|
2000
|
|
|
Eta, hala, arrazoi politikoak aipatu dira, arrazoi soziologikoak, arrazoi etiko erlijiosoak... Eta horiek guztiak luze eztabaidatu ondoren, guztiek baztertu
|
dituzte
, ez dutelako ez hankarik ez bururik; ekintza haren errua intsumisoei edota feministei egoztea ere ez zaie bidezkoa iruditu; ezen, ba al dute, egiaz, salaketa haiek jaurtitzeko froga argi eta erabatekorik?
|
|
|
Fontaineri guztiz ezezaguna zaio gizon hura, baina erakutsi zioten argazkiko bera da dudarik gabe. Gizon etorri berriak eta Fontainek hitzik esan gabe trukatzen
|
dituzte
maleta eta karpeta: batean dirua dago; bestean, marrazki eder batzuk, aerolitoak izenburupean, eta, hauen tartean, aspaldi desagertu ziren plano haiek.
|
|
|
Erantzun! Zergatik hiltzen
|
dituzte
haur jaioberriak, paralitikoak, oligofrenikoak, militarrak?
|
|
|
Gizon handiek ere batzutan erraten
|
dituzte
ele tipiak; eta hanbatenaz tipiago direla iduri dute, ba eta ere hala dire, zenbatenez baita gorago altxatua heien errailea.
|
|
|
Goxokiak banatu zituen gure artean. Apaizek goxoki ugari izan
|
dituzte
beti beren sotanen patriketan.
|
|
|
Gurasoek asko sofritu omen zuten. Gerra ondorengo garai zailek uxatzen omen
|
dituzte
bihotzetik eta pentsamenduetatik gerra garaian gelditutako odol arrastoen oroitzapenak. Baina gurasoek ez ziguten gerraz hitz egiten.
|
|
|
Erreka bat dago beherago, eta haren ertzean etzaten dira mozkorrak eta mundu berri bat aurkitu nahi duten neska mutil gazteak. Elkarrekin asetzen
|
dituzte
gorputzaren goseak, eta belar zapalduak ematen zigun garai hartan han etzandako neska mutilen ibileren berri.
|
|
|
Talai Mendiren hegal batean dago eraikita, eta haren bizkarrak itsasoaren musu bigunenak eta ekaitz indartsuenak jasan behar izaten ditu; haren begiak, berriz, Astarrainen hondoko harri biribilekin jolasten dira. Gaur arrosak eta liliak zaintzen
|
dituzte
atarian; baina, ni haurra nintzenean, bi intxaurrondo sendo zeuden gela guztietako leihoetatik baserriko bizitza ezkutuenean sartu nahirik. Udako igande arratsaldetan hantxe egoten ginen guztiak, intxaurrondoaren gerizpean.
|
|
|
Alabaina, Dan baino askoz nazkatuago, bizitzari ezin jasanezinago irizten diotenek, beren burua Niagarako bota aurre  tik, han hemenka zenbait Crisis Phone
|
dituzte
aukeran: suizidatzeko gogoz badabiltza, azken ahots lagun bat entzuteko; norbait suizidatu bada, larrialdiaren berri emateko; norbait suiziden gainean trufatzeko gogoa badu, argazki bat ateratzeko.
|
|
|
Bide bazterreko super bateko freskuran erosketak egin, eta, berriro ere berotan, muino mortu batean bazkaldu dugu, behealdean Green River mendi higatuen artean sigi saga zihoala. Gero, arratsalde erdian Monument Valleyra heldu garenean, denok ahoa bete hortz geratu gara eta gehienek eskuak kameretara eraman
|
dituzte
pistoletara eramaten ziren tokian (Preteritoren argibideak entzun gabe ere, ongitxo genekien hamaika western filmatu direla ingurumari hauetan; baina, horrekin batera, zinemarako joera ere kasik kamustu zaidala oroitu dut, hainbesteraino non, behin pentsatzen hasirik, ez bainaiz gai ikusi dudan azken filmaren izenburua oroitzeko).
|
|
|
Baina paisajea ez ezik, navajoen zaldietan ibiltzea ere zoragarria izan da. Adela, Idoia, Karmelo eta Jordi salbu (hauek jeep batean ikusi
|
dituzte
hemengo bazterrak), gainerakook zaldian ibili gara.
|
|
|
Furgonetak kilometroak miliak irentsi ahala, lozorroa bidaiarioz jabetu, eta burua bilin boloka hasten zaigu. Esna jarraitzen dutenek barre egiten dute haien lepotik; bideoan ere grabatzen
|
dituzte
, edo argazkietan atera. Gero, isiltasuna edo musika lasaia nagusitzen denean, Dan kopilotuari galdezka hasi ohi zaio.
|
|
|
Baina arretaz begiratuz gero, Xavier (Clinton) eta Olga (Hillary) senar emazte galiziarrak alde batera, eta Idoia (Abokatu Defendatzailea), bestera, aparte samarrean ibili dira: gaurko bidaialdi guztiak furgonetaren atzealdean eseririk egin
|
dituzte
, kafea har  tzeko gelditu izan garenean ere elkarrekin bildu dira, afalaurretik ibilalditxo bat egin dute. Gainerakoak berehala ohartu gara eta batzuk trufaka hasi zaizkie:
|
|
|
Bidailagunek inkontzienteki zoruan utzi
|
dituzte
beren fardelak, telegramak zioena beraientzat ere balitz bezala, edo, begirunez, nire erreakzioaren esperoan egon behar balute bezala. Baina ni, doi bat bakartu, papera zabar askatu, eta gainetik ikusmiratu ondotik, nire aldarteak eta tonuak nabarmentzen ez zuten berria eman diet:
|
|
|
Oro har, bai afalorduan bai afalondoan, bazkaritan baino hobeki sentitu naiz, baina gaur berriro ere atera da hizpidera Clinton eta Lewinskyren arteko kontua (harrigarria zait Dan gidariak gai horrekiko erakusten duen eta grina), eta halabeharrez gogoa Dabidengana joan zait. Bidailagunek, gero eta sutsuago, Espainiako politikari ezagun batzuen izenak eta aferak ere dantzatu
|
dituzte
, baina gure taldearen txanda zenez, nik gaur atseginez hartu dut mahaia jaso, eta harrikoa egitearen ardura (hartara burua beste nonbait izan nezakeen).
|
|
|
Epaiketa bihar gauean hasiko da; bien bitartean, interesatuek beren salaketa defentsak prestatu ahal izango
|
dituzte
. Eta taldean dagoeneko egonezin gisako bat zabaldu da eta, nonbait, denak desiratzen daude epaiketari ekiteko; denak, ustez, ni salbu.
|
|
2001
|
|
|
Autoa dagoen lekuan utzi eta plazako kafetegira hurbiltzen dira. Itzaletan eseri, sonbrilla txuri urdin baten pean, eta bi patxaran eskatzen
|
dituzte
, izotzarekin. Ez dago beste inor eserita, ezta betiko izozkijale maingua ere.
|
|
|
Bederatziak dira puntu puntuan. Oraintxe ireki
|
dituzte
ateak. Zorua distiratsu dago, urez garbitu berria.
|
|
|
Ene aurre  tik pasatzen dira umeak, ezezagun egiten zaizkidan mozorroz jantzita. Lau hitz
|
dituzte
esateko, lau irain, eta etxean abileziaz lapurtutako diruak kontatzen dituzte. Jostailu dendan, atertu duelarik, armen jabe egiten dira:
|
|
|
Ene aurre  tik pasatzen dira umeak, ezezagun egiten zaizkidan mozorroz jantzita. Lau hitz dituzte esateko, lau irain, eta etxean abileziaz lapurtutako diruak kontatzen
|
dituzte
. Jostailu dendan, atertu duelarik, armen jabe egiten dira:
|
|
|
pistolak, aiztoak, metrailetak, geziak. Kanpora irteten dira gero, eta jolasean, gupidagabe, ibiltariak hiltzen
|
dituzte
.
|
|
|
Gau ilunak gezurrezkoa dirudi: kaleko argi otzanek itzal bitxiak sortzen
|
dituzte
, itzal zorrotz gorriak. Etxea adreiluzkoa da, handia.
|
|
|
Gainerakoan, jostearen inguruko tresnek mozorrotuko
|
dituzte
istorioaren aldian aldiko gertaera guztiak. Aldiro aldiro itxuraldatuta agertuko den larru, oihal edota soineko bel  tzak, berriz, garai zaharren bukaera eta berrien hasiera markatuko ditu.
|
|
|
Mutil gazte traje urdinak besapean dakarren oihal liburua atera du mostradore gainera. Mariak eta Mirenek lora gorridun pieza bat eta beste bi marradunak aukeratu
|
dituzte
. Aitak bigarrenez okertu du muturra.
|
|
|
Ebaki eta ertzak birpasatu. Itxidurei dagokienez, era askotakoak saltzen
|
dituzte
eta kontu! Plastikozkoak, egurrezkoak, metalezkoak, kristalezkoak, hezurrezkoak, forratuak edo nakarrezkoak..., gauza guztiekin gertatzen den bezala, aldian aldikoa erabili; beti ere, gerrikoarekin ondo doana.
|
|
|
Herrian, neskatila ile horiari txirikorda parea hazi zaio, bularrean behera. Maiatza da, eta Jostunetxeko atarian koltxoi guztiak jarri
|
dituzte
tripa bistan: hesteen lekuan, artilea; azalaren lekuan, koltxoiaren  funda zuri urdina.
|
|
|
Mutil gizon eta neska andre haiek hiru gauzak egin nahi izan
|
dituzte
. Eta ondo egin nahi, gainera.
|
|
|
Honela bada, lehen helburua zehaztu eta antolatu ondoren, bigarrenari ekin diote, diru gutxi eta oihal gutxi, baina ideiak, horiek bai, horiek franko eta ugari
|
dituzte
eta.
|
|
|
...Eskolako handiek ere oso ondo kantatzen Â
|
dituzte
Silvio RodrÃguezen kantak eta denok egoten gara beraien inguruan entzuten...
|
|
|
Adizki horiek askok erabiltzen
|
dituzte
, eta ez gaur goizetik, dirudienez. Bai, eta zer?
|
|
|
ez dugu gure ametsean erdararen oihartzuna baizik entzuten euskal hitzetan. Jakintza liburuak egin dituztenek erdarazkoak itzuliaz eta antolatuaz egin
|
dituzte
, erdara erabili baitute gehienbat haiek ere gure antzera beren ikastaldietan eta erdaraz mintzatzen baitira hitzez nahiz izkribuz beren baitarik zerbait sortu edo aurkitu dutenean beren lankideei jakinarazteko.
|
|
|
Inguruko erdarek, berriz, bestetandik harturikako gaiez, antzinako hizkuntza batetik edo bestetik? osatzen
|
dituzte
beren hitz eskolatuak. Horrelaxe, artzain edo ikazkin euskaldun bati azaltzen badizkiogu teologiaren edo fisikaren ezkutu sakonak, jabetuko da gure hitzen mamiaz; ez, ordea, erdaldun ezjakin bat, erdaraz sail horietan erabili ohi diren hitzak badarabiltzagu.
|
|
|
Urkixo bera honela hasi zen eta beti aurkituko duzue" Notas de bibliografÃa vasca" eta antzeko tituluekin. Hor agertuko zaizue" Kapanaga bat nik aurkitu nuen Bermeon, eta Bermeoko kapitainen batek bazuen halako ale bat, hari erosi nion" eta abar eta abar, edota" Momentu honetan ezagutzen diren Leizagarrak hiru edo lau dira, eta honelako edo halako lekutan daude, oraintxe eskaini da halako liburu bat eta honenbeste mila durotan eskaini zidaten; Ameriketara eraman
|
dituzte
halakoa eta bestea...".
|
|
|
Gerraren edo gerlaren bila ez, baina ihesi genbiltzala, gudu  jatorra hautatu beharrean, besterik esan nahi badu ere, guda sasikoa aukeratu genuen; santu (saindu) eta fruituren ihesi genbiltzala, deun eta arnari gurasorik gabekoak hartu genituen; abuztua atsegin ez zitzaigulako, antzinako hitz galdu bat" ederturik" âzegoen zegoenean ezin utziâ dagonilla  sortu genuen3; eztakit hau zer dukan eta antzeko barrabaskeriak idazten hasiak gara (ez ote digu oraintsu gramatikari ezagun batek erakutsi izan bedi, izan bitez hitanoz nola esan behar diren?)," Logika" k horrela eska  tzen duelako; horrexegatik beragatik, dautso, daust erabili behar omen dira Bizkaian, deutso, deust zokoratuaz," orainaldiak a behar duelako". Batasunera bidean, gutxietsi
|
dituzte
Bizkaian Euskal Herri osoko ditu (z) eta bere kideak," giputzak direlako". Euskaldun guztion aho lumetan aspaldidanik dabilen osasunaren gaineanen ordez, ezin barkatuzko erdalkeria zelakoan (hamar egunen buruan, hilabete barru eta horien gisako beste zenbait esaera ere ez bagenerabiltza bezala), barregarrizko edo negargarrizko tzaz agertu da, atzizki jator bat dagokion lekutik atereaz.
|
|
|
4 Etxeberrieta edo" Casas Nuevas" deitzen
|
dituzte
errenteriarrek paper fabrikaren ondoko etxeak, errekaren eskuin aldean.
|
|
|
" Ezta irudipena: azpietatik zulatu
|
dituzte
alderdi batetik besteraño; beren egaletatik tontorretara bide zabalak egin dituzte; beren arrizko ta burnizko erraiak eguzkitara ateratzen aidira, ta gure umeak mendi zuloetatik zear dijoazkigu, eztakit nora, bide zabaletatik datorzkigu eztakit nongoak geure gallurretaraño". Euskal mendietako zuhaitz belarrak azpijanean ihartzen ari den satorraren beldurra ez da Joanes bakarrarena.
|
|
|
" Ezta irudipena: azpietatik zulatu dituzte alderdi batetik besteraño; beren egaletatik tontorretara bide zabalak egin
|
dituzte
; beren arrizko ta burnizko erraiak eguzkitara ateratzen aidira, ta gure umeak mendi zuloetatik zear dijoazkigu, eztakit nora, bide zabaletatik datorzkigu eztakit nongoak geure gallurretaraño". Euskal mendietako zuhaitz belarrak azpijanean ihartzen ari den satorraren beldurra ez da Joanes bakarrarena.
|
|
|
Batzuek ez dute loria eta handitasuna baizik ikusten; beren buruari ederretsiz, harrotasunean igeri dabiltza txerriak loka  tzetan bezala. Beste batzuek, berriz, nahiago izaten
|
dituzte
betaurrekoak begi estalkiak baino, hots, beren herriaren izaera eta egoera hobetu nahi lituzkete eta behar beharrezkoa iruditzen zaie horretarako huts eta bel  tzuneak ahalik argi eta garbien ikustea eta salatzea. Eta jokabide hau lehenbiziko haientzat, esan beharrik ez, izan daitekeen bekaturik larriena ez bada ere, ez dabilkio hagitz urruti.
|
|
|
Egia da, agian, ez direla euskaldun zahar eta betikoak bezain jatorki mintzatuko. Okerrenean ere, ordea, ukitu
|
dituzte
, eta ederki ukitu ere, euskaldun zaharrok, erabili ez ezik, aipatu ere ez genituen hamaika premiazko gai.
|
|
|
Larramendiren hondamendiak ekarri zuen aro berria hasiz geroz pasa dira urteak. Eta urteek, esan dezagun azken 25 urteek, eraberritu
|
dituzte
bazterrak hizkuntza kontuan. Franko gauza desegin dira, eta ez zaiz  kigu hondakinak baizik agertzen; ez dira gutxi, halere, bere hartan iraun dutenak.
|
|
|
Zerriak batez ere," nola ezpaitute deus ere on den gauzarik bere urdaia baizen1", ez daude lasai. Eta, harakinaren beldur, hauek biltzen
|
dituzte
basetxeko azienda guztiak eta nagusiaren kontra aizkatzen.
|
|
|
erdarez ari naiz (hona, aldamenean, frogatxo bat), eta ez erdaraz. Ez
|
dituzte
behinik behin baztertu gu baino larriago, aberatsago eta ikasiago diren inguruko eta urrutikoek. Soziologoek bederen aise uler dezakete zergatik idazten dugun erdaraz maiz aski, zenbait egokieratan erdaraz mintzatzen garen bezalaxe.
|
|
|
Orainago ere, 1914ez geroz, ez ote dugu ikusi eta ikusten" nazio" arteko klase borroka nonbait eta noizbait âeta ez langileriaren eragitezâ landatu ziren mugarriez mugaturik dagoela? Aho betean aitortuko
|
dituzte
, bestela bezala egiten baduzu galdera.
|
|
|
Sariketa hartan saridun gertatu ziren hiru lanak argitaratu zituen Jakin argitaraldiak. Letek eta Lertxundik Lizardiren olerkiak azter  tzen
|
dituzte
bertan, eta Zelaietak hitz lauzko lanak.
|
|
|
4 Gaur egun hiru liburuk biltzen
|
dituzte
Lauaxetaren hitz lauzko lanak. Jon Kortazarrek paratuta bi:
|
|
|
Bi lagunek ezagutu
|
dituzte
inork baino hobeki gure herri ondasunak: Azkuek eta Ormaetxeak.
|
|
|
Hizkerarekikoa da gutxiena, ez baita hori barren sakonean dabilen zurrunbiloaren gaina eta axala baizik. Hogei, hogeita bost, hogeita hamar urte honetan gorabehera gaitzak ikusi
|
dituzte
gauzek eta, gauzekin batean, gure gauzekiko iritziek.
|
|
|
Gehiago da, eta honetara heldu nahi nuen: bi euskaldunek ez
|
dituzte
beti gauza berberak neurri berean maite; are gehiago, honek maite duena gorrotagarri izan daiteke beste horrentzat.
|
|
|
Gezurra nioke, neronek, baldin banio ez dudala halako erresumin isil baina bizi bat sumatzen. Begiak zabal zabalik izaten
|
dituzte
gazteek zaharragoen alde txarrak, hutsak, txorakeriak, itxurakeria batez ere, ikusteko.
|
|
|
gurea baino hobea, jatorragoa, iruditzen zait zenbait aldetatik. Itxurak eta izen ederrek gu baino gutxiago lotsatzen
|
dituzte
: izanari lotuagoak ageri dira izenari baino.
|
|
|
aurrez aurre begiratzeko ausardia. Nahimen kemena ez dute ahitua; badakite erabaki gogorrak hartzeko jaioak direla, baina ez
|
dituzte
nolanahi, ero eroan, hartuko, ez baitituzte gero erdizka eta gogo gaiztoz bete nahi. Gure artean dabiltzan ideiak eta balioak erroetaraino ikusmiratu nahi dituzte.
|
|
|
Nahimen kemena ez dute ahitua; badakite erabaki gogorrak hartzeko jaioak direla, baina ez dituzte nolanahi, ero eroan, hartuko, ez baitituzte gero erdizka eta gogo gaiztoz bete nahi. Gure artean dabiltzan ideiak eta balioak erroetaraino ikusmiratu nahi
|
dituzte
. Kritika eta eraberritzea geuron kaltean izango badira ere, horiexen beharrean gaude.
|
|
|
Ez da hori, ordea, gizon landuei dagokienez hitz neurtuz mintzatzea. Lege zorrotzagoak jartzen
|
dituzte
hauek, eta eragozpen debekuak elkarren gainka. Zailago eta ederrago, eta ezina ederren, egingo balitz.
|
|
|
Erregelen arabera eginak ez daudelako lehenbizi, frantsesez berak dioenez: " Euskaldunek, poesiara aski emanak izanagatik, ez
|
dituzte
orain arte honen legeak bete; bete ez ezik, bai baitirudi haien berririk ere ez dutela izan". Bi huts aurki  tzen ditu ikusi dituen kobletan:
|
|
|
deus baldin banaiz, etsai amorratua nauzue. Erabakiak, nik uste, ez
|
dituzte
inolaz ere teknikoek hartu behar, politikoek (hitz honek izan dezakeen adierarik zabalenean) baizik: herriak horretarako hautatu  dituen politikoek, noski.
|
|
|
Gazteek ez omen
|
dituzte
gure alde onak ikusten, ez omen dute ezagutzen egin dugun lanaren balioa. Badaiteke; are gehiago, horrela da.
|
|
|
Gure gizaldiko gizonei, gutarrei eta bestetarrei, gertakari penagarria gertatu zaie. Gazteek ez
|
dituzte
ikusi nahi izan genitzakeen alde onak, bertuteak eta balentriak; eta gutarik onenek, gehienek ez bada ere, bazituzten alde on baino hobeak. Hutsik nabarmenak ere, egingo nuke, ez dituzte behar den lekuan bilatzen.
|
|
|
Gazteek ez dituzte ikusi nahi izan genitzakeen alde onak, bertuteak eta balentriak; eta gutarik onenek, gehienek ez bada ere, bazituzten alde on baino hobeak. Hutsik nabarmenak ere, egingo nuke, ez
|
dituzte
behar den lekuan bilatzen. Kaxkartzat jo gaituzte, beste auzirik gabe, eta kito.
|
|
|
Gehienek ez
|
dituzte
gogoko forma hutsezko diren askatasun eta eskubideak, inoiz ezagutu ez dituztenak, jakina. Bat datoz horretan, hain bat ere, zenbait zaharragorekin; zaharrago hauek forma ilaun horiek, hain ilaun eta hutsalak ez direlako, jakina?
|
|
|
Gaixoak gu eta gaixoak gaurko liburuak! Surtara ez badoaz denak, zenbat bider ez ote
|
dituzte
murriztuko, soilduko, hankamoztuko, itxuraldatuko eta hitz batean" hobetuko"! Ez nuke" lardaskatuko" esan nahi.
|
|
|
Diodan gai hauek egileak utzi zituen bezalaxe, batere orrazketarik gabe, argitara
|
dituzte
Auspoakoek. Arras txalogarria da jokabide hori:
|
|
|
Lelo hori atertu gabe entzun daiteke geroztik, eta ipuin zaharrak berritzen
|
dituzte
1808 eta ondoko urteetako ezbehar odolgiroek: Cadizko oihartzunek ere bai, apika, baina nik ez ditut agerian ikusi.
|
|
|
15 Geroago argitara
|
dituzte
Mahn en euskal testuak: Patri Urkizu," C.A.F.
|
|
|
badakit ez dutela esana ontzat hartuko euskaltzale askok, beharbada gehienok. Gogo onez, are onegiz, mintzatzen dira modu honetan, geure gaitzak besteri egotzi nahian, baina eskaini dituztenak baino arrazoi bortitzagoak eskaini
|
dituzte
honako sinesgogor hau beren bidera eraman nahi baldin badute.
|
|
|
Aurkakoa izan du, berriz, idazketa zailtzen zion aldetik, lehendabizi, eta kanpoko laguntza ezak lantzea eragozten  ziolako gero. Alde honetatik ezin aldera dezakegu beste hizkuntza erromanikoekin, adibidez, hauek beti izan baitituzte eta
|
dituzte
bestelako ereduak, kanpokoak baina ez arrotzak, zabar aldietan galdua irabazten lagun ziezaieketenak. Bestalde, eta hau axola handikoa da egungo egunetan batez ere, Penintsulako erromantzeak, idatzian behintzat, gaztelaniaz dakien edozeinentzat ulertzen errazak direlarik, euskarak, are idatziak ere, hasi masiak ezagutzea eskatzen du, bestela ulergaitza gertatzen da, are romanista edo indoeuropartzale ikasientzat ere.
|
|
|
Etxeberrik, berriz, bere Manualean, Axularrek aipu duena ez bezalako jendearekin ari zelako, noski, bakanka baizik ez du irakurlea ahotan hartzen: askok bederen, ez
|
dituzte
liburukoak irakurri behar, baizik eta, nola edo hala, ikasi:
|
|
|
Hogei urtetik gora ditu zaharrenak eta diren guztiak, zahar eta berri, atzenduxe
|
dituzte
irakurri zituztenek. Horixe gertatzen zitzaidan behintzat neroni eta nik, bederen, irakurriak nituen ezinbestean1.
|
|
|
Ezin duda egin daiteke biltze lana dela gurean presakakoena, orain zenbait urteren barruan biltzen ez dena betiko gal daitekeelako. Argitasun huts horiek, ordea, mamiaren pare, teoriaren hezurrak behar
|
dituzte
zutik egongo badira. Teoriak, noski, iragankorrak dira, ez dute bere hartan irauten.
|
|
|
Arrazoibidea honela ikusten dut: a) zenbait (gazte edo) ari dira gure artean inon sor daitezkeen barrabaskeriak idazten; b) zenbait horiek euskaraz idazten
|
dituzte
barrabaskeriak; c) munduaren azken fina hurbil ez badago, izango dira gazteagoren batzuk oraingoen ondorengo; d) gazteago horiek, beharbada eta Jaunak nahi badu, hobeak izango dira, hots, ez gurasoak bezain aldrebeskerietara emanak; e) gazteago horiek euskaraz jakingo dute, gurasoenak irakurtzeko lain, behintzat. Ergo, f) gazteago horiek gorroto izango dituzte gurasoak (hori gaitz erdi litzateke) eta, bidenabar, gorroto izango dute gurasoek erabili duten hizkuntza.
|
|
|
a) zenbait (gazte edo) ari dira gure artean inon sor daitezkeen barrabaskeriak idazten; b) zenbait horiek euskaraz idazten dituzte barrabaskeriak; c) munduaren azken fina hurbil ez badago, izango dira gazteagoren batzuk oraingoen ondorengo; d) gazteago horiek, beharbada eta Jaunak nahi badu, hobeak izango dira, hots, ez gurasoak bezain aldrebeskerietara emanak; e) gazteago horiek euskaraz jakingo dute, gurasoenak irakurtzeko lain, behintzat. Ergo, f) gazteago horiek gorroto izango
|
dituzte
gurasoak (hori gaitz erdi litzateke) eta, bidenabar, gorroto izango dute gurasoek erabili duten hizkuntza.
|
|
|
zuk dakizulako zein den, nik dakidalako eta mundu zabal osoak dakielako, begien bistan baitago. Ez dute, beraz, gure hizkuntza hutsa higuinduko, hizkuntza guztiak izango
|
dituzte
higuin eta, beste biderik ez dutelarik, gogozko mutu bihurtuko dira, hain galgarri den mintzatzeko gaitasuna erdeinuz baztertuaz.
|
|
|
Haien informazioaren muina ez da aniztasuna sustatzea izan, baizik eta tesi jakin batzuk besteen gainetik ezartzea, eta euskal antinazionalismoa izan da, eta da, tesi horien funtsa. Berenak eta bost egin
|
dituzte
hedabideek frontearen aldeko diskurtsoa egituratzerakoan, gizarte hautsi baten irudia behin eta berriro azalduz, nahiz, zorionez, irudi hori gizartean egiaz gertatzen ari dena azaltzetik oso urrun bada ere.
|
|
|
Hedabideek berezko interesak eta dinamikak
|
dituzte
, baita beren ikuspegiak behin eta berriro Estatuen tesien ondoan lerrokatzen direnean ere, eta horrelakoa da aztergai dugun kasua. Berezko interes eta dinamika horiek kontuan hartu gabe, ezin ulertuko genuke, esate baterako, hedabideek euskal gatazkari hain hertsiki loturik dagoen gai batean, GAL kasuan hain zuzen ere, jokatu duten paper guztiz erabakigarria Estatuaren legitimitatea ahultzerakoan.
|
|
|
Hedabideek gizartean eragin handia dutela esaten dute euskal politikagintzan ari diren egile eta eragile gehientsuenek. Izan ere, beren interesen aurka doazen gizarte portaeren (manifestazioak, bozketak...) sorburu nagusitzat, errudun nagusitzat, hartzen
|
dituzte
, eta herriaren argitasun eta zen  tzu onari egokitzen dizkiote aldeko dituzten portaerak. Nolanahi ere, etengabe azpimarratzen da hedabideek iritzi publikoaren gainean eta zuzenean duten eragina, iritzi publiko horren sozializazio eragile bakarra balira bezala.
|
|
|
Horrek ez du esan nahi, hedabide argitaldari batzuek dioten bezala, haien egitekoa iritzi soziala zertan den isla  tzera mugatu behar denik. Hedabideek gizartearen arau eta balioak islatzen
|
dituzte
, baina ideologia nagusiaren araberako arau eta balioak, gizarte hegemonia 3 egituratzen dutenenak hain zuzen ere; eta, gainera, zehazten laguntzen duten aldi berean islatzen dituzte. Elkarren arteko eragin hori, adibidez, hartu behar da kontuan hedabideek Lizarra Garaziren aurrean bideratu duten portaera eta izan duten eragina ulertzerakoan, edo, gehiago zehaztearren, ongi gogoan hartu da, gai honetan, mezu berberek euskal herritarrengan eta espainiarrengan duten eragin desberdina.
|
|
|
Horrek ez du esan nahi, hedabide argitaldari batzuek dioten bezala, haien egitekoa iritzi soziala zertan den isla  tzera mugatu behar denik. Hedabideek gizartearen arau eta balioak islatzen dituzte, baina ideologia nagusiaren araberako arau eta balioak, gizarte hegemonia 3 egituratzen dutenenak hain zuzen ere; eta, gainera, zehazten laguntzen duten aldi berean islatzen
|
dituzte
. Elkarren arteko eragin hori, adibidez, hartu behar da kontuan hedabideek Lizarra Garaziren aurrean bideratu duten portaera eta izan duten eragina ulertzerakoan, edo, gehiago zehaztearren, ongi gogoan hartu da, gai honetan, mezu berberek euskal herritarrengan eta espainiarrengan duten eragin desberdina.
|
|
|
Harreman hauek hemen aztertzen ari garen gaitik, euskal gatazka politikotik, harantz doaz. Harreman horiek gorpuzten diren beste informazio esparru batzuk ere hartzen
|
dituzte
. Baina aldi berean, gai horrek zehazten ditu, oso modu berezian zehaztu ere.
|
|
|
1960) izeneko teoriek hartu zuten aurrekoaren ordea Bigarren Mundu Gerraren ondoan. Ukatu egin zuen Klapperrek hedabideek, kasu berezi batzuk alde batera utzita, berehalako eragin zuzena izan lezaketenik, eta eragin hura pertsonen aurrejarreren eta haien talde edo gizarte harremanen" agente laguntzailea" baino ez zela adierazi zuen; haren ustez, aurrez dauzkagun iritziak eta jarrerak" sendotzen"
|
dituzte
hedabideek eta horixe da, besterik gabe, betetzen duten funtzioa. 1970eko urteak arte nagusi jardun zuen teoria funtzionalista enpiriko honek hedabideei buruzko ikerketa alorrean.
|
|
|
Euskadiko Autonomia Erkidegoan, esate baterako, prentsa irakurle gehienek irakurtzen dute El Correo edo El Diario Vasco, eta entzule gehienak biltzen
|
dituzte
, oro har, Madrildik ari diren irratiek 4 Kasu bietan, hedabide horietako bezero egonkorrak ditugu alderdi nazionalisten boto emaile asko eta asko. Hedabide horien jokabide editoriala eta berri-emailea oso urrun dago euskal nazionalismotik, honen buruz buruko etsaia ez denean.
|
|
|
15) errebelazio kazetaritza deitzen duenaren aldera. Batzuetan, kazetariek eta hedabideek(" ikerketa" dioen etiketa horretaz baliaturik), bitarteko lanak bete
|
dituzte
halako botere ekonomikok edo politikok sorturiko dokumentu, albiste edo zurrumurruen iragazte prozesuetan (ohikoa izan da hau" terrorismoaren aurkako gerra psikologikoan"). Beste askotan, pertsonen intimitatearen aurrean errespetu izpirik erakutsi gabe jardun izan dute kazetariek, istorio guztiz larriak asmatzeraino ere iritsirik, horretarako erabili zen kazetaritza estiloa ikerketa kazetaritza serioaren estiloa bazen ere.
|
|
|
Hala eta guztiz ere, manipulazio politikoaren paradigma indar betean dagoenean ere, beren interesak
|
dituzte
hedabideek eta ezin ekingo zieten haiei Estatuaren eta haren Barne Ministerioaren komunikazioen propaganda aparatu edo publizitate eszenatoki soil balira. Interes horiek babesteko, beren informazio autonomiari eutsi behar diote hedabideek eta hala saiatzen dira.
|
|
|
Ideia guztiz interesgarri bat plazaratzen du, gero, autore honek: botere ekonomikoak edo politikoak sarrera erraza du kazetariengan eta alderantziz; botererik ez dutenak zailago bihurtuko dira informazio iturri eta kazetariek ez
|
dituzte
bilatuko, haien ekintzak, beren izaera etiko edo sozial negatiboagatik, albiste bihurtzeko moduko gertaerak ez diren bitartean.
|
|
|
Teoria honen arabera, jendeak gai publikoen aurreko iritzi giro nagusia jasotzen duen iturri nagusia ditugu hedabideak, telebista bereziki; gainera, hedabide honen ezaugarri bereziek (irudia, emozioak, eta abar; gertakarien interpretazio arrazionala trabatzen dute), katea batzuen eta besteen artean gai nagusietan dagoen aniztasun eskasa eta kontsumoaren pasibotasunak guztiz ahultzen
|
dituzte
mezuen aurre  ko defentsak eta portaera selektiboak.
|
|
|
Lotsa izpirik gabe, haize eman diote" euskaldun guztion multzoak bere etorkizuna erabaki" ahal izateak Euskadin gizarte haustura dakarrelakoa eta Espainiako Estatuko demokrazia arrisku bizian jartzen duelakoa dioen diskurtsoari. Hedabideen jokabide editorialaren lehen printzipio izan behar zuenari axolarik gabe, ezerezean utzi
|
dituzte
hauteskundeetako emaitzak eta gehiengoen ekimen bateratua antidemokratikoa dela argudiatu dute. Eta, azkenik, honako lelo honetara murriztu dituzte EAJ eta EA alderdien argudio, pentsamendu eta proposamen guztiak:
|
|
|
Hedabideen jokabide editorialaren lehen printzipio izan behar zuenari axolarik gabe, ezerezean utzi dituzte hauteskundeetako emaitzak eta gehiengoen ekimen bateratua antidemokratikoa dela argudiatu dute. Eta, azkenik, honako lelo honetara murriztu
|
dituzte
EAJ eta EA alderdien argudio, pentsamendu eta proposamen guztiak: " Otegi y EH les manejan".
|
|
|
Albisteak, ikerketak, iruzkinak, kritikak eta iritziak prestatzen eta argitara ematen direnean, norberaren etika, etika profesionala eta balio demokratikoak eduki behar dira erreferentzia gisa. Profesionalen eskubide horiek errespetatu behar
|
dituzte
hedabideek, lan harremanak eta kazetariaren eta gizartearen arteko informazio harremanak argiro bereiziz. Honez gainera, profesionalek lanean ari diren hedabidean errespetuzko kritika prestuari ekiteko duten eskubidea bermatu behar da, baita kazetari lanak gizartearen kritiken jomuga izan daitezkeelakoa ere.
|
|
2002
|
|
|
" Hire aita gogorra dela, baina oraingoan bigundu behar dik ondo!", ziotson  beste batek irribarrez... " ETAkoak, behintzat, ez ahal
|
dituzte
harrapatuko!", sekula plater bat puskatu ez zuela zirudien aingeru aurpegi batek... " Bukatu zaizue pagotxa, burges putakumeok!", harro, harago zegoen beste batek...
|
|
|
Hiruretan buru egiten duenaren itzala gizonezkoari dagokio, haren atzekoa emakumezkoari, eta txikiena eta motzena haurrari. Erantzi
|
dituzte
soingainekoak, eta nor bere zereginetara jarri da. Gizonak joan etorri azkarrak egiten ditu ur ertzean, itsas zabalari so.
|
|
|
Eguerdiko atentatuak gaurko programa aldatzera behartu gaitu, eta hortik atzerapena. Hiru gazte atxilotu
|
dituzte
, baina ez digute ziurtatu zerikusirik duten atentatuarekin. Borborka egiten du gai batetik bestera.
|
|
|
Ez ditut ezagutzen. Gu sartzen ikusita, bekainak jasotzen
|
dituzte
biek mekanikoki.
|
|
|
Ertzainek buru mugimenduak eginez onesten
|
dituzte
ikasketa buruaren hitzak. Kaleko jantzian, itxura gehiago dute frontoiko artekariena, ertzainena baino.
|
|
|
Hiru ertzain jaisten dira lehendabizikotik, eskuak gerrian eta begiak zoli hara hona, arriskua nondik etorriko. Bigarren autokoek toki estrategikoak hartzen
|
dituzte
etxadiaren ertzetan. Ingurua kontrolatuta dutela  iruditzen zaienean, lehen autokoei keinu egin, eta hango ertzain bi, astiro eta alde guztietara begira, hildakoarengana hurbil  tzen dira.
|
|
|
|
dituzte
amek, bihotzaren kontra estuturik,
|
|
|
|
dituzte
kaleak,
|
|
|
Denboraren atzaparrek ez dute Oteizak bezain biribil zizelkatzen hustasuna; arrailduraz eta harramazkaz osatzen
|
dituzte
simetria hautsiak eta okerdura bihurriak, inolako kanonik gabe, inolako eder minik gabe.
|
|
|
hilek begiak zabaldu
|
dituzte
,
|
|
|
Hemen denek
|
dituzte
|
|
|
Ez hori bakarrik: Euskadiko Erkidegoan bederen, familia gehienek euskaraz hazi nahi
|
dituzte
umeak eskoletan. Bere heziketan erdara bakarrik erabiltzen dutenak gutxi dira, batez ere sare publikoan, herri honek begien bistako apustu bat egin baitu arlo honetan:
|
|
|
Erabaki akademiko horiek Euskaltzaindiari dagozkio, eta ez, esan bezala, Eusko Jaurlaritzari. Euskal idazleek, normalean, Euskaltzaindiaren esanak ongi betetzen
|
dituzte
, historian zehar erakunde honek itzal akademiko handia izan duelako euskararen alde mugitu izan diren sektore dinamikoenen artean. Zernahi gisaz, Eusko Jaurlaritzak bere garaian, lehenbiziko gobernuan, Euskaltzaindiaren lana bedeinkatu izan ez balu, katalanei gertatzen zaien bezala, katalanez mintzo direnei esan nahi dut, hemen aberatsago izango ginateke segur aski ere, hizkuntza baten tokian bizpahiru bai asmatuko baikenituzkeen, katalanari valentzianoarekin gertatzen zaion modura.
|
|
|
Inoiz ez bezalako idazleak, nahiz oraingoz denei aski ongi etorriko litzaigukeen behin edo beste tradizioko gure idazleen liburuak apaletatik hartu, errautsa astindu eta esku artean erabiltzea. Lertxundik, Epaltzak, Saizarbitoriak, Atxagak... eta datozen zenbait gazte berrik orrialde ederrak eman
|
dituzte
argitara, eta denak arroila berrira begira jarri gaituzte. Egun inoiz baino hobeki idazten da, nire ustez, euskaraz. Baina, diodan berriz ere, anitz gelditzen zaigu ikasteko oraindik Axular batengandik, esate baterako, nahiz hau esatea ez dakidan nik oso zuzena den politikoki, hemen ere denetarik baita.
|