|
2003
|
|
|
Gipuzkoarrek Aro Berrian Gaztelako erregeren zerbitzuan egindako balentria militar ugariak ere kontatzen ziren, batez ere espainiar monarkia frantses erasoetatik defendatzeko: . Mundu guztiac daqui, bada, Guipuzcoaco Provincia chit leial eta guztiz arguidotar au dala, Españaren zatiric aurrenengo etacoa, gauza ascoren bidez; eta batez ere,[...] Franciaco muga iriqui baliosoari cintzó ta ongui contu eguin diolaco estura larri ascotan.? 79 Nafarroaren konkista ere frantses erasoen aurkako defentsa gisa kontatzen zen80 Aro Garaikideko gertaeren sintesia Iztuetak
|
berak
egin zuen inori kopiatu gabe: Konbentzio Gerra, Napoleonen aurkakoa, Gerra Karlistak eta Bergarako Ituna.
|
|
|
Ez dugu puntuotan gehiago sakonduko nahiz auziak lan espezifiko bat lukeen. Soilik aipatuko dugu Hiribarrenek egiten duen periodizazioa interesgarria dela (nahiz agian ez den
|
berak
asmatua: aztertu egin litzateke ea Xahok edo antzekoa zerabilten).
|
|
|
Nafarroako monarkiaren inguruko narratibak desagertu egin ziren; bai Leizarragak nahi zuen euskarazkoa, eta baita nafar dinastiaren kronista biarnesena ere. XVII. mende hasieran Nafarroa Beherea Frantziari lotua geratu zen, eta Iparralde osoan frantses errege
|
berak
agintzen zuen. Protestantismoa ere garaitua izan zen eta Kontraerreforma katolikoa ezarria.
|
|
|
() izan zen diskurtso hau euskaraz gehien landu zuena. Etxeberri, Sarako Eskola baino geroagokoa bazen ere, hein handiz, haren jarraitzailetzat har daiteke (adierazgarriro,
|
berak
Axular aitortzen zuen maisutzat). Izan ere lapurtar euskaltzale honek, lehenagokoek bezala, euskarazko narratiba bat landu nahi izan zuen, hizkuntza hau hainbat arlo formal eta idatzitara hedatuz eta gainerako kultur hizkuntzen pare erabiliz.
|
|
|
Egiategik bada, euskal historia orokor bat idaztea proposatu, eta asmo hori
|
berak
garatu nahi izan zuen. Bere lanak ordura arte euskaraz edo euskaraz eta frantsesez idatzi zituela kontuan hartuz, bere historia orokorra ere euskaraz (edo) egingo zuela pentsa zitekeen, gure historiografian mugarri bat markatuz.
|
|
|
1610.ean Gaspar Stein doktoreak, euskaldunak arrantzaz, makailoarenaz bereziki, bizi zirela dio. 1633.ean Venerable Bell frantziskotarrak, Donostian pernil, garagardo eta Ingalaterrako gazta jan zituen, ondorioz, itsas merkataritzaz dieta zabaldu zela, kostaldean gutxienez, esan daiteke, eta pertosnaia
|
berak
San Adriango Bentan denetarik zegoela ere bazioskun. 1700eko egile anonimodun An account of Saint Sebastianen dio, Donostian jaten zela:
|
|
|
Fruta eta janaria hiri barnean erosi behar zen derrigorrez. Kaxen fabrikanteei zegokionez, 1741ean moduan exigitzen zien, baldintza
|
berak
, alegia.
|
|
|
Sosoaga (1868), Goya (1886), Hueto e hijos (±1808), Alberdi (1875)? Gaur eguneko gozogileek ere mende horretako informazioa dute izatekotan (aurrez ezer gutxi ezagutzen da), Luis López Sosoaga Gasteizeko Konfiteroen Kofradiako lehendakariak
|
berak
aitortu zigunez.
|
|
|
3 Verlagssystemaren gisako produkzio moduen bidez. Sistema honekin, merkatariak lehengaia aurreratzen eta banatzen zien nekazariei, eta gero haiek etxean landutako manufakturak erosten zizkien, merkatariak
|
berak
jarritako prezioetan. Nekazariek diru osagarria lortzen zuten, neguan nekazaritzan ari ezin zirenean egindako lanez, eta merkatariek irabazi handiagoak lortzen zituzten gremioetako kontrolik gabe, eta berak ezarriz prezioak.
|
|
|
3 Verlagssystemaren gisako produkzio moduen bidez. Sistema honekin, merkatariak lehengaia aurreratzen eta banatzen zien nekazariei, eta gero haiek etxean landutako manufakturak erosten zizkien, merkatariak berak jarritako prezioetan. Nekazariek diru osagarria lortzen zuten, neguan nekazaritzan ari ezin zirenean egindako lanez, eta merkatariek irabazi handiagoak lortzen zituzten gremioetako kontrolik gabe, eta
|
berak
ezarriz prezioak.
|
|
|
Alde handia zegoen, kontu horretan, UEUko Zientzia Zehatzen alorrarekin. Multzo horretako sailek, gehiago edo gutxiago, zenbait liburu aurkezten zituzten UEUren emanaldi bakoitzean, UEUk
|
berak
argitaratutako liburuxken bitartez.
|
|
|
Bihurgune nagusia, baina, 1929an gertatu zen, gobernuak benetan parte hartzea erabaki eta kulturaren gaineko boterea Stalin-en eskuetara igarotzean. Ez zuen bide artistiko bat derrigorrez ezarri, baina
|
berak
bisitatutako erakusketetan edo artista konkretuen inguruko adierazpenetan, argi geratu zen zeintzuk ziren erregimenak babesten zituen estiloak. Hau da, Stalinek seinalatu zuen zein zen Errusia berrian artearen, bide zuzena?.
|
|
2004
|
|
|
Baserriko ekonomian laguntzeko esne saltzaile moduan lan egin zuen urte askoan. Ezkondu ostean senarrak eta
|
berak
herrian erosi zuten pisua. Senarrak lantoki batean lan egiten zuen, baina irabazten zuen diruarekin ez zen iristen gastu guztiei erantzutera.
|
|
|
Eskola ez zuen gehiegi maite eta ahal zuenean klasera joan ordez museo eta galerietan orduak pasatzen zituen; nahiko ume bakartia zen. Irakasle eskola batean hasi zen ikasten, batez ere bere ama eta amonaren nahia betetzeko, baina
|
berak
dagoeneko bazekien argazkilaria izan nahi zuela nahiz eta ez zuen inoiz argazki makina bat izan.
|
|
|
Bere argazkiak errealista eta artistikoak dira, baina
|
berak
ez zuen bere burua artistatzat jotzen. Pertsona sentimentalista zen eta giza-emozioz beteriko lan oso espresakorrak egin zituen.
|
|
|
Primaria demokratetan eskua sartu zuen eta hegoaldeko boto emaileei kontserbadoreak baino liberalak aukeratzeko esan zien. Baina
|
berak
aurka egin zien kandidatuek irabazi zuten. 1938ko kongresurako hauteskundeak kolpe handiagoa izan ziren.
|
|
|
Bere oroitzapen eta obra utzi digu, euskal historialari guztiontzat eredu dena. Eskaini duen lana aztertzea eta hura lantzen jarraitzea dagokigu beraz, miresmenetik abiatuz baina
|
berak
nahiko zukeen zorroztasunari muzin egin gabe.
|
|
|
Jakina, ez dago zertan ulertu egitarau hau kurtso bakarrean ematekoa denik. Agian(
|
berak
esplizitatu ez arren) Goihenetxek zenbait ikasturtetan banatzeko helburuaz egin zuen proposamena. Nolanahi ere, une batzuetan zail da euskal historiaren haria segitzea kontinente osoko historiaren zurrunbilo zabalean.
|
|
|
Kontrakoa esateak inplikatuko luke gure jendartean, normaltzat? hartu litzatekeela euskara ez estimatzea (eta hartaz ideiarik ez izatea), Euskal Herria lurralde gisa arrotz moduan hartzea, etab. Eta hori, gutxienez hizkuntzari dagokionean absurdua da, kontuan izanik euskara jendarteak estimatzen duen ondarea izateaz gain legalki ere hala dela, Hego Euskal Herrian behintzat koofiziala baita, hezkuntzan irakasten baita, eta Espainiako Konstituzioak
|
berak
balio gisa aitortzen baitu (3 3 art.. La riqueza de las distintas modalidades lingüísticas de España es un patrimonio cultural que será objeto de especial respeto y protección?).
|
|
|
Izan ere, euskararen alboan, gainean zein azpian, bere bilakaeran eraginez zein ia oharkabean igaroz, estatus desberdindun hainbat hizkuntza hitz egin izan dira (zeltar berbetak, latina, arabiera, nafar erromantzea, gaskoia, erromintxela, gaztelania...). Horiek guztiak beren baitan aipatzeko modukoak dira, eta aldi berean euskararekiko harremanean ere azter litezke (utzi dituzten mailegu hitzak ikusiz, euskararen garapen ofiziala mugatu ote duten ala ez aztertuz, etab.). Eta historiak
|
berak
baliorik emango ez badigu ere, gaiak parada ematen du eleaniztasunaren eta hizkuntzen arteko elkarbizitzaren inguruan hausnar egiteko.
|
|
|
Berroetako neska gazte hau izan zen, bere herrian hil zuten baztandar bakarra. Izatez baztandar gehiago fusilatu zituzten baina gainontzekoak Baztandik kanpo hil zituzten.Udalak
|
berak
emandako hainbat informeren ondorioz, haraneko zenbait irakasle kargugabetu zituzten. Junta Superior de Educación en erabakiei segituz, kargugabetu zutenetako bat Jose Mª Cherrail Almandozko irakaslea izan zen, ihes egina zegoena, baita Erratzuko maistra Maria Arevalo ere.
|
|
|
musikan, folklorean, euskaran.... Altxamendua gertatzean, zentroa euskaltzaletasunetik garbitzea lehen mailako helburua bihurtu zen espainiar nazionalistentzat.Zapalkuntza Elizak
|
berak
gauzatu zuen bere hierarkia erabiliz. Horrela 1938ko Sagrado Corazon egunean, Lekarozko zuzendari berriak,. Quien no esta con Franco, no esta con Cristo?
|
|
2005
|
|
|
Gerra Zibilean eta gerraostean bultzatutako emakume emazte eta amaren papera defendatzen jarraitu baitzuten. Erakunde
|
berak
ez zuen inolako aldaketarik jasan: SFren desagerpenera arte, 1977an, Pilar Primo de Rivera izan zen burua, eta partaideak ere, berdinak izan ziren gutxi gorabehera.
|
|
|
gehienak benetan nahita eragindakoak zirela iradokitzen zuen. Horrela, emakume batek aborto natural bat jasaten zuenean,
|
berak
, bere medikuak eta bere ingurukoek eragozpen juridikoei aurre egin behar izaten zieten. Lege horrek aborto terapeutikoa ere ez zuen inola onartzen.
|
|
|
Ez dago iberierarekin ahaidetuta (edo behintzat gaur gaurkoz ezin da frogatu eta Zamanillo k
|
berak
ere ez du frogatu), fonetika aldetik antzekotasun batzuk baldin badituzte ere.
|
|
|
Bukatzeko, Zamanillo zer nolako ikerketa egiteko gai da euskara gutxi ezagutzeaz gainera, euskara benetan hiru hizkuntza direla eta elkar ulertzeko ez dutela balio esaten duenean? Berari euskara hizkuntza erabat arrotza zaion arren, ikerketa honetarako ez du apurrik ere ikasi, eta den dena 1905eko Azkueren hiztegiarekin konpontzen du (nahiz han ez den
|
berak
dioena esaten):
|
|
|
99). Adibidez, Ullastret eko berunezko inskripzio batetik
|
berak
filologo gisa ateratako ondorioa: –La única cultura válida como soporte de felicidad humana sabe hacer compatibles dos conceptos antitéticos:
|
|
|
Zamanillo k historialariei egiten dizkien kritikak injustifikatuak49 dira kontutan hartuta
|
berak
liburuan zein jarrera hartzen duen. Ez dago ukatzerik historialari batzuk badituztela interes zehatzak (baita ideologikoak ere), baina horretatik ez dute ezta filologoek ihes egiten.
|
|
|
Serreta ko testuan hitzak banatzeko bertikalean jarritako puntuak erabiltzen dira baina batzuk, adib. BASEROKEIUNBAIDA hitz bakarra baino, amalgama morfematikoak dira Roman del Cerro-ren ustez, hau da, esaldi edo perafrasi bati dagokion espresioa. Gure ustez, autoreak testua hartu du eta esanahia aurkitzeko asmoz testua morfemetan banatzen hasi da BASER/ OKE/ IUN/ BAIDA bere hiztegiko euskararen argipean(
|
berak
euskararik ez baitaki). Hala ere egileak zera dio, morfema anitzdun hitzak atzetik aurrera irakurri behar direla,, el núcleo de la secuencia morfemática aparece habitualmente al final, seguido de un posible artículo y precedido por las otras determinaciones?
|
|
|
II. La conciencia semiótica sobre la escritura: Letreros de Benidorm I y Sidamunt, hau da, zeramikan KULESTILEIS60 eta KULESURIA61 esgrafiatutako hitzen azterketaren ostean autoreak
|
berak
bakarrik bere burutazioei jarraituz atera duen ondorioa da (Román del Cerro, 1993: 190).
|
|
|
4 Bergua k jarraitutako metodoaren pausu nagusiak lau dira,
|
berak
azaltzen ez dituenak, baina argi bereiztu ditugunak:
|
|
|
79 La ciudad de Castillo edo Ensayos sobre el origen de los Españoles (1991),... 80 Denak ez ditugu kontsultatu batzuk ez ditugulako aurkitu eta beste batzuk ez daudelako argitaratuta (ikusi dugunez,
|
berak
berdin aipatzen ditu argitaratutako edo argitaratu gabeko liburuak, beraz benetan ez dakigu aipatzen dituen guztiak idatzi dituen ala ez).
|
|
|
Edozein kasutan, gure ustez, antzinako Iberiar Penintsularen egoera ezagutzeak ez du zertan ondorio politikorik eduki behar egungo euskaldunen egoerari edo eskubideei begira. J. Azurmendik
|
berak
zera dio:
|
|
|
1 Euskara ez zen Iberiar Penintsulan hitz egiten zen hizkuntza bakarra, Estrabon-ek
|
berak
iberiar idazkera erabiltzen zuten guztiak iberiarrak ez zirela esaten zuen (Geografía, III, 1, 6).
|
|
|
signario indigenaz, gutxiagotan greziarrez eta latindarrez. Iberiar signarioa zeltiberiarrek beraien hizkuntzara moldatu zuten, horregatik hasieran epigrafia indigena guztia iberierazko zela uste zen, adibidez Hübner ek
|
berak
(MLI, 1893). Mende erdi beranduago Gomez Moreno-k egindako iberiar signarioaren desziframenduaz geroztik, penintsularen ustezko iberiar batasun kulturala ezinezkoa zela argi gelditu zen.
|
|
|
batetik goiko aldean eta lerro bihurretan iberierazko grafito luzea legoke, bestetik beheko aldean irudi neolitiko bat, gizakiak zein animaliak eskema berean, eta azkenik erdialdean baina eskumarantz, irudizko eskemari gainjarrita, latinezko inskripzioa. Antza denez (Zamanillo ren ustez), testua berdina da, momentu berean pertsona
|
berak
egina, baina hizkuntza ezberdinetan. Horren adibide da testuotan agertzen diren hitz komunak Enden eta Tamaric biak pertsona izena direla, bata iberieraz eta bestea latinez.
|
|
|
23). Hala ere, Zamanillo k bai, eta
|
berak
proposatutako aldaketa/ moldaketa nagusiak hauek lirateke:
|
|
|
Gure ustez ikertzaileak bere metodoaren gabeziak (sintaxia adibidez detektatzeko ezintasuna) iberierari proiektatzen dizkio. Honek guztiak badu zer ikusia egileak Euskal Herriko historia ulertzeko duen moduarekin,
|
berak
izaera atabikodun herriaren irudia duelako buruan, hau da, determinismo geografikoak garapena ahalbidetu gabeko hizkuntzadun herria imajinatzen baitu:
|
|
|
Beraz apologistengan aurrekoaren jarraipena ikusten dela esan daiteke, continuma alegia, halaber aurrekoaren garapena. Adib. Pozak aurreko bien kontzepzioa jaso eta
|
berak
hebraierari buruz zekienarekin, tubalismoaren teoria aberastu zuen. Bestalde Hebraieraren erabilera eta eraginaren ondorioz, ikerketa metodoa, Pozagandik aurrera batez ere, hitzen etimologian oinarrituko da, bereziki toponimoen etimologiara joaz.
|
|
|
Pareko maila batean A. Doering izeneko beste idazle amerikarra dago, zeinak Iberos y euskaros y la misión civilizadora de la Iberia en tiempos prehistóricos, Academia de Ciencias, Córdoba, Argentina, obra idatzi baitzuen. Lanaren egiturak ez dio inolako azalpen logikoari jarraitzen, bat dator berez egileak
|
berak
argi ez daukan teoriarekin, hots, euskaldunen (edo bere arabera escaldunen) jatorria ekialdean dagoela eta migrazio bidez Iberiar Penintsula kolonizatu zutela, baina ez da argi geratzen herri zeltekin batera etorri ote ziren edo aurretik, gauza biak aipatzen baitira. Bere ustez duela 8.000 urte Iberiar Penintsulara heldu ziren lehenak arrazaz finesak edo ural altaikoak ziren, eta beraien hizkuntzak euskararekin antz handia zeukan,, la segunda fue la céltica, con la llegada de los vascos agricultores legítimos [sic] en el último milenio ante nuestra era, una raza en todo sentido sobresaliente en sus condiciones físicas e intelectuales?
|
|
|
Horrek euskoiberismoari bultzada berria eman zion. Antza denez, euskalduna zen ikasle bati eman zioten eta
|
berak
–grito/ llamada de guerra, gisa itzuli omen zuen harrigarriro (Tovar, 1987), hain zuzen ere iberierazko testua gerlari biren borroka eszena batean agertzen baitzen.
|
|
|
P. Beltran-en proposamen euskoiberista honek jada bere garaian J. Urkixoren kritikak jaso zituen; batetik gudu euskal jatorridun hitza ez zela, eta bestetik deitzdea oso forma arraroa zela euskarazkoa izateko (Caro Baroja, 1988: 200). Beltran kritiken jabe bazen ere,
|
berak
autoritate argudioa erabiltzen zuen iberiar testuen euskaltasuna defendatzeko:
|
|
|
3.2 Iturri klasikoak ere, euskal lurraldearen berezitasunetaz mintzo dira. Julio Cesar-ek
|
berak
Akitaniako biztanleak galiarrengandik bereiztu zituen, hizkuntza, lege eta erakunde politikoak galiarrengandik ezberdintzen zirela argudiatuz. Estrabon-ek bi Galiak bereizten ditu, batetik galiarrena eta bestetik Garona eta Pirinioen arteko lurraldean bizi diren hogei bat herri akitaniarrena.
|
|
|
Bukatzeko, euskarak ez du zertan iberierarekin ahaidetasunik eduki behar, erromatarrak heldu aurretik hitz egiten zela frogatzeko. Euskarak
|
berak
berezko balioa du, beste edozein hizkuntzak beste, eta berezkoa duen komunitatea, historia eta kultura ere, ahaidetasunarekin edo ahaidetasun ezagunik gabe. Beraz, euskal komunitatearentzat zein besteentzat ere, euskara ahaidetzeak (inoiz lortzen bada) ez luke zertan aldaketarik ekarri behar ez kulturalki, ez sozialki ezta politikoki ere.
|
|
|
Arana Goirik igual historian esan ditu gauza batzuk oso ondo ez zeudenak edo bere formulazio batzuk egon daitezke ondo edo gaizki edo oso terminologia razista batean garai hartan nahiko arrunta zena, konforme. Beraz, esan nahi dudana, ez zait batere inporta
|
berak
esan dituen gauzak baizik gauza bat egin du: Euskal Herria zegoen zizko eta berak nazio kontzeptu bat sortu du eta nazio kontzeptu horren inguruan mugimendu bat sortu du, hori da.
|
|
|
Beraz, esan nahi dudana, ez zait batere inporta berak esan dituen gauzak baizik gauza bat egin du: Euskal Herria zegoen zizko eta
|
berak
nazio kontzeptu bat sortu du eta nazio kontzeptu horren inguruan mugimendu bat sortu du, hori da. Bueno, baina klaro, Euskal Herrian, jende askok pentsamendu horren inguruan eta erreferentzia sistema horrekin gero Gerra Zibil bat egin du, eta galdu egin du.
|
|
|
Gallastegi ez, Gallastegi gelditzen da abertzale bezala, kritiko, oso sozial eta ez da pasatzen beste alderdi batera, ez, abertzaletasunean gelditzen da kritiko izanez. Eta klaro, hori, nik uste dut, Gallastegik bakarrik egin duela, eta
|
berak
lortzen du bere inguru interesantea idazlea zelako, eta ez dauka denborarik gerrak harrapatzen duelako. Gallastegik zeuzkan, besteek ez zeuzkaten iturri batzuk intelektualki ere, ze Irlanda ezagutzen zuen eta zeuzkan adiskide irlandarrak, orduan, bazeuzkan erreferentzia batzuk, ba beste batzuk ez zeuzkatenak.
|
|
|
–Ez ez, ez da beharrezkorik denok gara berdinak orain?, baina klaro errealista izanda gauza bat ez da ahaztu behar. Zer gertatzen da, egunkari handien jabeak lehengo familia
|
berak
dira, juezen familiak lehengo berak dira, militarrak lehengo familia berak dira, politikoak lehengo familia bera dira. Klaro, orduan kanbiatu dena zer da?
|
|
|
–Ez ez, ez da beharrezkorik denok gara berdinak orain?, baina klaro errealista izanda gauza bat ez da ahaztu behar. Zer gertatzen da, egunkari handien jabeak lehengo familia berak dira, juezen familiak lehengo
|
berak
dira, militarrak lehengo familia berak dira, politikoak lehengo familia bera dira. Klaro, orduan kanbiatu dena zer da?
|
|
|
–Ez ez, ez da beharrezkorik denok gara berdinak orain?, baina klaro errealista izanda gauza bat ez da ahaztu behar. Zer gertatzen da, egunkari handien jabeak lehengo familia berak dira, juezen familiak lehengo berak dira, militarrak lehengo familia
|
berak
dira, politikoak lehengo familia bera dira. Klaro, orduan kanbiatu dena zer da?
|
|
|
Eta klaro horrekin gelditu gara; biolentzia ereiten ari gara desilusio hau dagoelako. Elizak lehengo bera izaten jarraitzen du, juezak lehengo
|
berak
izaten jarraitzen dute eta gainera oportunista batzuk direla demostratzen. Klaro, orduan biolentzia ereiten ari gara.
|
|
|
Guk ez, guk analizatu egiten dugu, oso libre gara beraz, hanka sartzen badugu ez da ezer pasatzen, baina hark hanka sartzen badu beharbada lana galtzen du. Beraz,
|
berak
dauka, praktikak dauzka, lege batzuk, obligatzen dutenak askoz ere flexibleagoak, zaluagoak izatera obligatzen dutenak, eta orduan beharbada abertzale erradikal bat zara baina zuk torniloak falangista bati saldu behar dizkiozu; gelditzen zara beti atrapatuta.
|
|
|
Gogoetak ez du kontzesio asko eskatzen, ekintzak bai. Intelektual batek, ondorioak
|
berak
ateratzen ditu ondo edo gaizki, eta hor bukatzen da bere errespontsabilitatea, baina ekintzak jendea lan gabe edo norbait kartzelan edo norbait ospitalean utzi dezakete. Klaro, hor bi aldiz pentsatu behar dira ondorioak, oso diferente da.
|
|
|
Nire ustez intelektual batek sistematik kanpo egon behar du baina sistemaren parte bat izan behar du,
|
berak
erabaki behar du, zeinen laguna den; laguna, ez irakaslea. Honekin esan nahi dut, nire ustez Espainiako defektu bat da, periodikoetan pulpitu batzuk ipini dituzte, eta han hautatu dituzte filosofo edo teologo edo idazle literato batzuk eta ari dira predikatzen mundu guztiari:
|
|
|
Nik aukeratzen dut abertzaleen alderdia dela nik lagundu nahi dudana: ahulena bera da, nire ustez helburu justiziazkoenak
|
berak
dauzka, askatasunaren helburuak dauzka. Hauek azkenean ordenarena daukate:
|
|
|
Orain bigarren kapitulua, nik laguna izan behar dut eta ez pretentsioa eduki horien maisua izatekoa. Ze intelektual bat ez dago maisua izateko baizik, hauek ekintzako jendea dira, hauek egin ezin duten gogoeta
|
berak
egiteko dago. Ze hauek egunero ekintzan daude eta ez daukate ez denborarik ez iturririk, ze gogoeta bat egiteko irakurri egin behar da, denbora eduki behar da, elkarrizketarako ere denbora eduki behar da?
|
|
|
–Bai, hori egia da. Mirandek ez du inoiz sistematiko egin, nik bere testuetan hori irakur dezaket, eta garai haietan asmatu nuen sistema erabiltzen dut neuk nolabait espresatzeko Miranderen kulturan badagoen baina
|
berak
garatu ez duen Frantziako Iraultzaren kritika bat, berak, ipuin bezala garatu du, Zuberoako ipuin polit bat dago adibidez, baina sistematikoki ez du garatu nahiz eta pentsaera hori Miranderengan egon badagoen.
|
|
|
–Bai, hori egia da. Mirandek ez du inoiz sistematiko egin, nik bere testuetan hori irakur dezaket, eta garai haietan asmatu nuen sistema erabiltzen dut neuk nolabait espresatzeko Miranderen kulturan badagoen baina berak garatu ez duen Frantziako Iraultzaren kritika bat,
|
berak
, ipuin bezala garatu du, Zuberoako ipuin polit bat dago adibidez, baina sistematikoki ez du garatu nahiz eta pentsaera hori Miranderengan egon badagoen.
|
|
|
Hori ere ordea, kontrol sistema bat da. Baina klaro gero bestetik esaten duzu, nire umeen eskola gero edozeini emango diot ala emango diot
|
berak
estudiatu duela garantizatzen didan eta titulu bat badaukan norbaiti. Beraz, sistema batek, eratu den momentuan, dauzka nolabait kontrol sistemak ipini beharra.
|
|
|
Euskal Herrian dagoen pentsalari onenetakoa den Joxe Azurmendiri 2005eko urtarrilean egin nion elkarrizketaren bidez saiatuko naiz Euskal Herria eta biolentziak honekiko duen lotura aztertzen. Horretarako elkarrizketatuak
|
berak
idatzitako liburu batean oinarritu naiz, Demokratak eta biolentoak (1997) izeneko entsegua hain zuzen. Nire ustez, interes globaleko gaia da, batez ere Euskal Herrian bizi dugun gatazka egoera sustraitik oratzen duen autoreetako bat dugulako Azurmendi.
|
|
|
Azurmendiri egin nion elkarrizketan esan zidan
|
berak
ez zuela biolentziaren ikuspegi orokorrik, baina hala eta guztiz ere liburuan agertzen diren zenbait aspektu argi utzi zizkidan elkarrizketan galderak gauzatu eta gero.
|
|
|
Navarrok bere liburuan trantsizio egoeraren erreflexu izan zitekeen inguru oligarkaren erakusle bat aipatzen du, Trevijano politiko kartzelaratuak kartzelan bertan izandako istoriotxoa, non Chaparro epaileak berarekin izandako elkarrizketa batean, Trevijanok
|
berak
honi esan zizkionak azpimarkatuz: –Lo único evidente es que, al preconizar un régimen republicano, no voy contra la forma del gobierno, si no contra la forma del Estado.
|
|
|
sortzeko,. Euskal Herriaren eskubide subjektutasuna, lurraldetasuna eta euskararen berreskurapena, dauden lekuan, zutabe hauek gabe ezin da euskal etxea eraiki eta?. Azken puntu bat azpimarratzeko, Iztuetak
|
berak
honela deritzo autodeterminazioari eta bere eskubidetasunari: –hau eskubide demokratiko bat den aldetik, herri orori zor zaiona baita eta sistema demokratiko batek printzipioz ezin uka dezakeena?.
|
|
|
Autodeterminazioaren inguruan dabilen Martin Ugaldek Euskaldunon Egunkarian idatzitako artikuluan, Ugaldek
|
berak
dio, autodeterminazioak, dakarren mezuak Estatuari bere Inperioa ukitzen badio, ezinbestean gertatzen den bezala, bi muturrak lehia bizian daude. Eskerrak gaur nazioarteko kontzientzia asko indartu dela?
|
|
|
prozesuari buruz dioena, honek eskubide indibidualak gauza gutxi batera murrizten dituela esanez. Iztuetak
|
berak
ere, onartzen ditu Estatuaren planteamenduaren akatsak eta honen planteamendu demokratikoak. Izan ere, beraren kritika orokor batean sartu ahal izango genuke, sistema burges honek jabego pribatuari emandako garrantzia eta beraz, guztiok gara berdinak?
|
|
|
Beraz, momentu batez pentsatuz Estatu baten sorreraren ardatza ekonomian legokeela, zein liteke arazoa? Ba, Iztuetak
|
berak
dioen moduan: –Arazoa da, oraindik ere, ekonomia espainolean ere interes handiak dituen euskal ekonomiako sektore garrantzitsu batek, ez bakarrik oligarkikoak, nazionalistak ere bai, Espainiako Estatuan segituz hobeto zainduak ikusi bide dituela bere dibidendoak eta autonomismotik harago urratsak emateko ez bide direla prest agertzen euskal autonomista horiek?.
|
|
|
Gizartearekin konprometitua, alegia, sistematik at baina lagun batzuekin, Azurmendiren aburuz. Azken puntu hau, lagunena, hautamenezkoa dela oso dio Azurmendik, hots, intelektualak
|
berak
, gizartean dauden ikuspuntu desberdinetako jendeek osatzen duten zenbait talderen lagun izatea aukeratu behar duela. Euskal kasuan, multzo hauek zeharka bitan zatitzen ditu:
|
|
|
bat lortu dut. Gainera, hasiera batean biolentzia zen garatu nahi nuen gai bakarra eta azkenean, Euskal Herriko kasua sorpuntutzat hartuz, Estatuaren kontra erabiltzen den biolentziaren manifestazioa, Estatuak
|
berak
erabiltzen duen biolentzia, egungo demokraziaren biolentziarekiko ikuspegia eta eskubide elementaltzat har daitezkeen, autodeterminazio eskubidea, bezalako gaiak izan ditut jorratuak.
|
|
|
Zergatik erreforma sozial bat egin nahi baduzu Errusian (80 milioi biztanle), makina hori martxan jartzea oso lentoa da eta ez bakarrik hori baizik bere biktimak, oso gaizki pasatzen dute, Errusian ikusi zen. Baina lurralde txiki batean, Danimarkan edo Holandan, non Erregeak
|
berak
bizikletan ibiltzen diren kalean (erosketak egiten joaten dira), toki txikietakoek, gutxi gora behera, elkar ezagutzen dugu eta Donostiko edo Bilboko alkateak non afaltzen duen badakigu, klaro, hor, gizarteak kontrolatzen du boterea asko eta ez alderantziz.
|
|
|
zure adinean, adiskidetasuna da gauzarik sakratuena, hori gero gutxitzen joaten da; zure adinean justiziarentzat izaten da sentsibilitatea, esan dezagun alderantziz, injustiziarentzat sentsibilitate ikaragarri bat izaten da (eta ez galdu). Gizartearen presioarekin azkenean etsi egiten da, resignatu egiten da, beraz gizarteak
|
berak
, kendu egiten dizkigu, gure ahalmen moralak neurri handi batean, urteekin. Hori zeuk obserbatuko duzu zu baino zaharragoetan.
|
|
|
Estatuaren ikuspegitik, noiz hasten da eskubide bat, eskubide bat izaten. Estatuak
|
berak
deklaratzen duen momentuan, hau eskubide bat da. Estatuak esaten duenean, hau eskubide bat da, eskubide hori sartzen da zuzenbidean:
|
|
|
Baina eske momentu horretan ja ez da esklaboa. Estatuak eskubideak deklaratu ditu eskubide,
|
berak
onartzen dituen momentuan eskubide direla. Eta bitartean zer egiten du:
|
|
|
Pixka bat pentsatzen da, bueno izan gaitezen libre eta orduan ikusiko dugu nola antolatu Euskal Herria, euskaldunek beraiek erabakiko dute nola antolatu Euskal Herria. Beraz, borrokak
|
berak
, salbe fase batzuetan izan ezik: marxista, trotskysta, ze orduan bazekiten, la dictadura del proletariado?
|
|
|
Biolentzia beti medio bat bakarrik da, ez da helburu bat. Planteamendu Nietzcheano Mirandetar batean, galdera hau izan zitekeen horrela,
|
berak
esaten zuelako: –zuek daukazue moral mendebaldar kristau demokrata greko erromatar hori eta nik nahi dut beste moral bat, beste gizarte bat, beraz beste biziera bat?.
|
|
|
Revista k
|
berak
euskal jendartean harrera ona izan zuela adierazi zuen behin baino gehiagotan. El Globo, El Diario de San Sebastian, El Correo Vascongado eta Irurac Bat euskal egunkaritan ere laudorioak egin omen zizkioten69 Eta ez dago zertan pentsatu oihartzunik gabeko aldizkaria izan zenik.
|
|
|
Neurri batez euskal kolaborazioek ezin bete zutelako aldizkari osoa, baina baita Herranan jarrera zabalagatik Revista espainiar auziei ere irekita egon zen (hauek euskal auzien aldean oso gutxi izan arren). Hola bada, aldizkariak urteetan
|
berak
zehazturiko helburuak,, bete egin zituen. Baina hala ere ez zuen lortu proiektu guztiz biribila gauzatzerik.
|
|
|
Gainerako gehienen artikuluak badaude, baina izen zerrenda horrek nahasmena sortaraz dezake, ematen baitu ohiko kolaboratzaileak zirela, izatez gehienek artikulu bakar bat edo egin zutenean. Halaber, batzuek ez zuten zuzenean aldizkarirako idatzi, Herranek
|
berak
jaso baitzizkien beste nonbaiten egin zituzten lanak. Mateo Moraza «kolaboratzaile pasibo» horien adibidea da.
|
|
|
33 Artikulu ez originalak hogeita hamar baino gehiago dira (%10etik gora). Baina datua ezin zehaztu daiteke asko gehiago, beti ez baitago jakiterik data zahar bat daramaten artikuluak aldizkariak
|
berak
beste nonbaitetik jaso zituen ala egileek eurek bidalitako artikulu argitaragabeak ziren.
|
|
|
Pablo Alzola Bilboko alkateak() ez zuen zuzenean aldizkarirako idatzi. Baina
|
berak
Arte eta Ofizio eskolan emandako diskurtso pare bat bidali zizkion Herrani eta honek argitaratu. Artikulu bakarra idatzi arren Ermenegilda Ormaetxe aipagarria da, ez baitziren asko izan Revista n idatzi zuten emakumeak.
|
|
|
Euskal Herria alde batera utziz, Espainiatik heldu ziren kolaboratzaileak aipatuko ditugu ondoren. Fermin Herran
|
berak
eskatu zien Espainiako bere adiskideei artikuluak eta bidaltzeko36 Askok behin bakarrik idatzi zuten. Beste batzuk sarriago.
|
|
|
Bidaia baino gehiago paseo zirenez, ez ditugu geografia eta esplorazioen multzoan sartu. Kronikatzat hartzeko ere ezdeusegiak iruditu zaizkigu (artean aldizkari
|
berak
sekula ez ditu «crónica euskara» edo gisako goitizenaz aurkezten). Hortaz aparte jarri ditugu.
|
|
|
Aldizkaria idazkiak jasotzeko orduan iritzi guztiei irekia zegoela aipatu dugu (ez dirudi ezein kolaboraziori muzin egiteko eran zegoenik). Baina zuzendaritzak
|
berak
inork bidali gabeko material asko aukeratu eta argitaratzen zuen (adibidez Morazaren testuak). Gainera atal batzuk antolatzeko saiakerak ere, aldizkariak berak egin zituen.
|
|
|
Baina zuzendaritzak berak inork bidali gabeko material asko aukeratu eta argitaratzen zuen (adibidez Morazaren testuak). Gainera atal batzuk antolatzeko saiakerak ere, aldizkariak
|
berak
egin zituen. Eta sortu zenetik, helburu propio definitu eta aldi desberdinetan berretsiak izan zituen.
|
|
|
Euskararekiko interes zantzu horiek, Revista ren agerpenaz aurrera egin zuten. Fermin Herran
|
berak
izan zuen honetan zeresan handiena. Lehendik ere, Seiurteko Demokratikoan, euskaraganako jarrera positiboa agertu zuen, bere Revista Bibliográfica eleanitz hartan euskarazko obrak hartuz.
|
|
|
Hartan ere, aldizkariak zuen irakurlegoa izanda (Gasteizko Ateneo ingurukoa batik bat), ez zen errealista Revista elebidun bihurtzea. Herranek
|
berak
euskaraz jakin gabe, gainera, nekez zuzenduko zuen aldizkari elebidunik. Eta, halaber, euskaraz idatziko zuten kolaboratzaileak urri ziren.
|
|
|
Auzi filosofiko eta metafisikoen arloan agertzen zuten ideiangatik epaitzen da sarritan aldizkarien izaera aurrarekoi edo atzerakoia. Hasteko interesgarria izan liteke Herran
|
berak
zuen jarrera ikustea. Gai hori pertsonalki Revista n tratatu ez bazuen ere 1870ko artikulu batean, progreso?
|
|
|
Arte gai hauek Madrilgo etapan agertu ziren. Fermin Herranek, espainiar hiriburuan
|
berak
ikusitako pintura bildumez bi artikulu utzi zituen. Granadar pintatzaile batez idatzi zuen Eduardo Font Moreno delako batek, eta Lopez Muñoz Madrilgo lizeoko presidenteak zein F. J. Simonet katedradunak arte eta arkitektura izan zuten mintzagai.
|
|
|
Lehen sei hilabeteetan genero honen baitan sar daitezkeen hiru artikulu baino ez ditugu topatu; bata Gasteizko feriei buruz Herran
|
berak
idatzia; beste bat anonimoki Gipuzkoatik igorria Zubietako lore jokoen berri emanez; eta azken bat, «crónica euskara» izenburua aurrenekoz darabilena, eta laburki lau euskal probintzietako albiste sakabanatuak jasotzen dituena.
|
|
2006
|
|
|
Dirudienez, Rufius (edo Rufus) Festus Avienus K.o. IV. mendearen bukaeran bizi izan zen maila senatorialeko gizona izan zen. Bi prokontsulatu izan zituen eta bidaiari handia izan zen,
|
berak
esandakoaren arabera, Delfoseko orakulua eta Kadiz hiria, mundu greko erromatarraren bukaeran, bisitatu baitzituen.
|
|
|
Badirudi, baskoi egonezinak? esamoldea beranduago Avieno
|
berak
gehitutako zatia dela. Edonola, baskoien gerrazaletasunari erreferentzia egiten dio.
|
|
|
Zeren eta Hunoldo izeneko bat, tronua amesten bait zuen, probintziarrak asaldatzen aritu bait zen, matxinada berriak prestatzeko. Karlos erregea,
|
berak
jaso bait zuen probintzia hori herentzian, haren aurka atera zen, armadaren buru. Baina, bere anaiaren laguntza lortu ezin izan zuenez, honek bere handikiek emandako gomendio txar bati jaramon egin izanagatik, Duasdives (Moncontour) izeneko tokian elkarrizketa bakarra eduki zuen bere anaiarekin; eta, anaia erresumara itzultzen zen bitartean, Angoulêmerantz abiatu zen, Akitania-ko hiria berau, eta hemendik, leku guztietatik tropak iritsi ondoren, Hunoldo iheslariaren aztarnak jarraituz joan zen, ia ia atxilotu zuelarik.
|
|
|
Obra honetan erabilitako iturriei dagokionez, alde batetik
|
berak
Karlomagnorekin bizitako ekintzak daude. Eginhardo, 40 urtez, Akisgranen bizi izan zen erregea eta bere familiarekin.
|
|
|
Historia Compostelanak 1100etik 1139ra arteko gertakizunak jasotzen ditu, beraz, Gelmirezen urteak gotzain moduan eta artzapezpiku bezala, bere heriotzera arte, jasotzen ditu. Badirudi, Gelmirezen ekimenez idatzi zela obra hau, Santiagoko elizaren mesedetan
|
berak
egindako lan guztia, elizaren jabetzak eta eskubideak idatziz bildu nahi baitzituen.
|
|
|
Mendi honen ondoan iparralderantz Valcarlos (Luzaide) deituriko harana dago, non Karlosek
|
berak
hartu baitzuen ostatu bere armadarekin, bere borrokalariak Orreagan hil zituztenean. Santiagorantz doazen erromes asko ere hemendik igarotzen dira, mendia igo nahi ez dutenak.
|
|
|
Hango eskualde batzuetan, Bizkaian eta Araban hain zuzen, nafar gizonezkoek andrazkoei eta andrazkoek gizonezkoei, lotsariak erakusten dizkiete elkarri, berotzen diren bitartean. Gainera haragikeria lohian lotzen dira abereekin nafarrak; hesgailua zintzilikatzen omen die nafarrak mando emeari eta behorrari gibelaldean,
|
berak
baino ez izateko hartarako bidea. Gainera musu likitsak ematen dizkio andrearen eta mando emearen aluari.
|
|
|
Pasarte honetan Aymeric Picauden aurreiritzi kulturalak nabarmen gelditzen dira. Picaud Ipar Frantziakoa zen eta
|
berak
idatzitakoan antzematen da nola zenbat eta hegoalderago joan, bere aurreiritziak areagotu egiten diren, nafarrekin bere aurreiritziak gorengo mailara iritsi arte. Elizgizon frantses honen, anti nafarrismoa?
|
|
|
Egile klasikoen eragina Erdi Aroan aztertzeko lan ezberdinak erabiliko ditugu: San Isidororen lan historikoak, Eginhardoren Vita Karoli eta Annales Regni Francorum (nahiz eta ez zuen
|
berak
idatzi), Ravenako anonimoa, Alfontso III.aren kronika, Aymeric Picauden Liber Sancti Iacobi Codex Calixtinus eta Historia Compostelana.
|
|
2007
|
|
|
Esposizioa amaitzen zen argazkilariak
|
berak
begiratu eta nahiko zela irizten zionean. Ondoren argitan aktibatu ez zen zilar kloruroa eliminatu behar zen.
|
|
2008
|
|
|
Dudarik gabe, bat egiten dute puntu askotan: helburu orokorrean, kide
|
berak
dituzte (50 eta 60ko hamarkadetan CNDn zebiltzan asko ariko dira gero, 80ko hamarkadan, ENDn, adibidez), helburua erdiesteko aukeratutako bideetan. Halere, ezin da esan mugimendu bera direnik, zeren 80ko hamarkadan ordura arte kide izan ez ziren hainbat lagun hurbildu baitziren, eta mugimenduaren filosofia, beharrak eta helburuak ere neurri handi batean ezberdinak baitziren.
|
|
|
Klandermans ek ez dio halako garrantzirik ematen mehatxua benetakoa ote zen edo sortua ote zen eztabaidari. Premisa honekin labur liteke bere ikuspegia:; «Errealitateak
|
berak
baino gehiago errealitatearen gaineko interpretazioek gidatzen dituzte ekintza politikoak?. Gainera, ekintzarako jendeak argi eduki behar du ekiteko dituen baliabideak helburua lortzeko eraginkorrak izango direla.
|