|
2003
|
|
|
Foruzalea zen, Muñagorriren ildokoa edo, eta gorago aipatu dugun Iturriagaren adiskidea.67 Gipuzkoako historia baino lehen Guipuzcoaco dantza gogoangarrien Condaira edo Historia dantza folklorikoen inguruko lana argitaratu zuen (Donostia, 1824). Bere historia argitaratzeko arrazoia, Gipuzkoako euskaldunei,
|
beren
iragan ohoretsua ezagutaraztea zen:
|
|
|
Guztiz asco eta chit gogoangarriac dira, gure guraso ernai azcarrac itsasoz ta leorrez eguindaco azaña andiac,
|
beren
seme languille prestuac itsu ta gor arquitcen badira ere, norc arguitaratu ezdutelaco beren jaiotzaco itzcuntz Euscarazco garbian. [...] Guipuzcoaco necazari ondraduai leguez ta bidez zor ziozcaten gauza balio andico oec ondo adierazteco, nai ta naizcoa da, bada, bularrarequin batean mamatu izan zuten itzquera gozoan itzeguitea; bestela egon bearco dute beti barau gorrian[...] ¿ Nola aldateque, bada, Guipuzcoaco necatzalleac ondo aditutcea erdaraz esaten diran gauzac, baldin ezpadute itzcuntza bera icasi Greciatarrena baino gueiago? 68
|
|
|
Guztiz asco eta chit gogoangarriac dira, gure guraso ernai azcarrac itsasoz ta leorrez eguindaco azaña andiac, beren seme languille prestuac itsu ta gor arquitcen badira ere, norc arguitaratu ezdutelaco
|
beren
jaiotzaco itzcuntz Euscarazco garbian. [...] Guipuzcoaco necazari ondraduai leguez ta bidez zor ziozcaten gauza balio andico oec ondo adierazteco, nai ta naizcoa da, bada, bularrarequin batean mamatu izan zuten itzquera gozoan itzeguitea; bestela egon bearco dute beti barau gorrian[...] ¿ Nola aldateque, bada, Guipuzcoaco necatzalleac ondo aditutcea erdaraz esaten diran gauzac, baldin ezpadute itzcuntza bera icasi Greciatarrena baino gueiago? 68
|
|
|
Zeren, zergatik kezkatu euskaldunentzat idazteaz? Iztuetak argi zekusalako euskaldunak Gipuzkoako biztanleriaren gehiengo handia zirela, Gipuzkoaren oinordeko legitimoak, eta beraz ez zela bidezkoa haiek baztertzea eta
|
beren
historia jakinarazi gabe edukitzea. Lehen esan dugunaren ildoan, Iztuetak herritar euskaldunei protagonismoa aitortzen zien, eta eskubidedun subjektu gisa beren historia ezagutarazi beharra zekusan.
|
|
|
Iztuetak argi zekusalako euskaldunak Gipuzkoako biztanleriaren gehiengo handia zirela, Gipuzkoaren oinordeko legitimoak, eta beraz ez zela bidezkoa haiek baztertzea eta beren historia jakinarazi gabe edukitzea. Lehen esan dugunaren ildoan, Iztuetak herritar euskaldunei protagonismoa aitortzen zien, eta eskubidedun subjektu gisa
|
beren
historia ezagutarazi beharra zekusan. Propioki euskaldunentzako diskurtso historiko berezitu bat sortu barik, Probintziaren bizitza publikora, diskurtso historiko ofizialera inkorporatu nahi zituen herritarrak, baina herri hizkuntzan egindako narratiba baten bidez. Gainera Gipuzkoako biztanle hauen hizkuntza eta Probintziaren etorkizuna estuki loturik ikusten zituen:
|
|
|
Guipuzcoaco biztanle prestu guztiac badaquite arguiroqui,
|
beren
zoriona datorquiotela jatorriz dituzten Fuero onesquietatic; bañan oec oso ta garbi gordetceco gauzaric bearrena cer dan ezagutcen dutenac, guichi dira chit. Fueroac beren oñean irozoteco quirtenic irme ena eta euscarriric seguruena da Euscarazco itzcuntzari ondo contu eguitea; cergatic alcarri laztanduric arras itsatsiac arquitcen diran[...].
|
|
|
Guipuzcoaco biztanle prestu guztiac badaquite arguiroqui, beren zoriona datorquiotela jatorriz dituzten Fuero onesquietatic; bañan oec oso ta garbi gordetceco gauzaric bearrena cer dan ezagutcen dutenac, guichi dira chit. Fueroac
|
beren
oñean irozoteco quirtenic irme ena eta euscarriric seguruena da Euscarazco itzcuntzari ondo contu eguitea; cergatic alcarri laztanduric arras itsatsiac arquitcen diran[...]. Euscara ill ezquero Fueroac ez dira bicico; bañan Euscara bici bada, Fueroac piztuco dira.69
|
|
|
lehenean Tubal Gipuzkoara nola heldu zen azaltzen da; bigarrenean Gipuzkoako (XIX. mendeko) geografia dakar: lur, mendi, harri, meatze, iturri, ibai, belar, zuhaitz, garau, abere, hegazti, arrain eta beste zenbait gauzaren gaineko datuak azalduz; hirugarrenean, Gipuzkoarren betiereko monoteismoa, ebangelizazioa, gipuzkoarren izaera,
|
beren
nekazaritzaz eta abeltzantza kontuak azaltzen ditu, eta azkenik ostera ere kontakizun historikoari heltzen dio, Erdi Arotik XIX. menderaino.
|
|
|
Eta zentzu horretan, historia lantzat har dezakegu. Izan ere, Hiribarrenek, Iztuetak bezalatsu, herritar euskaldunei
|
beren
iragana ezagutarazi nahi zien. Liburuaren sarreran,. Escaldunei bi hitz hastean?, adierazgarriro, herritar arruntek euskal historiaz zuten jakintza eza deitoratzen zuen Hiribarrenek:
|
|
|
Kontraerreformak eten zuen bide hori. Aurrerantzean, euskaldunak, bai Frantziakoak zein Espainiakoak,
|
beren
monarkia boteretsuei leial eta Eliza katolikoari fidel agertu ziren. Hala ere, Iparraldeko elite euskaldunaren zati batek narratiba linguistikoki autonomoa proposatu eta garatu zuen (euskarazkoa):
|
|
|
Izan ere, Goihenetxek dioskunez, Ernazimenduan, herri hizkuntzek, monarkia eta erakunde batzuekin aliaturik egin zuten
|
beren
kultur garapena, historia, geografia eta linguistika biltzen zituen prozesu bat hasiz (akademien, unibertsitateen, gramatikarien, eta erakundeen bidez). Hau da, kultura jasoa, tartean historiografia?
|
|
|
Zergatik? Hegoaldean eta gaztelaniaz, lan apologistek erabilpen praktiko zuzena zuten bitartean (foru herrialdeen eta bertako biztanleen estatus berezia legitimatzea), pentsa daiteke Ipar Euskal Herrian ez zela beste horrenbeste gertatzen (hango euskaldun guztiak ez ziren Frantzian nobletzat hartzen, eta hala izan balitz ziurrenik frantsesez idatziko zituzketen
|
beren
apologiak). Jakina, gerta zitekeen, kanporako?
|
|
|
Lapurdiko eliztar hauek, Leizarragaren saio kalbinista frustratuaren ostean, euskarazko narratiba berri bat abiatu eta garatu bazuten ere, ez zen historia
|
beren
gai behinena izan. Apaizak izanik, logikoki, erlijio asmoko testuak idatzi zituzten.
|
|
|
Eta Eliza ez zen historia irakasteaz arduratzen. XIX. mende hasieran herritar apalek
|
beren
herriaren iraganaz diskurtso historikorik ez ezagutzea, ez dugu berez euskaldunon berezitasuna dela pentsatu behar. Garai hartako Europan, nekazarien eta beste klase apalen artean, gutxi izango ziren beren herrialdearen iraganaz (historia idatziak kontatzen zuen hartaz) berririk zutenak.
|
|
|
XIX. mende hasieran herritar apalek beren herriaren iraganaz diskurtso historikorik ez ezagutzea, ez dugu berez euskaldunon berezitasuna dela pentsatu behar. Garai hartako Europan, nekazarien eta beste klase apalen artean, gutxi izango ziren
|
beren
herrialdearen iraganaz (historia idatziak kontatzen zuen hartaz) berririk zutenak. Hezkuntza plan nazionalak oraindik hastapenetan egonik, eskola tradizionaletara joateko aukera zuten herritar urriek, irakurketa idazketa, oinarrizko aritmetika eta dotrina baino ez bide zuten ikasten, ez historiarik.
|
|
|
Horiek aurrerago ikusiko ditugu. Herrialdeen historia, historia profanoa, estamentu eta korporazio publikoei loturik zegoen (noblezia, erregea, herrialdeak, etab.). Historiografia, tresna legitimatzaile gisa, elitez osaturiko korporazio desberdinek erabiltzen zuten
|
beren
interesak defendatzeko. Eta aginte publikoa eliteen esku zegoen heinean, historiografia ere esparru horretan azaltzen zen.
|
|
|
Eta ildo horretan, Joxe Azurmendi ikertzaileak, Hegoaldeko apologistak (Garibai, Poza, Etxabe,...) eta Iparraldeko euskal idazle humanistak (Sarako Eskolakoak eta haien ildokoak) bereizi ditu. Lehenek euskararen gaineko erdarazko narratiba zuten; bigarrenek euskarazko narratiba.23 Gure gaiari dagokion heinean bereizketa baliagarria da, euskarazko historiografiaren aurrekariak humanisten multzoan baitaude,
|
beren
euskarazko narratibetan. Idatzi ote zuten Sarako eskolakoek, Klaberiak eskatzen zuen moduan euskarazko narratiba historikorik?
|
|
|
Ohargarria da lau autore hauetatik hiru laikoak izatea, eta guztiek ere euskaldun herritarren irakaskuntzaren inguruko kezka izatea. Pentsa daiteke euskarazko hezkuntza interesatzen zitzaien heinean, historia formazio zibil horren parte gisa ikusiko zutela, eta hortik euskarazko historia lanak idazteko
|
beren
proiektuak. Kontrara, euskal idazle eliztar gehienek, beren obretan euskal historiaren oihartzun batzuk jaso arren, ardura nagusi gisa erlijioaren irakaspena zuten, ez historiarena.
|
|
|
Pentsa daiteke euskarazko hezkuntza interesatzen zitzaien heinean, historia formazio zibil horren parte gisa ikusiko zutela, eta hortik euskarazko historia lanak idazteko beren proiektuak. Kontrara, euskal idazle eliztar gehienek,
|
beren
obretan euskal historiaren oihartzun batzuk jaso arren, ardura nagusi gisa erlijioaren irakaspena zuten, ez historiarena. Zentzu horretan, aipaturiko lau saio horien bultzatzaileak ekimen indibidualez aritu ziren nagusiki, ez izanik, oro har, erakundeen babes sendorik.
|
|
|
Nolanahi ere, kontakizun hauek Frantziako edo Espainiako historia orokorretan, bariante berezi bezala, txertatu nahi ziren. Bazen azkenik euskarazko historia lan hauek,
|
beren
berena zuten problematika bat: diskurtso historikoa gorpuzteko forma narratibo erakargarri bat aurkitzea, bereziki ikasketa handirik gabeko herritarrengan pentsatuz.
|
|
|
Hala hasten zuten Pruden Gartziak eta Iban Zalduak,
|
beren
ardurapean argitaratutako liburu historiografiko gomendagarriaren hitzaurrea1 Guk ere, haien bidetik, historia lanen inguruan gogoeta egin nahi dugu, ahal den neurrian irakurlea aspertu gabe. Kasu honetan, euskarazko historia aldizkari baten lehen alea izanik, euskarazko historiografia gai egokia izan daitekeela pentsatu dugu.
|
|
|
Hau da, iraganeko gertaeren berriak idatziz jartzea, normalean historialariek egin ohi dutena (metodologia kritikozientifikoa erabiliz). 2 Beraz, batetik, benetako historia (izatez gertatu dena), eta bestetik historiografia (gertaera horien gaineko diskurtso idatzia) bereiziko genituzke. Zentzu honetan euskarazko historiografia egon badagoela baiezta dezakegu, zenbait historialarik (gutxi asko)
|
beren
liburuak eta artikuluak euskaraz argitaratzen baitituzte. Hola bada, artikulu honetan euskaraz idatzirik dagoen historiografia hori ikertu dugu:
|
|
|
Hola bada, artikulu honetan euskaraz idatzirik dagoen historiografia hori ikertu dugu: nortzuk idazten duten, zertaz,
|
beren
produkzioaren ezaugarriak, bilakaera,... Eta honek hitzaren bigarren definiziora garamatza, histori (ografi) a lan horiek aztertzeari ere historiografia deritzo eta3 Hortaz euskarazko historia lanak berrikustean balantze historiografiko bat egiten ariko ginateke. Gainera euskarazko historia lan guztiak zerrendatuko bagenitu, lehenetik azkenera, historiografia hitzaren hirugarren definizioa beteko genuke, euskarazko historiografia osoa bilduz4.
|
|
|
Jadanik aurreratzen dugu,, euskarazko historiografia? gaiak ez duela berez, barne izate sendoegirik; baina guk, aurrerantzean autoerreferentzialtasun minimo bat behintzat izan dezala nahiko genuke5 Eta ikergai guztiak
|
beren
garaiko errealitate, gurari eta beharrizanetatik abiatuz formulatzen diren bezalaxe,, euskarazko historiografia, gaia ere guk boluntarioki sorturiko konbentzio bat da (beste edozein ikergai den legez, berdin. Alemaniako historiografia?, zein, espainiar literaturaren historia?
|
|
|
Baina noraino jo aurrekarien bila? Ohikoa izaten da era guztietako diziplinek, ideologiek eta zientziek (aski berriak izan arren, edo bereziki orduantxe)
|
beren
aitzindariak eta jatorriak iragan urrunean bilatzea. Sustraien arakatze hau, era apologetikoan eginez gero, prestigiatze operazio soil bihur liteke, norbere arloa tradizio ohoragarri eta luze baten oinordeko bihurtzeko.
|
|
|
Bilakaera orokor honi buruz Beñat Oiharzabalen ekarpenak bereziki baliagarriak izan zaizkigu XVI XVIII eperako6 Baina bilakaera orokorra ez eze genero zehatzen norabide eta berezitasunak ere kontuan hartu dira. Izatez, behinola Villasantek, Mitxelenak edo Sarasolak,
|
beren
ikerketa klasikoetan,, euskal literaturaren historia, izenpean euskaraz idatzitako lan oro aztertzen bazuten (berdin katiximak, liburu teknikoak, nobelak zein poesiak), egun, genero bakoitzak bere bidea egin ahala, ikerketa zehatzagoak egitera jo da.
|
|
|
Lan hauek guztiek noble leinuen historia zuten ardatz (errege dinastiena edo jauntxo dinastiena,...), ez herrialdeena (ez ziren, demagun, Nafarroaren historiak, baizik nafar errege erreginen historiak). Eta
|
beren
funtzio nagusia noble leinu baten (edo batzuen) prestigioa eta legitimitatea bermatzea zen. Lurraldeak eta bertako biztanleak, oso bigarren mailan agertzen ziren.
|
|
|
Jabearekin prezioa ipini behar zuten, eta salduaren inportea kobratzen lagundu, bai partikularrei, bai dendei. Alkaideak antzera, alhondiga horretako partikular eta dendei ematen zizkien urtero
|
beren
zedulak, prezioen kobrantzarako. Ordenantza hauetan ere agintzen da, enpleguen aukeraketaz arduratu behar zirela udaletxeko kideek; udaletxeko kide hauek edonor har zezaketen ofiziorako, eta egin behar zutena bete zezatenaz arduratu ebhar ziren; bestetik, aukeratu dietenei agintzen zaie, lan egin behar zuten okupazioan fideltasun osoz lan egin zezatela, eta kexaren bat baldin bazuten haietaz zigortuak izango zirela, egindako gehiegikeriaren arabera.
|
|
|
4 Produktuak,
|
beren
elaborazioa eta tresneria (Ordenantzetatik lortutako informazioaren arabera)
|
|
|
Hala ere, XVIII.ean liburuen zabalpena ematen da Ilustrazioaren inguruan, eta horiekin batera sukaldaritzako liburuek tokia izango dute, baina ez da ahaztu behar hau gizartearen goi mailetan izango zela, batez ere; herri arruntak ez zuen dirurik izango liburu bat erosteko (irakurtzen zekienean ere). Informazioa sakabanatua dago, esan bezala; horren inguruan Gorrotxategik diosku, moja konbentuetara zihoanean informazio bila, talde txiki baten eginkizunak, eta, beraz, jakituria sekretua zirela (pertsona gutxi hauek galtzean, haiekin desagertuz
|
beren
ezagutzak); gauza bera gertatzen da benediktinoen likoreekin?
|
|
|
Jainkoak Adan eta Eva Paradisutik bota zituenean
|
beren
izerdiez botatako lanaren bitartez jango zutela esan zien. Galesko esaera zahar batean Adan eta Evarekin batera, Jainkoaren baimenarekin, erlea joan zela esaten da, gertakizun zorrotzak gozatzeko asmoz.
|
|
|
Espainolek eta portugesek beltzak erabiltzea erabaki zutenean, beste nazioek gauza bera egitea pentsatu zuten (hasieran lurra kolonoek lantzen zituzten lekuetan ere),
|
beren
azukrea ez garestitzeko eta merkatuan irteera gabe ez gelditzeko. Honela, Holandako enpresariek Brasileko azukre kana Barbadoseraino inportatu zuten, ingeles koloniei nola landatu, ustiatu... behar zen erakutsiz.
|
|
|
XVII. mendetik Europan tea, kafea eta txokolatea ere produktu garrantzitsuak bihurtu ziren kontsumoan, eta produktu hauek gozotzeko modan jarri zen azukrea; horretarako, gero eta gehiago azukrea erabiltzen zuten-eta eztiaren ordez. Hala ere, produktu horiek
|
beren
jatorrizko lekuetan gozoki gisa ez zirela erabiliak izan gogoratu behar da. Europan edari hauei azukreaz aparte, esnea edota botatzen zieten, eta, ondorio moduan, hasieran izandakoak baino askoz gogorragoak ziren edarietan bihurtu ziren zapore aldetik.
|
|
|
Produktuak,
|
beren
elaborazioa eta tresneria
|
|
|
Egoera honetan margolari askok
|
beren
bide artistiko propioa jarraitu beharrean arte industrialean lan egiten hastea erabaki zuten. Hola, masei zuzenduriko artea egingo zuten, margogintza, ideologiko?
|
|
2004
|
|
|
1932an hauteskundeak egin ziren eta errepublikarren kandidatua Hoover izan zen berriro. Demokraten artean tirabirak egon ziren
|
beren
garaipena ziurtatuta baitzuten. Azkenean New York eko gobernadorea, Franklin D. Roosevelt, izan zen hautagaia.
|
|
|
Azkenik Historia izen generikodun ikasgaia, izatez, Espainiako historia da. Estatuak zehazturiko espainiar historiaren oinarri horietatik abiatuz, jakina, erkidego autonomoek
|
beren
garapen eta eduki propioak gehitu ditzakete. Eta horixe da EAEko gobernuak egin duena azken ikasgai horrekin10, bertan euskal historiako edukiak erantsiz, baina Estatuak ezarritako eskematik abiatuz ezinbestean.
|
|
|
Antza azterketa horiek jartzen dituztenentzat euskarazko dokumentu historikorik ez dago, edo akaso badaudela jakin arren, ez dute ezinbestekoa ikusten euskal historian sakontzeko halakorik sekula jartzea. Hor ageri da euskal historiaren
|
beren
ikuspegian euskarak ez duela lekurik.
|
|
|
Zeharkako aipu batzuk ageri dira aldika: . Gure ikasleek ezinbestekoa dute
|
beren
ingurumena ezagutzea? (, tomar conciencia de su entorno?
|
|
|
–Tolerantzia/ intolerantzia?,. Lan munduari buruz gogoetak, behaketak?,. Eskolaren funtzioa?,. Gogoeta bat Europa mundu zibilizazio kontzeptuaz?... Beraz, jarrera balio atala ez dago ikasleei ideia jakinak txertatzera bideratua, baizik euren pentsatzeko gaitasuna lantzera,
|
beren
ideien oinarriak bilatzen bultzatzera eta oro har zentzu kritikoa garatzera.
|
|
|
Gainera, jende larrituok ahantzi egiten dute egun hezkuntzaren eragina inoiz baino txikiagoa dela ikasleengan: eskola orduetan derrigortuta eta arreta urriz entzuten duten irakaslearen ahotsa (saiatuena izanik ere) edo irakurtzen duten testuliburuak dioena (historia arras ongi azaldu arren) edo are klasean ikus dezaketen bideo historiko edo gisako material didaktikoaren eragina ezin pareka daiteke ikasleek
|
beren
aisialdian interes biziz segitzen dituzten kirolekin, dakusatzaten telebista programen pisuarekin, propaganda iragarki bortitzekin, DVDan ikus dezakeen akziozko filmarekin edo bideojoko koloretsu eta soinutsuekin, eta horiek guztiek transmititzen dizkieten balio eta edukiekin. Halaber ahantzi egiten da, maiz, irakasleek ikasgela masifikatuetan aritu behar dutela, egitarau izugarri zabalak bete behar dituztela presaka, eta hortaz ez dela modurik egoten gaietan sakontzeko eta are gutxiago ikasleek gai horien edukia xurgatzen dutela bermatzeko (ikasle askok, akaso gehienek, azterketarako ikasten baitute eta ondoren gehiena ahantzi).
|
|
|
Baina, jakina, halako planteamenduak ideologia inplizituak ez ekiditeaz gain (hala erakusten du XIX. mendeko historialari positibisten kasuak:
|
beren
neutraltasun asmo idealistak gorabehera ezin izan baitzuten ideologiaz blaitzea saihestu), onenean ere erudiziozko lan monumentalak emango lituzke, inondik ere hezkuntza ertainetan ezin irakatsizkoak. Gaia mugatu beharra derrigorra da, eta mugaketa egiteko balio batzuen arabera egin da ezinbestean.
|
|
|
guk bultzatu nahi ditugun balioen kontrakoak (adibidez inkisizioaren historiak, edo Erdi Aroko erregeen aginte moduak, ez ditu berez tolerantzia edo demokrazia ereduak irakasten). Baina historia horiek erlatibizatu edo ezkutatu ordez, bere hartan azaldu lirateke, ondoren gai horiek eskaintzen duten aukera baliatuz klasean debate bat irekitzeko, ikasleei
|
beren
iritzia galdetzeko eta gure konklusioak bilatzeko. Hau da, ez esanez, iraganak balio hau irakasten digu, eta balio hau betidanik edo oso aspalditik topatzen dugu historian, beraz guri ere balio iraunkor horiek segitzea dagokigu?, baizik, balio hau, ikusten denez, ez da beti egon, historiako une jakin batean sortu zen, edo garai batean guztiz jazarria zegoen, edo oso partzialki onartua; alderatu egoera hori egungoarekin:
|
|
|
Hola Euskal Herria egundik definitzen dugula esatean erantsi litzateke zazpi probintziak ez direla betidanikoak, mugak aldakorrak izan dituztela historian zehar, eta posible zela beste muga batzuk izatea egun. Halaber argitu behar da zazpi probintzia horiek ez dutela bloke konpaktu bat osatzen baizik beren arteko harremanak aldakorrak eta asimetrikoak izan direla. Adibidez, Arabak, Bizkaiak eta Gipuzkoak
|
beren
azken mendeotako ibilbide historikoan beste euskal herrialdeekin baino lotura juridiko politiko handiagoa izan dute, eta antzekoa gertatzen da Lapurdia Nafarroa Behere eta Zuberoaren artean, Nafarroa Garaia bakanago ageri delarik. Dena den kontuz ibili behar da zazpi probintzien inguruko bloke zurrun irudia saihestu guran ez igarotzeko. Baskongada/ Nafarroa/ Iparralde?
|
|
|
Uste izanik ezen euskara eta euskaldun kontzeptuek ez dutela beste misteriorik ez noa horien definiziorik ematera. Beraz
|
beren
adiera arruntean erabiliko ditut. Dudaren bat inon egotekotan Euskal Herria izenaren inguruan egon liteke akaso.
|
|
|
Adibidez sekuentzia kronologiko baten arabera antola daitezke, edota datu desberdinen artean kausa ondorioak seinalatu. Hola, iraganeko arrastoak,
|
beren
gordinean logika eta esangurarik gabeak zirenak, historialariek zentzu eta ordena jakineko kontakizun bihurtzen dituzte. Era horretara osatzen da narrazio edo kontakizun historikoa.
|
|
|
Konbentzio zilegiak, erantsi behar da. Izan ere, historia guztiak orainalditik egiten baldin badira gaurko ikuspegiak abiapuntutzat hartuz, egun dauden ikuspegi eta identitate guztiek dute eskubide berbera
|
beren
begirada propioa pausatzeko iraganean. Eta, konkretuki, gure jendartean, euskal identitatea presente baldin badago (eta hala dago), ikuspegi horrek beste edozein ikuspegik bezalaxe (espainiarrak, frantsesak eta tartean egon daitezkeen orotariko konbinaziok), eskubidea du bere ikuspuntutik historia lantzeko.
|
|
|
Jendeari columna de comunistas garrasia entzutean, beldur ikaragarria sortzen zitzaion. Aberatsek
|
beren
dirua eta aberastasunak (urrezko eta zilarrezko bitxiak, erloju baliotsuak...) mendian ezkutatu zituzten, gorrien beldur. Baserritarrek, euren animaliak mendira eraman zituzten eta janari asko gorde zuten.
|
|
|
Herrian, ordea, dena aldaturik aurkitu zuten: faxistak errepublikar hiriez jabetzen zirenean desfileak eginez ospatzen zuten,
|
beren
etxeetara telefonoz deitzen zutelarik zera erraten zieten: Oiga, un, dos, tres, Bilbao nuestro es.
|
|
|
Karlistek ez zuten alderdi egituratu baten antolakuntzarik, populista, historikoa eta familia aberatsetan sustrai onekoa bazen ere. Jauntxoak, alderdi honen inguruan zeuden elkarturik, nahiz hauteskundeetan
|
beren
aurpegirik ez erakutsi. Gerra hasi baino lehen Baztango karlistek ez zeukaten erreketeen patruila antolaturik.
|
|
|
Alderdi hau Baztanera 1934an iritsi zen eta zuzendaritza batzordea eratu zen, Tiburcio Azcarate, Arnulfo Gainza, Jose Irazu, Elias Viguera eta Blas Marin (haraneko alkate ohia) zeudelarik. Beren biltoki propioa izan zuten eta traba guztien gainetik erran behar da
|
beren
garrantzia nabaria izan zela Baztango bizitza politikoan.
|
|
|
Dena den, zientzialari judu gehienek kaleratuak izan baino lehenago dimisioa aurkeztu zuten. Keinu horrekin
|
beren
duintasuna mantendu nahi zuten. Eromen arrazista hartan, naziek Einsteinen erlatibitatearen teoria ukatzera iritsi ziren.
|
|
|
Uste hori aski zabaldua dago geure inguruan, ezezagutza handia baitago Israelgo estatuaren sorreraren inguruan. Badirudi Holokaustoak halako inmunitatea eman ziela juduei, eta orduz geroztik ezin da zalantzan jarri
|
beren
jokabidea. Ez dute kritikarik ametitzen, haiek baino jazarpen handiagorik ez duelako inork pairatu.
|
|
2005
|
|
|
–Bistan dago, Autoreon euskaraganako interesak
|
beren
intentzio nagusiari nobletasuna demostratzeari obeditzen diola. Beren interesek eskatzen zuten eran, beren ideologiak agintzen zuen gisan, begiratu diote hizkuntzari.
|
|
|
–Bistan dago, Autoreon euskaraganako interesak beren intentzio nagusiari nobletasuna demostratzeari obeditzen diola. Beren interesek eskatzen zuten eran,
|
beren
ideologiak agintzen zuen gisan, begiratu diote hizkuntzari. Besterik ez zitzaien euskara inporta?
|
|
|
Demokrazia bat azkenan da sistema bat baina da kultura bat ere bai, eta beraz joan egiten da ikasten, praktikatzen eta transformatzen baita ere gizarte guztia transformatu ahala. Eta beraz, juez bihurtzen direnean
|
beren
arbasoak sekula juez izan ez direnak, ze orain zer gertatzen da: juez bati galdetzen diozu bere aita izan da juez edo, baina baita ere sistemako gizon bat da.
|
|
|
Mirande, Nietzche eta autore guzti hauekin dagoen problema da
|
beren
esplikazioen arabera, Europan daukagula historia moral bat Greziatik eta Israeldik datorrena, non lagun hurkoa maitatuko duzun. Klaro, lagun hurkoa maitatuko badut, ezin dut neure hankapean hartu eta niretzat lanean eduki eta esklabo bihurtu, orduan zer egiten dugu, egiten dugu demokrazia:
|
|
|
ez daudela Estatuak babestuta hemen dauden bezala. Esan nahi du badaukatela beraz,
|
beren
auto kontzientzia orokor bat; orain estatuaz ari naiz eta estatuak inposatu duen kulturaz. Klaro, biolentzia espainola, bueno egunero ikusten dugu zoritxarrez nola benetan kasik mugagabeki jokatzeko kapaz den, ez bakarrik torturak eta, beren arteko borroketan ere bai.
|
|
|
Biolentziak beti justifikatzen du, nire ustez, espresio orokor bat erabili nahi baldin bada, biolentzia bakar bakarrik da erabilgarria ezinbestekoa denean; horrela esango nuke. Orduan, estatuak erabili ahal du biolentzia ezinbestekoa bada, ba defenditzeko lapurretatik ondasunak, edo emakumeak
|
beren
asasinoetatik defenditzeko, beraz, ezinbestekoa denean biolentzia legitimoa da.
|
|
|
Manuel Iradier() esploratzaileak, bere Afrikako bidaien kontakizun eta proiektuak utzi zituen. Gasteizko Ateneoko gainerako kideetatik Jose Roure idazlea(), Mariano Capdepon koronela, Julian Arbulo eta Cesareo Martinez aipa daitezke,
|
beren
literatur eta historia artikuluekin.35
|
|
2006
|
|
|
Kantauriarren 7 (9?) herrien artetik Iuliobrica soilik aipa bedi, eta Autrigoien 10 hiri barrutietatik, Tritium eta Virovesca. Arevaci direlakoek Areva ibaitik hartu zuten
|
beren
izena. Sei gotorleku dituzte, eta honako hauek dira:
|
|
|
(55) Autrigoien azpian, beroiak, eta
|
beren
hiriak hauek: Tritium Megallum 13º 42º 50' Oliba 13º 42º 40' Varea 13º 30' 42º 45'
|
|
|
(65) Ebro eta Pirinioen artean dagoen lur zati hartan, autrigoien ondoan, zeinen lurren artetik bait doa aipatu ibaia, karistiarrak aurkitzen dira ekialdera eta
|
beren
hiriak hauek: Suestasium 13º 40' 44º Tullica 13º 40' 43º 45' Velia 13º 55' 43º 20'
|
|
|
(66) Ekialdera horiekiko, barduliarrak (bizi dira) eta
|
beren
hiriak hauek: Gebala 14º 43º 50' Gabalaeca 13º 30' 43º 45' Tullonium 13º 50' 43º 30' Alba 14º 35' 43º 30' Segontia Paramica 14º 30' 43º 15' Tritium Tuboricum 13º 40' 43º 10' Thabuca 14º 42º 50'
|
|
|
(67) Horien ondotik baskoiak, eta
|
beren
hiriak hauek: Iturissa 15º 25' 43º 55' Pompaelo 15º 43º 45' Bituris 15º 30' 43º 45' Andelus 15º 43º 30' Nemanturista 15º 35' 43º 25' Curnonium 15º 50' 43º 15' Iacca 15º 30' 43º 15' Graccuris 15º 43º Calagorina 14º 40' 42º 55' Cascantum 14º 42º 45' Ergavica 14º 30' 42º 35' Tarraga 14º 45&apo...
|
|
|
Arima guztiz garbiak ez du onartzen gaizkia, ezta zuntz arinei ere ez diete erasaten lohiduren zipristinek; baldin gaiztakeriaren ukitugabekorik bizi bada oihan baskoian, haren jiteak, lehen bezain kutsagabeak, ez du kalterik nozitzen bere ostatariaren gizagabeagatik. Baina, zergatik, haien erruz, suertatu naiz akusatua ni, hala iraganean nola egungo egunean, toki diferenteetan bizi izan naizena, hiri aberatsez nabarmenduak eta
|
beren
biztanleen harreman landuengatik arras ospetsu diren tokietan, hain zuzen. Eta neure bizitza Baskoien lurretan iragan balitz ere, zergatik, nere jokaeraz pitin bat kutsaturik, ez zituzketen jende haiek bazterrera utziko, bada, beren ohitura basatiak, geureetara etorriz? 29
|
|
|
Baina, zergatik, haien erruz, suertatu naiz akusatua ni, hala iraganean nola egungo egunean, toki diferenteetan bizi izan naizena, hiri aberatsez nabarmenduak eta beren biztanleen harreman landuengatik arras ospetsu diren tokietan, hain zuzen? Eta neure bizitza Baskoien lurretan iragan balitz ere, zergatik, nere jokaeraz pitin bat kutsaturik, ez zituzketen jende haiek bazterrera utziko, bada,
|
beren
ohitura basatiak, geureetara etorriz? 29
|
|
|
Bere erregealdiaren hasieran, Tarragonako probintzia hondatzen zuten baskoien kontra ere kanpaina bat zuzendu zuen. Eta kanpaina horren ondorioz hain izutuak eta beldurrak jota geratu ziren ezarmendu finkorik gabeko herri menditar haiek, ezen, berehala eta errege bisigotuari zor zitzaizkion eskubideak ontzat emango balituzte bezala,
|
beren
azkonak eta geziak abandonatu eta eskuak erregurako prestatu ondoren, haren aurrean makurtu baitzituzten beren buruak, bahituriak eskaini zizkioten eta Ologicus Gotuen hiria eraiki zuten beren soldata eta lanarekin, haren erregetzara eta bere boterera menperatuko zirela promesa eginez eta aginduko zitzaiena beteko zutela hitz emanez33.
|
|
|
Bere erregealdiaren hasieran, Tarragonako probintzia hondatzen zuten baskoien kontra ere kanpaina bat zuzendu zuen. Eta kanpaina horren ondorioz hain izutuak eta beldurrak jota geratu ziren ezarmendu finkorik gabeko herri menditar haiek, ezen, berehala eta errege bisigotuari zor zitzaizkion eskubideak ontzat emango balituzte bezala, beren azkonak eta geziak abandonatu eta eskuak erregurako prestatu ondoren, haren aurrean makurtu baitzituzten
|
beren
buruak, bahituriak eskaini zizkioten eta Ologicus Gotuen hiria eraiki zuten beren soldata eta lanarekin, haren erregetzara eta bere boterera menperatuko zirela promesa eginez eta aginduko zitzaiena beteko zutela hitz emanez33.
|
|
|
Bere erregealdiaren hasieran, Tarragonako probintzia hondatzen zuten baskoien kontra ere kanpaina bat zuzendu zuen. ...a horren ondorioz hain izutuak eta beldurrak jota geratu ziren ezarmendu finkorik gabeko herri menditar haiek, ezen, berehala eta errege bisigotuari zor zitzaizkion eskubideak ontzat emango balituzte bezala, beren azkonak eta geziak abandonatu eta eskuak erregurako prestatu ondoren, haren aurrean makurtu baitzituzten beren buruak, bahituriak eskaini zizkioten eta Ologicus Gotuen hiria eraiki zuten
|
beren
soldata eta lanarekin, haren erregetzara eta bere boterera menperatuko zirela promesa eginez eta aginduko zitzaiena beteko zutela hitz emanez33.
|
|
|
Bi anaiek (Karlos eta Karlomanek, alegia)
|
beren
aitaren oinordeko bezala erresuma banatu zutenean, Akitaniako probintzia, zozketan Karlos erregeari tokatu zitzaiona, bietan zaharrenari ezin izan zen denbora luzean lasai mantendu, bizirik irauten bait zuten oraindik iragan gerraren oroitzapenak. Zeren eta Hunoldo izeneko bat, tronua amesten bait zuen, probintziarrak asaldatzen aritu bait zen, matxinada berriak prestatzeko.
|
|
|
hasiera batean, Calagurris, Graccurris eta Cascantum zeltiberiartzat jotzen direla iturri klasikoetan, eta gero, Inperio aldian, baskoitzat; era berean, Iacca edo Segia iaketaniar edo suesetaniartzat, eta, denboraren harian, baskoitzat. Zenbaiten iritziz, ordea, baskoien hedatze prozesu hori
|
beren
antzinako larreen eta ezarmendu eremuaren birrokupazio bezala interpretatu litzateke, egoeraren nagusi berriak, zeltiberiar hedatzaile eta baskoi artzainen arteko tirabira etengabean, taktikoki ahulenaren interesak defendatu nahi izan balitu bezala. Autore hauen arabera, baskoi eta erromatarren arteko harremanak adiskideen gisakoak izan ziren.
|
|
|
Gizonezkoak beltzez jantzita ibiltzen dira guztiak, gehez jantzita ibiltzen dira guztiak, gehienek sagos delako daramatelarik. Honetaz estaltzen dira lo egiteko ere
|
beren
lastozko etzantzetan. Keltatarren antzera, argizarizko ontzietaz baliatzen dira.
|
|
|
1300 urte inguruan, Araba, Gipuzkoa eta Bizkaiko familia nobleek ziurtatua zuten
|
beren
nagusigoa ohiko bideei esker: ondarea kontzentratzea ezkontza bidez eta lurrak, auzo lurrak edo burdinolak indarrez hartuz, indarrez kenduz edo erosiz.
|
|
|
Demografiaren beheraldiak eta bere ondoriek, Errekonkista gelditzeak, diruak izan zituen gorabeherek, nekazariak pobretzeak, etab. kalte handiak eragin zieten jaunen errenta iturriei. Ahaide nagusiek baliabide guztiak erabili zituzten
|
beren
errenta maila mantentzeko eta errenta berriak eskuratzeko. Baliabide erabiliena nekazarien gaineko presioa areagotzea izan zen, ohiko zergak eta errentak igoz eta zerga eta errenta berriak indarrez ezarriz.
|
|
|
Jauntxoek segituan jo zuten indarkeriara, nekazarien, elizgizonen, hiribilduen eta beren parekoen kontrako indarkeriara. Leinuen eta nobleen alderdien arteko borroka, oñaztarren eta ganboarren artekoa,
|
beren
klasekoei ondasunak kentze hura, alegia, ez zen, beraz, interpretazio horretan, beren errenten jaitsiera konpontzeko beste bide bat baizik, beste katebegi bat besterik ez gizartean zuten nagusitasunari eusteko sortu zituzten borroken katean58 Gertakizun odoltsuen katea Euskal Herrian zehar zabaldu zen, haran bakoitzera, eskualde bakoitzera, lurralde bakoitzera, eta batez ere, Gipuzkoara eta Bizka... Borroka horiek, batzuetan, aurrez aurreko guduak izaten ziren, baina gehienetan, matxinadak, iskanbilak eta zigorrezko edo mendekuzko erasoak izaten ziren, erreketak, lapurretak eta hilketak egiteko helburua zutenak eta talde txikiek eginak; borroka horiek izaten ziren, gainera, odoltsuenak.
|
|
|
Jauntxoek segituan jo zuten indarkeriara, nekazarien, elizgizonen, hiribilduen eta beren parekoen kontrako indarkeriara. Leinuen eta nobleen alderdien arteko borroka, oñaztarren eta ganboarren artekoa, beren klasekoei ondasunak kentze hura, alegia, ez zen, beraz, interpretazio horretan,
|
beren
errenten jaitsiera konpontzeko beste bide bat baizik, beste katebegi bat besterik ez gizartean zuten nagusitasunari eusteko sortu zituzten borroken katean58 Gertakizun odoltsuen katea Euskal Herrian zehar zabaldu zen, haran bakoitzera, eskualde bakoitzera, lurralde bakoitzera, eta batez ere, Gipuzkoara eta Bizkaira. Borroka horiek, batzuetan, aurrez aurreko guduak izaten ziren, baina gehienetan, matxinadak, iskanbilak eta zigorrezko edo mendekuzko erasoak izaten ziren, erreketak, lapurretak eta hilketak egiteko helburua zutenak eta talde txikiek eginak; borroka horiek izaten ziren, gainera, odoltsuenak.
|
|
|
Ikusirik jaunen nagusikeriak ez zuela ekarri ordainketa derrigortuaren tasaren igoera, lapurretak eta pertsonen aurkako indarkeria baizik, Araba, Gipuzkoa eta Bizkaiko nekazariak eta hiribildu eta hirietako jende xeheak askotan jazarri ziren jaunen kontra, noiz gogorrago, noiz arinago, eta orokorrean
|
beren
helburuak bete zituzten, lortu baitzuten jaunek ekonomiaren beheraldia bitartean ezarri zizkieten betebehar astunenetatik itzurtzea eta ahaide nagusiak, azkenean, garaitzea. Hiribilduetako udalak kontrolatzeko lehian ari ziren talde oligarkikoek lortu zuten gailentzea ez bakarrik ahaide nagusiei, baita herri xeheari ere.
|
|
|
Eskualde berean, badira hiriak beste aldean ere, esate baterako, Blavia/ Tholosa/ Luci/ Cantilia/ Langlo/ Blivida/ Bagaridon. Ibai asko zeharkatzen dute Guaskonia hau, horien artean aipatzekoak direlarik Ligeris (Loira), Galia eta Akitania zatitzen dituena, eta Cares/ Angulis/ Alere/ Icara/ Crosa/ Vicenna/ Bicera/ Dronona/ Ulta/ Garruna (Garona), horietatik batzuk ozeanoan isurtzen dituztelarik
|
beren
urak.
|
|
|
Beren zakartasun eta basatitasuna ez zaizkie zor
|
beren
gerra ohiturei soilik, baita beren urruntasunari ere, zeren lur horietara daramaten bideak luzeak baitira, eta harreman zailtasun honek galerazi baitie soziabilitate eta gizatasun guztia. Halere, gaur egun gaitza ez da hain larria, bakeari eta erromatarrekin duten eguneroko tratuari esker, nahiz eta bi abantailok eman ez direneko tokietan izakera uzu eta basatiagoa mantentzen den.
|
|
|
Beren zakartasun eta basatitasuna ez zaizkie zor beren gerra ohiturei soilik, baita
|
beren
urruntasunari ere, zeren lur horietara daramaten bideak luzeak baitira, eta harreman zailtasun honek galerazi baitie soziabilitate eta gizatasun guztia. Halere, gaur egun gaitza ez da hain larria, bakeari eta erromatarrekin duten eguneroko tratuari esker, nahiz eta bi abantailok eman ez direneko tokietan izakera uzu eta basatiagoa mantentzen den.
|
|
|
Hark bere gisa erabaki zuen armadarekin beroi eta autrigoien aurka ateratzea, ohartu baitzen, Keltiberiako hiriak setiatzen zen bitartean, horiek laguntza erregutu ziotela Pompeiori, gidariak igorri zituztela armada erromatarrarengana eta maiz
|
beren
zaldizkoekin aztoratu zituztela bere (Sertoriusen) soldaduak, Contrebia setiatu bitartean, kanpamendutik zuhain eta hornimendu bila ateratzen ziren aldietan(?). Gogoeta hauetan ari zela, Sertoriusek bakean eta kalterik gabe gidatu zuen bere armada lurralde lasaietan barrena, Ebro baino areago.
|
|
2008
|
|
|
Orain arte han eta hemen ikusi dugunez, ez da irizpide bateraturik mugimendu bakezaleen arrakasta eta eraginari buruz. Ez zuten
|
beren
helburu zehatz eta zuzena lortu, eta horren ondorio da, neurri handi batean, euromisilak jarri eta gutxira mugimendu bakezaleak izan zuen beherakada nabarmena. Halere, bistan da indarra izan zutela, bai beren aldarria gizartean aktibo egon zedin, bai eta aktore sozial gisa beren errealitatearen interpretazioa beste aktoreenarekin lehian izateko.
|
|
|
Ez zuten beren helburu zehatz eta zuzena lortu, eta horren ondorio da, neurri handi batean, euromisilak jarri eta gutxira mugimendu bakezaleak izan zuen beherakada nabarmena. Halere, bistan da indarra izan zutela, bai
|
beren
aldarria gizartean aktibo egon zedin, bai eta aktore sozial gisa beren errealitatearen interpretazioa beste aktoreenarekin lehian izateko. Atal honetan hainbat autorek horri buruz egindako gogoetak bilduko ditugu.
|
|
|
Ez zuten beren helburu zehatz eta zuzena lortu, eta horren ondorio da, neurri handi batean, euromisilak jarri eta gutxira mugimendu bakezaleak izan zuen beherakada nabarmena. Halere, bistan da indarra izan zutela, bai beren aldarria gizartean aktibo egon zedin, bai eta aktore sozial gisa
|
beren
errealitatearen interpretazioa beste aktoreenarekin lehian izateko. Atal honetan hainbat autorek horri buruz egindako gogoetak bilduko ditugu.
|
|
|
mass mediak benetako gertakariak irentsi egiten ditu, albiste azkar bihurtu, eta bertigo eta irrealtasun sentsazio bat sortzen du teorikoki nformatuta dagoen hiritarrarengan. [?] Ia esklusiboki gizarte modernoaren tresna despolitizatzaile nagusian agertzen saiatuz, hauetan
|
beren
burua ikusgarrri egiten, gizarte mugimenduek beren mezu politikoak 30 segundu iraun ditzan laguntzen dute.
|
|
|
mass mediak benetako gertakariak irentsi egiten ditu, albiste azkar bihurtu, eta bertigo eta irrealtasun sentsazio bat sortzen du teorikoki nformatuta dagoen hiritarrarengan. [?] Ia esklusiboki gizarte modernoaren tresna despolitizatzaile nagusian agertzen saiatuz, hauetan beren burua ikusgarrri egiten, gizarte mugimenduek
|
beren
mezu politikoak 30 segundu iraun ditzan laguntzen dute.
|
|
|
Harekin bat egin eta bake taldeetan parte hartzen zutenek, nolabait ere,, salduta? (gure hitzak dira, ez autorearenak) ikusi dute
|
beren
mezua, eta bake taldeetan parte hartu ez, baina gerora gai horrekiko interesa izan dutenek errazago izan dute, arrisku gutxiago baitakartza, erakunde horiekin bat egitera jotzea bake taldeetara hurbiltzea baino.
|
|
|
bi herrialdeek aliantza bilatu zuten Estatu Batuekin, balizko inbasio sobietar bati aurre egin ahal izateko. Bestalde, bai Sobietar Batasuna bai Estatu Batuak
|
beren
eraginkortasun eremua hedatu nahian zebiltzan, Frantzia eta Erresuma Batuko antzinako kolonien gainean.
|
|
|
Horrelakoetan era guztietako produktuak eros zitezkeen, alkohola, freskagarriak, bibliak... baita nahiko urriak ziren etxerako produktuak ere. Segituan errusiar merkatu ikaragarri handira atzerriko produktuak sartzen hasi ziren eta enpresa errusiarrek ere
|
beren
produktuak atzerritarrak balira bezala aurkezten zituzten (baita vodka ere). Prezioak oso altuak ziren eta etekinak izugarri handiak.
|
|
|
Tradizionalki estatu kolpe horren hutsegitearen atzean herriaren mobilizazio masiboa egon zela pentsatu izan dute historialariek. Baina Carlos Taibo k planteatu du2 eragile garrantzitsuena izan zela gertatzen ari zen elite politiko zaharren berrintegrazio prozesua, agintari zaharrek eredu berrian
|
beren
lekua mantentzeko bide eta aukerak aurkitu zituztelako.
|
|
2009
|
|
|
Beste aldetik, gutxienez lau nafarrek, Perun bizi zirenek,
|
beren
testamentuetan ehorzketa nahi izan zuten Lima hirian Arantzazuko Amaren Kofradiak zuen kaperan,, la de los señores bascongados, hain justu, eta, con derecho por (ser) nauarro (s)?.
|
|
|
Hasteko, kolonia kontzeptuak Aro Berri honetan esan nahi du Ameriketan nafar talde batzuk, behar bada ez guztiak, biltzen zirela elkarri laguntza emateko eta nolabait
|
beren
burua nafartzat hartzen zutelako, hain zuzen, orain ari garen taldeko nortasun kontzientzia adieraziz. Eta kontzientzia hau herrikidetasun harremanetan azaltzen zaigu Ozeano Atlantikoko bi aldeetan zabalduta.
|
|
|
errugabe eta aingerutxoak. Egia ez omen da ez bata ez bestea, eta esan dezakeguna da batez ere biktimak izan zirela konkistarekin
|
beren
bizimodu tradizionalaren suntsipen handia jasan ondoren. Horrexegatik, matxinadak edota ihesak aldizka gertatu ziren betiere bortizki zapalduta.
|
|
|
Esandakoa laburbilduz, azpimarratuko nituzke ondorengo ideia hauek konklusio gisa: Hasteko,
|
beren
buruaren irudiaz mintzatuz, herriminaz gain eta beronen ondorioetako bat bezala, nabarmenetakoa da taldeko nortasun kontzientzia izatea. Hala eta guztiz ere, kontzientzia hau ez da Nafarroa edo Euskal Herriaren esklusiboa, beste emigrazio prozesu batzuetan, ez bada guztietan, gertatu da.
|
|
|
Bigarrenik, ikertu beharrekoa da oraindik baskongadoekiko harreman hori ea bakarrik nafar euskaldunek eduki zuten ala, oro har, nafar guztiak jakiteko. Ezagutzen duguna da momentuz Limako Arantzazuko Amaren euskal kofradiako kaperan
|
beren
burua ehortzi nahi zuten lau nafar horien erdia gutxienez segur aski euskaldunak zirela. Ez ahaztu, une horretan Nafarroan euskararen hedapena kontuan hartuz, hildakoen jaioterriak euskararen mugetatik hurbil edo mugen barruan zeudenik eta ez aspaldiko leku erdaldunetan (gogora dezagun 1587an inguru Nafarroako biztanleen% 64,7 euskalduna zela eta 1778an% 53).
|
|
|
Horregatik, lan hau mugatu behar izan dut eta irudiarekin nolabaiteko lotura duten bi gai aukeratu ditut: bata, nafar emigranteen artean
|
beren
buruez izandako identitate kontzientzia eta honen barruan, bata bestearen atzetik datorrela edo elkarren ondorio bezala, herrimina, taldeko kontzientzia eta herrikideen koloniak osatzea; beste gaia, alderaketa gisa, haiek aurkitu zuten mundu berriarekiko jarrera edo ikuskera, hots, arrotzaren inguruko irudia.
|
|
|
LaburpenaAro Berriko Ameriketako nafar emigrazioaren irudiaz arituko gara, alde batetik, emigranteek sorterriarekiko
|
beren
burua nola ikusi edo irudikatu zuten emigrazioprozesuan (herrimina, taldeko kontzientzia eta herrikideen koloniak osatzea) eta, bestetik, nola ikusi zuten aurkitutako Mundu Berria edo arrotza zena, hots, zentzuzabalean bestearen inguruko irudia. Hau dena hurbilagotik ezagutzeko, eta bere mugaguztiak aitortuz, protagonisten testigantzak ezin hobeak dira.
|
|
|
–Gure herri txikiyetan, eta baita ere handi batzubetan, arkitzen dira leku batzubek jende azkarra ez dan artian aditzera emateko Ameriketako amets txoroak, egiyak balira bezala, eta leku oyetan esan leike dagoala jendia biltzeko bandera, eraman azitzeko
|
beren
lur maiteko semeak urrutiyetara, utzirik legua askotara gurasoaren naitasun gozoa, edo neska mutill gazteak munduko ezaguerarik ez dutenak eta orrengatik errezenak sinisteko egiten dizkakaten eskeñi txoragarriyak dirubak aguro ta galanki irabazteko? 30
|
|
|
Eskualduna (1932/06/24): «Badakizue guziek zoin plazer luketen eskualdun ume
|
beren
herrietatik urrun diren guziek, Bayonan egiten den kaseta Eskualduna eskuratzen ahal balute aste guziez(?), hortan irakurt litzazkete ebanjelioa, eta gainerako gure erlisionetako irakaspen salbarri frango?».
|