|
2008
|
|
|
–Administrazioa? hitza aipatzen denean, bati baino gehiagori honako irudiak
|
etortzen
zaizkio burura: –bulegoa?,, dekretua?,, egonean eta trabak jartzen dabilen funtzionario garratza?.
|
|
|
(13)// begira txantxangorria da/ txori bat// beti gordeta egoten dana/// txantxangorria ez dugu inoiz ikusten/ ez udabarrian/ ez udaran eta ez udazkenean/ eta txantxangorria beti bizi izaten da jendegandikan oso urruti/ baino//
|
etortzen
da aurreneko hotz handia/ etortzen da aurreneko elurra/ mendietara hain zuzen/ egun hoietan/ hoi da abenduaren 12a 13a 14a/ etortzen da/ elur hori eta txantxangorriak pentsatzen du(...). (B.A.)
|
|
|
(13)// begira txantxangorria da/ txori bat// beti gordeta egoten dana/// txantxangorria ez dugu inoiz ikusten/ ez udabarrian/ ez udaran eta ez udazkenean/ eta txantxangorria beti bizi izaten da jendegandikan oso urruti/ baino// etortzen da aurreneko hotz handia/
|
etortzen
da aurreneko elurra/ mendietara hain zuzen/ egun hoietan/ hoi da abenduaren 12a 13a 14a/ etortzen da/ elur hori eta txantxangorriak pentsatzen du(...). (B.A.)
|
|
|
(13)// begira txantxangorria da/ txori bat// beti gordeta egoten dana/// txantxangorria ez dugu inoiz ikusten/ ez udabarrian/ ez udaran eta ez udazkenean/ eta txantxangorria beti bizi izaten da jendegandikan oso urruti/ baino// etortzen da aurreneko hotz handia/ etortzen da aurreneko elurra/ mendietara hain zuzen/ egun hoietan/ hoi da abenduaren 12a 13a 14a/
|
etortzen
da/ elur hori eta txantxangorriak pentsatzen du(...). (B.A.)
|
|
|
2), baino........
|
etortzen
da elur hori?
|
|
|
–Anitzetan gertatzen da jendeak euskara batua deitzen diola berez euskara batua ez denari. Batek baino gehiagok, testu bat euskara batuan jar dezan eskatzen badiogu, segur naiz, guti goiti beheiti?,, gibelean?,, jalgi?,, abian jarri?,?
|
etortzen
balitz?,, jin?,, berba?... bezalakoak aurkituko balitu eta den denak ulertuko balitu ere, aldamenean jarriko lituzkela, gutxi gora behera?,, atzean?,, atera, edo, irten?...
|
|
|
Bi eredu nagusi (esan>/ > erran) > izateak ere, beharbada, ez du sobera lagundu. Baina, aitzakiak aitzaki, uste dut, kanpotik
|
etortzen
ahal den laguntza ukatu gabe, guk gerok egin beharreko lana dela.
|
|
|
batetik bizitza zibiletik jardutekoa (aldizkari, opera, Akademia...) eta bestetik «tentazio klaustrala» dei daitekeena, garaiko testuinguru katolikoan bete betean kokatze dena. Hola ikus daiteke Azkueren «ihes» klerikal tentazioen pare, errealitate zibilera itzultzeko asmoak
|
etortzen
zirela ostean, bilbotar apaizarengan aldian behin gertatuz ihes itzuli borroka. Eta bi joera horren arteko lehian, gehienetan, gizarte zibiletik aritzeko asmoak gailentzen ziren.
|
|
|
Erabaki hori eskola komunitateak hartu luke, eta kontuan hartu litzateke faktore bat baino gehiago: inguruak zenbateko euskalduntasuna erakusten duen, edo nolako ikasleak
|
etortzen
diren bertako ikasgeletara.
|
|
2009
|
|
|
Baldin eta
|
etortzen
bada Siadecoren diagnostiko hori, nire asmo bete betea izango litzateke euskalgintzaren behatoki bat sortzea, hain zuzen ere interaktibitate hori bermatzeko. Adibidez, euskalgintzaren erakunde eta elkarte zenbaitzuk urtero edo bi urtean behin egingo lukete txosten bana esanez,, hau ez dugu ondo ikusten eta hau bai???
|
|
|
Euskaltzaindiak bost diru iturri ditu: Eusko Jaurlaritzarekin eta hiru foru aldundiekin dugun hitzarmen markoarekin Euskaltzaindiaren aurrekontu orokorra bermatzen da, eta egitasmoen zati handi esanguratsu bat; bigarren multzoan, Madriletik
|
etortzen
diren diru-laguntza orokorrak daude; hirugarrenean, proiektu zehatz batzuetarako eta proiektu orokorretarako Nafarroako Gobernuak ematen dituenak; laugarrenean, Iparraldeko Euskararen Erakunde Publikotik datozenak; eta
|
|
2010
|
|
|
EGA edo HE2 eskuratua izanik hobekuntza ikastaro trinkoren bat egiten duten irakasleon beharrak benetakoak dira: batzuk euskara bera aberastera
|
etortzen
dira, dela ikuspegi globaletik (R300 ikastaro mota) edo dela praktikotik (R400). Beste batzuk, aldiz, curriculumaren euskal dimentsioa lantzera (R600) 152 Batean zein bestean behar handia dago, aldian behingo ebaluazio saioek argi adierazten dutenez.
|
|
|
horrelako ingurumenetan antzematen da argien, dozena bat edo bi erdaldun bertaratze hutsaz nolako aldaketa eragiten den ordura arte euskaraz ziharduen tabernan, harategian edota, oro har, herri bizitzan. Samaldan
|
etortzen
badira erdaldunak, eragina nabarmenagoa da. Lehendik aski delikatua den panorama are delikatuago bihur dezake etorkinen uholde masiboak.
|
|
|
270 Okurritzen al zaio inori lan aukera egokia, etxebizitza duina eta behar bezalako osasun asistentzia izateko eskubiderik bermatzen ez duen konstituziorik hobestea? Ez al da egia mundu erdia, eginahalean, desideratum horiek dituzten konstituzio lekuetara bizi izatera
|
etortzen
saiatzen dela?
|
|
|
Lorpen horiek asko apaltzen dira, aldiz, gu baino autorregulazio soziokultural, ekonotekniko eta politiko operatibo handiagoa duten herrialdeekin konparatuta288 Inguruko gaixoak zeu baino gaixoago daudela ikustea ez da gainera, ezinbestean, inoren kontsolagarri. Jakitea ez da gaizki
|
etortzen
ordea, ranking moduko horretan non zauden jakiteko. Inorekin konparatzekotan ez al da arrazoizko, bestalde, zure taldekoekin edo ingurukoekin (goraxeagokoekin eta beheraxeagokoekin) egitea?
|
|
|
Frantziatik
|
etortzen
direnek ez dute frantsesa ikasterik integratzeko eta haientzat euskara ez da batere beharrezkoa, euskara gutiengoaren hizkuntza baita. Frantsesa ez dakiten kanpoko atzerritarrentzat aldiz frantsesa beharrezkoa da, frantsesa gehiengoaren hizkuntza baita Ipar Euskal Herrian, erabilera funtzio eta esparru guziak irabazi dituena.
|
|
|
Sailkapen hau interesgarria iduritu zaigu euskara ikasten duten etorkinak nondik
|
etortzen
diren zehazkiago jakiteko, jakinez Ipar Euskal Herria Biarnoarekin eta bereziki Pauekin, departamenduko hiriburu gisa, Landesekin eta Bordelekin, Akitania eskualdeko hiriburu gisa, harremanetan dela. Lurralde auzo eta hiri horiek Akitania zutabean bildu ditugu.
|
|
|
Ulergarri da zeren eta ikusi baitugu adinaren arabera etorkinak herrikoak baino zaharrago direla. Gainera erretradunak badira Euskal Herrira bizitzeko
|
etortzen
direnak.
|
|
|
Gurasoak eta laguntzaileak ginen nagusiki. Gero, irakasle pare bat
|
etortzen
hasi zen, baina, bestela, oso tarteka etorri ziren irakasleak?. Polikipoliki, batzordea handituz joan zen,, buru batzuk irten arte:
|
|
|
Legeztatzearena ez zen izan prozesu azkarra, urte batzuk iraun zituen?, dio Pagaldaik berak. . Eta ikastoletako jendea barrabarra
|
etortzen
zen Caja Laboral era. Batetik, Banco de Crédito a la Construcción zenak ematen zuen laguntza ez zelako nahikoa; bestetik, Laboralak bakarrik ematen zizkielako kredituak ikastolei.
|
|
|
Bertsolaritzaren transmisioa irakaskuntzan dagoela esan daiteke, inolako konplexurik gabe, azken 20 urteetan, bertsolaritzara etorritako belaunaldi berri horiek irakaskuntzatik etorri direlako. Eta
|
etortzen
dena, hortik etorriko da?, nabarmendu du. –Duela 40 urte, bertsolaritzak beste era batera funtzionatzen zuen:
|
|
2012
|
|
|
Erromantiko denbora bigun batetik sozial literatura gogorregi batera iragaten ginen tenorean, dotoretasunezko aire bat, ongi esanezko lezio bat, idaz-molde eder eta delikatu bat aportatu zuen Mirandek. Molde zaharrak apurtzen zituen bitartean, molde berriekin ez zen ados
|
etortzen
, eta zorionez hirugarren eskola baten aita bilakatu zen; Miranderi eskerrak, lizarditasunetik herritar eskolara hirugarren bide bat zabaldu zaio euskal literaturari: Lasa neba arrebak, Peilhen, Harzabal eta Sarasola lekuko (Aresti, apud Mirande 1970:
|
|
|
diskurtso egoera jakin bat sortzen laguntzearena, hain zuzen. Hau da, enuntziatzaileen nahiz esatari norentzakoen arteko harremana, esatariak erdietsi nahi duenarekin bat
|
etortzen
(edo bat etortzeko egoera sortzen) lagunduko duena. Eta horrek berarekin dakar elkarlana edo kooperazioa.
|
|
|
Oso ongi
|
etortzen
zaigu Euskaltzaindiak EGLU VI liburuan kausazko mendeko perpausak aztertzen ari delarik egiten duen bereizketa. Kausazko perpausek, Euskaltzaindiaren arabera, ez dute guztiek izaera berbera eta perpaus kausalen adierazgarri diren menderagailuek ere ez dute guztiek jokabide bera azaltzen.
|
|
|
Orain, gero eta hobeto gabiltza, Hollywood, etik ere deus gutxi
|
etortzen
zaigu.? (ZIN: 169).
|
|
2013
|
|
|
Beste fronte batetik heldu zen soldadu bat edo soldadu multzo bat
|
etortzen
zenean, beste tokietan gauzak nola pasatzen ziren jakiteko irrika pizten zitzaien. Soldaduek ez zeukaten informazio handirik beren fronte orokorraz.
|
|
2014
|
|
|
Bere bizitza guztia Erbetegi Etxeberri baserrian pasa duela, dio jarraian, eta 75 urte dituela, bere anaia Asen siok, berriz, 80?. . Bai, guk hementxe jotzen genuen, eta txala parta aditzen zutenean, Alzuetatik, donostiatik eta leku guztie tatik
|
etortzen
ziren, eta edan eta jan ondoren, denak balantzaka, eta halaxe ibiltzen ziren gure aitona eta besteak, oholen azpitik pasatzen ziren guk txalaparta jotzen genuen bitartean, goizalde ra arte, erdi mozkortuta denak, bai gu eta bai kanpotik etortzen zirenak??.
|
|
|
Bere bizitza guztia Erbetegi Etxeberri baserrian pasa duela, dio jarraian, eta 75 urte dituela, bere anaia Asen siok, berriz, 80?. . Bai, guk hementxe jotzen genuen, eta txala parta aditzen zutenean, Alzuetatik, donostiatik eta leku guztie tatik etortzen ziren, eta edan eta jan ondoren, denak balantzaka, eta halaxe ibiltzen ziren gure aitona eta besteak, oholen azpitik pasatzen ziren guk txalaparta jotzen genuen bitartean, goizalde ra arte, erdi mozkortuta denak, bai gu eta bai kanpotik
|
etortzen
zirenak??.
|
|
2015
|
|
|
–Mende? denborazko unitatea, aldikatze lanetan hain erabilia, ez ohi da zehazki batera
|
etortzen
hura zeharkatzen duten mugimendu kulturalen muga kronologiko lauso eta labainekin.
|
|
2016
|
|
|
Joset Beltzari leporatu nahi diote krimena. Edalea, mozkortia da, ez du familiarik, ez dute gustuko, ongi
|
etortzen
zaie horrelako hobenduna, gizarteak egiten dituen bazterketak. Justuki Joset alturatik erortzen da eraikitzen ari zen etxean, edana zelarik eta hilzorian dago, medikuak dio:
|
|
|
Neskak lanera doaz, sehi askotan. Hiri handietatik
|
etortzen
zaizkie bila. Gazte aldizkarian Euskal Gazteriaren aldizkarian, sehi joaten ziren neska gazteen berri ematen zen, etxetik joaten ziren gazteak Parisera edo Bordelera joaten ziren.
|
|
|
Kattalin
|
etortzen
da pretentsio handiak dituen nagusi batengana lan egitera. Ez du gogorik lanaren hartzeko, baldintzak oso zailak baitira.
|
|
|
Antzerkian frantsesa eta euskara elkarrengandik hurbil ditugu, guardiak eta kontrabandistak eremu oso hertsian bizi baitziren, elkarren ondoan, elkarri so. Baina guardiak kanpotik
|
etortzen
ziren, ez zuten eremua ezagutzen eta herritarrek mendia ederki ezagutzen zuten:
|
|
|
Sare hartan zalapartaka leher egiten du, bainan ororen buru, paper gizonek biltzen eta bentzutzen dute, armiarmak ulitza bezala(...) Koxe hargina, paperetan ari izan da zalapartaka, erotu artio(...) Bainan, orai ohartzen ari da, debaldetan ibili dituela bere urratsak(...) Zainak bultatuak baitzituen, kraskatzen ari zaizkio. Asaldura handien ondotik
|
etortzen
den hildurak jotzen ari du.
|
|
|
MERA: Zuen paperek, jendeen lana behar lukete lagundu, errextu eta ez trabatu(...) Oraiko egunean, erosi nahi duzularik edo oto bat, edo menaioko puska, edo beste edozer, saltzaleak etxerat
|
etortzen
zaizkizu zuk behar duzunarekin(...) Hek ba laguntzen zaituztela eta kasik bortxatzen eskas duzunaren biltzerat(...) Hola behar zinukete zuek ere izan(...) Jendeari nahi badiozue zerbitzu egin, diozuen bezala, emozkitzue aisetasun guziak(...) Zoazte jendeen etxetarat, jendea zuen ondotik behin eta berriz ibilarazi gabe(...) Eskaint jenderi errextasun guziak(...) Ezar heien eskutan paperak prest. Hola duzue jendea tentatuko etxe egiterat, eta ez zuen molde bihurri, ezazol eta etsigarriekin
|
|
|
Anitzetan Urruñan ibilia zen Larzabalekin antzerkiak lantzen. Larzabal motoz Zokotik
|
etortzen
zen taldearekin lan egitera. Bere ustez, Larzabalek antzerkia zulotik atera zuen eta beste maila bateko antzerkia sortu zuen.
|
|
|
Ene antzerkien publikoa irriaren bila
|
etortzen
da eta uste dut ainitza eta herrikoia dela. Iruditzen zaut aurkezten ditudan lanak beste batzuenak baino errazagoak edo batzuek erranen dute arinagoak direla eta beste antzerki batzuen ikusterat joanen ez diren jendeak hunkitzen ditudala.
|
|
|
MARIANNE: Zureganat
|
etortzen
naizen alde guziz, etxera itzuli orduko, galderaz itotzen nau. Jakin behar duzu (askotan bera entzun baitut polizia gizon batzuekin Baigorriko hiltze horietaz mintzatzen).
|
|
|
Larzabalek antzerkia aipatzen zuelarik, publikoa ere aipatzen zuen ere. Nori buruz joan nahi zuen argi zuen, zer publiko mota zuen bazekien, herri txikietako baserri mundua, apaizak antolatzen zuen ikusgarriaren gozatzera
|
etortzen
zena, baina ikusgarriez heziketa izan zuena, etxeetan aitzinekoek ibiliak baitziren gaztetan komediak antolatzen.
|
|
|
Honek baietz ba, eta hasi aurretik orduko izpiritua baitzen jantsenista hertsia, apaiza zutiturik hasi aurretik erran zuen: Adi ezazue,
|
etortzen
baitira ideia eta gogoeta txar, errezetatuko diogu Jainkoari gogoeta txarrik zuen baitan antzerkiak sor ez dezan. Lehen lehenik ziren bertsolariak.
|
|
|
Bestalde, bakoitzak pertsonaiaren ardura zeraman, indar berezia egin behar zen testuaren ikasteko, pertsonaiaren defenditzeko, publikoaren aurreraino eramateko, erronka pertsonala eta kolektiboa zen. Kolektibo horren erdigunean gelditzen zen Larzabal; nahiz eta bizilekuz aldatu, taldeak harengana
|
etortzen
baitziren testuen eskatzeko. Etxahun idatzi zuelarik Hazparneko bikarioa zen, baina laster Zokora joan zen bizitzera.
|
|
|
Ganixen alabaren gizongaiari leporatzen diote hilketa. Kanpotik polizia euskaldun bat
|
etortzen
da hilketa horren aztertzera. Antzerki honek beste izen bat izan ere badu, latza, eta Hegoaldean emana izan delarik Damu Latza.
|
|
|
Ameriketara joateko gazteengana
|
etortzen
ziren ofizialeen kritika badugu. Jendeen merkatua salatua da ozenki.
|
|
|
Berriz ere, Koxeren emazteak senarra uzten du afera «seriosez» arduratzen. Koxerekin auzokoak edo auzapeza
|
etortzen
direlarik bera desagertzen da. Bigarren planoan egoten da.
|
|
|
Medikua
|
etortzen
da giroa lasaitzera, baina ez da eszena hori eszena lasaia. Agertzen zaigu traba horiek laborariak eta artzainak bere onetik aterarazten dituztela eta bortizki jokatzera eramaten dituztela.
|
|
|
Ameriketan egondako osaba aitarekin elkartzen da semearen aurka. Horren ondotik herrian galarrotsak hasten dira, gazteak gauaz
|
etortzen
dira Bordaxuriren lehio azpirat eta ez dute gehiago lo egiten uzten.
|
|
|
Okilomendi jaun merak iturri bat jarri nahi du herrian, baina non kokatu? Herritarrak ez dira ados proposatzen diren kokaguneekin, beraz jaun meraren ikustera
|
etortzen
dira, haien ikuspuntua ematera.
|
|
|
Baina nahasketa bat gertatzen da, Manezek ez baitu frantsesa ulertzen. Asegurantza saltzaile bat
|
etortzen
zaio etxerat eta prefeta dela uste du, afera egiten du harekin. Prefeta hurbiltzen delarik, aldiz, Manezek prefeta kanporatzen du etxetik.
|
|
|
Baina, bi ohoin
|
etortzen
dira, dirua eramaten dute eta giroa berriz ere okertzen da. Scène de ménage.
|
|
|
Ondorioz, zernahiri lotzen saiatuko da. Serora sartuko dela dio, baina ama nagusia
|
etortzen
delarik ez du gehiago nahi. Bere amarekin samurtuko da, zozokeria franko eginen ditu eta istorioan sartuko da, bai polizia, bai psikiatra.
|
|
|
Erran nion nahi nuela alokatu sala eta zertako pour une pièce de théâtre a, eta orduan asteartea baizik ez zela jour de relâche erran zautan antzerkiak ez zuela arrakastarik hemen Baionan tropak ekarrarazten zituztela, eta ez zela jendea
|
etortzen
, jendea ez zela teatrozalea batere eta noizko duzue primaderako eta asteartea har genezake eta zer teatro zen eta euskal teatroa, baina ez duzue inor izanen, eta orduko arrats bat mila libera zen arrats batentzat eta ni dirudun banintz bezala kopetarekin, bai konforme, zer nahi duzu egitea, nahi genuen absolutoki sinbolo bat bezala erakutsi euskal teatroari eman bere noblezia, erakutsi Baionako b...
|
|
|
Erran nion nahi nuela alokatu sala eta zertako pour une pièce de théatre ah, eta orduan asteartea baizik ez zela jour de relâche erran zautan, antzerkiak ez zuela arrakastarik hemen Baionan, tropak ekarrarazten zituztela, eta ez zela jendea
|
etortzen
, jendea ez zela teatrozalea batere eta noizko duzue. Primaderako, eta asteartea har genezakeela eta zer teatro zen eta euskal teatroa, baina ez duzue inor izanen eta orduko arrats bat mila libera zen arrats batentzat eta ni dirudun banintz bezala kopetarekin, bai konforme.
|
|
|
Euskaltasuna aldatzen ikusten zuen, aldarrikapen berriak entzuten zituen eta bere burua ongi kokatua ikusten zuen euskaltasun berri bat aldarrikatzen zutenen ondoan. Egoera ideologikoen aldaketen ulertzeko, Lapurdira babestera
|
etortzen
ziren gazte euskaldunak ulertzeko, gaitasun handia zeukan.
|
|
|
49 erreximenduarekin egin izan dut, hastetik bururaino Frantziako gerla... Gerla hasi baino lehentxeago, miriku eta erizainak deitu gintuzten, Baionako nesken lizeora eta hor ari izan ginen,
|
etortzen
zaizkigun soldadoen ikuskatzen. Ohartu nintzen soldado gai gehienek, salbu jadanik ezagunak ziren Frantses porrokatu bakan batzuek, ez zutela arrangura handirik, herriaren zorteaz...
|
|
2017
|
|
|
zinkurinak zinkurin, egia da euskara aldatzen dela beste hizkuntza gu ziak bezala, baina, sorddes dena, egia da ere, arranguratua izateko arrazoirik ez zaigula falta: belaunaldien arteko transmisioa nekez egiten da eta galera handiak gertatzen dira mintzairaren mamian nola azalean, euskaldunen alfabetatzea doi bat eskasa da, diglosia deitu egoeraren ondorio kaltegarriek hizkuntzaren higadura dakartela errazki ikusten da non eta atzerrian ezagunak diren death> language> fenomenoak gogora
|
etortzen
baitzaizkigu. Euskaltzaindiak neurriak hartu nahi ditu, beste erakundeekin sail honen azkartzeko, diagnostiko eguneratu bat eginez, aterabideak proposatuz, eta kasuan kasuko formakuntzak antolatuz, hizkuntzaren kalitatearen eremua sustatzeko.
|
|
|
– EHGKko dokumentuak zuzenki aipatzen ez badu ere, Euskal Herrira
|
etortzen
den jendearen jatorria diskriminatu gabe, euskararen masa ikaskuntzaren> aldeko neurriak aitzinikustea beharrezkoa iruditzen zaigu, erantzukizun hori izanen duten erakundeek baitezpadako izanen zaien logistika osoarekin.
|
|
|
Halere jakin behar da «Txepetx» norbanakoaren hizkuntza jabetzeari eta hizkuntza ikasteari aplikatzen zitzaiela, nahiz ama hizkuntzarenari (lehen hizkuntza), nahiz bigarren hizkuntzarenari. Txepetxek triptiko hori Commins eta Faginen 1954ko Principles> of> Educational> Psychology tik
|
etortzen
zela azaltzen zuen (1987:
|
|
2019
|
|
|
Hegoaldean bezala, gaurkoeredua, nagusiki, Hegoaldetik
|
etortzen
baitzaigu, Iparraldeanbazenbatuarenaitzinekobatubat, nafar lapurtarraetaEskualdunaaste karian() izkiriatzekoeskurazutena, LarresoroetaUztaritzekosemina rioetatikateraapezidazlebelaunaldiek, notablezenbaitekberdinki, haietarikoasko Euskaltzaindian sartzenzirela.Ohargarria daikustea, euskaldungoaalfabetatuaez zenarren, zer nolako hedapenaukanzuenEskualduna kazetak, Hamalauko Gerla denborandemagun, ...
|
|
2021
|
|
|
Ikuspegi horren gauzatzeko, XX. mendeko azken partean eremu kultural garatuetan pentsatuak eta erabiliak izan ziren aztertze bide berriak erakarri behar zirela euskal eremura: beraz, giza zientzietatik (soziologia, psikanalisia, mentalitateen historia, etb.) eta testugintzatik (hizkuntzalaritza, semiotika, pragmatika, etb.)
|
etortzen
ziren ekarpenak erabili behar zirela. Hots, aldaketa metodologikoa eta zientifikoa eskatzen zuen.
|
|
|
Ikerketa berezi bat behar liteke egin euskal literaturaren historiaz idazleek egin ekarpenaz. Ondotik aipatuko direnak, mundu akedemikotik
|
etortzen
dira, hots unibertsiarioek eginak.
|
|
|
Nahitez, hizkuntzaren problematika guziz premiatsua izanen da
|
etortzen
diren urteetan. Euskara batuaren garatze prozesuarekin, hogei bat urtez, gaia gainditurik bezala egon baita, edo hala zirudien bederen.
|
|
|
Berebat aditzen zen tronpeta soinu zorrotz bat, jendea mendiranz alderatzeko, ziona (Lardizabal); Mirenek eskeni didan baino zorion biziagoa behar du nere bihotzak, eta aurkitzen ahalegindu behar dut denaren gainetik. Berebat, pentsatu gabe aukeratu nuen nere bizibidea; eta ez naiz zoriontsu inola gabe (Txillardegi); Bat batean aziendak janariz aldatzen badira.
|
etortzen
zaie hantura edo bertze gaitz zenbait. Orobat, bazka berdeak akabatzerakoan, ez dizatzula abereak bat batean ezar jan idorrean:
|
|
|
Tartean, berriz, bietara berdintsu erabiltzen direnak: Ez delako (tz)
|
etortzen
; Etortzen ez delako (tz). Edota joera bat nagusi bai, baina bestea debeku ez den perpaus menderatu motak:
|
|
|
Azpeitia bezalakoek postposizioak hartzen dituztenean (ikus 19 eta 20 kapituluak), artikulua galtzen dute, ez baitugu, nonbait, izenaren parte sentitzen determinatzaile hori: Azpeitian bizi da, eta Azpeititik
|
etortzen
da egunero esaldian, adibidez, argi ikusten da artikulua mendian/ menditik bikotean bezala erabiltzen dela, edo galdu6 Modu paraleloan erabiltzen dira biak, biek mugatzailea dutela. Gauza bera gertatzen da lehentxoago aipatutako izen batzuekin.
|
|
|
Horietan esan nahi dena honelako zerbait litzateke: " nire etxeko ateak denentzat daude irekiak, baita etsairik sutsuena
|
etortzen
bada ere; hari ere sartzen utziko diot"," berdin zait gure artean zer gertatzen den; gauzarik okerrena gertatzen bada, hala ere, lagun izaten jarraituko dugu". Baldintza bat jartzen da, baldintzazko perpausetan bezala, eta esaten dugu berdin zaigula baldintza edo oztopo hori, eta perpaus nagusian adierazitakoa gertatuko dela.
|
|
|
Horrela egin ohi da gramatika gehienetan. Baina sailkapen hori ez da beti bat
|
etortzen
mendeko perpausen osaera sintaktikoarekin; alegia, ez da beti gertatzen mendeko perpaus mota bat osatzeko molde edo menderagailu jakina (k) eta berezitua (k) izatea, edo alderantziz, menderagailu jakin batek edo batzuek beti balio semantiko bat eta bakarra bideratzea. Oso garbi ikusten da hori moduzko perpausekin:
|
|
|
42.19.5g Eta juntagailuarekin batera: Heldu naiz zure oinetara/ Amudioz kargatua,/ Eta halaber
|
etortzen
naiz/ Beldurrez arrailatua (Gazteluzar); Obligatuak dira hartu dutenaren lehen baino lehen errendatzera, eta halaber egin duten damuaren erreparatzera (Akizeko katixima); Nagusi batzuk halakoak dira non, ezagutzen ahal balituzte beren sehiak eta halaber beren burua (J. Etxepare).
|
|
|
Bertzeek ere bedera hartu zuten (J. B. Etxepare); Nagusiak
|
etortzen
dira azote bedera eskuak (Laphitz);[...] iragan mendean gure Iparrak eta Hegoak historia bedera harilkatu izanak zenbait ohar egiteko parada eskainiko digu menturaz (Xarriton).
|
|
|
Seinalatze horri indar handiagoa eman diezaiokegu xe erantsiz orain arte ikusi ditugun formei: Izen horrexekin egin zen ospetsu mendebaldeko aurreneko matematika liburua idazteagatik (Jon Muñoz); Kontu horrexekin
|
etortzen
zait larunbatero, ez dakit zenbat denboraz geroztik (Epaltza).
|
|
|
– Beste rekin: Zer bertze probetxurik
|
etortzen
zaigu? (Leizarraga); Zer bertzerik mundu honetan desira genezake?
|
|
|
21.6.3f Lekuz aldatzeko erabiltzen ditugun baliabideak ere (trenez, autoz, oinez...) instrumentalean eman ohi dira: Bizikletaz
|
etortzen
zen okina; Oinez ala autobusez joango gara. Hemen ere instrumentala mugagabean dugu.
|
|
|
Parentetiko gisa ere erabil daiteke, baina erabilera nahiko berria da, lehen adibideak XIX. mendekoak baitira (erdialdekoetan ez dago adibiderik, ez bada erregistro ikasietan): Erdi Aroan, omen, Nafarroa osoa
|
etortzen
zen debozioz (Aintziart); Ni naiz Donapaulekoa, omen, eta aski dut ez joatea ez badut nahi (Luku).
|
|
|
Non da horrelakoetan maizenik erabiltzen den ondorio morfema: Astean behin ijitoak
|
etortzen
ziren gure patiora, hainbeste non herri oso bat zirela ematen baitzuen (Uribarri); Edaten eman omen zioten, eskatu ahala, hainbeste non gizonak sastar galanta bildu baitzuen (Alonso); Gogor zegoen hura bere ezean, hainbertzetaraino non tiraka ere ez baitzuen nehork mugituko (Larre); Halako zorion bat nabaritzen zuen bere baitan, hala non eguneango pentsamendu kiratsak oro urtu baitzitzaizkion (Mi... Baina ezen morfemarekin ere eratzen da horrelako morfema konplexua:
|
|
|
Baldintza gisa horretan hanpaturik erabiltzen denean, adibidez, bakarrik adberbioaz lagundua izanik, baldintza ber denboran askikoa eta ezinbestekoa izaten da: Zu nirekin
|
etortzen
bazara bakarrik, joanen naiz.
|
|
|
34.3.5e Aldiz, Miren
|
etortzen
bada, berandu etorriko da adibidean, aurreko adibidean bezala, perpaus nagusiak baldintzazko perpauseko proposizio edukia berriz errepikatzen du, eta galdegaia (berandu) gaineratzen. Kasu honetan, ordea, aurrekoan ez bezala, baldintzazko perpausa ez dagokio solaskideek aitzinetik jakintzat daukaten zerbaiti, eta hipotesi gisa agertzen da.
|
|
|
34.3.5g Hobe dugu hemendik joatea, norbait
|
etortzen
bada ere perpausa ere baldintzazkoa da eta gerta daitekeen zerbait aipatzen du, arrisku bat balitz bezala. Esalearen ikuspegian mentura hori aski da ondore perpausean dioenaren funtsatzeko, aurreko kasuan gertatzen zen bezala.
|
|
|
Bizkaieraz baizen morfema ere erabiltzen da desberdintasunezko perpaus hauetan, berdintasunezkoetan bezala: Baina zu baizen hobeto maite dut neure mendia (Agirre); Ea, ba, laster
|
etortzen
haizen aberatsago Rotxil bat baizen! (K.
|
|
|
Aditza perpausaren aitzinean, erdian edo bukaeran izan daiteke: Gertatzen bazaizkio ustekabeko batzuk, urduritu egiten da; Ustekabeko batzuk gertatzen bazaizkio egunaren bukaeran, loa galtzen du; Ustekabeko batzuk
|
etortzen
bazaizkio, urduritu egiten da. Baldintzazko perpausen barnean mendeko beste perpaus batzuk ere ager daitezke, eta orduan ere ordena askatasunak jarraitzen du, baina mendeko perpaus hauek luzeak direnean, maizenik bamenderagailua dakarren aditz gobernatzailearen eskuinaldean izaten dira:
|
|
|
Eta horren ondorioz, ote edo al bezalako galderetako partikulak ezin erabil daitezke haietan; ezta zeharkako solasa adierazten duen omen partikula ere: * Laguna bihar
|
etortzen
omen bazaizu, hari konta zure arrangura. Halere, haien barneko osagai baten gainean galdera egin daiteke, eta orduan baldintzadun perpaus osoa galderazkoa izan daiteke:
|
|
|
Halere, haien barneko osagai baten gainean galdera egin daiteke, eta orduan baldintzadun perpaus osoa galderazkoa izan daiteke: Nor
|
etortzen
balitz poztuko zinateke. Harridurazko perpausak, ordea, molda daitezke baldintzazkoen bidez, askotan egiantza moduan emanak:
|
|
|
34.4e Gainerako mendeko perpausekin gertatzen den eran, euskalki gehienetako literatura tradizioan adizkera alokutiboa ez da agertzen baldintzazko perpausetan (Hire anaia
|
etortzen
bada/* baduk, gozoa jarriko duk!), hain zuzen ere, haietako adizkerak menderagailua baitakar. Joera nagusia hori bada ere, batzuetan, mendebaldeko zenbait erabileratan, aurkitzen dira adizkera alokutiboen adibideak baldintzazko perpausetan.
|
|
|
Etxera inor etorrienean ere, eros ezazu gazta eta ardoa!; Elurra eginenean ere, har itzazu kateak! Horrelako adibideetan, etxera inor
|
etortzen
bada/ elurra egiten badu, badaezpada ere... adiera hartzen du.
|
|
|
36.7.3j Gorago aipatu ditugun berehalako eta jadaneko adieretan ez ezik (§ 36.5.1b), balio prospektiboa edo destinatiboa duela ere erabiltzen da ne (ra) ko forma: Ura sartu dut motxilan, egarritzen naizeneko; Egik laguna ez behar duanean, baizik behar duaneko; Gela hau prestatu dugu, zure laguna
|
etortzen
denerako. Aldiberekotasunik ez da perpaus hauetan; aitzitik, perpaus nagusiko gertakariaren gauzatzeak geroko gertakari bat du xede.
|
|
|
Prospektiboa denean, aldiz, ez: Gela prestatu dugu, laguna
|
etortzen
deneko ≠. Gela prestatu dugu, laguna etortzen denean.
|
|
|
Prospektiboa denean, aldiz, ez: Gela prestatu dugu, laguna etortzen deneko ≠. Gela prestatu dugu, laguna
|
etortzen
denean.
|
|
|
Zenbatzaile soilak ere adieraz dezake maiztasuna, ariketa aditzekin batez ere: Ez da asko mintzatzen horretaz; Gutxi
|
etortzen
da gurera; Adineko jendeak izugarri errepikatzen ditu kontuak.
|
|
|
" [Epe izena+ n]+ behin" osagarriak ere balio iteratiboa du, epea berritzen dela adierazten denean: Ez ahaztu, gero, egunean behin ni ikusten etortzeaz (Otxolua); Hamabostean behin edo hola
|
etortzen
zen (S. Salaberria); Urtean behin besta ederra egiten dugu (Xalbador).
|
|
|
Perpaus nagusia geroari dagokionean, geroaldikoa edo agintera delako, mendekoa aspektu burutugabean eman daiteke: Lagunak
|
etortzen
direneko, han izango gara gu. Aldaerak:
|
|
|
...koak direnez, egoera edo jarduera adierazten dutenak izaten dira maiz (hemen deno, mendian dabilen bitartean), baina gauzatze prozesua adierazten dutenak ere izan daitezke (etxeko lanak egin bitartean); erdiespeneko predikatuak, berriz, pluraltasunak edo errepikatzeak egiten ditu iraupeneko, ohi bezala (ikusleak sartzen diren bitartean, hots, ‘sartzen ari diren bitartean’; egunero garaiz
|
etortzen
zaren bitartean), edo prozesu gisa ulertzeak (trena gelditzen den bitartean, hau da, ‘gelditzen ari den bitartean’). Uneko predikatuak epeko bilakatzen dira, halaber —interpretazio hori onartzen dutenean—, ezezka emanda eta iraupeneko forma erantsita; hala gertatzen da, esate baterako, honako perpaus honetan:
|
|
|
Uneko predikatuak epeko bilakatzen dira, halaber —interpretazio hori onartzen dutenean—, ezezka emanda eta iraupeneko forma erantsita; hala gertatzen da, esate baterako, honako perpaus honetan: Egun hauetan ez da etorriko baserritarra azokara, gaixorik baitago; hura
|
etortzen
ez den bitartean haren lekuan jar zaitezke zu, hau da, ‘etortzen ez den denboran’, ‘etorri gabe dagoen denboran’.
|
|
|
Adizki jokatuko perpausen forma murriztua izan daitezke horietako batzuk, adizki laguntzailea, n menderagailua eta, hala dagokionean, aspektu morfema ere isilpean dituena (etorri den arte, etorri zen arte,
|
etortzen
den arte, etor dadin arte → etorri arte; etorri den orduko, etortzen den orduko → etorri orduko; etorri denez gero → etorriz gero), baina ez denak (etorri eta gero eta etxeratu gabe, esaterako, ez dira ezein perpaus jokaturen forma murriztua).
|
|
|
Adizki jokatuko perpausen forma murriztua izan daitezke horietako batzuk, adizki laguntzailea, n menderagailua eta, hala dagokionean, aspektu morfema ere isilpean dituena (etorri den arte, etorri zen arte, etortzen den arte, etor dadin arte → etorri arte; etorri den orduko,
|
etortzen
den orduko → etorri orduko; etorri denez gero → etorriz gero), baina ez denak (etorri eta gero eta etxeratu gabe, esaterako, ez dira ezein perpaus jokaturen forma murriztua).
|
|
|
36.4.1e Geroko balio horretan izan ezik, errepikatze edo ohiturazko interpretazioa nagusitzen da mendekoaren adizkia aspektu burutugabean emana denean, hiru aldiberekotasun motetan: sekuentziala, predikatu biak unekoak direlarik (Bilobak
|
etortzen
direnean, poztu egiten da amona), guztizkoa, predikatu biak iraupenekoak direlarik (Ikasten ari naizenean, irratia piztua edukitzen dut beti) edo partziala, bat iraupenekoa eta bestea unekoa direlarik (Ikasle nintzenean, goizeko zazpietan jaikitzen nintzen egunero). Gauzatzea adierazten duten predikatuek irakurketa biak izan ditzakete, sekuentziala, gauzatze burutua adierazten denean (Etxea garbitzen dudanean, kalera ateratzen naiz paseatzera, hots, ‘garbitzea amaitu’ dudanean) edo osoa, gauzatze prozesua adierazten denean (Etxea garbitzen dudanean, irratia piztua edukitzen dut beti, hau da, ‘garbitzen ari naizenean’).
|
|
|
Esapide eginak eratzen dituzte maiz, eta egoera kulturalaren arabera sortzen dira: Matusalen bezain zaharra; Garizuma baino luzeago; Ea, ba, laster
|
etortzen
haizen aberatsago Rotxil bat baizen! (K.
|
|
|
–(+ burutua) ez direnak: baletor, etor baledi,
|
etortzen
/ etorriko balitz
|
|
|
34.5.2.1b(+ burutua) ezaugarria ez duten alegialdiko baldintzak, berriz, era desberdinetakoak izan daitezke: sintetikoak (baletor), edo adizki analitikoak( [aditzoina+* edin/* ezan] (etor baledi); [t (z) en+ izan/* edun](
|
etortzen
balitz); [tuko+ izan/* edun] (etorriko balitz)). Solas unean hastekoak diren egoerak eta gertakariak adieraz daitezke haien bidez:
|
|
|
Beraz, alegialdiko baldintza burutuen ezaugarria modu bakarrean bil daiteke(+ burutua) direla esanez, eta burutuak ez diren alegialdiko baldintzetan aniztasuna aurkituko dugu, euskalkiek adizki desberdinak garatu baitituzte: [t (z) en+ izan/* edun(
|
etortzen
balitz)] ekialde zabalean, [tuko+ izan/* edun (etorriko balitz)] erdialde eta mendebaldean, garai zaharrenetan denek erabiltzen zuten [aditzoina+* edin/* ezan (etor baledi)] adizkia emeki emeki ordezkatuz.
|
|
|
–
|
etortzen
balitz
|
|
|
adizki sintetikoa erabiltzea (ederra balitz, bihar baletor, dirua banu, arabiera baneki...); adizki analitiko bat erabiltzea: [t (z) en+ izan/* edun](
|
etortzen
balitz, ekartzen balu), [tuko+ izan/* edun] (etorriko balitz, ekarriko balu) edo [aditzoina+* edin/* ezan] (etor baledi, ekar baleza), euskalkien arabera.
|
|
|
34.5.2.3e Ekialdeko euskalkietan, ordea, baldintzazko perpausetan alegiazko aldiko adizkia [tzen+ izan/* edun] moldearekin(
|
etortzen
balitz, ikusten balu) erabili ohi da burutuak ez diren edo hasi gabeak diren prozesuak edo egoerak deskribatzeko. Ondore perpausean adizki sintetikoak edo [aditzoina+* edin/* ezan] aspektu markarik gabeko adizki analitikoak sarri azaltzen dira:
|