klasera joateko, eta hori dela eta, Seaskak barnetegi bat zabaldu zuen Kanbon.
|
|
|
Bosgarren mailako ikasleak Xalbador Ikastegitik heldu ziren, eskolak etxetik gertuago jasotzera. 99/ 00 ikasturtean seigarren, bosgarren eta laugarren maila egitera
|
etortzen
dira Miarritze, Getari, Bidarte, Senpere, Sara, Azkaine, Donibane Lohizune, Urruña, Ziburu, Ahetze eta Hendaiako gazteak. Datorren kurtsoan, aldiz, Bigarren Mailako ikasturte guztiak jaso ahal izango dira Ziburuko kolegioan.
|
|
|
Hemeretzi ikasle ditu, denak seigarren mailan, eta zortzi irakaslek ematen dizkiete eskolak. Garruze, Bunuze, Donapaleu, Urdiñarbe, Bildoze... herri ugaritatik
|
etortzen
dira ikasleak Donaixtira. Bederatzi ikasle Amikuzeko ama ikastolatik etorri dira, beste lau Sohutakotik, lau Donibane Garazikotik eta bi Orzaizeko ama ikastolatik.
|
|
|
Imanol Galfarsoro kideak esan digunez, zaila da Londresen eta Erresuma Batuan oro har zenbat euskaldun dagoen jakitea. " Hemengo euskaldun gehienak denboraldi baterako
|
etortzen
dira, ikasteko, lan egiteko edo atsedenaldia hartzeko asmoarekin. Normalean egonaldia urte batekoa edo izaten da.
|
|
|
Hemen ez dago literatura egiten edo idazten ikas daitekeneko ikuspegia. Badirudi idazlea idazle jaiotzen dela, negutegitan dituztela eta bat batean idazle labealdi bat
|
etortzen
dela. EEBBetan kontrakoa gertatzen da.
|
|
|
Hantxe egoten ginen hilabete osoa eta gero buelta. Orduan itzulerakoan
|
etortzen
zitzaigun furgoneta bat ateratako gauza guztiak San Telmora ekartzeko, baina gu geu berriro motoan bueltatzen ginen. Beste garai batzuk ziren, sosik ere ez genuen-eta.
|
|
|
Zenbait ikerketa egin dute Zestoako Udaleko ekonomistek eta beraiek esaten dutenez Loiola ere hor dago eta bertara urtean zehar
|
etortzen
direnak kontuan hartuz, Zumaiako hondartza kontuan hartuz... pentsatzen dute gutxi gorabehera 400.000 pertsona sartuko direla urtean. Automantentzeko adina erraz izango du eta akaso laguntza ateratzeko ere bai bigarren fase horretarako.
|
|
|
Horrela, mendigoizaleek badute senda bilatzearen gustua eta ez diote galtzeari beldurra; berriz, ibiltari organizatuek maite dituzte bide balizatu zabalak, dudarik gabekoak. Biek oinez egiten badute, oilagorren ehiztariek bezala, uso sasoian
|
etortzen
diren tropa mekanizatuek pistak nahi dituzte, eta pistazaleak ere dira motozaleak eta artzainak, nahiz eta azken hauentzat mendizale eta ibiltariei saldu gasnak mozkina garrantzitsua izan. Aipatu gabe lurra saltzeko tirria:
|
|
|
Zaila zait horri erantzutea. Pastoralera jiten den publikoa pixka bat intelektuala da; ez da gazteria zabala
|
etortzen
pastoralaren ikustera. Jende prestatua da gehienbat.
|
|
|
Eta laster euskal ospakizun lokalen txoko bihurtu zen. Halaber, hilabete ugariz mendian egoten ziren artzainak herrira
|
etortzen
zireneko topaleku bilakatu zen. Gaur egun zeregin bera izaten jarraitzen du, euskaldunen gune izatekoa, alegia.
|
|
|
Hala ere, azken bi hamarkadetan euskara berreskuratzeko joera nabari da gazteengan. 18 eta 30 urte bitarteko gazte ugari Euskal Herrira
|
etortzen
da unibertsitate, euskaltegi edo barnetegietara euskara ikastera. Eta horiek euren seme alabei erakusten diete, sustraiak gogoan izan ditzaten
|
|
|
Arraunlariok elitekoek bezala entrenatzen dugu: jende asko 20:00: 00etan
|
etortzen
da lanetik eta 23:00etan oraindik entrenatzen aritzen gara, eta urte osoan, azaroan hasi eta iraila bukatu arte... Gainera sakrifizio handia eskatzen du, ez dago parrandan eta nesketan ibiltzerik.
|
|
|
Horixe agertu baitu Lukuk, unibertso bat, esan nahi baita, giza geografia bat, ipuinez ipuin eta irakurketan aurrera egin ahala gure baitan birsortzen goazena. Garazi inguruak dira Lukuren geografia, eta hor bizi direnak nahiz horra
|
etortzen
direnak haren giza osagarria. Bestalde, kontatzeko moduan neurtua, mamitua, luzaz pentsatua, hizkeran, esaldien tenpoan, hor dago liburuaren meritu nagusia, nik uste.
|
|
|
Atzerrian ezagutu ditugun ETA ren fundatzaileetatik, Txillardegi izan da nik aurkitududan lehena. Hark ongi ezagutzen zituen gure iparraldeko hiru probintziak, frankismoakDonostiatik ehizatu baino askoz aurretik ere, Hazparnen baitzituen askaziak, Xorribitarrak, eta haiek bisitatzera usu
|
etortzen
baitzen. Enbata mugimenduaren fundatzaileekberezitasun bikoitz horren pean, militante politiko eta Lapurdiko erdi herritar gisa, ezagutu zuten.
|
|
|
Hots, hemengo eta oraingo berriemaileen hitzetan nabari da mito batzuetakogertakariak ez direla hain aspaldian jazo, eta ez dira, hargatik, antzina gertatuarenerrepikapen edo imitazioak; aitzitik, behin bakarrik gertatu direla uste dute kontatzaileaskok, haiek esandako aldian hain zuzen. Badira behin eta berriz, han eta hemen agitudirenak (adibidez, laminak ogi eske
|
etortzen
ziren labekada egiten zenean; maiz, beraz), baina gauza gogoangarri eta erreferentzial asko behingotzat eta ez oso aspaldikotzat hartuak dira; esan nahi baita, protagonistak ongi identifikatuak direla, berriemaileak berak zuzenki ezagutu ez baditu, haren gurasoek edo aitita amamek bai.
|
|
|
Kondaira bera kontatzen zion Orozkoko Maria Luisari bere amamak, amamahorrek bere amari entzunda. Eta ulertzen da lehen kontalari hura, lekuko baino areago, protagonista izan zela, harengana
|
etortzen
zela lamina. Horrela esan zuen MariaLuisak:
|
|
|
Beste batean amamaren etxean ikusi zuten katu bat
|
etortzen
, gau batez. –Tejabana, ko teilatutik kamarako leihoraino altxatzeko, leiho hegian eskuak ipini zituenkatuak, «eta amamak gura eutsezan eskuak ebagi», baina aititak esan zion uzteko, gizon harek ere «umeak eudiezala asko, eta eroan dagiela artoa».
|
|
|
Horixe gertatzen da, adibidez, norteko aizea eta iperra haize moten artean lekubatzuetan: lehena batez ere neguko haize gogor hotza da; bigarrena udako edo denborabero edo sargori denean iparraldetik
|
etortzen
den haize fin, leun eta goxoa. Halaizendatzen dira Mañaria, Dima, Arrasate (Neguen nordie eta uden iferra) eta besteherri batzuetan.
|
|
|
Gertakari honek badirudi, nolabaiteko koherentzia logikoa duela, bai eta moralitate zinikoa ere. Baina, zapalkuntza, errepresio, baztertze, kolonializazio, esplotazio, arrazakeria, matxismo, informazioaren bahitzeeta gerra zikinaren hamaika aurpegiren kontra direnek, gutarikoek, desadostasunean, ezberdintasunean edo bat
|
etortzen
ez direnen iritzietan lur hartuz, besteak txikitzea edozapaltzea, ulertezin eta onartezin zaizkit. Nik sinesten dudan ezkerra, askatasuna, arrazoibidearen errespetua, gizarte maila, ezberdintasuna ez dira absolutuak edo erabatekoak, hau da, ezin izan daitezke aitzakia lehiakidea suntsitzeko.
|
|
|
Istripuak, atentatuak, hilketak, gerrak, lurrikarak eta abar jendearen gogoaren pizgarri izaten dira. Hortaz, esan dezagun dramatik
|
etortzen
dela albistea.
|
|
|
ez zenuen itsasoko arrainik aipatzen, deabru zahar horrek! Alderantziz, noizean behin egurrezko karabana bat
|
etortzen
zen Lahinchera, garai hartako putetxea alegia, eta hantxe izaten zinen zu ere, ilaran, sosak eskuan dantzan zenituela. Eta beno, ez gaitezen inguru minguru ibili:
|
|
|
Eta gainera arrazoi zuen. Arraioa, zelako on aurpegia jartzen duen –Txemak ahapeka–, errezatzeko gogoak
|
etortzen
zaizkio bati, kabendios.
|
|
|
Baina beti gertatzen zait ideiak trumilka
|
etortzen
zaizkidala, eta hara non hasi naizen hodeien inguruan berbetan, beste hamaika mila konturen bueltan hasi aurretik. Ikaragarria da enroilatzeko modu hau.
|
|
|
Geroztik baserrira
|
etortzen
naiz ia arratsaldero. Ez ardien eta ortuen kargu egiteko, ez.
|
|
|
Hori lan gehiegi da. Momentuz, ardiak eta mantentzeko herriko mutil bat
|
etortzen
da. Aitak kontratatu du, aldi baterako behintzat, ez baita aitaren intentzioa ardiak luzaroan baserrian uztea.
|
|
|
Eta oraindik bost urte inguru falta zaizkio, kalkuluak buruz eginda. Beraz, bien bitartean, arratsaldero
|
etortzen
naiz baserria pixka bat atontzera.
|
|
|
Eta artean 18 urte inguru izango nituen, baina txikitatik neraman zerbait zen, zer egingo diogu ba? Eta beno, urtegia egin zutenetik, abuztuero edo sikatearen erruz herria agerian geratzen denero, etxe honetara
|
etortzen
naiz, neska hura noizbait itzuliko delako. Badakit itzuliko dela.
|
|
|
Larregi pentsatzeak inoiz ez dio onik egin arduratzeko motiboren bat duenari, eta hori ondo baino hobeto zekien berak ere, baina zer egingo zuen ba? Holakoetan ez zitzaion pentsamendu positiboegirik
|
etortzen
. Jakin bazekien Eider bat bateko bidaia hura prestatzen ari zela, baina gonbidatu ere ez zuen egin, ezta hitz laurden bat ere, berarekin joan nahi zuen galdetzeko.
|
|
|
Baina ez zuen nahi, ez zuen gertaera hura gogoratu nahi, iraganaren zakuan sartuta mantendu nahi zuen, eta hura dena aspaldi bukatu zela esaten zuen Txemak ahots ozenez, bere buruak entzun zezan edo. Ez zitzaion oroipen hura askotan
|
etortzen
, eta nahiago zuen horrela.
|
|
|
genituen, eta zer esanik ez dago mendiak baino harago harro altxatzen ei ziren hiriak. Arratsero joaten ginen estaziora, eta arratsero bagoi bakarra hutsik
|
etortzen
zen, eta hori zen hiriak existitzen zirela adierazten zigun seinalerik onena. Zeren, nork itzuli behar zuen herrira baldin eta trenaren ibilbidean hiria aurkitu bazuen?
|
|
|
...uruzkoak edo agramondar eta beaumondarrei buruzkoak —etxeko bertze guztiek ahantziak zituztenak, nahiz eta aitona Nikolasek ahantzi nahi eta ezinean zebilela zirudien—, Arkimedesi eta Pitagorasi buruzkoak ez zirenean —haiek ere bertze Historia baten protagonistak zirenez gero, Zientziaren Historiarenak—, arratsaldero emaiten zidan eskolaz baliaturik, zeinetarat gero eta gutiago
|
etortzen
baitzen Mattin, bataz, anaiak studiatzea atsegin ez zuelako eta zernahiren aitzakia egiten zuelako eskola haietarat ez joaiteko, eta, berriz bertzea, aitak erabaki zuelako ezen jaun administratzailearen irakaspenak —jauregiari eta etxeko negozioei lotuak— hagitzez ere inportantagoak eta beharrezkoagoak izanen zitzaizkiola etorkizunean, hura etxeko primua eta herederoa izanik. Baina, handik harat, ez uste ezen osaba mailu bat bezala ibili zitzaidala, bere katixima partikularra irakasten eta egunoroz lezionea hartzen, edo Luthero edo Kalvinen izenak eta haien erranak noiznahi den izaiten zituela ezpainetan.
|
|
|
Eta, kontatu berri dizkizudan bi kontu horiek buruan nituelako edo, hara zer nolakoa izan zen hereneguneko ametsa: lehenbizikotz, Piarres Oihartzabal kapitaina ikusi nuen, gure aitarentzat aldi batez lan egin zuen gizona, baina batik bat osaba Joanikoten lagun mamia izan zena eta jauregirat noizik behin
|
etortzen
zena, osabarentzat libururen bat zekarrela edo bertze zernahi. Eta ene amets hartan ere halatsu zetorren Piarres, gurdi batean kutxa bat zekarrela, jauregirako bidean.
|
|
|
—Ba al dakizu ezen Axularren prediku bat baino gehiago aditua izan naizela umetan? Zeren eta Urdazubin iragan bainuen nik neure haurtzaroa, Bidarrain jaioa izan arren, eta hura noizik behin
|
etortzen
zen Urdazubirat ere. Eta predikari ezin trebeagoa zen, eta are trebeagoa skribatzaile gisa.
|
|
|
Eta azaletik izerdia eta izerdia zerion, eta ahotik lerdea, eta, noiznahi den, dar dar izugarri haiek
|
etortzen
zitzaizkion, egunez egun areagotzen zitzazkionak eta Mattin itotzeko puntuan jartzen zutenak.
|
|
|
Halaxe erran nion, bai, eta esplikazionea ere eman dizut, baina badakit ezen nik eman esplikazionea motza eta laburra geratzen dela. ...zor ziona hautsi zuen bezala, bertzalde; baina baita halako alegrantzia eta halako satisfazionea ere, bertzetik, ene kezkaren gainetik zegoena mementu hartan, zeren bidaia oso hartan osabaren erranetarat egon bainintzen, sekula erabaki bat hartu gabe, eta zeren hura baitzen, hain zuzen ere, ene lehen deliberamendua, adierazten zidana ezen gizon egiten ari nintzela, zinez... eta zeren noiznahi den
|
etortzen
baitzitzaidan bururat osabaren iduri hura, hark Bolognan ukabila jaso zuenekoa eta nik mehatxu bat bezala sentitu nuena, nik irri egin niolako, lohitan blai ikusi nuenean; izan ere, hargatik atera ote zitzaizkidan hitz haiek, zeren lege naturala baitzen mendekuari mendekuarekin ihardetsi nahi izaitea. Edo, ez al zen arrazoin printzipalena izanen ezen maisu ezin hobea nuela osaba, eta harenganik eta haren injeniotik gero eta gehiago ikasten ari nintzela, zeren eta nik osabari eman ihardespena, osabak berak egina izan baitzitekeen bertze zirkunstantzia batzuetan?
|
|
|
Eta tabakoa erre eta ahotik kea egotzi, ez zuen bertze atseginik ez bertze dibertimendurik... eta don Frantziskorekin xakean aritzea, edo bera bakarrik, hura
|
etortzen
ez zitzaionean. Egun haietarik batean, finean, Villagrandeko dukea etorri baino astebete lehenagoko igandean, aitona Nikolas nehoiz baino eriago eta erreumak joago jaiki zen, halako moldez, non etxeko sehietarik bati manatu baitzion ezen gaztiga ziezaiola, mezatarakoan, don Frantziskori, zeren konfesatu egin nahi baitzuen.
|
|
|
" Ez ahantz, seme, ezen Martin etxerako dugula, eta heu elizarako". Eta, aitari hura aditzen nionean, nik ez zekiat zergatik, baina asaldatu egiten ninduan nahi gabe, hatsik gabe geratuko banintz bezala, hainbat elizgizoni aditurikako sermoi ezin tristeagoak gogorat
|
etortzen
zitzaizkidalako, beharbada, eta sermoi haien hitzek, eliz pareten arteko ilunean, ene arima inguratzen eta kateatzen zutelako, hegaldirako bidean jarri beharrean... Eta nik, aldiz, hegaldatu egin nahi izaiten nian, hori banekian, nahiz eta artean ez nekian norat egin...
|
|
|
Eta, noizik behin, jaun Marcelen iduri hura
|
etortzen
zitzaidan, noiz eta azken aldiz kantatu baitzuen, bere Baionako etxerat itzuli aitzin, kanta hura, Oihenarten poema batean oinarritua zegoena:
|
|
|
Eta gitarra hartu, begiak hertsi, eta bertze kanta bat kantatu zuen. Eta nik ere begiak hertsi nituen, eta hegaldatzerat entseiatu nintzen, baina ezin izan nuen, buruan nerabilelako zer gerta zitekeen eta zer gerta zekidakeen, baldin osaba itzarri, eta eskaileretan beheiti
|
etortzen
bazitzaidan.
|
|
|
Eta orduan atsegin izaiten nuen, baina atsegin hark atsekabetzen ninduen segidan, zeren eta iduri lizun haietaz gozatzea lizunkeriazko bekatua izan baitzitekeen, eta lizunkeriazko bekatua zen. Eta, neure buruarekin borrokan, zalantzak
|
etortzen
zitzaizkidan, mementu haietan bekatu egin nuen ala ez, zeren eta ez bainekien nehoiz ere borroka haietan behar hainbat borrokatzen nintzen ala ez.
|
|
|
Baina osaba konbentzitzeko gai ote nintzen eta ene argumentuak hain pisuak ote ziren? Zeren, hasteko, bazkalorduan —hantxe genituen egun hartan osaba Joanikot eta Pedro Huizi ere, zeinak, bertze nonbait erran dizudan bezala, haserre antzean baitzebiltzan sasoin hartan, eta zeinak, egun hartan ez ezik, bertze anitzetan ere
|
etortzen
baitziren bazkaltzerat, aitak hala nahi izaiten zuelako, hura etxean egoiten zenean—; bazkalordu hartan, bada, ez zen bertze mintzagairik izan, Mattin eta Elbiraren artean gertatua baizen. Baina, aitak, amak eta aita Bartolomek ateratzen zituzten arrazoinen aitzinean, osaba, ohi ez bezala, isil isilik egon zen denbora guztian, atsekabetua eta desgogara.
|
|
|
Zeren eta gero eta konbentzituago bainengoen ezen ene erabakia zuzena izan zela, eta Jainkoak zeharka bideratua. Eta neure konbentzimenduen fintkatzeko eta sendotzeko, hitz eta iduri berriak
|
etortzen
zitzaizkidan laguntzerat: aitaren hitz haiek, konparazione, noiz eta Mattinen alde atera baitzen, hura hartzaren ehizan zebilelako, gogortki eta ostinatuki:
|
|
|
Eta zer izan zen, bada, haren keinua, noiz eta ezpainak hurbildu bainizkion, hark ere bere ezpainak hurbiltzen zizkidala, nahiz eta musu hura ez zen bere osoan biribildu...? Halarik ere, ezinezkoa iduritzen zitzaidan arren, behin eta berriro
|
etortzen
zitzaidan bururat hil edo biziko galdera hura, burmuinetan iltzaturik banu bezala: egia ote zen, bada, anaiak errana...?
|
|
|
Gero, ordea, zalantzak
|
etortzen
zitzaizkion, erraiten zuela:
|
|
|
zaldiak, astoak, mandoak eta indiar horiak... hauetarik hainbat eta hainbat biharamunean salgai jarriko zituztenak, zeren esklaboak baitziren eta esklabo gisa saltzen baitzituzten, beltzak eta bertze jende miserable batzuk bezala; eta bortz gizon haiek herriko bertze ostaturantz zihoazen, zeina baitzen Octavio Hernando zeritzan gaztelau batena. ...a Zamoratik—, aberasteko edo kargu inportant baten erdiesteko asmotan, nahiz eta azkenean fortunak bere lekurat ekarri zituen eta, halatan, xede apalagoetarat etsi behar izan zuten —Joxe Aberasturik ere egin zuen bezala, itxura guztien arabera—, zeren kapataz gisa trabailatzen baitziren, bazter haietako jauntxo boteretsu batzuen lurretan; eta jakin genuen, halaber, ezen aldian behin
|
etortzen
zirela, bai jendearekin eta bai balizko erosleekin hainbat tratu egiteko, zeinetarik gehienak beren etxaldeetako ganaduarekin loturik baitzeuden, bai jan edanen eta bertze hornizoin batzuen erosteko eta beren nagusien etxalekuetarat garraiatzeko... baita kalapitaren bat sortzeko ere hainbatetan, zeren guztiak ere baitziren, ostatatzen gintuen gizonaren erranetan, gizon gaitzak eta ondikozkoak, ge... Eta, nahiz eta bigarrentsuak ziren, goraki mintzatzen ziren beren buruez, klar eta ozen, eta lau haizeetarat kanpatzen eta famatzen zituzten beren bertuteak eta bertutezko obrak, zeren zaldun zalduntzat eta kontu kontuzkotzat baitzituzten beren buruak, halako moldez, non bi hitz haiek enplegatzen baitzituzten noiznahi den, bertzeen aitzinean:
|
|
|
Izan ere, azken bi urteotan Eneko
|
etortzen
zait Urbiaindik bere astoan, ho netan eta hartan laguntzerat, erreal batzuen truke.
|
|
|
Zeren harat agertzen zitzaigùn pertsona bakarretarik apeza baitzen, don Lu zio, aldian behin
|
etortzen
zitzaiguna, ez ene bekatuen kontua hartzeko, baina enekin ehizaz mintzatzeko. Eta nik, ehiza zalea ez nintzen arren, nekiena erraiten nion, eta, ez nekienean, jakin iduri egiten nuen eta asmatu egiten nuen, eta batean erraiten nion ezen Indietako oihanetan zentauro bat ikusi nuela, eta bertzean, amazona bat, eta, noiz eta don Luziok galdegin baitzidan egia zenetz amazonek bular bakarra zutela, nik, ezin seriosago, ihardetsi nion:
|
|
|
Jaun administratzaileak erakutsia zidan orduko nola zihoazen etxeko kontuak eta gure aita izan zenaren negozioak, eta, nola zure faltan nihaur bainintzen jauregiaren eta ondasun guztien heredero, manatu nion ezen diru segura nahi nuela eta ez zedila egiteko arriskutsuetan bentura, zeren soberatuki bizi baikintezkeen dirutza haren interesetarik, zeinetarik ehuneko hamarra elizarentzat gorde baikenezakeen eta bertze suma bat miserikordiazko obrentzat. Eta pentsatu eta deliberatu nuen ezen ez zegoela pertsona egokiagorik, suma honen administratzeko, aita Bartolome bera baino, zeina baitzen aldi hartan Iruñako ospizioko kaperau... eta zeina, ondorez, urtean bizpahiru aldiz
|
etortzen
hasi baitzen jauregirat, suma haren jasotzerat, eta ene aitorraren entzuterat, bide batez. Eta hala joan zitzaizkigun urte batzuk bakean, harik eta bertze urte batean bertze izurrite baten haize bortitzak inarrosi gintuen arte.
|
|
|
Eta anitzetan
|
etortzen
zitzaidan, bertzalde, iduri hura —Antonio Ibarbia gipuzkoarra kaimanaren aho zabalaren aitzinean—, zeina baitzen galdegite izugarri bat —zergatik permiti zezakeen Jainko guztiahaldunak hura? —, mihi mutuuzten ninduena, esperantzarik gabeko esperantzan, eta zeina baitzen, halatan, lurrikara bat, segurantza ororen erdian...
|
|
|
Eta, nahi gabe, Urbiainen gertatuak
|
etortzen
zitzaizkidan bururat, zeren urbiaindarrak ere bertze tigre baten beldur baitziren —eta ‘bertze’ diot, ez bakarrik Indietako tigre hura bertze tigre bat zelako, bertze mota eta bertze molde batekoa zelako ere bai, handiagoa eta piztiagoa—, noiz eta hark Urbiaingo basoetarat ihes egin baitzuen, eta zeren baitzirudien ezen urbiaindarrak eta indiar gorriak, guztiak ere beldur bera... munduaren punta batean eta bertzean orduan ere berdin!
|
|
|
Konbertsazioneak, batzuetan, guztion artekoak izaiten ziren, baina bertze batzuetan ez, eta orduan multzo tipitan elkartzen ginen: multzo bat zen aitak, jaun administratzaileak eta Mattinek osatzen zutena, etxeko negozioez edo ehizaz mintzatzeko; bertze bat zen don Frantziskok eta aitona Nikolasek osatzen zutena, biak ere mahaiaren bi aldeetarat ipintzen zirela, xakean aritzeko... nahiz eta apeza, bere prezeptore lanak utzi zituenetik, gero eta gutiago
|
etortzen
zen, eta osaba Joanikotek edo nihaurk bete behar izaiten genuen orduan jaun apezak utzi lekua; bazter batean, berriz, ama egoiten zen, adatsa maiz sare edo mantelina batez bildua, alboan bere ohorezko dama eta laguntzaile leiala zuela, Hipolita, biak ere solasean, mota bateko zein bertzeko beztimendak eta oihalak brodatzen zituzten bitartean, titarea hatzean sarturik; eta, finean, jaun Marcel, os...
|
|
|
MATTINEK hiru urte egin zituen Madrilen, baina urtero
|
etortzen
zen Urbiainerat, uden iragaiterat. Eta nola oroitzen zen aita bere seme kuttun hartaz, hura kanpoan zegoenean!, mihian mila erran erabiltzen zituela:
|
|
|
Ez dakit. Baina, hori hala bada, egia da, halaber, ezen, lehen abiaduraren eta lehen apoderaren ondotik, gauza bakoitza bere neurrirat
|
etortzen
dela, eta, neurri hartan, neurri gabeko sentimendua nagusitu zitzaidala, handik gutirat, Lutheroren alde.
|
|
|
Oroit, Joanikot, ezen ene saindu patroinaren egunean hil zituztela Frantzian milaka higanot...!" Eta gogoratzen al duk haren gorrotozko behakoa? Ez harritu, bada, egunen batean Ofizio Saindukoak
|
etortzen
bazaizkit, zeren zernahi gerta baitaiteke, baldin aita jesuitak bere neurrigabeko gorrotoari leku emaiten badio —baina, konbentzimenduak zalantzen gainetik jartzen zituela, erran zuen—: Ordea, ezin eman nioan txakurra, zeren Luthero zuan ene libertatearen izena, eta ez nikek libertaterik gabe bizi nahi...
|
|
|
Hain urrun sentitzen nintzen, non ez baitzitzaidan alhatzen kontzientzia gaixtoa, bere aldi bateko boz akusatzaile harekin eta bere zaunka harekin: " Kontuz, kontuz eta kontuz..."; aitzitik, bertze hitz haiek
|
etortzen
zitzaizkidan bururat, Lutherok Melanchtoni bere gutunetarik batean arteztuak, erraiten zionean: Pecca fortiter, sed fortius fide et gaude in Christo... 23 zeren eta seigarren manamendua urkabilur bat bihur baitzitekeen, libertatearen lepoaren inguruan, eta ni ez nengoen, mementu haietan, libertatearen ukatzeko ez urkatzeko prest, are gutiago osaba Joanikotek bizia libertatearen alde eman zuenetik.
|
|
|
" Putakumea da, baina gure putakumea". Zernahiri atxikitzen zatzaizkio, begi bistako egia gezurtatzeko baliagarria bada, eta, aldiz, zure baitatik kasatzen duzu zoritxarreko deskubrimendua sendotzera
|
etortzen
ahal den guztia.
|
|
|
" Ximurra", bai. Hire betiko taldekoa," Luxeko" partidetara
|
etortzen
zirenetarik —itxi zuen libreta— Dena zuzen jaso diat?
|
|
|
Galdera andana prest neukan, esku artean korapilaturik neraman aferarekin ikusteko zuzenik ez zutenak: " noiz hasi zinen lan honetan?"," zer motatako bezeroak
|
etortzen
zaizkizu?" eta gisakoak. Interesatzen zitzaidana lortu ezean, gutienez ere ez nuen alfer bidaia egin nahi.
|
|
|
—Maiz
|
etortzen
haiz hona?
|
|
|
Ximurrak ez zuen igarle gisa sobera balio. Ez ezkontzaren, ez seme alaben, ez erranaren borobila baiestera
|
etortzen
ahal zen bertze deusen berri ailegatu zen gure belarri erneetara. Dendaz jabetu zenez geroztik emazteki bat baino gehiago ikusi genion inguruan, baina ez zirudien haientzat lehenagokoentzat baino egitasmo serioagorik zeukanik.
|
|
|
—Ez uste, lehia gogorra zagok orain sektorean, eta bezeroa ez duk hain aise
|
etortzen
.
|
|
|
Fraideeneko azken ikasturtean berean, zigarro truk saltzen zituen kalifikazioen emaitzen aurrerapenak. Bertze ikastetxeetako neska maiteminduei, berriz, opariak onartzen zizkien —liburuak eta, gehiagorik ez— gure ikaskide honen edo horren bihotzaren jabe beraiek ote ziren jakin nahirik edo haien portreten eske
|
etortzen
zitzaizkionean. Unibertsitate garaian ekin zion tarifapean lan egiteari.
|
|
|
Dena den, sasiko habian sortuek halako mesfidantza pizten didate: bertzeek adina balio dutela erakutsi beharrak joak izaten dira maizko, eta horrek ondorio gaiztoak ekartzen ditu nagusi baten bulegoa squattatzera
|
etortzen
direnean, bi egunetarako baizik ez bazen ere, abuztuko larunbat horretan bezala: dena kontrolpean eduki gura, eta denetan agindu nahi, baita ez dakizkitenetan ere.
|
|
|
Ez zen lehen urtea praktiketako norbaitekin halako giro berezia lortzen nuela. Uztailaren hasieran
|
etortzen
dira egunkarira, ikasturte hondarreko azterketetan botatako izerdia oraino larru-azalean itsatsia daramatela. Lerro bat ere ez dakite zuzen idazten, eta orduan, zuzendariak —lehengoak edo oraingoak, berdin du—, urtero hutsik egin gabe, niri egozten dizkit hasierako egunetan.
|
|
|
Sekulako kalapita izan zuen nagusiarekin... Eta bazen bertze bat, maiz
|
etortzen
zena... —Bai?
|
|
|
—Kontu horrexekin
|
etortzen
zait larunbatero, ez dakit zenbat denboraz geroztik. Aspertu dela mundu honetaz eta pilula bat emateko, behin betikoz lokarrarazten dutenetarik.
|
|
|
Lehenbizi, Ximurrarekin mintzatzen da, eta gero erraten dit" Taldearen" bilera duela. Orduan, Maite
|
etortzen
da eta nirekin gelditzen da gauaz, baina niri ez zait inporta, Maiterekin kukuketan aritzen ahal naizelako eta amak ez duelako inoiz horretarako gogorik izaten.
|
|
|
Unibertsitateko ikasketak edo lana medio, ehundaka jenderekin egin ditut joan etorriak, eta harreman horietatik bada multzo bat gehiegikeriarik gabe lagun edo dei ditzakedanak: Patxi argazkilaria, Tomas" Kondea"... baita bertze batzuk ere, orain burura
|
etortzen
ez zaizkidanak. Aldiz, adiskideei bagagozkie —adiskide adiskideei gero— neure egin izan dut harako Audrey Hepburn hark harako Cary Grant hari erran ziona:
|
|
|
Egun hartako lanak bukatu, eta etxera erretiratu zen. Gogoz kontra afaldu zuen, eta, afaltzen ari zela, konturatu zen ezin zituela makarroiak irentsi, haiek plateran ikusi hutsarekin sekulako goragalea
|
etortzen
zitzaiola. Gogor egin zion bere buruari baina, eta, azkenerako, denak bota zituen.
|
|
|
Goizean footinga egiten zuen, hamabost bat kilometro; egunean zehar ezer berezirik ez zuen egiten, kalean gora eta behera ibili besterik ez, dotore jantzita, oparo diruz, auzo urrunetan, begiak etengabe mugituz, errezelotsu, ikaraz bezala; lasterka ibiltzen zen kalean, sosegurik gabe, erakusleihoetan inori sorbalda eskaini gabe, metro geltokietan aldaketa ugari zentzugabeak eginez, eta bideo pornoak alokatzen zituen (jakina da zertarako); gauean night club ospetxarrekoak bisitatzen zituen, eta han eskaintzen zitzaionari ez zion muzinik egingo. Bi egun besterik ez zituen behar izan, gainera, konturatzeko hantxe sentitzen zela Brown jauna erosoen ez ezik seguruen ere, bezperan zulo higuingarritzat zituen haietan, eta hantxe
|
etortzen
zitzaizkiola bere onera bihotzaren taupadak eta hizketarako gogo zurrunak.
|
|
|
Eta zergatik elefantea, jakin baliteke, Bonilla jauna?". " Bada, elefantea piztia zintzoa, burutsua, zuzena eta legeak errespetatzen dituena delako; ilargi berria denean, ibaira jaisten da purifikatzera; ahalkea delako, eta emea errespetatzen duelako; eta bera baino animalia txikiagoekin errukitsua delako, eta gizon bat bidean galduta topatzen badu, bide onera
|
etortzen
laguntzen diolako. Horregatik elefantea:
|
|
|
Ni hona iritsi nintzenean, kaian dabilen arrantzale asko eta asko ez zen mezetara
|
etortzen
. Jainkoa lagun!
|
|
|
Aita arrautza frijitua jaten ari zen. Nekatuta
|
etortzen
zen lanetik eta errespetuz eta erdi isilik egoten ginen, harik eta hark hitz egiteko baimena ematen zigun arte.
|
|
|
Afalondoan Danek bi pisuko diskoteka batera eraman gaitu (badirudi fijazioa horrela esaten baldin bazaio duela bi pisuko gauzekin: autobusa, diskoteka, ranchoa ere baietz bi pisukoa egin) eta han, musika eta garagardoaren laguntzaz, nire onera
|
etortzen
hasi naiz. Aurrena goiko pisuan egon gara eta zinez ikustekoa zen dantzariek gehienak hego amerikarrak, gehienak kolore ilunez jantziak zein serio eta lizun hartzen zituzten salsaren konpas bihurriak.
|
|
|
Eta Dan bezala, ni ere telefonoaz nazka nazka egina nago, hain zuzen ere, Dabiden ezkutuko amodioaren berri aparailu horren bidez ezagutu nuelako; edota, ezin ukatuko dut, tarteka berari deitzeko gogoa
|
etortzen
zaidalako, eta aukera hori neure buruari guztiz ukatua diodalako; edota gaur Teresari deitu, eta berriro ere haren erantzungailua atera zaidalako.
|
|
|
alargundu ondoren, aitonaren izena postontzitik ez kentzea erabaki zuen: " Lapurrak
|
etortzen
badira, gutxienez ez dute pentsatuko hemen emakume bakarti eta babesgabe bat bizi dela". Alabaina, nik ikasi egin dut Dabiden babes mugatzailetik urruntzen askatzen; etxera itzulitakoan, adorea hartu dut erantzungailuan mezu doi bat desberdina grabatzeko:
|
|
|
Arratsaldean, Danek mendi kasko batera inguratu du furgoneta, bidaiariok hango ikuspegia goza genezan; eta guk ikuspegia ez ezik, jostaldia ere gozatu dugu, zeren norbaiti han izkinetara josta gintezkeela bururatu baitzaio eta, ibili ere, halaxe ibili gara (nik, bien bitartean, nahitara, Tomekin ez bezala bilatzen nuen Rubenekin arnasestuka gurutzatzea; egia esatera, haur denboratik sentitu ditudan nire amodio asko begiratzera eta begiratua izatera mugatu dira, eta horrek bizipoza eta bizinahia pizten zidan eta dit). Joan den asteko jolas parkean bezalatsu, ume sentitu naiz, eta soil soilik ama falta zen, jostetak amaitutakoan txokolate edo txorizo otarteko batekin
|
etortzen
.
|
|
|
Haietako bat harturik, komunontzian eseri, eta, gorputza hustu bitartean, prospek  toa irakurtzeari ekin diot. Testua, batzuetan, ardo botiletan
|
etortzen
diren azalpenak bezain poetikoa egin zait, kantu gozo bat bezain erlaxagarria: " Nekeak, estresak eta zahartzeak galarazi egiten dute loaldian azala behar bezala garbitu eta zaharberritzea.
|
|
|
Guztiarekin, ez dakit, bada, lortzerik izango ote dudan, izan ere, nola esango nuke, jatetxe merke eta ez hain merkeetatik irten eta usaina hatsa arropari itsatsia geratzen den bezala, Dabiden oroitzapen zamatsua gainetik kendu ezina baitzait: edonora noala, edozertan nagoela, haren keinu, haren hitzen bat
|
etortzen
zait gogora. Eta horrek guztiak erabat gogogabetzen gosegabetzen nau, korapilo batek sabela etengabe estutuko balit bezala.
|
|
|
Karmelo eta biok barreka hasi ginen, eta niri une horretan on egin zidan neure burua barreka ikusteak, Teresa ez, beste norbaitekin barreka ikusteak; eta niri une horretan on egin zidan Karmeloren presentziaren hurbiltasunak; eta hartan ari ginela(" Ea bada, esan ezan behingoz!", entzuten dut neure baitan Teresaren ahotsa), hartan ari ginela, Karmelori tinko begiratu (une hartan den dena ulertu nuen: zergatik etorri zen hegazkinean nire alboan, zergatik
|
etortzen
zen furgonetan nire alboan, zergatik sartu zen ni nengoen pub ean, zergatik kontatu zidan astronautarena bezalako istorio, azken batean, lizuna.....: maite ninduen, Karmelok maite ninduen!; ordu arte, nik uste, Ruben zitzaidan gustukoen egokien, izan ere adinez eta bizipenez hurbilago sumatzen bainuen, baina behingoz aspaldiko partez arriskatzea, txinpartak piztea erabaki nuen), tinko begiratu, eta, kasik buruko ileetatik behatzeko atzazaleraino zeharkatu ninduen hotzikara bat senti  tzearekin batera, suge baten antzera inguratu nintzaion eta, haren eskuak nireetan tinkaturik, indargabeturik, musu izatera heldu ez zen keinu batez, doi doian laztandu nizkion ezpainak......
|
|
|
Ukondoak bertan tinkatu, burua eskuineko eskuan pausatu, eta aurrena" Polikarpo!" hots egiten zuen, eta hurrena" Mix, mix, mix" xuxurlatu. Eta katua haize bolada leun baten antzera
|
etortzen
zitzaion, arin eta isil, eta amonaren lepo buel  tan etzaten zen. Eta katuak bere gorputzaren berotasuna eskaintzen zien amonaren hezur gogortuei.
|
|
|
Hala gauzak, sukaldeko bakardadean otorduak egiten nituen istant bakanetan, Polikarporen antzera garbigailuari tinko begiratu, eta bertara sartzeko gogoa
|
etortzen
zitzaidan: garbikari trinkoa eta leunkaria franko ipini, aparailua martxan jarri, eta barnera sartu nahi izaten nuen; ordubete inguruan erotu den zaldiko maldiko baten gisara ibili ondoren, azkenean handik oroitzapen mingarrien eta gezurren zama eta zikinkeriarik gabe irteten imajinatzen nuen neure burua, garbi eta fresko; eta gero, balkoian esekia, haizearekin lehortzen.
|
|
|
Egia da arropa zikinerako gustura hartuko nukeela garbigailu bat; baina egia da, halaber, garbigailua orain neure gorputzean nabaritzen dudala: bularrak beren onera
|
etortzen
hasiak zaizkit eta komunera joaten naizen guztietan arindua eta garbitua sentitzen naiz, hilabetean zehar pilatu zaidan zikinkeria hustu, edo hilekoaren etorrerarekin kontu bat kitatu, eta beste bat zabalduko banu bezala. Bestalde, bidaia osoan, eta batez ere kanpinetan, ez dut horretaz kezkatu beharrik izango, bai, eta bake bat.
|
|
|
Schlickek uste zuenaren aurka, Reichenbachek honako argudio honi eusten zion: orokorpen unibertsalak portaera arauak —hau da, etorkizunean zer egin jakin ahal izateko arauak— bailiran onartzearen ahalegina ez zen bat
|
etortzen
zientzia errealak haiek kontuan hartzen zituen moduarekin berarekin, legeak baieztapen edo asertzioak ez direla adieraztearen antzeko zerbait bailitzateke, eta hau ez dator bat zientzi jarduerarekin. Indukzioa kontzeptualizatu egin behar zen, baina zientziagintzari egokituz, hauxe baitzen nolabait Vienako Zirkuluaren filosofia zientifikoaren gidaria.
|
|
|
Lagunen bisitetarako baimenak eskatuak ditugu denok, baina inori ez zaigu erantzunik heldu. Arreba, koinatua eta iloba bere senarrarekin
|
etortzen
zaizkio Antxoni. Iloba horren haurrak ere ekartzen dituzte.
|
|
|
Hormak ez ziren guztiz lauak, pikordunak baino, eta horman gora armairu gainera, ohe gainetara eta edozein tokitara heltzen ziren. Saguak
|
etortzen
zitzaizkidan burkora, etzanda nengoen ohera; eta burkotik bekoki gainera, eta bekokian jolasean sagua! Demonio haiek uxatzeko ere ez neukan indarrik eta ganorarik.
|
|
|
Jendea han zebilen batera eta bestera, ahal zuen moduan. Rekalde
|
etortzen
zitzaidan tarteka, ea zer moduz nengoen galdetzen. Txarto pasatu nuen nik, eta besteak ere halatsu ibiliko ziren.
|